Het doel heiligt de middelen

milieudefensie magazine onafhankelijk opinieblad over het milieu uitgave van vereniging milieudefensie jaargang 39 nr 3 mrt 2010 prijs 3,60 R u u d K o o r n s t r a Het doel heiligt de middelen Populisten zijn geen fan van milieu - Voors en tegens van de kilometertax - Subsidies: anders, maar ook beter?

Milieudefensie Magazine nummer 3 mrt 2010. Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De arti kelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van arti kelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: redactie@milieudefensie.nl, www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Beeldredactie: Henk van Dijkhuizen, Brenda Poppenk. Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, Jaap Dirkmaat, Dirk Janssen, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Cover: Merlijn Doomernik/ HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal 34,00 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieudefensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, info@cadex.nl 1 2 Wa a r o m p o p u l i s t e n n i e t g r o e n z i j n Waar komt de huidige boosheid vandaan? En waarom heeft de milieubeweging er zo n last van? Deel 1 in een serie over de boze burger. 6 R u u d K o o r n s t r a Ooit maakte hij media, met IDTV, tot hij er rijk van werd. Nu is ie duurzaam ondernemer: VISA GreenCard, Oxxio groene stroom en de Pharox LED lamp. 1 8 P i j n va n s u b s i d i e v e r a n d e r i n g VROM veranderde haar subsidieregeling van langlopende programmasubsidie naar kortlopende projectssubsidies. Milieudefensie heeft er last van, maar waarom? 2 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

Rubberen Nederland Niets zo vervelend als mensen met wie geen ruzie te maken valt. Ik had zo n hoofdmeester op de lagere school. Was er een helder akkefietje, had iemand je blauwe schenen bezorgd, bijvoorbeeld, dan uitte de man een variant van: Ik denk dat het allemaal wel meevalt, of: Waar er twee vechten, hebben er twee schuld. Niet dat hij er wat van wist, want op het schoolplein was hij weinig te zien. Klinkt bekend? Ik moest er in ieder geval aan terugdenken op de donderdagavond voor de val van het kabinet. Ik zat in de trein, op m n mp3-speler live Radio 1. Als antwoord op heldere vragen herkauwde Balkenende wat gemeenplaatsen. Die man is van rubber, zei de verslaggeefster. Ik kon me er veel bij voorstellen. Onder mijn collega s leven veel frustraties over dit elastieken kabinet. Toch is niemand onverdeeld gelukkig met de val. De 2 4 K i l o m e t e rta x Is ie nu groen, of niet? De voor- en tegenstanders van de heffing per kilometer zijn niet gemakkelijk in te delen. Ve r d e r 5 Va l va n h e t k a b i n e t 1 0 L o k a a l : G e e n v l i e g v e l d Tw e n t e 1 1 G e l e k t e r i c h t l i j n e n o v e r pa l m o l i e 1 6 Ku n s t : v r a g e n s t e l l e n o v e r b o n t 2 8 O p i n i e : p l e i d o o i vo o r t r a g i s c h e h o o p R u b r i e k e n 4 B e r i c h t e n 1 1 C o l u m n B i j l o 2 0 C o n s u m e n t : r e c e p t 2 2 B r i e v e n, o p r o e p e n, a g e n da 2 3 C o l u m n D i r k m a at 2 6 M e d i a 3 1 H a rt e n Z i e l : Ba rt va n O p z e e l a n d, F o o d wat c h commentaar milieubeweging vreest namelijk de opkomst van het rechtse populisme (p. 12), de PVV in het bijzonder. Waarom eigenlijk? Beter openlijk knallen dan waden door de stroop, toch? Dan is tenminste helder waar je ruzie over hebt. De vraag is of dat bij de PVV zo is. Natuurlijk, ik weet dat PVV-stemmers, niet geloven in klimaatverandering, weinig hebben met duurzaam ondernemen (p. 6), en niets met subsidie voor milieuclubs (p 18). Maar ze hebben niet per definitie een hekel aan milieu. Dingen moeten begrijpelijk zijn, direct effect sorteren of hen raken. En niet teveel kosten. Kortom, het zijn NIMBY s. Dat lijkt me niet eens zo erg, want Nederland is, zoals een briefschrijver (p. 22) constateert, één grote achtertuin. Dus hoe gaat Geert dat doen, Nederland mobiel én groene achtertuinen? Het klinkt alsof hij de expertise van de milieubeweging best kan gebruiken. Toch hebben we ruzie. Waarom? Lijkt Geert toch meer op Balkenende, of op mijn schoolmeester, dan je zou denken? Ook hij roept telkens varianten van hetzelfde. En op gespreksverzoeken van milieuorganisaties gaat hij niet in, tenminste, vooralsnog. Hoe belangrijk moeten die zeventien procent PVV-stemmers voor ons zijn? Dat ze een onevenredig groot deel van het debat bepalen, biedt ook kansen. Want zijn wij als milieubeweging niet net zo begonnen met een angstige achterban? Bang voor dode bossen, lente zonder vogels, nucleaire winter? Ondertussen zijn wij, bij Milieudefensie Magazine, best benieuwd waarom burgers met een gezonde hang naar helderheid ons plots een linkse hobby vinden. Daar willen wij de komende maanden dingen over uitvinden, in een serie over de boze burger. (p12) En die PVV, die willen we graag spreken. Zijn Geert en de zijnen ook van rubber? Of komt de milieubeweging zelf te weinig op het schoolplein? Volgende maand meer. Annemarie Opmeer m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 3

Groene VNO-NCW Groen ondernemend Nederland heeft de handen ineengeslagen. Meer dan dertig ondernemingen hebben een lobbyclub voor duurzaam ondernemen opgericht, genaamd De Groene Zaak. In de club zitten bedrijven als TNT post, Eneco, Triodos Bank, PGGM pensioenen en zorgverzekeraar Menzis. Voorzitter Rogier van Boxtel ziet De Groene Zaak als een buitenboordmotor van VNO-NCW, dat een bredere insteek heeft. Speerpunten zijn het bevorderen van innovatie, het verkleinen van het aandeelhoudersbelang, het creëren van een gelijk speelveld voor duurzame ondernemers en het stimuleren van decentraliteit. Ook moet duurzaamheid een factor worden bij kredietverstrekking en moet handhaving stimulerend werken en de vervuiler, niet de vergroener belasten. Tot slot pleiten ze voor brancheoverstijgende initiatieven om helderheid te creëren in duurzaamheidslabels, voor consumenten en zakelijke inkopers. Houtpolitie Dieselambtenaren De politie maakt sinds kort serieus werk van de strijd tegen de handel in illegaal hout. Bij een houtverwerkingsbedrijf in Zuid-Holland is op 29 januari illegaal hout en de administratie in beslag genomen. Het gaat om een partij Afrormosiahout, afkomstig van een bedreigde boomsoort die vooral uit Kameroen en Democratische Republiek Congo wordt geïmporteerd. Het in beslag genomen Afrormosiahout wordt vooral gebruikt als alternatief voor teak voor bijvoorbeeld vloeren, meubelen of jachtbouw. De inbeslagname was mogelijk omdat de boomsoort onder het CITES-verdrag valt als beschermde soort. Veel illegaal gekapt hout valt daar niet onder. Milieudefensie is blij met de politieactie en pleit voor strenge Europese wetgeving tegen illegaal gekapt hout, waar ook niet CITES-soorten door beschermd worden. Friese ambtenaren die met een diesel- of benzineauto naar het werk komen, krijgen vanaf volgend jaar geen reiskostenvergoeding meer. De provincie wil hiermee stimuleren dat mensen op een minder vervuilende wijze naar het werk komen. Er zijn ook minder belastende dienstauto s aangeschaft, waar mensen gebruik van kunnen maken. De SP was niet blij met het besluit. Volgens hen is het vooral voor lagere ambtenaren niet zomaar mogelijk om een schone auto aan te schaffen. Z A K 4 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

Geen Hummers meer General Motors stopt met de productie van de Hummer, de grote, benzineslurpende terreinwagen voor consumenten. Hummer was een verliesgevend merk van GM en de autoproducent probeerde het te verkopen. De oplossing leek gevonden in een Chinese gegadigde, Sichuan Thengzhong, producent van Fonds tegen multinationals Er moet een fonds komen om buitenlandse slachtoffers van Nederlandse multinationals in staat te stellen rechtszaken te kunnen voeren. Een grote Kamermeerderheid was voor dit voorstel van Milieudefensie, gesteund door Amnesty International. PvdA, SP, GroenLinks, CDA en CU steunden dit voorstel van een zogenaamd milieu- en mensenrechtenfonds en de VVD wil erover nadenken. Het voorstel is een gevolg van het rapport Castermans-Van der Weijden naar de juridische verantwoordelijkheden van Nederlandse moederbedrijven ten opzichte van buitenlandse dochters. Mogelijk toch vleestax Landbouwminister Verburg zag niet veel in de voorstellen voor vermindering van vleesconsumptie, uit de brief van veertien grote milieu- en ontwikkelingsorganisaties. Dit schreven we in het vorige nummer. Nu zijn er echter drie moties aangenomen, die erg aan de voorstellen tegemoet komen. Allereerst een motie van GroenLinks die de regering vrachtwagens voor wegonderhoud. Deze kreeg echter niet op tijd de toestemmingen rond van de autoriteiten. GM is bezig met een herstructurering. Saab verkocht GM aan het Nederlandse Spyker, maar het kreeg de Saturn niet verkocht. Eerder al stopte het de productie van de Pontiac. Daarin wordt geconcludeerd dat het mogelijk is om het moederbedrijf aansprakelijk te houden voor misstappen van dochters. Dit is actueel in het licht van de uitspraak van de rechtbank over de zaak van Milieudefensie en Nigeriaanse eisers tegen Shell. De verwachting is dat dit voorstel ook na de val van het kabinet door de staatssecretaris wordt opgepakt. Het voorstel zal een set goede criteria bevatten om een stortvloed aan rechtszaken te voorkomen. In eerste instantie wordt er voor vijf jaar 2 miljoen euro in het fonds gestort. Dit is voldoende voor slechts een aantal rechtszaken. verzoekt aan te sturen op vermindering van de eiwitconsumptie en daarbij de richtlijnen van de Gezondheidsraad in acht te nemen. Vervolgens moties van de PvdA en de ChristenUnie die vragen om concrete en afrekenbare doelen hiervoor op te stellen en om financiële prikkels voor consumenten te onderzoeken. Dus toch een vleestax? Wie weet. Val kabinet slecht voor klimaat Een demissionair kabinet mag alleen op de winkel passen. De kans is groot dat een aantal milieumaatregelen controversieel wordt verklaard en dus niet meer door dit kabinet genomen wordt. Willem Verhaak, woordvoerder Klimaat van Milieudefensie, spreekt daarom van een drama. Juist dit voorjaar zou minister Cramer een aantal aanvullende en verplichtende maatregelen voor het klimaat en energiebeleid nemen, dat gaat nu natuurlijk niet door. Zo zou er een verplichtende norm komen voor de energiebesparing in bestaande bouw en een toepassingsplicht voor bedrijven voor alle energiebesparende maatregelen, die zich in 7 jaar terugverdienen. Nu is dat 5 jaar. Hierdoor zouden veel maatregelen zoals het afdekken van koelingen in supermarkten wel verplicht worden. Ook waren er plannen voor een energieheffing waardoor energie uit fossiele brandstoffen duurder wordt. Alternatieven energiebronnen, zoals zonne-energie, worden hierdoor relatief goedkoper en dus eerder rendabel. Ook Minister Cramer zelf had haar werk graag afgemaakt, zo schrijft ze in haar weblog. We stonden net op het punt scherpere maatregelen te treffen om de klimaatdoelstellingen zeker te stellen. Daar kwam steeds meer steun voor in de samenleving. Best zuur dat ik dat nu niet meer kan afronden. Verhaak begrijpt haar teleurstelling, maar heeft haar ook gewaarschuwd. Cramer heeft stappen in de goede richting gezet maar heeft tot het laatste kabinetsjaar gewacht om door te bijten. Wij hebben direct als gezegd dat dat ze dan waarschijnlijk te laat is en dat blijkt nu ook. Dat is wrang. Positieve kanten aan de val van het kabinet zijn er ook. Zo bestaat de kans dat de besluitvorming rond de zowel politiek als maatschappelijk omstreden Crisis- en herstelwet niet wordt afgerond. Een koor van juristen en andere deskundigen leverde onlangs tijdens een hoorzitting van de Eerste Kamer fundamentele kritiek op dit wetsontwerp. Ook milieuorganisaties hebben actief tegen deze wet gelobbyd omdat die leidt tot aantasting van de rechtsbescherming van burgers en ten koste gaat van een goede, zorgvuldige belangenafweging bij ruimtelijke projecten. Ook over de Kilometerheffing zal de komende maanden waarschijnlijk geen besluit worden genomen. Hierover is niet alleen de Kamer verdeeld. Terwijl Natuur en Milieu hoopt dat de Tweede Kamer hierover snel een positief besluit neemt omdat de vertraging van de invoering grote schade oplevert voor de bereikbaarheid en het milieu, is Milieudefensie niet rouwig om het uitstel omdat déze kilometerheffing geen bijdrage levert aan het verbeteren van de milieukwaliteit. (Lees meer op pag 24 en 25) M i c h i e l W i j n b e r g h Freek Kallenberg m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 5

6 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

R u u d K o o r n s t r a, d u u r z a a m o n d e r n e m e r Je moet het wel ménen als bedrijf M e r l i j n D o o m e r n i k / H H De VISA Greencard, groene stroom van Oxxio en de Pharox LED-lamp: duurzaam ondernemen is de missie van Ruud Koornstra. De consument is niet achterlijk. Het is prettig wachten in het kantoor van Ruud Koornstra in het bosrijke Naarden. Hij is later, wordt met z n elektrische sportauto opgehouden in het verkeer. Dus ik kijk wat rond. Veel glas, ingebouwde LEDlampen. Een niet onprettig contrast met de oude modelboerderij en melkfabriek waar hij met zijn initiëringsmaatschappij Tendris een deel van gebruikt. Aan het uiteinde van de tafel staat een groot video-conferentiescherm, waar hij tijdens het gesprek naar zal wijzen. Tegen de andere muur plakt een cascade aan gele post-its vol kreten over LEDs in verschillende handschriften. Ruud Koornstra lijkt het stereotype ondernemer. Z n iphone piept doorlopend en in de deuropening bespreekt hij snel nog iets met iemand. Ondernemer is hij altijd geweest, duurzaamheid kwam later. Het omslagpunt kwam toen hij z n televisieproductiemaatschappij IDTV, na Endemol de grootste in Nederland, verkocht. Hij was in één klap rijk en kon zijn jongensdroom in vervulling laten gaan: een BMW met alle opties. Toen ie hem naar huis reed, vroeg hij zich af waar hij mee bezig was. Hij zette de auto stil, belde zijn vriend en oud compagnon Friedwart en na een nacht doorhalen wisten ze wat ze eigenlijk wilden: de wereld redden. Hoe duurzaam ondernemen zijn levensmissie werd, beschreef Koornstra in z n A n n e m a r i e O p m e e r boek Met een lampje de wereld redden. Wat LED je? Het begon met een technologisch uitvinderscentrum en groene stroom van Oxxio. De VISA Greencard, elektrisch vervoer en Greenboekings volgden. Met Tendris stimuleert hij meer oplossingen. Hij is nu vooral de man van die lampjes, de extreem zuinige Pharox LED-lamp van Lemnis Lighting. U bent, als kleine ondernemer, wereldmarktleider met de LED-lamp. Heeft u wel eens tegenwerking ondervonden? Nou! Als je ziet wat er geprobeerd is om ons neer te sabelen! Veel hebben we gelukkig in de kiem gesmoord. Als zo n lamp nou onveilig zou zijn en je doet net een grote actie, dan zegt de overheid: haal maar terug. Dan is de LED - dat is voor sommigen een belang - voor tien jaar teruggezet en wij zijn uit de markt. Dus er zijn partijen die gemodificeerde lampen naar keuringsinstituten sturen, waar zo n lamp dan ontploft, bijvoorbeeld. Uiteindelijk blijkt dat ermee gerommeld is. Erg! Stel je voor hoe het gaat als je iets uitvindt dat fossiele brandstof overbodig maakt! Maar met het groene stroombedrijf Durion, later Oxxio, heeft u zelf ook niet zo veel vrienden gemaakt, toch? U zat elke week wel bij Kassa of Radar in de uitzending. Programma s als Kassa hebben rellen en kijkcijfers als doel, niet de consument goed informeren. Dat durf ik zo te zeggen, ik heb zelf dergelijke programma s gemaakt. Hadden we de eerste LEDlamp en, ai, daar was Kassa weer, want Ruud gaat weer wat doen. Ze wilden een proefopstelling maken in de studio om te testen of het verbruik wel klopte. Nooit uitgezonden, want het klopte. Met Oxxio zat ik me in elke uitzending kwaad te maken, want daarbij manipuleerden ze ook. Mediamisdaad noem ik zoiets. Maar na elke uitzending hadden we er tienduizend groene stroomklanten bij. We wilden kiezen voor groene stroom belonen. Wij sponsorden geen voetbalstadions en dergelijken, dus wij waren goedkoop. Ja, het ging soms fout, vooral in de aanloopfase. Zo waren er studenten die na het stappen in het callcenter gingen zitten. Dan moet je soms sorry zeggen en bloemen sturen. Er is ook vanuit gevestigde energiemaatschappijen geprobeerd ons uit de markt te krijgen. Zij waren monopolisten met een niet-aanvalsverdag en wij waren vijf procent van de markt aan het pikken. Dus als het Zeeuwse Delta onaardig was geweest tegen ons, dan zei ik tegen mijn callcenters: Zeeland bellen. Dan belde Delta in paniek. Stop, stop! Je pikt mijn klanten af! Dat klinkt best pittig. Hoe ver mag je gaan in naam van duurzaam ondernemen? Het doel heiligt de middelen, vind ik. En echt, dan mag je van mij ook iemand op z n bek slaan, of z n banden leeg laten lopen. Ik ben er niet tegen. Als waarvoor je het doet maar zuiver is. Ik heb een paar keer dingen gedaan vanuit de verkeerde intentie. Als ik over de afgelopen vijfentwintig jaar m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 7

terugkijk naar mijn mislukte projecten, dan is dat de grote gemene deler. Omdat ik het deed vanuit geiligheid, prestige of hebberigheid. Dat ga ik dus nooit meer doen. Puur zijn in wat je doet is heerlijk, het geeft je energie. Het is bijna bijgeloof. Als ik het niet vanuit de juiste intentie doe, dan gaat het mis. En dan gaat het ook mis, dus ik doe het maar zo dan. Heeft u zelf nooit smerige spelletjes gespeeld? Nee. Ik heb bijvoorbeeld nooit een omroepbaas omgekocht, terwijl anderen zo wel de grote opdrachten kregen. Hoewel... Eén keer heeft een omroepbaas me gered van een faillissement. Ik heb m als dank een fototoestel gegeven. Ik vind dat eigenlijk nog steeds niet kunnen. Het gaat over het verschil tussen wat hoort en wat mag. Als je op de snelweg in een bocht komt, bij een afslag, dan ligt daar heel McDonalds uitgespreid. Dat zijn mensen die stiekem dingen uit het raam gooien omdat ze denken dat het niet mág. Maar als je weet dat het niet hóórt, doe je het niet. Ondernemers worden vaak in die hoek gezet, maar politiek, NGO s, het is allemaal hetzelfde. Allemaal ego s en belangen. Toch denk ik dat veel mensen bewust of onbewust de juiste keuze maken. Shell deed ook groene stroom. Ze hadden er dertig miljoen voor, zijn 2,5 jaar bezig geweest. Wij gebruikten precies hetzelfde contract als Shell, dat T e n d r i s H o l d i n g B V Het gaat om het verschil tussen wat mag en wat hoort scheelde een jurist. En dezelfde callcenters. Plantenbak in het midden, aan de ene kant bellen voor Shell, aan de andere kant voor Oxxio. In twee jaar tijd hadden zij dertigduizend klanten, wij in één jaar tweehonderdduizend. Hoe kan het dat Shell met al die massa geen groene stroom kan verkopen? Omdat het Shell is? Het is een oliemaatschappij. Juist! De consument is niet achterlijk! Je moet het wel menen, als bedrijf. Authenticiteit is belangrijk. U wilde de wereld redden en stapte daarom 10 jaar geleden binnen bij Greenpeace. Waarom? Greenpeace vond ik altijd wel stoer. Die hebben een boot, varen ergens tegenaan, klimmen in een paal. Ze ondernemen iets, lekker. Ik ben een rugbyer, dat sprak mij wel aan. En ik had gehoord dat zij met oplossingen kwamen, namelijk toen ze campaignden tegen freongas in koelsystemen. Greenpeace Duitsland begon toen Greenpeace Solutions Gmbh. In een jaar tijd ontwikkelden zij een nieuw goedje, waarna de industrie om was. Ik dacht, dat is de oplossing! Dus ik stapte daar binnen. Dag, ik ben Ruud, ik ben rijk, lui en ik kom bij jullie werken. En kan iemand mijn BMW even wegzetten. Bij wijze van spreken. Ik ben natuurlijk geen Greenpeace type, maar kan mij het schelen! Ik kende de toenmalige directeur en ik vroeg hem of ik Greenpeace Solutions kon doen. Maar daarvan waren ze teruggekomen. Toen vond ik dat schokkend, vandaag begrijp ik het wel. Hun core business is schreeuwen om aandacht voor problemen. Inmiddels weet ik dat dat aangevuld wordt met politieke lobby en noodhulp: nu een zeehond redden, anders is ie dood. Maar dat is geen duurzame hulp, dat is EHBO. Er is dus niemand die de structurele problemen aanpakt? Nee, precies! Dat moet uit bedrijven komen, blijkt. Daarom wilde ik een bedrijf opzetten dat de wereld kan redden. Vanuit spullen handelingsperspectief brengen. Want NGO s komen er niet mee, de 8 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

overheid komt er niet mee, de eindgebruiker komt er niet mee, er is een missing link. Iedereen wil wel. Die bedrijven moeten vrienden worden van die goede doelen. Een betere wereld is ons gezamenlijk belang. Maar vrienden worden met bedrijven kan een smerig idee zijn voor goede doelen. Dat is zo ouderwets! Zo conservatief! Het handelingsperspectief voor een betere wereld komt van bedrijven. Maar selecteer, haal je geld weg bij banken die Het handelingsperspectief voor een betere wereld komt van bedrijven onfatsoenlijk omgaan met geld. Dan gaan die failliet. NGO s hebben daar een rol in. De milieubeweging doet het goed, trouwens. Los van de conservatieve geitenwollensokken milieuactivist en de conservatieve ondernemer, die erg op elkaar lijken. Ondernemers en NGO s moeten de handen ineen slaan. Je krijgt geloofwaardigheid door oplossingen te bieden. Wat is er nou leuker dan een Formule 1 gesponsord door Milieudefensie of Greenpeace? Met zero emissie! Elektrisch rijden is wel mooi, maar staan we niet straks allemaal elektrisch in de file? Net als u vanmorgen? File... Als je nou praat over dom! Vroeger waren voor werknemers salaris, positie binnen het bedrijf en een leaseauto belangrijk. Nu is het: zingeving, vrije tijd. Wat we belangrijk vinden verandert. Het wantrouwen van werkgevers over thuiswerken is raar. Om je taak te vervullen hoef je niet op kantoor te zitten. En met deze apparatuur die we hebben gekocht (wijst op het videoconferentiescherm) loopt onze vergadertafel gewoon door, naar onze kantoren in San Francisco, Hongkong en Maleisië. Hoeveel vluchten dat al scheelt. Kijk, mensen kopen een auto voor die drie weken dat ze met de caravan naar Frankrijk rijden. Haal dat nou eens weg. Je krijgt van mij een vervoersmogelijkheid. Service. Overdag een kleine auto, want dat is makkelijker parkeren. In het weekend een andere. Voor je vakantie krijg je een Volkswagenbus met vierwielaandrijving en een trekhaak, voor je caravan. Mijn zoon neemt de trein naar rugbytraining, want dan kan ie huiswerk maken. Als dat nou fijner is, dan doe je dat toch? En die service kost in totaal minder dan die ene auto. Maar wil men niet juist een auto bezitten, in plaats van toegang tot vervoer? Waarom doen we wat we doen? Wil je s nachts op straat nou licht? Of wil je veiligheid en zicht? Waarom wil je een sportauto? Wil je vervoer, of wil je een sportauto hebben? Voor sommigen zal dat laatste gelden. Maar dat wordt minder belangrijk als je altijd toegang hebt. In oude generaties is bezit belangrijk. Er komt nu een generatie voor wie toegang belangrijker is dan bezit. Laatst liet ik enthousiast een nieuwe app, een toepassing op m n iphone, zien aan m n zoon. Hij zei: is het niet leuk dat je nu blijer bent met je iphone dan toen je m twee jaar geleden kocht? Dat is waar het om gaat. Ik denk dat we overgaan naar power to the people, iedereen energie. Mijn huis is los van het grid. Zo veel heeft me dat niet gekost. Het kan gewoon. En zo n LED-lamp maakt ook uit, want de meest duurzame en goedkoopste stroom is de stroom die je niet gebruikt. Je kunt het voedselprobleem en het waterprobleem oplossen met energie. De technologie bestaat allang, maar verandering is nodig tussen de oren. Die transitie is een softwareprobleem, geen hardwareprobleem. Dat klinkt een beetje als hoe wijlen Eckart Wintzen dacht. Hij was ook niet gek. Het is jammer dat ie zo vroeg is overleden. De servicemaatschappij, dat is van Eckart! Belasting op onttrokken waarde, op grondstoffen, dat was zijn ding. En hij ontwikkelde dit soort apparatuur (wijst wederom op videoconferentiescherm). Het leuke van Eckart was, dat ie heel kritisch was naar mij. Hij was ook vaak een beetje boos. Als gewone ondernemer was ie geslaagder dan als duurzame ondernemer. Die videoconferentieschermen kwamen niet zo van de grond, bijvoorbeeld. Daar baalde hij natuurlijk van. Hij was een visionair en misschien was hij te vroeg. Skype bestond nog niet eens. Toen kwamen wij, wijsneuzen van de nieuwe generatie. Aanvankelijk vroeg ie zich af of we wel zuiver op de graat waren. Toen ik met hem over m n VISA Greencard praatte, heeft hij me twee uur lang zitten afzeiken. Ik bleef het maar verdedigen. Toen zei ie glimlachend: oke, ik heb m wel al twee jaar. Bevorder je met die VISA Greencard niet precies dat gedrag dat de financiële en klimaatcrisis heeft veroorzaakt? Ik denk het juist niet. We wilden geld koppelen aan impact in de wereld en pinpassen uitgeven kan niet als je geen bank bent. Banken zijn overigens prachtige instellingen maar de problemen ontstaan als geld niet meer gerelateerd is aan dingen die écht zijn. Als het niet meer terechtkomt in de reële economie. Creditcards hebben nu een slechte naam, terwijl de Greencard wel effect heeft en consumenten bewust maakt. Voor elke aankoop rekenen wij de CO2 uitstoot uit en compenseren die. Dat kost kaarthouders verder niets, wij maken minder winst per transactie, maar ze krijgen wel inzicht. Compenseren moet je alleen doen als je uitstoot niet kunt voorkomen. Gebruikers geven vervolgens wel hun geld tot zeven procent verstandiger uit. En ze gebruiken de kaart vaker. VISA was verbaasd, want Nederland is een moeilijke markt. Is het huidige klimaat wel geschikt voor innovatie? Op dit moment is het een lastige tijd. Er is geen geld. Het midden- en kleinbedrijf heeft het moeilijk en grote bedrijven mijden risico s. Toch, ondernemers vinden wel andere manieren. Er ontstaat een onderstroom aan mensen. Philips zei drie jaar geleden dat de consumenten-led nog 10 jaar zou duren. Met Lemnis Lighting blijkt het ineens sneller te kunnen. Ik zeg vaak: innovatie ontstaat in schuurtjes. Dat hoeft niet, natuurlijk. Ook grote bedrijven kunnen die transitie maken, maar veel ook niet. Op een gegeven moment wordt een idee zo groot, dat het overal wordt opgepikt. Ook goed. Wij zijn te klein om de hele wereldmarkt te bedienen met LEDs. Dus verspreiden we het open source en hebben we joint ventures in bijvoorbeeld India, China en Afrika. We hebben meer aan het verspreiden van het idee en het delen van onze technologie, dan dat mensen alleen ons eigen merk lampen kopen. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 9

L o k a l e a c t i e Leeuwerik op de landingsbaan Toen midden vorig jaar duidelijk werd dat er serieus plannen lagen voor de ontwikkeling van de voormalige militaire luchtbasis in Twente tot een regionaal vliegveld, werd Milieudefensie Twente goed wakker geschud. De laatste paar jaren fungeerde de afdeling vooral als een contactadres voor meldingen en vragen over het lokale milieu en werd er slechts af en toe bij een landelijke campagne aangehaakt. Wel heeft men altijd de politieke ontwikkelingen in de gaten, vertelt Marita Leeuwerink van de afdeling Twente. Dus toen de plannen voor het regionale vliegveld bekend werden, wisten we als lokale partijen elkaar snel te vinden. Duurzame luchthaven In het gebied tussen Enschede, Oldenzaal en Hengelo ligt, nog altijd tussen hekken, de startbaan van de militaire luchtbasis Twente. Het is een prachtig open en groen gebied waar je heerlijk kunt recreëren. Na de sluiting door Defensie in 2003, werd het vliegveld tot 2007 nog op beperkte schaal gebruikt voor charters en zakelijke vluchten. Al jaren wordt er gesproken over heropening. Zo n beperkt gebruik van de luchthaven als tussen 2003 en 2007 zou voor ons eventueel nog aanvaardbaar zijn. Maar om het vliegveld economisch rendabel te maken moest het Structuurplan ruimte bieden voor meer dan een miljoen passagiers per jaar. Met zo n doelstelling gaat de recreatieve en ecologische waarde van dit gebied definitief De activiteiten van Mileudefensie Twente stonden jarenlang op een laag pitje. In 2009 pakte ze de draad weer op met haar strijd tegen de luchthaven. verloren. Toch wordt in de plannen de illusie gewekt dat de herrie en schadelijke uitstoot van vliegverkeer weggenomen kon worden door wat aanpassingen van het bekensysteem en het doortrekken van een ecozone. In het eindadvies werd jubelend gesproken over een duurzaam concept voor een compacte luchthaven in het groen, aldus Leeuwerink die daar direct aan toevoegt dit onzin te vinden. Heropening betekent geluidsoverlast en een verhoogde concentratie van fijnstof boven de aanvliegroutes. Zo simpel is dat. R o n e l l a B l e i j e n b u r g Luchtkwaliteit In september 2009 sloot de inspraakprocedure voor de heropeningsplannen. Toen bleken er ruim 800 zienswijzen te zijn ingediend waarvan tweederde zich tegen de voorgenomen plannen uitsprak. Milieudefensie Twente benadrukte in haar zienswijze vooral de schadelijke gevolgen voor de luchtkwaliteit. Niet alleen het vliegverkeer is daarbij het probleem. Voor een regionaal vliegveld M i l i e u d e f e n s i e met een miljoen passagiers is nieuwe infrastructuur nodig. Hoe meer wegen, hoe meer mensen er gebruik van maken. In de aanloop naar de inspraakprocedure in april vorig jaar werd alvast een wandeltocht tussen Bad Bentheim en Enschede georganiseerd. Daarbij liepen we ook een aantal kilometers over de landingsbaan. Het frappante was dat juist op dat deel van de tocht een veldleeuwerik boven ons z n lied kwam zingen. Akkoord In december 2009 hebben de Provinciale Staten van Overijssel het Structuurplan (variant B, met vliegveld) afgewezen. Na herberaad en enige amendementen is men deze maand alsnog akkoord gegaan met de doorontwikkeling van een variant met vliegveld. Ook de nieuwe variant zullen we in nauwe samenwerking met de lokale organisaties heel kritisch gaan volgen om te zorgen dat het gebied niet volledig naar de knoppen gaat. M i l i e u d e f e n s i e 1 0 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

Truc met palmolie Europa wil het gebruik van palmolie als biobrandstof duurzaam maken. Dat blijkt uit een uitgelekt document van de Europese Commissie. Een uitgelekte Communicatierichtlijn van de Europese Commissie van 3 februari 2010 baart de milieubeweging grote zorgen. Het document legt aan Raad en Parlement uit hoe de duurzaamheidscriteria voor biobrandstof binnen de Richtlijn Hernieuwbare Energie door alle Europese lidstaten moeten worden toegepast. Oliepalmplantages worden in het document op papier omgedoopt tot bossen. Kappen van tropisch regenwoud geldt daardoor als duurzaam, als op de plek van het voormalige bos oliepalmplantages worden teruggeplant. Hiermee wordt de deur voor palmolie wijd opengezet, ongeacht de effecten op het bos en het klimaat. Het gelekte document toont aan dat er in Brussel achter de schermen schaamteloze pogingen plaatsvinden om het grootschalig gebruik van destructieve palmolie voor biobrandstof door te drukken, zegt Geert Ritsema van Milieudefensie. De milieuorganisatie roept het Nederlandse kabinet, de andere lidstaten en het Europees Parlement op F r e e k K a l l e n b e r g om hiervoor zo snel mogelijk een stokje te steken en deze mededeling van de Commissie naar de prullenbak te verwijzen. De uitbreiding van oliepalmplantages om onze auto s te laten rijden, heeft in Azië een vernietigend effect op klimaat, biodiversiteit, bossen en de mensen die daarvan afhankelijk zijn, aldus Ritsema. Biobrandstoffen en in het bijzonder palmolie - zijn in opspraak door hun negatieve effect op biodiversiteit en voedselzekerheid, en door extra CO2-emissies door ontbossing voor aanleg van plantages en gebruik van veengronden en kunstmest. Volgens de Verenigde Naties is de snelle groei van het areaal oliepalmplantages op dit moment de belangrijkste oorzaak voor het permanent verdwijnen van tropisch regenwoud in Maleisië en Indonesië. Als gevolg van de grootse uitbreiding van oliepalmplantages in Indonesië staat dit land na de Verenigde Staten en China - nu nummer drie op de wereldranglijst van landen met de meeste uitstoot van schadelijke broeikasgassen. T ia n Ya k e / F l i c k r ( C C ) Afrekenen Duurzaam, iedereen is vandaag de dag duurzaam. De een nog duurzamer dan de ander, en die is al zo duurzaam, kan je nagaan. Die duurzaamheid is het gevolg van het feit dat het kabinet minder duurzaam was dan gepland. Als er verkiezingen naderen worden de woorden weer mooier, groter. De atmosfeer warmt weer op vanwege de grote hoeveelheden gebakken lucht die uit de propagandakanonnen van de politieke partijen worden afgevuurd. Men is ambitieus. Men stelt doelen die dan ook nog eens een keer gehaald dienen te worden. Daar kunt u ons aan houden. Na de verkiezingen blijkt altijd weer dat voortschrijdend inzicht - zo n pleisterwoord uit de politiek dat op alles kan worden geplakt - ertoe geleid heeft dat het niet mogelijk was, gegeven de omstandigheden, vast te houden aan de doelen die wij toen, met de kennis van toen en met de ambities van toen, die achteraf misschien te hoog waren, hadden gesteld. vincent bijlo Men heeft het, naarmate 9 juni nadert, steeds beter voor met alles en met iedereen, daar is men heel duidelijk over. Iedereen doet mee, leeft samen, werkt samen en mag niet buiten welke boot dan ook vallen. En spreekt Nederlands, uiteraard, want we zijn hier in Nederland, laat daar geen misverstanden over bestaan. En de aarde, daar zijn wij rentmeesters van, daar zijn wij tot in het diepst van ons hart, dat klopt voor een beter Nederland en een betere wereld, daar zijn wij van doordrongen, en daarom streven wij naar duurzaamheid. En dan mag je van de overheid verwachten dat zij zelf het goede voorbeeld geeft. Althans, in verkiezingstijd. Er is immers maar, hoe graag wij het ook anders gezien hadden, er is immers maar 1 aarde. En daarom zeggen wij: duurzaamheid duurt het langst. Goedzaam is duurzaam, en daar gaan wij voor. Omdat wij onze kleinkinderen liefhebben, daarom willen wij nu eindelijk eens doen waar we voor staan en staan waarvoor we doen, want we deden niets, maar dat gaat na 9 juni veranderen. Hoewel, we deden altijd wat in ons vermogen lag, en dat is nou precies wat omhoog moet, maar, en daar kunt u ons op afrekenen, ons vermogen moet wel opgewekt worden met duurzame energie. Met hernieuwbare bronnen, met water, het vloeibare goud van de 21 ste eeuw. Met wind, het waaiende goud, met zon, het lichte warme goud, met biomassa, het anale goud. Want het is, in de aanloop naar de verkiezingen, alles goud wat er bij ons blinkt. Daar winnen wij stemmen mee. En straks, bij de formatie van een nieuw kabinet, is de glans weer weg, maar dan zien we wel weer verder. We menen het in ieder geval wel goed, daar kunt u gerust op zijn. m i c h i e l w i j n b e r g h m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 1 1

d e b o z e b u r g e r De stem van het volk Geert Wilders gaat bij de komende verkiezingen ongetwijfeld hoge ogen gooien. Waar komt die populariteit voor populistisch rechts vandaan en welke gevolgen heeft dit voor de milieubeweging? Eerste deel van een serie over de boze burger. F r e e k K a l l e n b e r g Naast de multiculturele samenleving en ontwikkelingshulp is inmiddels ook een andere linkse hobby, het milieu, een gewild doelwit van populistisch rechts. De campagnes over onterecht verleende subsidies van VROM, de vermeende klimaatleugens van het IPCC, of het verzet tegen de aanleg van snelwegen waardoor hardwerkend Nederland dagelijks in de file staat, verlopen veelal via een vast stramien. De Telegraaf neemt als krant van wakker Nederland het initiatief. Reaguurders gaan er op GeenStijl en andere blogs mee aan de haal, Elsevier en haar vaste rijtje columnisten volgen snel en dezelfde week worden er door Wilders of een ander Kamerlid al Kamervragen gesteld. Omdat de door Wilders verfoeide linkse media in hun jacht op de lezende en zappende Hollander niet achter willen blijven, wordt ook daar druk gediscussieerd over de door populistisch rechts geagendeerde onderwerpen. Op deze wijze slaagt zij er nu al weer enkele jaren in het politieke debat in de media én de Tweede Kamer te domineren. Hoe kon populistisch rechts zo snel populair worden en welke gevolgen heeft dit voor de milieubeweging? 1 2 Fortuyn Feit is dat het politieke landschap in Nederland in tien jaar aanzienlijk is veranm i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

derd. Elders in Europa wisten rechts-populistische partijen als het Vlaams Blok, de Oostenrijkse FPÖ en het Franse Front National al in de jaren negentig de harten van veel kiezers te veroveren. In het tolerante Nederland is er in die jaren geen enkele politieke partij die de xenofobe burger weet te verleiden om op een druilerige voorjaarsdag naar het stemhok te togen en daar via een keuze voor een nieuwrechtse partij zijn onvrede met nieuwe Nederlanders en de huidige politieke elite kenbaar te maken. Sinds de opkomst van Fortuyn in 2002 is dat veranderd, zegt de Rotterdamse hoogleraar cultuursociologie Dick Houtman. De opkomst bij de verkiezingen was in 2002 relatief hoog. Fortuyn wist mensen die normaal nooit stemmen naar de stembus te lokken. Op zichzelf positief, want de kloof tussen burger en politiek werd als een groot probleem ervaren. Dat deze nieuwe kiezer vervolgens LPF stemt, daarover was men natuurlijk minder enthousiast. Verbaasd over de grote aanhang van de LPF, Verdonk en de PVV is Houtman niet. Het maatschappelijk onbehagen en de xenofobie waar deze partijen op inspelen A r i e K i e v i t / H o l l a n d s e H o o g t e bestaat al veel langer. Maar hierover spreken was in Nederland lange tijd taboe. Ontzuiling Maar waar komt dat onbehagen vandaan en waarom kan er na 2002 opeens wel openlijk over gesproken worden? Volgens Houtman speelt de secularisering en ontzuiling hierin een grote rol. In de verzuilde Nederlandse samenleving wist iedereen wie hij was, waar hij bij hoorde en door wie hij politiek vertegenwoordigd werd. Meer dan in andere landen bepaalde in ons land niet de sociaal-economische klasse, maar deze culturele inbedding het stemgedrag. Zowel de katholieke arbeider als de ondernemer stemde op de KVP. Door de ontzuiling worden die verzuilde identiteiten niet meer vertaald in stemgedrag. De burger voelt zich niet meer vanzelfsprekend door een elite vertegenwoordigd en is zo losgeraakt van de politiek. Dat kun je positief zien, omdat burgers zich hebben geëmancipeerd van die collectieve zuil-identiteiten, zegt Houtman. Maar het heeft wel geleid tot identiteitsproblemen. Wie zijn wij nu eigenlijk? Waar hoor ik bij? Dit verklaart voor een groot deel die neo-nationalistische zoektocht naar de Nederlandse identiteit. Volgens Martijn Lampert van onderzoeksbureau Motivaction, dat al 25 jaar onderzoek doet naar trends in de samenleving, spelen de globalisering en nieuwe media hierin ook een belangrijke rol. Daardoor is de wereld veel complexer en diverser geworden. Het internet heeft vele visies en meningen binnen bereik gebracht, en de vanzelfsprekende autoriteit van de wetenschap aangetast. Een grote groep, vooral lager opgeleide mensen, heeft er moeite mee al die complexiteit te doorgronden. Zij hebben hun vertrouwen in de bestaande elite verloren en zijn gevoelig voor mensen als Fortuyn en Wilders die gezag uitstralen, extravert zijn en een duidelijke mening verkondigen. Zeker als ze daar ook echt voor gaan, met gevaar voor eigen leven. Islam Volgens politicoloog en socioloog Merijn Oudenampsen, die momenteel werkt aan een boek over populisme, kan het succes van de LPF en PVV niet los worden gezien van de strijd tegen de islam. Dat is hun belangrijkste troefkaart, zegt Oudenampsen. In Nederland probeerde het De elite is links, het volk rechts klasje van Bolkestein, het islamitische gevaar al langere tijd aan de orde te stellen. Daarvan maakte behalve hoogleraren als Paul Cliteur en Andreas Kinneging ook Geert Wilders als tekstschrijver deel uit. Maar in het politieke debat was daar niet veel ruimte voor. Na de aanslagen op het WTC in New York op 9 september 2001 veranderde dit volledig en werd het mogelijk deze culturele politiek uit te spelen: het verlichte Westen tegen de terroristische islam. Links kon hiermee slecht uit de voeten, maar rechts kon dit prachtig mobiliseren. Dat heeft Fortuyn heel goed gedaan. De twee politieke moorden deden volgens Oudenampsen de rest. Daar heeft populistisch rechts goed op ingespeeld door voortdurend de vinger op de wonde te leggen. Wilders film Fitna is een herhaling van de film Submission van Theo van Gogh. Ehsan Jami s film An interview with Muhammed is niet heel anders. En steeds wordt iemand die een film maakt bedreigd. Het gaat niet alleen om de inhoud van de film, maar om de continue herbeleving van het trauma van de twee moorden. Dit verklaart mede waarom het debat in Nederland zulke heftige vormen aan heeft genomen. Poldermodel Voor de kiezer is de strijd tegen de islam echter niet de enige reden om op de PVV te stemmen, de kritiek van deze partij op de Haagse politiek spreekt hen eveneens aan. Dat klopt, zegt Dick Houtman. In de ogen van populistisch rechts kent ons huidige politieke systeem een aantal grote probleem. Volgens hen moet het uit zijn met het eindeloze geouwehoer in achterkamertjes, het gepolder en de procedures. Want hierdoor is de politiek stroperig geworden en krijgen politici niks voor elkaar. Ook volgens Oudenampsen is het Nederlandse poldermodel een verklaring voor het succes van de anti-establishment politiek van populistisch rechts. Het poldermodel is in feite een verdelingsmodel van politieke macht waarin je aan de onderhandelingstafel mag zitten zolang je belooft niet de straat op te gaan. Als je m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 1 3

Bekijk sparen eens van een andere kant! Bij de ASN Bank is sparen méér dan geld verzamelen en rente oogsten. U spaart er met oog voor mens en dier, natuur en milieu. Duurzaam en verantwoord. En tóch is de rente niet mis! Kies daarom voor het ideale spaarklimaat bij de ASN Bank. Open vóór 19 april 2010 een rekening ASN Ideaalsparen of ASN Méérsparen. U krijgt dan niet alleen een prima rente, maar ook gratis de prachtige dvd Earth*. Een wereld cadeau! ASN Ideaalsparen met 2,5%* rente U spaart via automatische incasso met een vast maandbedrag tussen 50,- en 500,-. En u kunt tot 19 april 2010 onbeperkt bijstorten. Bovendien is uw geld altijd vrij opneembaar! ASN Méérsparen met 2,5%* rente Deze rente ontvangt u als u 10.000,- of méér spaart. U kunt altijd vrij storten en opnemen. En er is méér... Meer weten? Kijk op www.asnbank.nl of bel gratis 0800-0380. Gratis! Earth, de reis van je leven. *) Rente per 25 januari 2010. Wijzigingen voorbehouden. Per adres ontvangt u maximaal één dvd. Deze aanbieding is tijdelijk en geldt niet in combinatie met andere acties. De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing.

niet teveel stampij maakt en je toon matigt, mag je meepraten, krijg je subsidie en kun je een organisatie opbouwen. Zowel de vakbonden, als de milieubeweging en andere sociale bewegingen hebben voor deze weg gekozen. Om je doelen te bereiken kan dit ook een succesvolle strategie zijn. Maar hierdoor wordt politiek wel ondergeschikt aan beleid: invloed op het beleid van de overheid werd belangrijker dan het opbouwen of onderhouden van een brede maatschappelijke of politieke beweging. Omdat de anti-establishment politiek van populistisch rechts de legitimiteit van het gehele poldermodel, en in feite van het gehele gangbare politiek proces in twijfel trekt, staan alle politieke partijen, maar ook de vakbeweging en de milieubeweging hier zo machteloos tegenover. Wilders hamert er voortdurend op dat alle bestaande partijen en organisaties deel uitmaken van het politieke establishment dat elkaar baantjes toeschuift en het zuurverdiende belastinggeld verspilt aan haar linkse hobby s, aldus Oudenampsen. Milieu-organisaties moeten meer polariseren Linkse elite Het populisme deelt het politieke veld zo op in twee politieke krachten: het volk en de elite. Daarbij creëert het clichébeelden van zowel het volk als de elite, zegt Oudenampsen. De elite is links en het volk is rechts. Dat wil niet teveel belastingen betalen, onbeperkt auto rijden en vliegen, zit vol met rancune en wil niks weten van buitenlanders of het milieu. Hij verbaast zich erover dat alle politieke partijen en ook de media deze clichébeelden klakkeloos over nemen. Terwijl het onzin is. De Nederlandse elite is zeer gemêleerd, eerder neo-liberaal en conservatief. Het CDA is vrijwel altijd aan de macht geweest, en dat is toch geen linkse partij. Ook het volk is zeer divers. Volgens Oudenampsen zou de milieubeweging daarom veel meer moeten laten zien dat ook zij het volk vertegenwoordigt. Gezamenlijk hebben de natuur- en milieuorganisaties immers vier miljoen leden, ongeveer evenveel als de ANWB. Waarom beroepen die eersten zich niet op hun democratische legitimiteit als de overheid weer eens een snelweg wil aanleggen of verbreden en daarbij de Europese regels overtreedt? De ANWB doet dit namelijk wel om de aanleg van die snelweg af te dwingen, of de kilometerheffing af te schieten. Maar vooral de grote natuur en milieuorganisaties zijn bang om te polariseren, uit angst hun plaats aan de onderhandelingstafel op het spel te zetten. Daardoor kunnen ze eenvoudig worden weggezet als de linkse elite. Toch valt er volgens Dick Houtman ook wel iets te zeggen voor dit onderscheid tussen een rechts volk een linkse elite. Als zoals nu, de politieke debatten vooral over culturele in plaats van sociaal economische vraagstukken gaan, stemmen hoger opgeleiden op cultureel linkse partijen als GroenLinks en D66 en lager opgeleiden op cultureel rechtse partijen als de PVV en in mindere mate de SP. De grootste splijtzwam in de hedendaagse politiek is daarmee die tussen hoger en lager opgeleiden, niet die tussen de verschillende sociaal-economische klassen. Dat straalt ook af op de milieubeweging. De leden van de milieu- en natuurbeweging horen grotendeels bij die hoger opgeleiden. Lager opgeleiden hebben daar weinig mee en daarom kan Wilders het afdoen als een linkse hobby. Klimaat Volgens Martin Lampert zie je deze tweedeling ook terug in de discussie over duurzaamheid en het klimaat. Bij beleidsmakers en in de journalistiek is de belangstelling hiervoor groot. Zo nam ten tijde van de film van Al Gore de belangstelling voor het klimaat onder hoog opgeleiden toe. Maar onder middelbaar en lager opgeleiden helemaal niet. In het jaarlijkse 21Minuten onderzoek van McKinsey en de Publieke Zaak naar de opinie van het Nederlandse volk staan klimaat en milieu dan ook niet meer in de top 10 van grootste zorgen. In het eind vorig jaar verschenen boek De Grenzeloze Generatie constateert Lampert samen met zijn collega Frits Spangenberg dat ook onder jongeren de belangstelling voor milieuproblemen gering is en afneemt ten opzichte van 10 jaar geleden. Hij heeft hiervoor wel een verklaring. Milieu en duurzaamheid zijn immateriële collectieve waarden die moeten worden doorgegeven van ouders op kinderen. De protestgeneratie heeft dat nog gedaan, maar de opvoeders van 2010 komen uit de jaren tachtig. Die zijn opgegroeid met de nieuwe zakelijkheid, de MTV-cultuur, grenzeloze consumptie en individualisme. Het is daarom voor hen veel minder vanzelfsprekend om kinderen ook de zorg voor hun omgeving, de natuur of de bredere wereld bij te brengen. Natuurlijk zijn er ook de pragmatisch idealisten onder jongeren die de zorg voor de omgeving en het milieu wel belangrijk vinden, weet Lampert. Waarschijnlijk komen zij ook wel op invloedrijke posities terecht, maar bij het grootste deel van de bevolking neemt de belangstelling hiervoor af. Het zal dus moeilijker worden dit politiek te mobiliseren. Verkiezingen Uit het genoemde 21Minuten onderzoek blijkt dat de Nederlandse burgers zich vooral zorgen maken over de onderwerpen die hen van dichtbij en op korte termijn raken. Milieu en klimaatverandering zijn daardoor niet hun grootste zorg. Criminaliteit, integratie van allochtonen en het functioneren van de overheid vormen de top 3, gevolgd door gezondheidszorg en de kosten van het levensonderhoud. Zie hier het politieke programma van de PVV. De andere politieke partijen zullen in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni proberen zich ook op deze onderwerpen te profileren om zo de steun van het volk terug te winnen. En zo bepaalt populistisch rechts waarschijnlijk ook de komende maanden het politieke debat. Een mogelijkheid om dat te voorkomen is om te politiseren op sociaal-economische thema s, denkt Dick Houtman. Alleen als er grote verdelingsconflicten uitbreken, kan bijvoorbeeld de PvdA zowel de cultureel linkse elite als de gewone man aanspreken. Dan moet de PvdA wel duidelijker positie kiezen voor de onderkant. Maar Wilders is niet gek en schuift op dit terrein steeds meer naar links. Zie zijn verzet tegen het verhogen van de AOW-leeftijd en de zakkenvullers in de financiële wereld. Rechts op culturele kwesties als cultuur, integratie en criminaliteit en links op sociaal-economische vraagstukken, dat is volgens Houtman op dit moment electoraal gezien de winnende formule. Over het milieu en de klimaatverandering kun je het als politieke partij de komende maanden beter niet hebben. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 1 5

De vrijheid van imitatiebont Ontwerper Bart Hess speelt met de culturele betekenissen van bont bij het maken van zijn dierlijk ogende synthetische materialen. Milieudefensie, oh... ehm... maar weet je wel dat ik met hele vieze kunstharsen en chemicaliën werk? De Eindhovense D i r k Ja n s s e n maak imitatiebont omdat je er meer mee kunt. In imitatie kun je verder gaan dan het origineel. Het is veel vrijer. Door te spelen met materiaaleigenschappen zegt het werk van Hess iets over de rol van bont in onze cultuur. Bont heeft fysieke eigenschappen als glans, isolatie en de manier waarop het valt. Maar ook culturele eigenschappen die onze beleving beïnvloeden. Door de materiontwerper Bart Hess (1984) schiet meteen in de stress. Maar we bellen niet om hem te vertellen dat hij verkeerd bezig is. We gaan het gewoon over bont hebben. Mijn werk met bont gaat over de rol van dat materiaal in onze cultuur, maar dat is niet omdat ik er heel sterk tegen ben. Ik snap dat antibontactivisme ook niet altijd even goed. Vanuit milieuoogpunt kun je beter in een berenvel lopen dan in synthetisch materiaal. Ik presenteer mijn stoffen ook niet als het verantwoorde alternatief voor echt bont. Het is eerder een volgende stap. Ik

aaleigenschappen te manipuleren, verandert ook de culturele betekenis. Pompeuze uitstraling Zo maakte hij een transparante stof met allemaal kleine metalen pinnetjes erop. Het lijkt van een afstand heel zacht en het glanst heel mooi, maar als je dichterbij komt zie je opeens dat de stof bijna helemaal uit naalden bestaat. Ik wil niet overanalytisch worden, zegt Hess. Maar dat heeft voor mij met aantrekken en afstoten te maken. En hoe die twee allebei in het materiaal terugkomen. In een andere stof heeft hij geprobeerd het dierlijke karakter van bont naar voren te halen. Dat is een beetje zielig dode vogeltjes-bont geworden waar ik een paar schoenen van heb gemaakt. Ik kwam op het idee toen ik foto s van mensen in de metro van Moskou zag. Met hele dikke bontjassen, je kent het wel. De houding van die mensen wordt opeens heel protserig. Eigenlijk lijken die mensen daardoor zelf ook bijna dierlijk. Ik wilde een stof maken die nou juist niet die pompeuze uitstraling had. Een andere keer haalde ik mijn inspiratie uit foto s van herten die voor de koplampen van een auto springen. Voor die stof gebruikte ik reflectiefolie die je ook op de uniformen van wegwerkers ziet. Dat is een grijze stof geworden die bijna verblindend oplicht als er licht op valt. Grenzen Hoewel het werk van Hess dus heel veel op de culturele aspecten van bont ingaat, probeert hij daar in de praktijk zo min mogelijk aan te denken. De culturele betekenis van mijn werk is er altijd wel, maar als ik werk ga ik er niet gericht naar op zoek. Het overkomt me gewoon, bekent hij. Naast dit werk doe ik ook heel veel in opdracht, dan maak ik stoffen voor interieur en mode. Ik maak ook animatiefilms in opdracht. Dan moet ik heel gericht werken, mijn vrijheden opzoeken binnen de gestelde grenzen, zegt Hess. Dan is het een welkome afwisseling om af en toe met allerlei materialen aan de slag te gaan en alleen te genieten van het creëren.

Subsidieleed Minister Cramer paste de subsidieregeling voor milieuorganisaties aan. De gevolgen kunnen groot zijn, Subsidies aan maatschappelijke organisaties, waaronder milieuorganisaties, liggen al een tijd onder vuur. Minister Cramer vormde vorig jaar het Subsidieprogramma voor Maatschappelijke Organisaties op het gebied van Milieu (SMOM) om. De meerjarige programmasubsidies maakten plaats voor kortlopende projectsubsidies. In de eerste ronde van de nieuwe subsidieregeling komt Milieudefensie er vervolgens nogal bekaaid vanaf. Van de tien ingediende projecten is er uiteindelijk één gehonoreerd. Welke rol heeft de publieke opinie met winnaars en verliezers. D i r k Ja n s s e n daarbij gespeeld? En wat zijn de gevolgen die de nieuwe SMOM kan hebben bij andere organisaties? De nieuwe SMOM Wat is er nou precies veranderd? De in 2009 bestaande SMOM-regeling is vernieuwd omdat minister Cramer vond dat deze niet genoeg toegankelijk was voor kleine vernieuwende projecten. De milieubeweging moest moderner en dynamischer, vond zij. Een nobel streven uiteraard. De programmasubsidies zijn verdwenen. In het oude SMOM-potje zat zes miljoen euro voor projectsubsidies en drie miljoen voor programmasubsidies. In de nieuwe regeling gaat alles naar projectsubsidies. Bovendien blijkt dat in de net gepubliceerde regeling voor aanvragen in 2010 organisaties niet meer dan drie projecten gehonoreerd kunnen krijgen met een maximumbijdrage van 125 duizend euro per project. Hiermee geeft de minister gehoor aan de kritiek ter rechterzijde van het politieke spectrum. Zo heeft ze een passage in de SMOM-regeling laten opnemen waarin expliciet staat dat de subsidie onder geen enkel beding gebruikt mag worden om tegen de overheid te procederen. Niet dat dat ooit in de geschiedenis van SMOM is voorgevallen, maar dat hield de Telegraaf niet tegen om er een hetze tegen te voeren. De minister concludeert dat hierdoor ten onrechte het beeld ontstaat dat sub- 1 8 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0

B r e n da P o p p e n k Actievoeren tegen palmolie als biobrandstof. Alleen nog zonder subsidie? sidies van rijkswege in direct verband staan met de continuïteit van individuele maatschappelijke organisaties. Een programmasubsidie wekt de indruk dat de organisatie voorop staat en moet daarom wijken. Wel benadrukt ze dat het mogelijk moet zijn om meerjarige projectvoorstellen in te dienen. Op het eerste gezicht lijkt het dus vooral een cosmetische ingreep. Ja, behalve dat je nu niet meer kunt inspelen op de actualiteit, zegt Hans Berkhuizen, per januari de nieuwe directeur van Milieudefensie. Hij denkt dat het in de nieuwe SMOM-regeling niet meer mogelijk is om de overheid kritisch te blijven volgen. In het nieuwe voorstel worden we eigenlijk een soort adviesbureau dat projecten voor de overheid gaat uitvoeren. Alsof de milieubeweging alleen legitiem bezig is als we de agenda van de minister uitvoeren! Vernieuwend Verschillen tussen de oude en nieuwe situatie worden vooral zichtbaar tijdens de toewijzing. Als we afgaan op de subsidiestroom naar Milieudefensie is de koerswijziging van SMOM ingrijpend. Maar misschien heeft het feit dat Milieudefensie tegelijkertijd met een reorganisatie bezig was de scherpte van de projectvoorstellen verminderd. In de oude regeling hadden we een aantal publieksprojecten samengepakt in een programmavoorstel, licht Hans Berkhuizen toe. Die hebben we in de nieuwe regeling als aparte projecten ingediend. In de afwijzingen kunnen we geen algemene tekortkoming terugvinden. Het lijkt erop dat elk project op een ander punt is gesneuveld. De nieuwe SMOM-regeling geeft voorrang aan vernieuwende en oplossingsgerichte projecten. Daardoor wordt het moeilijk om subsidie te krijgen voor taaie onderwerpen waar niet meteen een oplossing voor bestaat, zoals illegaal gekapt hout. Maar er zijn ook winnaars. Eén van de projecten die hoog scoort komt van stichting ElemenTree in Den Haag. Voor 181 duizend euro plant de stichting samen met de lokale bevolking bomen op een geluidswal langs in Leidschenveen- Ypenburg, een wijk van Den Haag die ingeklemd ligt tussen de A4 en de A12. ElemenTree plantte eerder een groene speelplaats aan in de wijk. Toen de TU Delft ontdekte dat bepaalde bomen in combinatie met statische elektriciteit grote hoeveelheden fijnstof uit de lucht kunnen vangen, besloot de stichting dit op grote schaal toe te passen in de door fijnstof geteisterde wijk. ElemenTree koppelt op deze manier een nieuwe, technische oplossing aan een lokaal bewustwordingsproject. Vernieuwend, oplossingsgericht, lokaal uitvoerbaar en een voorbeeld voor andere wijken in het land: Precies waar de nieuwe SMOM voor is bedoeld. Gevolgen voor Milieudefensie In de nieuwe subsidieronde sneuvelden alle projecten, behalve Doe de Koelkast dicht, een project voor energiebesparing in supermarkten. Waar we vroeger jaarlijks ruim 1 miljoen euro SMOMsubsidie kregen, moeten we het dit jaar nog met maar 180 duizend euro stellen, zegt directeur Hans Berkhuizen. Dat hoorden we drie dagen voor Kerst, toen alle jaarplannen en begrotingen allang rond waren. Dat betekent dat Milieudefensie veel voorgenomen activiteiten niet kan uitvoeren en werknemers zal moeten ontslaan. Bovendien zijn er aanvullende beperkingen voor aanvragen in 2010. Maximaal drie projecten per organisatie, maximaal 125 duizend euro per project. Hans Berkhuizen: Ten opzichte van 2009 hebben we dus sowieso te maken met een afname van de SMOM-subsidie met ruim 65 procent, ook als we maximaal zouden scoren bij de toekenning. Continuïteit Het zou dus best kunnen dat Milieudefensie is weggeconcurreerd door betere, innoverende projecten van onbekende, kleine organisaties. Maar het kan ook zijn dat de minister Milieudefensie heeft geofferd om critici te tonen dat de subsidies werkelijk niet ingezet worden om grote, lastige organisaties in de lucht houden. Die kritiek is echter eenzijdig gericht op organisaties die de overheid zouden hinderen. En dat wil Milieudefensie helemaal niet, aldus Hans Berkhuizen. Milieudefensie staat juist voor zorgvuldige besluitvorming. Wel is het de vraag hoe goed organisaties het zonder structurele subsidie kunnen redden. Bij Stichting Natuur en Milieu (SNM) loopt er nog een SMOM-programmasubsidie tot 2011. Directiesecretaris Jan Dirx houdt zijn hart vast voor de toekomst: Als onze programmasubsidie wegvalt zou het voor ons wel eens heel moeilijk kunnen worden om te blijven doen wat we nu doen. SNM denkt dat er naast projectsubsidies toch nog structurele subsidies nodig zijn. Daar proberen we nu de politiek ook van te overtuigen, zegt Dirx. Voor ons gaan die structurele activiteiten natuurlijk over de informatievoorziening naar beleidsmakers. Voor Milieudefensie zal dat over achterbanwerk en bewustwordingscampagnes gaan. Dirx denkt dat de regeling nu te veel op de korte termijn richt. Eigenlijk kon je de programmasubsidie beschouwen als een meerjarige projectsubsidie. Zoiets moest je ook heus stevig onderbouwen en verantwoorden. Maar in tegenstelling tot de huidige projectsubsidies zorgde de programmasubsidie wel voor continuïteit. Die lijkt nu weg te vallen. Algemeen Beleidsplan Milieudefensie beraadt zich nu op de toekomst. De grootste fout die we nu kunnen maken is om onze agenda af te gaan stellen op wat subsidiabel is, vindt Hans Berkhuizen. Ik wil liever onafhankelijk blijven, ook al is dat dan in afgeslankte vorm. Milieudefensie weet dat als we onze eigen agenda bepalen, we uiteindelijk meer bereiken voor de mensen in Nederland en de wereld. Milieudefensie ontwikkelt daarom een nieuwe strategie. Eén van de uitgangspunten daarbij is dat we weer meer met en door de leden aan de slag willen. Door de subsidies zijn we ook wel een beetje losser gekomen van onze eigen achterban en dat willen we nu herstellen. De komende maanden zullen we daarom samen met de leden bekijken hoe we verder gaan. Milieudefensie maakt een nieuw Algemeen Beleidsplan. Er wordt een discussiemiddag georganiseerd op 21 maart, waar leden zich voor kunnen aanmelden. Zie ook p 22. m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0 1 9

d e c o n s u m e n t Hasbeens aan je benen Wat is een Hasbeen? Een eigenzinnig, trendy iemand of een Zweeds klompschoentje? Allebei, volgens Swedish Hasbeens. De Zweedse Cilla Wingård Neuman en Emy Blixt ontdekten in de opslag van een oude klompenfabriek een voorraad hippe klompjes uit de jaren 70. Ze verkochten de schoentjes onder de naam Swedish Hasbeens. Deze bleken zo populair, dat de vrouwen de klompen opnieuw in productie namen. Swedish Hasbeens zijn gemaakt van hout, leer en rubber, simpel geconstrueerd, makkelijk te repareren en kunnen een leven lang mee gaan, terwijl ze ook biologisch afbreekbaar zijn. Het hout is afkomstig van verantwoorde bosbouw in Zweden. Het leer is chroomvrij, gelooid met plantaardige middelen en gekleurd met natuurlijke kleurstoffen. Rubber vervangt PVC en sommige modellen bevatten al volledig natuurlijk rubber. Ze zijn handgemaakt op een traditionele, mens- en milieuvriendelijke manier, waarbij transport zo veel mogelijk beperkt wordt. Swedish Hasbeens produceert ook kinderschoenen, tassen en riemen. Helaas, zoals voor zo veel van dergelijke mode-items, moet je er wel voor in de buidel tasten. Een paar open schoentjes, halfhoge hak, kost, inclusief verzending, zo n 122,-, een paar kniehoge laarzen 349,-. Online te bestellen en te koop in winkels in Nederland. Zie: www.swedishhasbeens.com. Duurder reizen met OV-Chipkaart? De OV-Chipkaart: het kostte miljoenen, heel wat hoofdbrekens en scherpe discussies en nog steeds staat niet iedereen met het nieuwe vervoersbewijs in de hand te juichen. Een groot deel van de reizigers vergeet uit te checken, waardoor zij hun volledige borg kwijtraken. Ook zouden ritjes met het openbaar vervoer duurder zijn geworden. Reizigersdaling Recent riep de SP dat de OV-Chipkaart reizigers het openbaar vervoer uitjaagt en weer de auto in, vanwege te grote prijsstijgingen. De partij baseert zich op een rapport uit 2008 van de provincie Zuid-Holland. Daarin staat dat er rekening wordt gehouden met een reizigersdaling in 2010 door de invoering van de OV-Chipkaart. Waarop volgens de SP de vervoersregio Zuid-Holland besloot de tarieven te verhogen ter compensatie. Met als gevolg een nog grotere daling van het aantal reizigers. De Provincie en Trans Link Systems, de organisatie achter de OV-Chipkaart, zijn stellig: De SP baseert zich op oude gegevens. De Provincie geeft aan toentertijd verschillende rekenmodellen te hebben ontwikkeld om te komen tot een tariefstelsel. In het ene model daalde het aantal reizigers, in het andere model nam het aantal toe. We voeren pas een tariefstructuur door als er meer duidelijkheid is over de invoering van een gedifferentieerd tariefmodel met diverse kortingsmogelijkheden. De vrees dat reizen met de OV- Chipkaart duurder wordt is volgens beide partijen onterecht. Zij wijzen op de afspraak met de minister dat reizen gemiddeld niet duurder mag worden. Kortingskaart Maar gemiddeld is geen toverwoord. Een voorbeeld: Als je met een voordeelurenkaart reist en om 8.50 uur in de trein stapt berekent de OV-Chipkaart niet automatisch vanaf 9.00 uur 40 procent korting. Je betaalt het volle pond voor een reis die grotendeels na 9.00 uur plaatsvindt. Mensen die dan reizen, kopen daarom meestal twee papieren kaartjes, waarvan eentje met korting vanaf het station na 9.00 uur. Bij de chipkaart bepaalt het moment dat je deze voor de lezer houdt het tarief. Tijd om op een tussenstation even snel uit- en in te checken om toch korting te genieten is er vaak niet, gezien de drie minuten die tussen uit- en inchecken moet zitten. En dus worden reizen die voor 9.00 uur beginnen en na 9.00 uur eindigen duurder, terwijl overige treinreizen goedkoper worden. Staat dat nu haaks op de afspraken met de minister dat reizen met de OV- Chipkaart gemiddeld niet duurder mag worden, of niet? De NS geeft geen commentaar. Reizigersvereniging ROVER wel: De NS is hier zelf nog niet helemaal uit. Vandaar dat ze gefaseerd overstapt en nog zoekt naar oplossingen. Tot die tijd blijft het advies; reis op papieren kaartjes! Ronella Bleijenburg 2 0 m i l i e u d e f e n s i e m a g a z i n e 3 2 0 1 0