Stadsontwikkeling Oogverb(l)indend?!
3 Inleiding Een functionele binnenstad veranderen in een echte City Lounge waarin de bezoeker urenlang kan dwalen, dat is het doel van gemeente Rotterdam. Dit bereiken we door plinten, de gevels op de begane grond, aantrekkelijker te maken. Goede plinten verbinden gebieden in de binnenstad. In combinatie met mooie buitenruimte en goede routes, verleiden de plinten bezoekers om de binnenstad te verkennen. Belangrijke rol De plinten bepalen voor een belangrijk deel de aantrekkingskracht van de stad op bezoekers en zijn daarom van belang voor de economie. Bezoekers blijven langer en geven meer geld uit als de plek waar ze verblijven veilig, schoon, ontspannen en begrijpelijk is. Hoewel de begane grond misschien slechts 10% van het totale gebouw beslaat, bepaalt die voor 90% de bijdrage die het pand levert aan de beleving van de omgeving. De plint speelt dus een belangrijke rol in de sfeer van de stad, zowel overdag als s avonds. Aan de slag Een plint aantrekkelijk maken is niet eenvoudig, zeker niet in de avond. Dit boekje laat zien hoe u als eigenaar of ondernemer met simpele ingrepen op het gebied van licht al snel een aantrekkelijkere etalage of entree krijgt. U kunt alleen aan de slag gaan, of samen met andere ondernemers en de gemeente. Het boekje beschrijft laagdrempelige oplossingen van lichtontwerper Rudolf Teunissen van lichtadviesbureau Daglicht & Vorm. Hij won diverse prijzen met zijn ontwerp Broken Light, voor de Atjehstraat op Katendrecht. Leeswijzer Dit boekje geeft oplossingen voor de eigen etalage, maar ook voor de omgeving. Met andere ondernemers kunt u bijvoorbeeld aanpassingen doen over de hele lengte van de plint. U ziet voorbeeldoplossingen voor overdag en s nachts. Decoratieve voorbeelden, maar ook functionele, bijvoorbeeld op het gebied van veiligheid. Genoeg aanknopingspunten om alleen, samen met andere ondernemers, of samen met de gemeente bij te dragen aan een aantrekkelijk gebied. Maatwerk Een boekje met voorbeelden is nooit uitputtend. Bovendien is elke situatie anders. Elk probleem vraagt om een oplossing op maat. De gemeente nodigt u uit om naar aanleiding van deze voorbeelden en suggesties het gesprek aan te gaan. Zo werken we samen aan een aantrekkelijke City Lounge.
4
5 Een belangrijke schakel Als ondernemer of eigenaar heeft u een grote rol in het creëren van een aantrekkelijke binnenstad. Als onderdeel van de omgeving is uw pand een belangrijke schakel in het geheel. Elke verbetering die u aanbrengt is winst voor uzelf en voor de hele binnenstad. Draag bij aan de ambities op gebied van sfeer, representatie en sociale veiligheid! Zo werken we samen aan de identiteit van de stad. Stap naar buiten Om een goed beeld te krijgen van hoe een bezoeker uw etalage, pand of inrichting ervaart, is het belangrijk om op verschillende tijdstippen van de dag en nacht naar buiten te stappen. Elke moment van de dag is anders: Bij een felle ochtendzon ziet een etalage er anders uit dan op een regenachtige middag. Bekijk het pand vanaf verschillende afstanden. Hoe ziet de etalage er uit, wat is de uitstraling? Hoe ziet uw pand er uit in relatie tot de buren? Hoe ver kijkt u naar binnen, welk deel van de producten is zichtbaar? Als u weer naar binnen loopt, wat ziet u dan? Let hierbij op de collectie zelf, op kleur en op de indeling. Krijgt u een goede indruk van de grootte en producten?
6 Daglicht versus kunstlicht Als u begrijpt hoe daglicht werkt, kunt u kunstlicht inzetten om uw etalage of pand aantrekkelijker te maken. Het is daarom belangrijk om enige basisinformatie over licht te kennen. Aanpassingsvermogen Ons zichtvermogen past zich continu aan, aan donkere en lichte omstandigheden. Stapt u van buiten een pand in, dan hebben de ogen tijd nodig om aan te passen van een lichte naar een donkere omgeving. Andersom is het als u s avonds een flink verlichte winkel instapt. De iris is wijd open om goed te kunnen zien in het donker, en krijgt ineens een grote hoeveelheid licht binnen. Het oog is als het ware even overbelicht en daardoor bent u korte tijd verblind. Lichtcontrasten Contrasten in licht geven sfeer, maar te grote verschillen zorgen voor onderbelichting of verblinding. Deze verschillen komen vaak voor bij de grens tussen buiten en binnen, door het wisselende daglicht en de overgang naar of van kunstlicht. Met een etalage als visitekaartje is het belangrijk om het contrast daar in de gaten te houden. U staat in de winkel en ziet alles, maar passanten kunnen niet naar binnen kijken. In het volgende hoofdstuk ziet u waardoor dat komt, en leert u om met kunstlicht de etalage en inrichting volledig zichtbaar te maken. Lichtsterkte Daglicht varieert voortdurend, bijvoorbeeld van 500 naar 120.000 lux. Lux is de eenheid waarin lichtsterkte wordt uitgedrukt. Ook het verschil tussen daglicht en kunstlicht kan erg groot zijn. In de ochtendzon kan het buiten 25.000 lux zijn en binnen slechts 500. Begrippen Als het gaat over verlichting maken we het volgende onderscheid: Basisverlichting: Algemeen licht, waardoor een klant zich goed kan oriënteren in het pand. Accentverlichting: Kleine maar sterke lichtbronnen (denk aan spotjes), bedoeld om bepaald producten of delen van de winkel uit te lichten. Etalageverlichting: Verlichting bedoeld om de etalage uit te lichten. Decoratieverlichting: Licht bedoeld om sfeer te creëren, zowel in een winkel (het uitlichten van achterwanden) als aan de buitenkant (een gevel).
7 Wat kunt u zelf doen? Een verbetering van uw pand is winst voor uzelf. Een aantrekkelijk pand is ook winst voor de hele binnenstad. U ziet in dit hoofdstuk eenvoudige oplossingen om uw pand zowel overdag als s nachts aantrekkelijker te maken. De etalage De etalage nodigt de klant uit en maakt zichtbaar wat er in de winkel te koop is. Helaas is een etalage niet altijd zichtbaar transparant door het contrast tussen zonlicht en het kunstlicht. In dit hoofdstuk ziet u de verschillen tussen dag en nacht, en goede en slechte verlichting.
8 Probleem: Buiten is teveel licht ten opzichte van binnen. De etalage oogt te donker.
9 Probleem: Het grote contrast tussen buiten en binnen zorgt voor spiegeling. De klant ziet alleen zichzelf of de etalage van de overbuurman.
10 Probleem: Door een slechte kleur verlichting zien producten in de etalage er heel anders uit dan ze daadwerkelijk zijn.
Oplossing: Door het verhogen van de lichtsterkte in de etalage, met de goede kleur kunstlicht, komen producten precies over zoals ze zijn. Omdat het kunstlicht een goede balans vormt met zonlicht, is de etalage zichtbaar transparant en is er geen spiegeling. 11
12 Probleem: De hoeveelheid kunstlicht is hetzelfde als overdag, als in het voorbeeld op de voorgaande pagina. s Avonds leidt dit tot een overbelichte etalage..
Oplossing: In de avond kan de hoeveelheid kunstlicht teruggebracht worden tot de helft of tot twintig procent van de lichtsterkte van overdag. 13
14 Probleem: Verduisterde etalages zorgen voor donkere straten waar geen gevoel van veiligheid heerst.
Oplossing: Accentverlichting zorgt voor minimale belichting waardoor een passant gevoel krijgt bij de etalage. Het leidt tot herkenning bij de klant en zorgt voor een bijzondere, mysterieuze sfeer. Bovendien zorgt het licht voor een veilig gevoel op straat. 15
16 Blinde gevels In dit hoofdstuk ziet u oplossingen voor blinde gevels. Het belichten van deze wanden en muren is decoratief en functioneel. Het vergroot s avonds de ruimtelijkheid en geeft overzicht van de ruimte. Deze aanlichting vindt plaats in het pand, maar ook rondom entrees van kantoren en woningen. Probleem: Muren, afgeplakte ramen en dichte traliehekken dragen overdag en s avonds niet bij aan een levendige buitenruimte. Ook een pand dat s avonds op geen enkele manier is aangelicht, levert geen aantrekkelijke bijdrage aan de buitenruimte. Dat kan een gevoel van onveiligheid oproepen.
17 Oplossing: En zijn verschillende manieren om overdag en s avonds blinde gevels transparant te maken en aan te lichten. Met gebruik van transparante materialen maakt u een afgesloten ruimte weer doorzichtig. Met eenvoudige lichtbronnen schijnt licht door de wand heen zonder dat de winkel of werkruimte zichtbaar is. Ook door gebruik te maken van rolluik-systemen en wanden waar licht in verwerkt zit, creëert u een bijzondere uitstraling. Verlichte wanden dragen ook bij aan de veiligheid: Iemand die langsloopt is altijd zichtbaar. In de collage hieronder en op de vorige pagina ziet u materiaal dat achter de ruit te plaatsen is. U hoeft dus geen bouwkundige aanpassingen te doen om de ruimte erachter onzichtbaar te maken terwijl er toch licht doorheen schijnt.
18 Wat kunt u samen met andere ondernemers doen? Een pand is meer dan alleen uw eigen etalage of entree. U maakt ermee onderdeel uit van de omgeving. Creëer samenhang met de buitenruimte en met ondernemers naast en tegenover u. Goede afstemming tussen alle partijen is cruciaal voor een aantrekkelijke binnenstad. Licht op straat Licht geeft de stad s avonds richting en ruimte, maar het is altijd maatwerk. Wat op de ene plek goed werkt, blijkt op een andere plek onvoldoende te zijn. Helaas is er vaak geen balans tussen de verlichting van panden onderling, of van de plinten in relatie met openbare verlichting. Op de foto hiernaast ziet u bijvoorbeeld wat er gebeurt als een paar plekken fel verlicht zijn. Dit leidt namelijk tot verblinding: Op de plek van verlichting is alles zichtbaar, daarbuiten is alles zwart. De bezoeker weet niet wat er zich buiten het licht afspeelt. Goede afstemming met uw buren en met de gemeente leidt tot een beter straatbeeld waarin geen verblinding meer plaats vindt. Gedoseerd licht zorgt voor overzicht, als dit goed is afgestemd met het licht in de buitenruimte. Het leidt tot een uitnodigende wandelroute omdat het bezoekers houvast en een gevoel van veiligheid biedt.
19 Probleem: De stad heeft veel last van zwarte gaten, doorgangen en passages die s avonds onguur en onveilig zijn. Deze plekken zijn niet verlicht, of juist zo aangelicht dat het daarachter helemaal donker is. Door in én rondom de zwarte gaten met mate licht te gebruiken, is de hele omgeving zichtbaar.
20 Oplossing: U kunt doorgangen en straten op een andere manier aanlichten dan met enkele felle en directe lichtbronnen. Door het doseren van licht wordt de hele omgeving rondom de lichtbron zichtbaar. Er is geen sprake meer van verblinding of van zwarte gaten. Ook het gedoseerd aanlichten van een gevel kan leiden tot een betere sfeer en zichtbaarheid van de straat.
21 Identiteit van de stad Naast veiligheid en sfeer zorgt kunstlicht ook voor accenten in de stedelijke ruimte die met daglicht niet te zien zijn. Ook bereikt u door het aanlichten van een gevel een monumentaal effect. Dit leidt tot een aantrekkelijke en herkenbare buitenruimte, met een duidelijke identiteit.
22 Met de klok mee Door het aanlichten van de randen van de balkons wordt de constructie van de flat s nachts zichtbaar. Om meer samenhang te creëren tussen verschillende panden en etalages is licht over de hele lengte van de plint een goede oplossing. Het geeft vorm en richting aan de ruimte en creëert een herkenbaar gebied. Samen met de gemeente kunt u bijdragen aan de stedelijke verbinding en samenhang. Het accentueren van de hoogte van de wand en het trottoir benadrukt het kruispunt als ontmoetingsplek.
23
24 Bijlage: Technische informatie over lichtsystemen- en bronnen Lichtsystemen Naast de basisverlichting van uw pand kunt u wanden en producten uitlichten. Hiervoor heeft u keuze uit verschillende typen lichtsystemen en armaturen. Er zijn diverse typen lichtbronnen voor verschillende armaturen om in te bouwen, te pendelen of op een railbevestiging te plaatsen. Welk type u kiest is afhankelijk van de constructie van uw winkel. Om in de avond het licht te verminderen kiest u voor timers en software. Dit is een energiezuinige manier om uw winkel langer aan te lichten. Dit komt de uitstraling van uw pand en de buitenruimte ten goede. Lichtbronnen Het type lichtbron bepaalt hoe materiaal en kleur naar voren komt en hoe flets of levendig iets lijkt. Zet lichtbronnen als fluoricentie- en gasontladingslampen samen met led lampen in om uw winkel of etalage te presenteren. Deze lichtbronnen hebben een goede verhouding tussen kwaliteit, kleurweergave en hoge lichtintensiteit, in relatie met energiezuinigheid. Gasontladingslampen (metalhalide) hebben stevig, goed wit licht. Deze lampen zijn tachtig procent energiezuiniger dan de oude halogeenlamp. De bewezen techniek van gasontladingslampen wordt ook steeds beter. Een goede concurrent op gebied van kleurweergave en energiezuinigheid is de led lamp. Helaas zijn de kwalitatief goede led lampen nog erg prijzig. Energieverbruik Maakt u gebruik van gloeilampen of halogeenlampen? Vervang deze dan. Deze lampen geven (ook overdag) te weinig licht om uw winkel of pand goed uit te lichten. Bovendien zijn ze op termijn niet meer verkrijgbaar. U zult er veel geld mee besparen omdat deze lampen veel energie verbruiken. Een winkel van 70 m2 met 60 halogeenlampen à 50 watt en een totaal vermogen van 3 kilowatt (KW) betaalt ruim vijf keer zoveel aan energie als dezelfde winkel met energiebesparende verlichting. Dezelfde winkel met twintig energiezuinige spots en een totaal vermogen van 1,2 KW bespaart op jaarbasis gemiddeld tachtig procent aan energie op zijn vorige gebruik. Daarnaast krijgt de winkel een betere uitstraling door het gebruik van meer licht, terwijl u toch energiezuinig bent. In de tabel op de pagina hiernaast ziet u de jaarlijkse energiekosten van verlichting op basis van lampvermogen en/of totale vermogen in relatie met het aantal branduren per dag.
25 Rekenvoorbeelden Let bij energiebesparende maatregelen altijd op de presentatie. Combineer energiebesparende lampen met het goed schakelen of dimmen van verlichting, zodat u met minder energieverbruik uw etalage toch langer en beter verlicht. Een etalage die langer is aangelicht in de avond creëert een sfeervolle binnenstad en nodigt mensen uit om uw etalage ook s avonds te bekijken. Niet optimaal energieverbruik: 18.00-21.00 uur Een etalage zoals te zien op pagina 12 is aangelicht met 10 gasontladingsspots van 70 watt. Deze drie avonduren uur kosten u 150 euro aan energie per jaar. Het lichtniveau is gelijk aan dat van overdag en dat is voor de avond te veel. Licht u de etalage met halogeenlampen aan, dan bent u nog duurder uit. Dat kost u maar liefst 750 euro aan energie per jaar. Energiebesparende tip: 18.00-24.00 uur In de avond licht u de etalage aan met minder licht dan overdag, zodat u een etalage krijgt zoals op pagina 13. In het algemeen zou het foute voorbeeld hiernaast (overdag tien spots) in de avond kunnen voldoen met vier of vijf spots, met minder of gedimd vermogen. Laat u tot 24.00 uur vijf energiezuinige spots van 35 watt branden, dan kost u dat 75 euro per jaar aan energie. 50 W 100 W 150 W 200 W Energiebesparende tip: 24.00-08.00 uur Op pagina 15 ziet u een voorbeeld van accentverlichting. Dit kost niet veel geld. Twee lampen van 35 watt, van 24.00u tot 08.00u, kost u ongeveer 40 euro per jaar aan energie. 4 uur 6 uur 8 uur 12 uur 16 uur 20 uur 24 uur 14 21 28 42 56 70 84 28 42 56 84 112 140 168 42 63 84 126 168 210 252 56 84 112 168 224 280 336 (uur per dag) 400 W 500 W 600 W 800 W 1200 W 2000 W 5000 W 112 168 224 336 448 560 672 140 210 280 420 560 700 840 168 252 336 504 672 840 1008 224 336 448 672 896 1120 1344 336 504 672 1008 1344 1680 2016 560 840 1120 1680 2240 2800 3360 840 1260 1680 2520 3360 4200 5040 (tabel in euro op jaarbasis)
26 wandstralend armatuur lamp om een wand aan te lichten (opbouw) lichtsysteem energiezuinige etalage lamp op rails gevel led spot
27 Colofon Daglicht en Vorm (D&V) is een onafhankelijk lichtadviesbureau. D&V onderzoekt voorwaarden en condities om lichtbeleving te verbeteren. Het bureau zoekt altijd naar duurzame oplossingen. D&V geeft advies op het gebied van dag- en kunstlicht. Dat is bijvoorbeeld advies over daglichtsturende lamellen, op gebied van winkelverlichting, of voor de beleving van de stad en wijk in relatie tot kunstverlichting of lichtkunst. D&V is breed onderscheiden voor de aanpak om met licht de identiteit en het sociale leefklimaat van een wijk te verbeteren. D&V ontwikkelde hiervoor een eigen lichtsysteem. Daglichtenvorm.nl Opdrachtgever Gemeente Rotterdam Tekst en redactie Gabor Everraert, D&V en Rivka de Jonge Beeldmateriaal D&V, Gemeente Rotterdam en Lamp Vormgeving Ines Cengic Drukwerk Veenman + Datum december 2012 Dit boekje is gemaakt als onderdeel van de plintenstrategie en draagt bij aan het uitvoeringsplan voor de binnenstad, De binnenstad als City-lounge.