- 1 - Inhoudsopgave Inleiding 2 Hoofdluis 3 Verantwoordelijkheden bij hoofdluis 5 Werkwijze kriebelteam 6 Er is hoofdluis geconstateerd 7 Behandeling hoofdluis 8
- 2 - Inleiding Hoofdluis is een regelmatig terugkerend probleem. Op plaatsen waar veel mensen bij elkaar komen kan deze besmetting gemakkelijk van de een naar de ander overgebracht worden. De school is, ongewild, zo n plaats. Basisschool De Wijde Blik heeft daarom een kriebelteam aangesteld. Dit team heeft als taak om ongeveer vijf keer per jaar, alle leerlingen te controleren op hoofdluis. Dit handboek is geschreven voor het kriebelteam op De Wijde Blik in Kamerik. Het geeft informatie over hoofdluis, en wat te doen bij de opsporing en bestrijding van hoofdluis. Veel succes!
- 3 - Hoofdluis Wat is hoofdluis eigenlijk? De hoofdluis is een parasiet: het beestje leeft van mensenbloed. Hij zoekt graag behaarde en warme plekjes op zoals achter de oren, in de nek of onder een pony. Een hoofdluis is ongeveer 3 millimeter groot en grijsblauw of, nadat hij bloed opgezogen heeft, roodbruin van kleur. De hoofdluis haalt zijn voedsel uit mensenbloed. Elke diersoort,ook de mens, heeft zijn eigen luizensoort. Hondenluizen kunnen bijvoorbeeld niet op mensen leven en andersom. Een luis is een insect, hij heeft dan ook 6 poten. Met deze poten kan hij zich aan de haren vastklampen. Bijvoorbeeld bij schudden van het hoofd, haren kammen of wassen houdt de luis zich hiermee stevig vast. De luis gedijt prima bij de lichaamstemperatuur van de mens. Als het te warm wordt, vinden ze dat niet prettig. Een persoon met koorts wordt door luizen verlaten. Ook een te lage temperatuur overleven ze niet. De meeste luizen kunnen buiten de hoofdhuid bij kamertemperatuur maximaal 48 tot 55 uur overleven. Als ze dan nog geen warmte hebben gevonden sterven ze. Hoe zien neten eruit? De eitjes van de hoofdluis, de neten, zien er uit als grijswitte puntjes en kleven aan de haren. Ze lijken op roos. Het verschil is dat roos los zit, terwijl neten juist aan de haren kleven. Ze zijn lastig te verwijderen. Neten die dichtbij de hoofdhuid zitten, bevatten eitjes. Zolang deze volle neten in het haar zitten, blijven er luizen geboren worden. Hoofdluis verspreidt zich in een hoog tempo. Een jonge luis is na 7-10 dagen volwassen en klaar om zelf weer eitjes te leggen. Hij leeft dan ongeveer een maand en legt in die tijd zo n250 eitjes. Snel ingrijpen is bij hoofdluis erg belangrijk. We spreken van een verse neet, als de neet zich dicht op de hoofdhuid bevindt. Als de neet zich 1 cm of verder van de hoofdhuid bevindt, dan is dat een oude neet.
- 4 - Het gevaar van besmetting is dan verdwenen. (N.B. Als langhaar veel opgebonden is in bijvoorbeeld een paardenstaart kunnen neten ook wat verder van de hoofdhuid af zitten.) Als een kind neten heeft kan men er ook van uitgaan dat er luizen aanwezig zijn (geweest.) Hoofdluizen dragen geen ziekten over. Door krabben kunnen wel korstjes op de hoofdhuid ontstaan. Hier bij kunnen infecties optreden. Over het algemeen is de besmetting met hoofdluis niet ernstig. Wel is het belangrijk hoofdluis te behandelen. Want als je te lang wacht met behandelen, breiden de luizen zich uit en bestaat de kans dat ook anderen worden besmet. Hoofdluis gaat niet vanzelf weg, behandeling is dus noodzakelijk.
- 5 - Verantwoordelijkheden bij hoofdluis Ouders: De verantwoordelijkheid van ouders omvat de controle op en verwijdering van hoofdluis uit de haren van de kinderen. Als een kind hoofdluis heeft, is het belangrijk dat ouders de school en de ouders van vriendjes of vriendinnetjes waarschuwen om verdere verspreiding van hoofdluis te beperken. Helaas gebeurt dit lang niet altijd, omdat veel ouders zich (ten onrechte) schamen dat hun kind hoofdluis heeft. Ouders kunnen meewerken aan een ouderwerkgroep ter bestrijding van hoofdluis. School: Het is de verantwoordelijkheid van de school om preventieve maatregelen te treffen. De school is immers verantwoordelijk voor de hygiëne en het leefklimaat op school. Leerkrachten kunnen er toe bijdragen dat het hebben van luizen uit de taboesfeer komt door met de kinderen over luizen te praten en door de ouders te informeren over hoofdluis. GGD: De GGD heeft een adviserende taak ten aanzien van hoofdluisbestrijding. De ondersteuning van de doktersassistente van de afdeling jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de GGD bestaat uit het bijbrengen van kennis en vaardigheden aan ouders en leerkrachten: * door het leveren van advies en ondersteuning in de vorm van materialen en consultatie, zoals deze handleiding, folders en ouderbrieven. * door de ouderwerkgroep middels een voorlichtingsbijeenkomst te trainen in het controleren op hoofdluis. Hier zijn kosten aan verbonden: voor 1 uur voorlichting en 1uur reistijd wordt 112 gerekend.) In bijzondere gevallen kan de jeugdverpleegkundige van de GGD op verzoek van school contact op nemen met ouders of verzorgers van kinderen bij wie steeds opnieuw hoofdluis geconstateerd wordt. Zonodig kan de jeugdverpleegkundige een huisbezoek brengen
- 6 - Werkwijze kriebelteam Het kriebelteam op basisschool De Wijde Blik bestaat uit minimaal 8 ouders. Een van deze ouders is de coördinator van het kriebelteam. De taken van de coördinator zijn: Aanspreekpunt voor de ouders uit het kriebelteam. Organisatie van de controles. Contact met directeur. Neemt contact op met de groepsleerkracht en directeur over kinderen bij wie hoofdluis is geconstateerd. Aanspreekpunt en adviseren van alle ouders. Neemt contact op met de verpleegkundige van de GGD bij vragen en/of problemen. Verwijst ouders met weerstand naar de directeur. Elke eerste woensdagochtend na een vakantie komt het kriebelteam in actie. De coördinator heeft minimaal acht ouders van het kriebelteam bereid gevonden te komen helpen. Het kriebelteam verzamelt zich op school en spreekt in overleg met de coördinator af wie welke groepen gaat controleren. Alle kriebelouders gaan samen 1 groep controleren zodat de groep zo snel mogelijk klaar is. Werkwijze kriebelen: Kriebelouder geeft aan de groepsleerkracht aan dat zij de groep wil controleren. Kriebelouder neemt direct een aantal kinderen mee naar de plek waar gekriebeld wordt. Een aantal kinderen neemt plaats op de stoelen die klaar staan om even op hun beurt te wachten. De kriebelouder neemt 1 kind bij zich en zet deze op een stoel of op de tafel op een goede, lichte plek. De kriebelouder vraagt de naam van het kind en vertelt het kind wat zij/hij gaat doen. De haren worden gecontroleerd met de handen. De haren worden los gemaakt. Dus alle elastiekjes en speldjes e.d. gaan uit. Vooral wordt gekeken op de warme plekjes zoals achter in de nek, onder de pony en achter de oren. Er worden scheidingen met de handen in de haren getrokken om zo eventuele luizen te constateren. Bij twijfel altijd even met z n tweeën kijken.
- 7 - Na de controle worden z.m. de haren weer in oude staat terug gebracht. Dus staarten en speldjes weer in. Dit mag eventueel met een kam. Er wordt aan het kind niet verteld of het wel of geen hoofdluis heeft. Het kind mag weer terug naar de groep en mag de groepsleerkracht vragen eventueel weer andere kinderen naar de kriebelouders te sturen. Deze kinderen nemen plaats op de gereedstaande stoelen. De kriebelouder vinkt het kind op de groepslijst af. Eventuele bijzonderheden worden ook op deze lijst genoteerd. Als de volledige groep gecontroleerd is, wordt gevraagd of de groepsleerkracht gecontroleerd wil worden. Dit kan ook in de klas worden gedaan zodat alle kinderen zien wat er gebeurt. Het controleren van de leerkracht kan taboe doorbrekend werken. De bevindingen worden doorgegeven aan de groepsleerkracht en met de coördinator van het kriebelteam besproken. De coördinator houdt de directeur op de hoogte. Daarna is de volgende groep aan de beurt. Het RIVM heeft een instructiefilmpje gemaakt over controleren en behandelen van hoofdluis. Het filmpje heet: Luis in je haar? Kammen maar. En is te vinden op http://www.youtube.com/rivmnl Er is hoofdluis geconstateerd Als er hoofdluis of neten zijn geconstateerd door het kriebelteam, wordt dit gemeld bij de groepsleerkracht. De groepsleerkracht brengt de ouders van het desbetreffende kind telefonisch op de hoogte. (op grond van de wet is het niet mogelijk een kind met hoofdluis van school te weren. Wel kunnen ouders verzocht worden om eerst hun kind thuis te behandelen en het pas daarna weer de school te laten bezoeken.) Het kriebelteam controleert na twee-drie weken weer de gehele groep waarin bij meer dan 2 kinderen hoofdluis is geconstateerd. De ouders van de desbetreffende groep waar hoofdluis of neten is geconstateerd worden door de directie op de hoogte gebracht via een mailbericht.
- 8 - Behandeling van hoofdluis In het voorjaar van 2011 heeft RIVM belangrijke aanpassingen in de richtlijn hoofdluis bekend gemaakt. Belangrijkste wijziging: Er is geen wetenschappelijk bewijs dat hoofdluizen ook worden verspreid via bijvoorbeeld knuffels, sjaals of beddengoed. Maatregelen zoals het wassen van beddengoed, knuffels, jassen en het stofzuigen van de auto en meubilair zijn niet meer nodig. En als een kind hoofdluis heeft, dan is het advies het haar gedurende twee weken dagelijks te kammen met een fijntandige kam. Eventueel kan het kammen gecombineerd worden met een antihoofdluismiddel. Verder is het belangrijk om ook huisgenoten te controleren. En het is verstandig om het te melden op school, bij clubjes en vriendjes. Behandeling zonder bestrijdingsmiddelen. Bestrijden door gedurende 14 dagen het haar elke dag te kammen met een fijntandige netenkam. Dit uitkammen is het belangrijkst. Volg de volgende stappen: Maak het haar door en door nat. Bescherm dan de ogen met een washandje. Doe crèmespoeling in het haar en kam eerst met een gewone kam de klitten weg. Pak dan de netenkam en kam al het hoofdhaar, pluk voor pluk, vanaf de haarwortel. Begin bij het ene oor en pak na elke kambeweging een pluk in de richting van het andere oor. Vastgeplakte neten kunnen eventueel losgeweekt worden door te deppen met azijn. Veeg tijdens de kambeurt de kam regelmatig af aan een papieren servet of zakdoek. Spoel de crèmespoeling uit en maak de kammen schoon. Daarna 5 minuten uitkoken of ontsmetten met alcohol (70%). De uitkammethode is effectief maar biedt geen 100% garantie. Het voordeel is dat er geen chemicaliën gebruikt worden. Behandeling met bestrijdingsmiddelen In de vorm van shampoos, sprays, crèmes en lotions zijn verschillende producten te verkrijgen. Het verschil tussen de producten heeft vooral te maken met de werkzame stof die erin zit. Op dit moment biedt geen enkel antihoofdluismiddel 100 % garantie. Informeer naar bijwerkingen en contra-indicaties, want kinderen met hooikoorts, cara of eczeem kunnen gevoelig zijn voor een van de werkzame stoffen. Lees ook de bijsluiter goed door, en volg de werkwijze die daarin staat. De
- 9 - antihoofdluismiddelen moeten allemaal gecombineerd worden met de uitkammethode: twee weken het haar dagelijks doorkammen met een speciale kam. Bij deze gecombineerde methode kunt u een luizenkam gebruiken. Antihoofdluismiddelen Het is aan te bevelen om bij gebruik van een hoofdluismiddel, in ieder geval te kiezen voor een geregistreerd product. Dit wil zeggen dat het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen het middel positief beoordeeld heeft. Bij de beoordeling worden middelen onderzocht op basis van kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid. Meerdere middelen zijn in Nederland geregistreerd en te koop bij apotheek of drogist. Op volgorde van werkzaamheid zijn dit: - Lotion en shampoo op basis van malathion (Prioderm) - Crèmespoelingen en lotion op basis van permetrine (Loxazol) - Spray op basis van bioalletrine/butoxide (Para-speciaal) Tegen de antihoofdluismiddelen is de hoofdluis steeds vaker resistent (ongevoelig). Bij malathion komt dat het minst voor. Als er na de behandeling nog steeds hoofdluis aanwezig is, kan het zijn dat de luis resistent is tegen het gebruikte middel. Kies dan een product op basis van één van de andere stoffen. Nieuw zijn middelen waar de stof dimeticon in zit, zoals XTLuis. Tegen dimeticon kan hoofdluis niet resistent worden; de stof zorgt ervoor dat luizen stikken. Gebruik geen antihoofdluismiddelen als u niet zeker weet of uw kind luis heeft. Een antihoofdluismiddel kan besmetting met hoofdluis niet voorkomen. Wanneer geen antihoofdluismiddelen gebruiken? Bij zwangerschap en het geven van borstvoeding worden antihoofdluismiddelen afgeraden. Ook baby s onder de zes maanden kunnen beter niet met deze middelen behandeld worden. Pas in deze gevallen alleen de uitkammethode toe. Informeer naar bijwerkingen en contra-indicaties, lees de bijsluiter goed door, en volg de werkwijze die daarin staat. Alternatieve middelen De uitkammethode is het meest natuurlijke middel tegen hoofdluis. Er bestaan natuurlijke middelen op basis van plantaardige oliën zoals Insect-ex en Aesculolotion. De werkzaamheid van deze middelen is volstrekt onvoldoende onderbouwd. Als u ze gebruikt zou u het toch al lastige luizenprobleem kunnen vergroten. Geregistreerde homeopathische middelen tegen hoofdluis bestaan niet. Het gebruik van deze middelen wordt afgeraden. (zie geneesmiddelenbulletin 2000; 34:nr4).
- 10 - Gebruikte literatuur: Luizenwijzer GGD Midden-Nederland, herziene versie november 2012