Memo Aan : Gemeenteraad Van : College van Burgemeester en Wethouders Opgesteld door : Rob Albersnagel Datum : 15 maart 2016 Zaaknummer : 45134 Onderwerp : Bijverdienen in de bijstand 1. Aanleiding De gemeenten Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen hebben bij staatssecretaris Klijnsma aangegeven dat mensen in de bijstand te weinig (financieel) geprikkeld worden om uit te stromen. Elk van de vier gemeenten heeft bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een experimenteervoorstel ingediend. Daarin staat voor elke gemeente een eigen onderzoeksvraag geformuleerd. Daarmee willen ze onderzoeken of het terugdringen van de regeldruk in de bijstand tot meer uitstroom kan leiden. Het ministerie werkt samen met de vier gemeenten aan een concept Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) die in februari besproken wordt in de Tweede Kamer. Als politiek Den Haag instemt, moet het voor gemeenten mogelijk worden te experimenteren met de regels in de bijstand. Naar aanleiding van berichten hierover in de media, heeft de gemeenteraad van Ede op 12 november 2015 een motie 1 aangenomen waarin zij het college vraagt: op korte termijn onderzoek te doen in andere gemeenten naar experimenten met betrekking tot vermindering van regelgeving in de bijstand; aan de hand van dit onderzoek te komen met voorstellen om in Ede ook te experimenteren met de bijstandsregelingen. Met dit memo informeren wij u over de inhoud van de experimenten die zijn aangemeld bij de minister en gaan wij in op het voorstel om ook in Ede te experimenteren met de bijstandsregelingen. In bijlage twee treft u het huidige Edese beleid aan over inkomen tijdens de uitkering Participatiewet. 2. Experimenten met bijstand De staatssecretaris heeft in september 2015 experimenteervoorstellen ontvangen van de gemeenten Utrecht, Wageningen, Groningen en Tilburg. In gesprekken met de wethouders van deze gemeenten is afgesproken dat bekeken wordt of zij tot een meer eenduidig voorstel kunnen komen. Het ministerie van SZW denkt actief mee met de doorontwikkeling van deze voorstellen en over wat mogelijk is binnen de kaders van de Participatiewet en het experimenteerartikel in de wet (verzamelbrief nov. 2015). Op 5 november jl. heeft de Tweede Kamer een motie van lid Voortman (GroenLinks) aangenomen over experimenten. De motie verzoekt de regering een Algemene Maatregel van Bestuur op basis van artikel 83 uit de Participatiewet voor experimenteerruimte zo vorm te geven dat er ruimte is voor variatie in de experimenten. De vier genoemde gemeenten, maar ook andere gemeenten, zouden op basis daarvan kunnen deelnemen. 1 Zie bijlage 1 1
De basis voor de experimenten ligt in artikel 81 Participatiewet. Hiermee wordt een mogelijkheid tot innovatie geboden. De bepaling kan het mogelijk maken dat gemeenten een beleidsexperiment uitvoeren waarin wordt afgeweken van een aantal artikelen van deze wet. Het doel van een experiment moet zijn het onderzoeken van mogelijkheden om de Participatiewet doeltreffender uit te voeren met betrekking tot de arbeidsinschakeling en de financiering. Een experiment kan betrekking hebben op een aantal specifieke onderdelen van de wet, bijvoorbeeld de plicht tot het verkrijgen van algemeen geaccepteerde arbeid of de vrijlating van middelen. De staatssecretaris vindt het belangrijk dat eventuele experimenten passen in de geest van de Participatiewet en aansluiten bij het activerende karakter van de wet. Hoofdlijnen van de experimenten De uitgangspunten van Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen zijn hetzelfde: onderzoeken wat werkt om mensen duurzaam te laten participeren. Welke regels en voorwaarden dragen hieraan écht bij en welke niet. In de manier waarop de vier dat willen onderzoeken zitten ook verschillen. Hieronder staat op hoofdlijnen aangegeven welke gemeente wat doet. Utrecht Sancties vervallen Utrecht wil 300 mensen opdelen in zes groepen. Doel is te kijken wat beter werkt: belonen of straffen, reintegratie of niets doen. Ook wordt gekeken naar de manier waarop de gemeentelijke werkcoach zijn werk kan doen als de uitkeringsgerechtigde meer eigen regie kan voeren. 1. Geen re-integratie verplichtingen, sancties vervallen. Wel wordt gekeken of de uitkering rechtmatig is. 2. Geen re-integratie verplichtingen, sancties vervallen + een extra beloning van 150 euro voor vrijwillig uitvoeren van werkzaamheden. 3. Geen re-integratie verplichtingen, sancties vervallen. Hogere uitkering en verplicht uitvoeren werkzaamheden. Een korting van 150 euro bij weigering hiervan. 4. Geen re-integratie verplichtingen, sancties vervallen. Bijverdiensten worden niet gekort. Wel wordt gekeken of de uitkering rechtmatig is. 5. Bijstandsgerechtigden die wel deelnemen maar bij wie de voorwaarden niet veranderen 6. Controlegroep: bijstandsgerechtigden die niet deelnemen. Tilburg Meer keuzevrijheid Wat werkt beter, vertrouwen en verantwoordelijkheid geven of een systeem van eisen en verplichtingen? Ook wil Tilburg onderzoeken of personen die deelnemen aan het experiment meer ruimte ontwikkelen om eigen initiatief te ontplooien en meer in brede zin gaan participeren. Hoeveel mensen precies mee gaan doen, is nog niet bepaald. Wel is duidelijk dat het om mensen gaat die langer van één jaar in de bijstand zitten. Tilburg wil onderscheid maken op twee gebieden: 1. De verplichtingen die momenteel gelden in de bijstand, zoals sollicitatieplicht, vervallen 2. Bijstandsgerechtigden mogen bijverdienen (tot een nader te bepalen bovengrens) zonder dat ze gekort worden op de uitkering De precieze invulling is nog niet bekend. Gedacht wordt aan een contract of een polis waarbij tussen uitkeringsgerechtigde en gemeente afspraken worden gemaakt. De gemeente geeft bestaanszekerheid, maar ook van de uitkeringsgerechtigde wordt iets verwacht. Tilburg wil onderzoeken wat het effect is van het geven van keuzevrijheid en hoe eigen regie het gevoel van eigenwaarde. 2
Groningen - Bijstand op maat Groningen ziet bijstand als een soort zorgverzekering met een basisuitkering + een aantal pakketten als aanvullende verzekering. Achterliggende gedachte is dat de wensen voor bijvoorbeeld een alleenstaande moeder anders zijn dan voor een net afgestudeerde jongere. Mogelijke opties: 1. Tijdelijke toestemming om huishoudens te delen zonder verlaging van de uitkering; 2. Een korting van 50 euro op de uitkering in ruil voor onbeperkt bijverdienen 3. Geen arbeidsplicht, geen controle, verdiensten mogen behouden. Met gemeente wordt afgesproken welke ondersteuning nodig is (dit is voor mensen zonder verdiencapaciteit); 4. Zeer intensieve begeleiding naar werk, bijvoorbeeld door frequente gesprekken. Het maatregelenbeleid wordt consequent toegepast. Wageningen Vertrouwen geven Doel is in twee jaar te onderzoeken wat het effect is van minder verplichtingen, het wegnemen van de armoedeval en het geven van meer mogelijkheden om ambities waar te maken voor uitkeringsgerechtigden. Met andere woorden, wat is het effect op werk, maatschappij, mantelzorg, maar ook op financiële zelfredzaamheid en welbevinden van mensen als meer vertrouwen wordt gegeven aan de uitkeringsgerechtigden? De doelgroep bestaat uit uitkeringsgerechtigden die langer dan een jaar een uitkering hebben en die een volledige bijstandsuitkering ontvangen. Er worden drie groepen van 50 mensen gevormd. 1. Sollicitatieplicht, de verplichting om werk te aanvaarden en verplichte tegenprestatie vervallen. De helft van de bijverdiensten mogen worden gehouden. Hiermee wil de gemeente de armoedeval zoveel mogelijk voorkomen; 2. Sollicitatieplicht, de verplichting om werk te aanvaarden en verplichte tegenprestatie vervallen. Deelnemers krijgen meer ruimte en begeleiding om ambities waar te maken in plaats van het huidige beleid waarin begeleiding gericht is op snelle bemiddeling naar werk; 3. Controlegroep. Het normale regime is van toepassing. Schematische weergave Naast de vier gemeenten die met het ministerie in gesprek zijn over experimenten met de bijstand, hebben nog veel meer gemeenten plannen in diezelfde richting. Onder meer in Houten, Nijmegen, Hoorn, Oss, Zwolle en Eindhoven wordt daarom met belangstelling gekeken naar de uitkomst van de gesprekken tussen de vier gemeenten en het ministerie. 3
Reactie van het college: Het college stelt voor actief te monitoren op welke wijze het kabinet invulling geeft aan de experimenteerruimte van de Participatiewet. Uit ervaringen weten we dat wijzigingen in de wetgeving, bijvoorbeeld via een Algemene maatregel van bestuur (AMvB), meestal door de wetgever tot in detail uitgewerkt worden. Het college ziet uit naar de ervaringen die de hiervoor genoemde gemeenten na de zomer van 2016 opdoen met hun experimenten. Gelet op de breedte waarin deze worden vormgegeven ziet het college op dit moment zelf geen aanleiding of ruimte om een Edes experiment te ontwikkelen en in te dienen. Het college zegt toe u te informeren over de voortgang van de experimenten bij de andere gemeenten en, op basis van de ervaringen van de andere gemeenten, de resultaten en opbrengsten mee te nemen bij de verdere beleidsontwikkeling van de Participatiewet. 4
Bijlage 1 Ede - Motie verdienen in de bijstand 5
Bijlage 2 Kader bijstand Ede De bijstand is een vangnetvoorziening voor burgers die niet voor een andere regeling in aanmerking komen. De kaders van de bijstand worden gevormd door de wet en regelgeving (i.c. Participatiewet). In Ede wordt het onderstaande kader gehanteerd. Een bijstandsuitkering is een uitkering die de inkomsten aanvult tot het normbedrag dat voor de uitkeringsgerechtigde geldt. Dus hoe hoger de inkomsten, hoe lager de uitkering. Als een uitkeringsgerechtigde gaat werken, is het mogelijk dat een deel van de inkomsten uit arbeid voor maximaal een halfjaar niet wordt verrekend met de bijstand. In sommige gevallen zal daardoor zelfs helemaal geen recht op een uitkering meer resteren. Van de inkomsten uit arbeid van een klant vanaf 27 jaar met een aanvullende Participatiewet of IOAW uitkering mag een deel van de inkomsten buiten beschouwing gelaten worden: Het is mogelijk om gedurende maximaal 6 maanden 25% van uw inkomsten uit arbeid vrij te laten met een maximum van 196,00 per maand op grond van Artikel 31 lid 2 onderdeel n Participatiewet. Voor alleenstaande ouders is er nog een extra vrijlating mogelijk van 12,5 % voor de duur van maximaal 30 maanden mogelijk met een maximum vrijlating van 122,26 per maand. Hier zijn wel specifieke voorwaarden van toepassing in verwijzing naar Artikel 31 lid 2 onderdeel r Participatiewet. Als iemand inkomsten heeft uit commerciële verhuur mag hij hiervan 60,00 zelf houden. Het restbedrag wordt gekort op de uitkering. Geen vrijlating Inkomsten uit illegale activiteiten zijn niet vrijgelaten, omdat van illegale activiteiten niet gezegd kan worden dat ze de re-integratie bevorderen. Verzwegen inkomsten kunnen als zij achteraf geconstateerd worden, niet in aanmerking komen voor de vrijlating, omdat het achteraf vrijlaten niet meer bijdraagt aan de arbeidsinschakeling. Vrijlating van inkomsten is niet van toepassing op inkomsten uit werk in een doorstroombaan of een vangnetbaan (artikel 23 lid 6 uitvoeringsbesluit re-integratie). De inkomstenvrijlating is niet van toepassing op de inkomsten uit part time werk van een klant jonger dan 27 jaar (artikel 31 lid 7 Participatiewet) Mantelzorg wordt gezien als vrijwilligerswerk, en wordt ook op die manier beoordeeld. Na nieuw recht vrijlating Beëindiging van de uitkering kan een nieuw recht op vrijlating van inkomsten alleen ontstaan als de uitkering van de klant tenminste één jaar onderbroken is geweest vanwege het hebben van werk. Als het parttimewerk onderbroken wordt tijdens de uitkering blijft de periode van 6 maanden waarin het recht vrijlating bestaat doorlopen. Het recht op vrijlating kan niet onderbroken worden of herleven als de klant weer gaat werken na een onderbreking. Aanpassen beleid Met ingang van 1 januari 2016 is de Participatiewet op een aantal onderdelen gewijzigd. Één van die onderdelen is de inkomstenvrijlating. Doel van de inkomstenvrijlating is dat deze naar het oordeel van het college bijdraagt aan de arbeidsinschakeling. Door een deel van de inkomsten uit deeltijd arbeid niet in mindering te brengen op de uitkering, worden uitkeringsgerechtigden gestimuleerd een gehele of gedeeltelijke baan te accepteren. Het college heeft de bevoegdheid om te bepalen wat er wordt verstaan onder het bijdragen aan de arbeidsinschakeling. Daarnaast kan het college, binnen de wettelijke kaders, de hoogte van de vrijlating en de maximale termijn waarin de vrijlating kan worden ingezet zelf invullen. Voor de gemeente Ede is het moment aangebroken om deze beleidsvrijheid in lijn te brengen met de Edese visie. Daarin staat de persoonlijke situatie van de inwoner centraal en wordt maatwerk geboden. Om tot duurzame uitstroom richting arbeid te komen is arbeidsinschakeling een traject dat op maat aangeboden moet worden. Op korte termijn wordt een nieuw beleidsvoorstel betreffende de inkomstenvrijlating, ter vaststelling aan het college aangeboden. De raad wordt hierover zo spoedig mogelijk geïnformeerd. 6