Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2004 2005 27 925 Bestrijding internationaal terrorisme Nr. 161 VERSLAG VAN EEN WERKBEZOEK AAN AFGHANISTAN Vastgesteld 7 februari 2005 Inleiding Een delegatie uit de vaste commissie voor Defensie, bestaande uit de leden Albayrak (PvdA, delegatieleider), Kortenhorst (CDA), Szabó (VVD), Timmermans (PvdA) en Van Velzen (SP), heeft van 12 t/m 15 januari 2005 een werkbezoek gebracht aan Afghanistan. De delegatie werd vanuit het ministerie van Defensie tijdens het bezoek begeleid door de Chef Defensiestaf (Generaal Berlijn), de Adjunct- Directeur Voorlichting (Kapitein-ter-zee Van der Linde), de J3/DOC (Kolonel Toma) en de PSO Chef Defensiestaf (Majoor De Bruyn). Hoofddoel van de reis was het bezoeken van de uitgezonden Nederlandse militairen ter plaatse. Daarnaast stond een aantal andere ontmoetingen op het programma. Bij dit verslag is het programma van het bezoek gevoegd. De delegatie dankt alle betrokkenen bij het bezoek voor hun inzet en voor de hartelijke ontvangst. De delegatie heeft de openheid van de gesprekspartners zeer gewaardeerd en was bijzonder onder de indruk van de wijze waarop de Nederlandse militairen in Afghanistan onder moeilijke omstandigheden vakkundig opereren. De voorzitter van de delegatie, Albayrak De griffier van de delegatie, De Lange KST84630 0405tkkst27925-161 ISSN 0921-7371 Sdu Uitgevers s-gravenhage 2005 Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 1

Woensdag 12 januari 2005 Briefing Commandant Apache Detachement, Luitenant-Kolonel Koedijk De heer Koedijk licht toe dat het detachement bestaat uit ruim honderd militairen. Twee van vier operationele apaches maken deel uit van de Quick reaction force en zijn formeel binnen een uur, in de praktijk meestal binnen een kwartier, in de lucht. Binnen ISAF, een NAVO-geleide operatie, zijn nog niet alle problemen v.w.b. de voortzetting opgelost. Deze problemen spelen onder meer op logistiek gebied. De logistieke problemen worden vooral veroorzaakt door inkrimpende logistieke componenten bij meerdere NAVO-lidstaten tegelijkertijd. De Apache helikopter is vanwege een goede combinatie van sensoren en wapens heel geschikt voor operaties in Afghanistan. Veel ongerechtigheden worden gesignaleerd, maar vanwege het beperkte mandaat kan niet altijd een vervolg worden gegeven aan de verkregen informatie. Een voorbeeld hiervan is de signalering van wapensmokkelaars. De missies met de Apaches vallen in vier categorieën uiteen: direct support van grondtroepen (beschermend en verkennend (zowel foto s als video); close combat aanvallen; beveiligingsmissies (steeds minder); transport. Het Nederlandse detachement moet met een aantal beperkingen rekening houden. Zo kan alleen vanuit Kabul worden geopereerd. Voorts kan alleen in ISAF-verband worden opgetreden, behoudens zeer uitzonderlijke situaties (bij voorbeeld evacuatie in geval van nood). Dergelijke situaties zullen zich slechts zeer zelden voordoen, vooral omdat de Amerikanen zelf een overvloed aan materieel tot hun beschikking hebben. Het blijkt dat er in de winter substantieel minder onrust is. Dit heeft alles te maken met de barre omstandigheden in de winter in Afghanistan, zeker nu het overgrote deel van de inwoners nog geen electriciteit en centrale verwarming heeft en de mogelijkheden tot verplaatsing in de winter beperkt zijn. De heer Koedijk vraagt aandacht voor een aantal knelpunten. Een belangrijk knelpunt is gelegen in het feit dat uitgezonden militairen niet alleen tijdens de uitzending van huis zijn, maar ook daarvoor en daarna wanneer trainingen in het buitenland moeten worden gevolgd. Dit geldt onder meer voor de vliegers en de technische ondersteuning. Dit knelpunt wordt nog versterkt door een te verwachten toenemende behoefte aan de inzet van helikopters in de komende jaren. Dit zou onder andere door een betere samenwerking in EU-verband (waaronder standaardisering van terminologie en procedures) moeten worden opgelost. Een ander knelpunt betreft de financiële vergoeding van uitgezonden personeel. Dit betreft bij voorbeeld de onevenwichtigheid in het feit dat twee weken op oefening bijna evenveel extra inkomsten oplevert als de inkomsten op grond van de onregelmatigheidstoeslag tijdens uitzendingen. Dit is een knelpunt, maar niet zo zwaar als men in de pers wil doen geloven. Een derde knelpunt betreft de sociale controle. Andere landen die meedoen aan ISAF schenken wel alcohol en Nederland niet. Militairen uit andere landen komen nu niet meer in de Nederlandse mess. Wellicht wordt dit anders na de invoering van alcoholvrij bier. Voor het gebruik van drugs in het detachement zijn geen aanwijzingen. De heer Koedijk geeft aan dat er een direct belang is in het tijdig te horen krijgen of de missie na 1 april zal worden voortgezet of niet. Dat gegeven is belangrijk voor de wijze van afronding van de huidige missie (alles opbreken of opslaan). Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 2

Briefing Plaatsvervangend commandant ISAF, Generaal-Majoor Van den Born De heer Van den Born zet uiteen dat de missie van ISAF de ondersteuning van de Afghaanse regering is in het bieden en instandhouden van een zo veilig mogelijke leefomgeving, teneinde de wederopbouw van Afghanistan mogelijk te maken. ISAF is actief in tien provincies. Het voornemen is om stapsgewijs het aantal provincies waar ISAF actief is, uit te breiden. Met name in het zuiden zijn er echter gebieden waar dit gezien de veiligheidssituatie in combinatie met het (beperkte) mandaat van ISAF nog niet mogelijk is. Voorts valt het niet mee NAVO-landen te vinden die bereid zijn één of meer provincies voor hun rekening te nemen. Oorzaak hiervoor is onder meer de omstandigheid dat landen volledig verantwoordelijk zijn voor alle aspecten van de uitzending, inclusief de logistiek. Er bestaat overigens aanzienlijk verschil in de wijze van opereren van de verschillende landen in de provincies. De Duitsers zijn veel robuuster dan de Britten, de Nederlanders zitten daar tussenin. Nederland zit vanwege de goede bewapening en de uitstekende kwaliteit van de militairen in de «kopgroep» van ISAF. Daardoor heeft Nederland ook bepaald invloed binnen ISAF. De commandant van ISAF, Luitenant- Generaal Py, bevestigt desgevraagd dat ook in de komende jaren de inzet van Apaches en F-16 s hard nodig blijft. Het wederopbouwbeleid in Afghanistan valt uiteen in vijf onderdelen: drugsbestrijding (voortouw Groot-Brittannië), ontwapening/demobilisatie/ reïntegratie (voortouw Japan), training Afghaanse leger (voortouw Verenigde Staten), juridische hervormingen (voortouw Italië) en training Afghaanse politie (voortouw Duitsland). Drugsbestrijding is van groot belang: als Afghanistan een narco-staat wordt, is het maar de vraag of ISAF daar kan blijven opereren. Tegelijkertijd is het ook een heel complex probleem: veel boeren zouden, als er niet in alternatieve middelen van bestaan wordt voorzien, bij het niet meer verbouwen van papaver aan de bedelstaf raken. Binnen afzienbare tijd zullen parlementaire verkiezingen plaatsvinden. April lijkt onhaalbaar, mei of juni lijkt realistischer. Veel ex-warlords die nu niet in de regering zijn opgenomen of geen andere eervolle benoeming in de wacht hebben gesleept, hopen via de verkiezingen alsnog een machtsbasis te krijgen. Donderdag 13 januari 2005 Gesprek Franse ambassade in Kabul De ambassadeur van Frankrijk in Kabul, de heer Guinhut, geeft aan dat Frankrijk een begin heeft gemaakt met de opleiding van staf voor het toekomstige Afghaanse parlement. Reden hiervoor is dat juist een goede start van een dergelijk parlement cruciaal is voor het welslagen van een parlementaire democratie in Afghanistan. Een goede staf is daarvoor onontbeerlijk. Er worden in totaal ongeveer honderd stafleden opgeleid. Training vindt plaats zowel in Afghanistan zelf als in Frankrijk. In de komende periode zullen zeven of acht parlementen worden uitgenodigd een gedeelte van de staf voor een kortdurende stage (twee à drie weken, niet meer, niet minder) naar hun parlement te halen. Het hoofd van de Afghaanse staf benadrukt dat de enige relevante ervaring tot nu toe is opgedaan tijdens de organisatie van de Loya Yirga. Dit is onvoldoende voor een goede start, zeker ook omdat de organisatie van de Loya Yirga een haastklus was. Daarom is gezocht naar ambtenaren die nog het «oude» parlement hebben gediend. Daarvan zijn er acht getraceerd (zeven mannen, één vrouw) die nu als eersten training in het buitenland hebben gevolgd. Hij bevestigt dat de eerste zittingsdagen van het Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 3

nieuwe parlement cruciaal zullen zijn. Het gaat dan om de eerste zitting, de samenstelling van commissies, etc. De Nederlandse parlementaire delegatie is positief over deze ontwikkelingen en over de mogelijke komst van een gedeelte van de staf van het Afghaanse parlement naar de Tweede Kamer. De delegatie zal dit punt na terugkomst in Den Haag aan de orde stellen en eventuele nog in te dienen concrete verzoeken om ondersteuning van harte ondersteunen. Het Afghaanse parlement kent een historie van meer dan duizend jaar. Al die tijd bestond er een raad van ouden. In 1963 is daar een raad van het volk bijgekomen. Vanwege deze geschiedenis van twee Kamers zal ook het komende Afghaanse parlement twee Kamers kennen. Beide Kamers krijgen het recht van initiatief. De senaat zal uit 110 vertegenwoordigers gaan bestaan, de Tweede Kamer uit 150 vertegenwoordigers. Gesprek Minister van Defensie van Afghanistan De Minister van Defensie van Afghanistan, de heer Wardak, spreekt grote waardering uit voor de bijdragen van Nederland aan de wederopbouw. Nederland is, gemeten naar het inwonertal, de grootste contribuant aan de wederopbouw van Afghanistan. Voortzetting van deze bijdragen is zeer belangrijk, ook al omdat Nederland vanwege het ontbreken van eigenbelang als volstrekt onafhankelijk wordt gezien. Het Afghaanse leger zet in op zelfstandig opereren op termijn. De operaties zullen onder meer terrorismebestrijding en bevordering van regionale stabiliteit gaan omvatten. Op dit moment is de ontwapening cruciaal. De heer Wardak realiseert zich dat veel wapens nog niet zijn ingezameld. Hij weet er zelf ook nog een aantal te liggen Op dit moment is de war on drugs speerpunt van beleid van de Afghaanse regering. Het is «total war». De inzet van alle geledingen uit de Afghaanse maatschappij is nodig, waaronder die van de geestelijken. De omvang van het Afghaanse leger is in een jaar tijd gegroeid van 2 bataljons (ca. 1400 man in totaal) tot 5 bataljons nu (ca. 3500 man in totaal). Een verdere uitbreiding is noodzakelijk. Afronding wordt voorzien voor eind 2006. Ook het ministerie wordt ingrijpend gereorganiseerd. De samenstelling wordt etnisch uitgebalanceerd. Er is een overmaat aan generaals. Dit wordt opgelost door velen van hen honorair generaal te maken. De heer Wardak benadrukt dat hij en zijn ministerie alle uitgangspunten van een parlementaire democratie respecteren en onderschrijven. Gesprek Afghan Human Rights Committee c.a. Binnenkort zullen verschillende rapporten over schendingen van mensenrechten in de afgelopen jaren worden gepresenteerd. Deze rapporten zullen waarschijnlijk veel impact hebben, ook al omdat er verschillende huidige machtshebbers in naar voren zullen komen aan misdadigers. Eén van deze rapporten gaat over de oorlogsmisdaden van de afgelopen jaren. Daarmee wordt pas nu gekomen, omdat het motto uiteraard is dat er eerst vrede moest zijn en daarna pas dit onderzoek. Inmiddels is wel gebleken dat het onderzoek in een grote behoefte voorziet. Uit veldwerk blijkt dat er eerst veel twijfel bij de bevolking bestond aan de haalbaarheid van een onderzoek als dit, maar inmiddels is gebleken dat het werkt en dat een luisterend oor voor de getroffen bevolking van groot belang is. Als aanpak is gekozen voor interviews en discussiegroepen. Verder wordt zo veel mogelijk documentatie verzameld van alles wat over dit onderwerp is verschenen. Er worden drie periodes onderzocht: van 1978 tot 1992, van 1992 tot 1996 en van 1996 tot 2001. Het rapport is nog niet verspreid. Een concept is inmiddels wel aan de High Commissioner for Human Rights aangeboden. Laatstgenoemde zal Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 4

ook bij de aanbieding van het rapport aanwezig zijn en ook zelf een eigen rapport aanbieden. Nader onderzoek zal noodzakelijk zijn. Getuigenbescherming is daarbij van het grootste belang. Onderdeel van dit nadere onderzoek zal het onderzoek van massagraven zijn. Hiervoor zal forensische capaciteit beschikbaar moeten komen. Bijkomend probleem is dat het opgraven van doden om religieuze redenen tot ophef kan leiden. Op dit moment zijn ongeveer 15 personen uit het buitenland bezig met het onderzoek. Dit worden er in de toekomst mogelijk twintig. Ook voor hen is bescherming hard nodig, zeker na de publicatie van de eerste onderzoeken. Onderdeel van deze vijftien mensen is een delegatie uit Amerika, gesponsord door het Open Society Institute (George Soros). Deze delegatie doet onder meer onderzoek naar een aantal nog niet bij het grote publiek bekende massamoorden door de Taliban. De delegatie heeft indringende vragen gekregen over de destabiliserende werking van haar onderzoek. Zij achten de gerechtigheid echter een hoger belang. Vooruitgang gaat echter wel langs de weg van de geleidelijkheid. Verder is op uitgebreide schaal politieke verzoening noodzakelijk. Gesprek Deputy Special Representative Secretary General United Nations, de heer Grandi De heer Grandi zet uiteen dat hij één van de twee plaatsvervangers is. Hij is verantwoordelijk voor onder meer de verkiezingen en de mensenrechten. De relaties tussen de Verenigde Naties en Nederland zijn zeer goed te noemen. Nederland verricht veel en belangrijk werk in Afghanistan. Voortzetting daarvan is van het grootste belang voor het welslagen van de immense operatie van de Internationale Gemeenschap Afghanistan als volwaardig land te laten voortbestaan. De vooruitgang is aanzienlijk maar fragiel. Het nieuwe Afghaanse kabinet is duidelijk beter dan het vorige. Manco is dat de individuele leden weinig managementervaring lijken te hebben. De presidentiële verkiezingen waren een groot succes. Niemand had vooraf durven hopen dat zo veel Afghanen zouden gaan stemmen. De parlementsverkiezingen zullen naar verwachting enige vertraging oplopen. Substantiële vertraging is gelukkig niet te verwachten. De VN heeft inmiddels met de leiders van de diverse facties gesproken. Zij hebben aangegeven geen grote problemen te verwachten. Dat neemt niet weg dat er wel bedreigingen zijn. Een belangrijk risico wordt gevormd door mogelijke ordeverstoringen. Nu is het rustig, maar het is winter. In het voorjaar en de zomer ligt dat anders. Daar komt bij dat de komende verkiezingen meer op lokale spanningen zullen inwerken (verschillende kandidaten per district). Deze verkiezingen raken echt de verschillende regio s; de presidentsverkiezingen waren veel meer een «Kabulaangelegenheid». Er zijn inmiddels ongeveer vijftig politieke partijen officieel erkend. Nog zeker dertig partijen staan op de wachtlijst. Er is een aantal problemen te overwinnen. De president van Afghanistan, de heer Karzai, is wel eens wat kritisch over het bestaan van (zo veel) politieke partijen. Verder is stemmerseducatie van het grootste belang. Verder is het essentieel dat ook de vrouwen in voldoende getale worden bereikt. Het proces van ontwapening verloopt de laatste tijd heel behoorlijk, maar er is nog veel te doen. Op dit moment zijn naar schatting 40 000 van de 100 000 voormalige Afghaanse milities ontwapend. Voor deze ontwapening, en het bijbehorende reïntegratieprogramma, is veel geld nodig. Ook aan Nederland het verzoek om hier extra aan bij te dragen, zeker nu het momentum voor ontwapening daar is maar het daarvoor noodzakelijke Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 5

geld ontbreekt. Het gaat om een gat van in totaal ongeveer 55 miljoen US$, waarvan 10 tot 20 miljoen US$ al vóór de verkiezingen nodig is. Naast deze min of meer reguliere milities zijn er ook nog volstrekt irreguliere milities, die ook nog ontwapend moeten worden. Er zijn inmiddels zeker 165 van dergelijke milities geïdentificeerd. De Provincional Reconstruction Teams doen goed werk bij het identificeren van milities die ontwapend kunnen worden en milities die beter nog even met rust kunnen worden gelaten, bij voorbeeld omdat ze lokaal goede bijdragen aan de wederopbouw leveren. De drugsbestrijding heeft vorig jaar een impuls gekregen, onder andere door de oproep van de Afghaanse geestelijkheid om geen drugs meer te kweken en/of te verhandelen. Wel is het zaak te voorkomen dat de drugsbestrijding gaat interfereren met de voorbereiding van de verkiezingen. Gesprek vertegenwoordigers jonge politieke partijen De verschillende vertegenwoordigers maken duidelijk zeer vóór alle democratische vrijheden te zijn. Gemeenschappelijk is ook het verwerpen van alle fundamentalistische tendensen en de wens eenheid in Afghanistan te creëren. Er zijn problemen met het opzetten van een goede partijstructuur. Leden zijn de enige bron van inkomsten voor de politieke partijen. De vertegenwoordigers doen een beroep op de Nederlandse delegatie te bevorderen dat zij voor internationale congressen worden uitgenodigd, ten einde van collega s ervaring te kunnen opdoen. Vrijdag 14 januari 2005 Briefing plaatsvervangend commandant PRT en een aantal ondercommandanten De missie van het PRT is vooral het versterken van het wettige gezag in Pol-e-Khomri, het verbeteren van de veiligheidssituatie en het bevorderen van de wederopbouw. De aanpak is er één van observeren, rapporteren en beïnvloeden. De zgn. MOLT-teams spelen daar een belangrijke rol in. De veiligheidssituatie is rustig, maar niet stabiel. Mogelijk destabiliserende factoren zijn de benoeming van een nieuwe Gouverneur en Commissaris van Politie, de nasleep van het proces van ontwapening en de anti-narcoticacampagne. De krijgsheren in het gebied hebben gelukkig wel met ontwapening ingestemd. Het ene PRT is het andere niet. In Amerikaanse PRT s worden NGO s nog wel eens misbruikt om te kunnen spioneren. Dat is één van de redenen waarom PRT s bij sommige NGO s een slechte naam hebben. Voor de beeldvorming van het Nederlandse PRT zou het goed zijn wanneer Nederlandse gelden duidelijk als geoormerkt Nederlands geld in Baghlan zou worden besteed. Nu stort Nederland het overgrote deel van het ontwikkelingsgeld in een algemeen fonds, waardoor de Nederlandse bijdrage lokaal niet als zodanig zichtbaar is. CIMIc-activiteiten zijn vaak niet eenvoudig te ontplooien. Het PRT probeert veel samen met lokale NGO s op te zetten,. Soms zijn ze echter onbetrouwbaar of, op sommige deelterreinen, niet aanwezig. Inmiddels zijn al wel enige korte termijnprojecten (Hearts&mindsprojecten) gerealiseerd, zoals de bouw van een nieuwe moskee, de aanleg van een weg, de aanschaf van een nieuwe tv-zender (in ruil voor zendtijd voor het PRT) en het dak van een ziekenhuis. Voor langere termijn-projecten is inmiddels een assessment in het gebied gehouden. Het betreffende rapport is inmiddels aan de betreffende instanties in Nederland aangeboden. Medewerking van Nederland aan juist deze projecten is van groot belang, vanwege de hoge verwachtingen die men lokaal van de komst van het PRT heeft. Voorbeelden van dergelijke wat Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 6

grootschaliger projecten zijn de electriciteitsvoorziening en de wederopbouw van een zuivelfabriek in Baghlan. Zaterdag 15 januari 2005 Gesprek Gouverneur van Baghlan De Gouverneur benadrukt dat veiligheid het eerste vereiste is. Dat neemt niet weg dat economische ontwikkeling op langere termijn van het grootste belang is. Belangrijk daarbij is dat ondanks 25 jaar oorlog het moreel van de bevolking goed is. De contacten met het PRT zijn goed. Baghlan is mede door hun inspanningen één van de veiligste provincies in Afghanistan. Baghlan is een provincie waar landbouw een belangrijke bron van inkomsten is. Om deze reden is het belangrijk alternatieven voor de verbouw van papaver te bieden. Alternatieven zijn bij voorbeeld cement, textiel en suiker. Het proces van ontwapening is in Baghlan verre van afgerond. Veel zware wapens zijn nog niet ingeleverd. Betere grensbewaking is daarbij ook van het grootste belang. Veel wapens worden vanuit Pakistan, Iran en Oezbekistan Afghanistan binnen gesmokkeld. Grensbewaking is ook belangrijk om de uitvoer van opium zo veel mogelijk te blokkeren. Veel NGO s realiseren projecten met buitenlandse werknemers. Dat is geen goede ontwikkeling. Juist dat werk zou door lokale werknemers moeten worden verricht. Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 7

BIJLAGE PROGRAMMA WERKBEZOEK (alle tijden zijn lokale tijden) 12 januari 05:00 vertrek Rotterdam Airport Agent Jet Centre 15:00 aankomst Kabul Internatiol Airport 15:30 briefing, rondwandeling, informele ontmoeting helikopterdetachement 17:30 verplaatsing naar Hoofdkwartier ISAF 18:00 briefing plaatsvervangend commandant ISAF 19:00 diner hoofdkwartier ISAF 20:30 verplaatsing naar Guesthouse ambassade Turkije; overnachting aldaar 13 januari 07:00 ontbijt residentie ambassade Turkije 08:30 gesprek Franse ambassade 10:00 gesprek Minister van Defensie Afghanistan 12:00 lunch Nederlandse ambassade 13:30 gesprek Afghan Independent Human Rights Commission c.a. 15:00 gesprek plaatsvervangend Special Representative Secretary General United Nations 16:00 gesprek vertegenwoordigers jonge politieke partijen Afghanistan 18:00 nieuwjaarsreceptie Nederlandse ambassade 20:30 verplaatsing naar Guesthouse ambassade Turkije; overnachting aldaar 14 januari 08:00 ontbijt 09:00 verplaatsing naar Kabul International Airport 10:00 vertrek naar regionaal vliegveld Kunduz 10:45 vertrek per auto naar PRT Pol-e-Khomri 12:30 lunch 15:00 aankomst PRT 16:00 rondwandeling Pol-e-Khomri 17:30 briefing 18:30 diner 20:00 informele ontmoeting PRT-personeel 15 januari 07:00 ontbijt 08:00 gesprek Gouverneur van Baghlan 11:00 vertrek per helikopter naar Kunduz, en van daar door naar Termez (Oezbekistan) 15:00 vertrek van Termez naar Leipzig 19:00 vertrek van Leipzig naar Rotterdam Airport Tweede Kamer, vergaderjaar 2004 2005, 27 925, nr. 161 8