2016-04-13 ONDERFINANCIERING HOGER ONDERWIJS IN KAART Inleiding In wat volgt wordt een overzicht gegeven van de besparingsmaatregelen tijdens deze legislatuur op de werkingstoelagen en op de sociale toelagen, de onderfinanciering van de investeringsmiddelen en de desindexeringen op de middelen van het volledige hoger. Deze berekeningen werden in de schoot van de VLIR gemaakt naar aanleiding van de huidige budgettaire situatie in het hoger om als basis te dienen voor een constructief gesprek. Besparingen werkingstoelage en het niet toepassen van het kliksysteem In 2015 en 2016 koos de huidige Vlaamse Regering ervoor om besparingen door te voeren op het hoger. Naast deze besparingen, koos deze Vlaamse Regering er bovendien voor om het kliksysteem in 2015 en 2016 niet toe te passen. De Vlaamse universiteiten en hogescholen zijn de voorbije jaren sterk gegroeid. Het kliksysteem, dat werd ingevoerd bij het Financieringsdecreet in 2008, zou de toename van de studentenaantallen compenseren. Het toepassen van dit kliksysteem is cruciaal voor de goede werking van de sector hoger en moet rekening houden met de sterke stijgingen in de studentenaantallen. Impact besparingen 2011 en 2015 op enveloppe 2015 & 2016 Besparing 2011 1 in enveloppe 2015 6.900 9.800 16.700 Besparing 2011 in enveloppe 2016 6.900 9.800 16.700 Lineaire besparing 2015 2 in enveloppe 2015 10.900 15.700 26.600 Lineaire besparing 2015 in enveloppe 2016 10.900 15.700 26.600 Besparing werkingsgedeelte Brusselnorm 2015 100 100 200 in enveloppe 2015 Besparing werkingsgedeelte Brusselnorm 2015 100 100 200 In enveloppe 2016 Besparing werkingsgedeelte AOM 2015 in 200 700 900 enveloppe 2015 Besparing werkingsgedeelte AOM 2015 in 200 700 900 enveloppe 2016 Besparing door niet toekennen klik 2015 in 8.800 15.900 24.700 enveloppe 2015 Besparing door niet toekennen klik 2015 in 8.800 15.900 24.700 enveloppe 2016 TOTAAL 53.800 84.400 138.200 In tegenstelling tot de besparingen van 2013 die enkel op dat jaar van toepassing waren, werden de lineaire besparingen van 2011 en 2015 vastgelegd in de Codex Hoger Onderwijs in art III.24 4 en 7. Hierdoor werd het basisbedrag voor het hoger tot twee maal toe verlaagd en is dit blijvend voelbaar. De lineaire besparing van deze legislatuur zullen de komende jaren dus blijvend hun impact hebben, net als dat de lineaire besparing van de vorige minister ook nu nog zijn sporen nalaat. 1 T.o.v. Enveloppe 2016 2 Enveloppe 2015 (12/12/2014) 1
Art III.24 Codex Hoger Onderwijs 4. Vanaf het begrotingsjaar 2011 wordt de werkingsuitkering per hogeschool en universiteit, berekend overeenkomstig de bepalingen van titel 1, hoofdstuk 1, afdeling 4, onderafdeling 1 van dit deel met inbegrip van de bedragen bedoeld in artikel III.34, 5, met 1,27 % verminderd. Afhankelijk van de budgettaire ruimte kan de Vlaamse Regering dit percentage vanaf het begrotingsjaar 2012 wijzigen. De som van het totale bedrag van de verminderingen op grond van het eerste of het tweede lid en het bedrag van de vermindering op grond van het eerste of het tweede lid van artikel 3, 3, van het decreet van 20 februari 2009 betreffende de Hogere Zeevaartschool bedraagt per jaar ten hoogste 16.179.000 euro, berekend op het prijsniveau van het jaar 2010. Indien dit bedrag overschreden wordt, worden de in het eerste lid en in het eerste lid van artikel 3, 3, van het decreet van 20 februari 2009 betreffende de Hogere Zeevaartschool vermelde percentages verminderd. 5. Voor het begrotingsjaar 2013 worden de totale werkingsuitkeringen van de hogescholen, met 4.539.000 euro verminderd. Dit bedrag wordt verdeeld op basis van het procentuele aandeel van elke hogeschool in de effectieve werkingsuitkeringen. 6. Voor het begrotingsjaar 2013 worden de totale werkingsuitkeringen van de universiteiten, berekend overeenkomstig de bepalingen van titel 1, hoofdstuk 1, afdeling 4, onderafdeling 1 van dit deel, met 5.083.000 euro verminderd en verdeeld op basis van het procentuele aandeel van elke universiteit in de effectieve werkingsuitkeringen. 7. Bovenop de vermindering, vermeld in paragraaf 4 van dit artikel, wordt vanaf het begrotingsjaar 2015 de totale werkingsuitkering van de hogescholen en universiteiten, berekend overeenkomstig de bepalingen van titel 1, hoofdstuk 1, van dit deel, met 26.614.642,36 euro verminderd. ( ing. bij Programmadecreet 2015, art. 58, inw. 01.01.2015) Bijkomende besparingen 2016 Niet toekennen klik 2016 8.800 15.900 24.700 Vertragen groeipaden 3 Extra ZAP 1.400 1.400 Aanvullende onderzoeksmiddelen 2.700 2.700 Bijkomende puntengewicht integratie 500 500 Bijstelling Brusselmiddelen 400 600 1.000 1% op de aanvullende onderzoeksmiddelen 100 400 500 TOTAAL 9.300 21.500 30.800 3 toelichting enveloppe 2016 (05/10/2015) 2
Overzicht totale besparingen enveloppe 2015 & 2016 Besparingen 2011 en 2015 53.800 84.400 138.200 Bijkomende besparingen 2016 9.300 21.500 30.800 TOTAAL (1) 63.100 105.900 169.000 % aandeel 38,7% 61,3% 100% Totale enveloppe (2) 1.216.742 1.805.264 3.022.006 Aandeel besparingen (1)/(2) 5.2% 5.9% 5,6% Besparingen op de sociale toelagen Naast het financieringsdecreet, voorziet het decreet betreffende de studentenvoorzieningen in Vlaanderen (2012) voor een jaarlijkse sociale toelage om activiteiten te ontplooien in de werkvelden van de studentenvoorzieningen. De studentenvoorzieningen werden in 2015 echter bijzonder zwaar getroffen door de lineaire besparingen op de werkingsmiddelen van 10% aangezien de niet-looncomponent in dit geval 50% bedraagt (en geen 20% zoals in de andere sectoren). Het totale bedrag van de sociale toelage werd in 2015 verminderd met 5% (en geen 2% zoals in de andere sectoren van toepassing). 4 In 2015 en in 2016 (volgens de enveloppe 2016, versie oktober 2015), ontvingen de universiteiten hetzelfde bedrag, m.a.w. ook in 2016 werd in eerste instantie een besparing van 10% op de werkingsmiddelen uitgevoerd. Deze substantiële generieke besparingen in de middelen van de sociale voorzieningen van ca. 4.7 miljoen over de periode 2015-2016, zijn moeilijk te rijmen met de inspanningen die het hoger moeten leveren bij steeds stijgende studentenaantallen en een toenemende sociale problematiek. Het beloofde groeipad van 0,5 miljoen euro per jaar voor de sociale toelagen van de universiteiten werd tevens niet toegekend in 2015 (oorspronkelijk ook niet in 2016)dit betekent een bijkomend verlies van 0.5 in 2015. Dit verbreekt het engagement van de overheid om de sociale toelage per student, ongeacht de instelling waarin hij/zij is ingeschreven, op een gelijkwaardig niveau te brengen. Ondertussen heeft de minister haar wens geuit om de grote besparingen op de sociale toelagen te milderen. Zo werd in het voorontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2016 5 opgenomen om de voorziene groeipaden in 2016 wel toe te kennen alsook om een lineaire besparing van 2% door te voeren in 2016 i.p.v. de eerder aangekondigde 5%. Hierdoor zal er vanaf 2016 jaarlijks minder bespaard worden dan voorheen werd aangekondigd. Impact besparingen op sociale toelage 2015 6 Besparingen 2015 1.232 1.116 2.348 Niet toekennen groeipaden 2015 500 500 Totale besparingen (1) 1.232 1.616 2.848 Totale effectieve enveloppe 2016 (2) 23.223 21.027 44.250 Aandeel besparingen (1)/(2) 5.3% 7.6% 6.4% 4 Programmadecreet 2015 5 De ontwerpversie van het Programmadecreet spreekt voorlopig van a)de toekenning van het groeipad dat voorzien was voor de universiteiten (de twee resterende schijven van 0.5 miljoen euro); b) de lineaire besparing van 5% wordt verlaagd tot 2% zodat er binnen de sector niet meer wordt bespaard dan in de andere sectoren. 6 Bovendien wordt als besparingsmaatregel 50% van de sociale toelage, de werkingscomponent, niet geïndexeerd 3
Impact besparingen sociale toelage 2015 & 2016 7 Besparingen 2015 in enveloppe 2015 1.232 1.116 2.348 Besparingen 2015 in enveloppe 2016??? Niet toekennen groeipaden 2015 in ENV 2015 500 500 Niet toekennen groeipaden 2015 in ENV 2016 500 500 TOTAAL??? *Gezien het decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2016 nog niet werd goedgekeurd, zijn de definitieve bedragen nog niet gekend. Tot slot wordt vastgesteld dat de reële waarde van de sociale toelage (de subsidiëring per opgenomen studiepunt) sterk uitgehold wordt doordat er met een vaste enveloppefinanciering wordt gewerkt. Door de groei van de studentenaantallen in het HO steeg het aantal opgenomen studiepunten die als basis dienen voor de financiering van de sociale sector op 3 jaar tijd met 8.14% (sociale toelage 2016: 11.154.212 opgenomen studiepunten; sociale toelage 2013: 10.314.341 opgenomen studiepunten). Gecombineerd met een vaste enveloppefinanciering resulteert dit in een sterke relatieve daling van de sociale toelage. Onderfinanciering investeringsmiddelen Ook de ontvangen investeringsmiddelen dekken de reële kostprijs niet. Het hoger ontvangt jaarlijks ca. 52 MIO investeringsmiddelen van de overheid. Indien we vertrekken van reële noden, kunnen we 3% van de verzekerde nieuwbouwwaarde van de gebouwen als maatstaf nemen. Voor de universiteiten betekent dit een dekkingspercentage van amper 20%. Ontvangen investeringsmiddelen in vergelijking tot totale kostprijs 2015: 7 Bovendien wordt als besparingsmaatregel 50% van de sociale toelage, de werkingscomponent, niet geïndexeerd 4
Voorstel tot inhaalbeweging investeringstoelage 2016-2024 Het percentage voor de hogescholen is vergelijkbaar. Het groeiend aandeel van de financiering met vreemde middelen bewijst deze tendens. 8 Impliciete besparingsmaatregelen desindexering Naast de doorgevoerde besparingen binnen en buiten de enveloppe, wordt de in het financieringsdecreet neergeschreven indexeringsformule al jaren niet toegekend. Door de financieringsenveloppe jarenlang systematisch onvolledig te indexeren is er 389 miljoen euro minder aan de universiteiten en hogescholen gegeven dan wettelijk voorzien en dan ze nodig hadden om hun personeel en uitrusting te betalen. Ook de sociale toelagen en de investeringsmiddelen worden niet naar behoren geïndexeerd. Deze bedragen werden echter niet berekend, maar dienen in feite bij de 389 miljoen euro te worden geteld om de volledige onderindexering van het hoger te kennen. Onderindexering enveloppe (80%-20%) Effectieve evolutie ENV Evolutie ENV bij toepassing reële evolutie gezondheidsindex Mate van onderindexering 2008 101,90% 104,01% -2,11% 2009 103,84% 104,59% -0,76% 2010 103,84% 106,26% -2,42% 2011 106,01% 109,34% -3,34% 2012 108,30% 112,10% -3,80% 2013 109,25% 113,42% -4,17% 2014 109,87% 113,85% -3,98% 2015 109,87% 114,98% -5,11% 2016 109,87% 116,67% -6,79% Bedrag onderindexering enveloppe: 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Delta 2008-2016 Totaal beschouwde enveloppes -27.056.808-9.572.046-30.955.817-42.359.099-42.620.573-44.932.190-42.770.682-58.983.068-88.849.000-388.099.282 HS -13.135.085-4.690.582-15.172.784-20.706.326-20.509.159-21.569.283-17.040.045-23.734.821-35.872.000-172.430.083 UNIF -13.921.723-4.881.464-15.783.034-21.652.773-22.111.414-23.362.908-25.730.637-35.248.247-52.977.000-215.669.199 8 Financiële toestand van het hoger in 2013. Verslag, 2015, het College van Regeringscommissarissen. 5
Conclusie Door het niet toekennen van het kliksysteem, de vele besparingsrondes en het niet indexeren van de middelen in combinatie met de sterke groei van de studentenaantallen staat het water bij de instellingen hoog aan de lippen. De universiteiten en hogescholen vragen dan ook voor een constructief gesprek met de minister om ernstige gevolgen naar studenten, personeel en maatschappij toe te voorkomen. 9 Opgenomen studiepunten OSTP 120 115 110 105 100 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 9 Gegevens uit: Evaluatie van een aantal aspecten van het financieringsmechanisme in het hoger, april 2015, pg56 6