Kerkinformatie. Een kerk voor allemaal. Kerkelijke werkers onmisbaar Gelovig present zijn

Kerkinformatie Nummer 118 Een kerk voor allemaal Kerkelijke werkers onmisbaar Gelovig present zijn

Inhoud Colofon Nummer 118 3 Bijbellezen Het project Intercultureel Bijbelezen is geëvalueerd 5 Synodeberichten Losmaking predikanten 7 Collectes In september collectes voor medisch, jeugd- en vredeswerk 8 Kroniek Het protestants-zijn moet wortel schieten 10 Geestelijke zorg Verstandelijk gehandicapten kunnen meedoen in de kerk 12 Kerkelijk werkers Liesbeth Mooij betrokken bij haar kerkelijk werkers 14 Column In de kerk moeten we de goede keuzes maken 15 Brochures Evaluatiegesprekken houden de vinger aan de pols 16 Kerkinactie In Oeganda zijn wreedheden nog altijd aan de orde van de dag 18 De Buitenwacht Gelovig present zijn in de Dordtse wijk Oud Krispijn 21 Bezinningscentrum Kerk en Wereld op het snijvlak van geloof en samenleving 22 Missionair diaconaal aandeel Betrokken bij projecten van Kerkinactie 23 Bijbellezen september 2004 24 Predikantswisselingen 25 Advertenties Voorpagina Verstandelijk gehandicapten op hun eigen Funpopfestival 2001 in Arcen. Foto: Stijn Rademaker/HH Kerkinformatie verschijnt maandelijks (elf keer per jaar) als officieel orgaan van de Protestantse Kerk in Nederland. Algemeen adres Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland, Joseph Haydnlaan 2a, 3533 AE Utrecht, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht, telefoon (030) 880 18 80, fax (030) 880 13 00. Redactie-adres Kerkinformatie, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht, telefoon (030) 880 14 12 / 14 13. Fax (030) 880 14 45. E-mail: n.slootweg@pkn.nl Advertenties: kerkinformatie.advertenties@pkn.nl; tel. (030) 880 17 07. Redactie Ronald Bolwijn, Mieke Brak, Willemien Kriebel, Ad van Oost, Frans Rozemond, Corinth van Schaik (hoofdredactie), Nelleke Slootweg (eindredactie). Abonnementenadministratie Abonnementsprijs Q 16,00 per jaar; buitenland Q 22,50. Vanaf 35 ex.: Q 13,75 per jaar. U kunt zich als abonnee opgeven en afmelden bij de Abonnementenadministratie Kerkinformatie, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht, telefoon (030) 880 17 25, abonnementen@pkn.nl. Dit blad is voor visueel gehandicapten in aangepaste leesvorm verkrijgbaar. Voor nadere informatie CBB, Postbus 131, 3850 AC Ermelo. telefoon (0341) 56 54 99. Basisvormgeving Total Identity, Amsterdam Opmaak Total Identity, Amsterdam Druk Hoonte Bosch & Keuning, Utrecht. Kerkinformatie op internet www.pkn.nl NIEUW JASJE In verband met de invoering van de nieuwe huisstijl van de Protestantse Kerk in Nederland is ook Kerkinformatie vanaf het septembernummer in een nieuw jasje gestoken. Overname van artikelen wordt op prijs gesteld, mits met bronvermelding. Overname van foto s in overleg. ISSN 1380-460X 2

Kerkinformatie BIJBELLEZEN Hans de Wit Bijbelleesproject Door het oog van een Ander geëvalueerd Daar heeft ze natuurlijk geen idee van gehad, die naamloze vrouw uit Sichar. Dat het verhaal van haar ontmoeting met Jezus bij de bron, op een heet middaguur, zo lang zou doorklinken en zo veel los zou maken bij mensen. Dat vele jaren later, ergens in Midden Amerika, die ontmoeting nog onderwerp van druk gesprek zou zijn. Een gesprek over hoe honderden bijbellezers uit meer dan twintig landen haar verhaal gelezen hebben en daarover met elkaar in gesprek raakten. Grensoverschrijdende dialoog Begin juni werden tijdens een internationale conferentie de resultaten van het intercultureel bijbelleesproject Door het oog van een Ander tegen het licht gehouden. Het project, geïnitieerd door de PKN en de Theologische Faculteit van de VU, samen met een groot aantal partners (in Nederland onder andere Solidaridad, ICCO en het NBG), had als centrale vraag: wat gebeurt er als christenen uit heel verschillende culturen en situaties eenzelfde bijbelverhaal lezen en daarover met elkaar in gesprek raken? Kan intercultureel bijbellezen bijdragen aan nieuwe vormen van grensoverschrijdende dialoog en directe ontmoeting tussen christenen, waar ze ook wonen? Bijna iedereen die zich in 2001 tijdens een conferentie in het Protestants Landelijk Dienstencentrum had verbonden aan het project was weer aanwezig. Dat maakte de ontmoeting in El Salvador bijzonder. Na vier jaar intensief werken was het moment gekomen om samen met waarnemers van de Wereldraad van Kerken en de United Bible Society het project te evalueren. Er was gekozen voor El Salvador omdat er nogal wat groepen uit dit land meededen. De zondag voor de conferentie bezochten de deelnemers het kleine kerkje waar bisschop Romero werd vermoord. Vervolgens ging het naar de grote kathedraal in San Salvador. Het was een leerzaam, bijna symbolisch bezoek. In de kathedraal vonden twee diensten tegelijkertijd (!) plaats. Een ondergrondse, in de crypte, waar de gedachtenis aan Romero levend wordt gehouden, sterk gepolitiseerd als in de hoogtijdagen van de bevrijdingstheologie, en bovengronds een meer officiële dienst, minder volks. Wat zou er gebeuren als beide groepen rondom eenzelfde bijbeltekst geschaard zouden zitten en daarover met elkaar in gesprek gingen? Een methode van bijbellezen die vernieuwend is en kan leiden tot meer begrip voor elkaar. Foto: George Möllering/Kerkinactie Ontmoeting De conferentie had 3 doelstellingen. In de eerste plaats het vieren. En er viel heel wat te vieren. De afgelopen jaren heeft het project een hoge vlucht genomen. Ruim 120 groepen uit 22 landen hebben meegedaan. Hun verhalen beslaan meer dan 3000 pagina s tekst, vaak ontroerend en indrukwekkend. Wat doen bijbelverhalen veel met mensen! Wetenschappers, kerken en NGO s raakten betrokken. In twee dikke boeken met bijdragen uit Noord en Zuid zijn de resultaten na te lezen. Er is een tv-documentaire gemaakt. De belangrijkste reden om te vieren was echter de ontmoeting tussen de groepen die wereldwijd direct en vaak diepgaand met elkaar in gesprek raakten over het geloof, de context, de cultuur, het lijden, de ongelijkheid, de gedeelde hoop op verandering. Samen met deelnemers van de Salvadoraanse groepen hebben we in de dagelijkse liturgische momenten die ontmoeting gevierd. De Samaritaanse vrouw vergezelde ons. In vele afbeeldingen en uitmonsteringen was ze aanwezig: lopend over de Indiase rijstvelden, op de Afrikaanse vlakte, gedwee pratend met Jezus onder Napolitaanse bomen; aan de voet van blauwe bergen in een Chinees landschap, klein onder hoge Indonesische palmen. Een tweede doelstelling was het bespreken van de resultaten van het project. Was het zinnig wat we deden? Hebben we beet, is er echt wat gebeurd? De deelnemers waren het er over eens: Ja, ondanks alle moeilijkheden die eigen zijn aan interculturele communicatie is er een methode van bijbellezen gevonden die in veel opzichten vernieuwend is en kan leiden tot verandering van perspectief en meer begrip voor elkaar. Tegenover de behoorlijke investering die intercultureel bijbellezen vergt, staan de kracht en moge- 3

lijkheden van deze methode. Een belangrijk resultaat van het project is dat groepen gewone bijbellezers, lezers waarvan men verbazingwekkend genoeg zelden of nooit hoort, voorzichtig uit de schaduw zijn getreden, dat de onvoorstelbare rijkdom van deze manier van omgaan met de Schrift in het project beschreven wordt, en dat een aantal basisvoorwaarden om het geloofsgesprek met de ander vruchtbaar en open te voeren in kaart is gebracht. Factoren als leeshouding, bereidheid tot kwetsbaarheid, kennis (hoe werkt cultuur eigenlijk?), leiderschapstijlen en acceptatie van legitieme verschillen spelen een belangrijke rol. Grote verschillen We hebben veel opgestoken voor de Nederlandse situatie. Organen voor oecumene, zending en werelddiaconaat kunnen er landelijk, regionaal en plaatselijk zo mee aan de slag, evenals de theologische faculteiten. De wijze waarop het bijbelonderricht aan Nederlandse theologische faculteiten gestalte krijgt, blijkt onmiddellijk door te werken in hoe RUBRIEK gewone Nederlandse lezers met de bijbel Auteur Achternaam omgaan. Verschillen tussen westerse en nietwesterse manieren van bijbellezen bleken vaak erg groot. Enerzijds zijn we van een aantal hardnekkige vooroordelen verlost ook Nederlandse groepen leveren prachtige, contextuele, creatieve en diepzinnige interpretaties van Joh. 4, anderzijds tekent zich als een rode draad in veel Nederlandse leesverslagen een geloofskwestie af, namelijk de verlegenheid, de worsteling met de vraag hoe de tekst op het eigen leven kan worden toegepast. En dat is nogal wat! Toekomstige predikanten zouden tijdens de opleiding veel meer geoefend moeten worden in processen van contextueel bijbellezen. Intercultureel bijbellezen laat zien hoe anderen dat doen. De derde doelstelling was de vraag of het project gecontinueerd moet worden. Ook daarover bestond onder de deelnemers consensus. De PKN is gevraagd voortgaande implementering voor haar rekening te nemen, aan de VU om de verdieping van het wetenschappelijk onderzoek. Inmiddels hebben de eerste groepen zich al weer aangemeld. In Latijns Amerika en Afrika vervaardigt men materiaal voor de eigen regio. Het verhaal van de Samaritaanse is het verhaal van een interculturele ontmoeting. De honderden bijbellezers die aan het project deelnamen zijn haar veel dank verschuldigd. In leesverslagen en brieven, muziek en foto s hebben ze haar ook iets teruggegeven: de vreugde van de ontmoeting met de Ander. Hans de Wit is namens de Vrije Universiteit betrokken bij het project Door het oog van een Ander. Op 23 september wordt het boek Putten uit de Bron (uitgave Meinema), een verslag van het project Intercultureel Bijbellezen, tijdens een symposium in het Protestants Landelijk Dienstencentrum in Utrecht officieel aangeboden aan de Protestantse Kerk in Nederland en de Vrije Universiteit. Voor meer informatie: h.moolenaar@pkn.nl BERICHTEN Rechter stelt PKN-gemeenten in het gelijk In juli heeft de rechter in een viertal zaken uitspraak gedaan over het eigendom en gebruik van kerkgebouwen en andere bezittingen van hervormde gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland. In de hervormde gemeenten van Middelharnis, Blauwkapel-Groenekan, Aalst en Zuilichem was hier na 1 mei 2004 verschil van inzicht over ontstaan. In deze gemeenten hebben groepen gemeenteleden aangegeven geen deel uit te willen maken van de Protestantse Kerk in Nederland, door zich aan te sluiten bij de zogenoemde Nederlandse Hervormde Kerk in Hersteld Verband. Doordat het resterende deel van de gemeente wel binnen de Protestantse Kerk in Nederland wilde blijven, is onduidelijkheid ontstaan wie van deze groepen het kerkgebouw mag gebruiken en wie eigenaar is van de goederen en bijvoorbeeld het archief en de doopregisters. In kort geding heeft de rechter in alle vier de gevallen uitgesproken dat uitsluitend de hervormde gemeente binnen de Protestantse Kerk in Nederland de hervormde gemeente ter plaatse is. De rechter heeft dan ook in alle vier de zaken bepaald dat de gemeente in hersteld verband binnen een redelijke termijn naar een ander onderkomen moet omzien. Waar nodig bepaalde de rechter eveneens dat de PKN-gemeente weer toegang moet krijgen tot haar gebouwen en bezittingen. Juiste procedure Volgens het moderamen van de Generale Synode van de Protestantse Kerk in Nederland bevestigen de uitspraken van de rechter de juistheid van de prodedure die gevolgd is bij de tot standkoming van de Protestantse Kerk in Nederland. Volgens het moderamen geven de uitspraken van de rechter ook duidelijkheid aan hervormde gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland die zich in een vergelijkbare situatie bevinden. Cursus vaardigheden kringleiders christelijke gemeenten In de christelijke gemeenten zijn allerlei soorten kringen en de laatste jaren komen er ook steeds meer bij. Voor de begeleiding van kringen zijn deskundige kringleiders nodig. Het Protestants Dienstencentrum Gelderland en het Instituut Gemeenteopbouw en Theologie, onderdeel van CHE-Transfer, starten onder de noemen Cursus vaardigheden kringleiders een gezamenlijk project om kringleiders in christelijke gemeenten te professionaliseren. Het project bestaat uit cursusmodules (bijbelstudie), een handleiding en een instructiedag op 9 september a.s. van 15.30 uur tot 20.30 uur. Het project bestaat uit een instructiemap op cd-rom voor trainers en kringleiders. Op deze cd-rom staat onder meer een specifieke en nader uitgewerkte cursus (bijbelstudie-) vaardigheden voor leidinggevenden van gesprekskringen. Er is ook een printversie van de instructiemap beschikbaar. Verder bestaat het project uit een instructiedag op 9 september a.s. Deze dag is bedoeld voor trainers van kringleiders, predikanten, commissies vorming en toerusting, kerkenraadsleden en andere belangstellenden. Op deze dag zal ook de presentatie van het materiaal plaatsvinden. De instructiedag die van15.30 uur tot 20.30 uur duurt, wordt gehouden in het pand van de Christelijke Hogeschool Ede aan de Oude Kerkweg 100 te Ede. Deelname aan de dag kost Q 25. Deelnemers kunnen zich aanmelden bij CHE-Transfer, telefoon (0318) 69 63 22, chetransfer@che.nl. Meer informatie: Protestants Dienstencentrum Gelderland, Ad Peters, telefoon (026) 355 17 55, info@rdc-gelderland.nl of Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie, telefoon (0318) 69 63 22, che-transfer@che.nl. 4

Kerkinformatie SYNODEBERICHTEN Ambtsbediening 45 predikanten beëindigd De Kleine Synode van de Protestantse Kerk in Nederland heeft kennis genomen van het feit dat 45 predikanten definitief hebben aangegeven geen predikant in de Protestantse Kerk in Nederland te willen zijn. De synode stelt vast dat deze predikanten hiermee hun dienstwerk in de Protestantse Kerk in Nederland als voortzetting van de Nederlandse Hervormde Kerk hebben beëindigd. Dit is de desbetreffende predikanten juni jl.in een brief ter kennis gebracht. Voorzieningen Het besluit om deze predikanten te ontheffen van het ambt van predikant van de Protestantse Kerk in Nederland is het gevolg van de keus die zij zelf hebben gemaakt. In maart 2004 zijn alle hervormde, gereformeerde en lutherse predikanten, dus ook de 45 waarvan in dit bericht sprake is, er op gewezen dat de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland voor hen betekent dat zij per 1 mei 2004 automatisch predikant zouden zijn in de Protestantse Kerk. Doordat deze predikanten hebben aangegeven na 1 mei jl. geen deel uit te willen maken van de verenigde kerk, worden zij verondersteld hun dienstwerk in de Protestantse Kerk in Nederland te hebben beëindigd. Dit betekent ook dat zij daarmee zijn losgemaakt van de gemeente waarvan zij tot 1 mei jl. predikant waren. De desbetreffende predikanten hoeven niet meteen hun pastorie te verlaten. De Kleine Synode besloot dat zij maximaal zes maanden (vanaf 1 mei jl.) de tijd hebben om naar andere woonruimte om te zien, tenzij de zogenoemde commissie van bijzondere zorg hiervoor een andere voorziening heeft getroffen of zal treffen. De synode benadrukt dat de officiële beëindiging van het dienstwerk van de desbetreffende predikanten noodzakelijk is om duidelijkheid te creëren voor de gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland die een van deze 45 predikanten tot 1 mei jl. als voorganger hadden. Zo moet onder meer een pastorale voorziening getroffen worden met het oog op de gemeenteleden die deel uitmaken van de hervormde gemeente die blijft behoren tot de Protestantse Kerk in Nederland. De betrokken predikanten zijn: ds. C.J.P. van der Bas, hervormde gemeente te Woudenberg ds. IJ.R. Bijl, hervormde gemeente Bethel te Moordrecht ds. J.G. Blom, hervormde gemeente te Poortvliet ds. C.M. Buijs, hervormde gemeente Rehoboth te Nieuwleusen ds. J.W. van Estrik, hervormde gemeente te Goedereede ds. C. Gielen, hervormde gemeente te Middelharnis ds. L. Groenenberg, hervormde gemeente te Oud Beijerland ds. A. de Groot, wijkgemeente van bijzondere aard van de hervormde gemeente te Numansdorp ds. A. den Hartog, hervormde gemeente te Kesteren ds. D. Heemskerk, hervormde gemeente te Garderen ds. G. Hendriks, hervormde gemeente te Achterberg ds. P.C. Hoek, hervormde gemeente te Sint-Annaland ds. W.J. op t Hof, hervormde gemeente te Nederhemert ds. Tj. de Jong, hervormde gemeente te Staphorst ds. L.M. Jongejan, hervormde gemeente te Oldebroek ds. K.J. Kaptein, hervormde gemeente te Grevelduin Vrijhoeve Capelle ds. J. van de Ketterij, hervormde gemeente te Zwartebroek ds. N.P.J. Kleiberg, hervormde gemeente te Veenendaal ds. K. ten Klooster, hervormde gemeente te Ridderkerk ds. K. Klopstra, hervormde gemeente te Nieuwland ds. R. van Kooten, wijkgemeente van bijzondere aard van de hervormde gemeente te Soest ds. J. Koppelaar, hervormde gemeente te Abbenbroek ds. P. Korteweg, hervormde gemeente te IJzendoorn ds. A. Kot, hervormde gemeente te Schoonrewoerd ds. N. den Ouden, hervormde gemeente te Genemuiden ds. P. den Ouden, hervormde gemeente te Wouterswoude ds. J. Post, hervormde gemeente te Putten ds. B. Reinders, hervormde gemeente te Maartensdijk ds. A.C. Rijken, hervormde gemeente te Gameren ds. R.P. van Rooijen, hervormde gemeente Pleinkerk te Houten ds. J. van Rossem, wijkgemeente van bijzondere aard van de hervormde gemeente te Voorburg ds. L.W.C. Ruijgrok, hervormde gemeente te Monster ds. A.J. Schalkoort, hervormde gemeente te Lunteren ds. J.L. Schreuders, hervormde gemeente te Aalst ds. W.L. Smelt, hervormde gemeente te Stellendam ds. J.C. den Toom, hervormde gemeente te Sommelsdijk ds. H. Verheul, hervormde gemeente te Amersfoort ds. C.M. Visser, hervormde gemeente te Boven-Hardinxveld ds. W. van Vlastuin, hervormde gemeente te Katwijk aan Zee ds. A. Vlietstra, hervormde gemeente te Katwijk aan Zee ds. P. de Vries, hervormde gemeente te Elspeet en Vierhouten ds. A. van Wijk, hervormde gemeente te Herkingen ds. H. van der Ziel, hervormde gemeente te Poederoijen en Loevestein ds. D. Zoet, hervormde gemeente te Loon op Zand ds. H. Zweistra, hervormde gemeente te Leerbroek. Laatste deel Zingend Geloven gepubliceerd Het achtste en laatste deel van de serie Zingend Geloven is verschenen. De Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied heeft daarmee voldaan aan haar opdracht: het schrijven en verzamelen van liederen met het oog op de gemeente en met het oog op een eventueel nieuw Liedboek. Verdeeld over acht bundels zijn de liederen nu gepresenteerd. Deel VII omvat als enige deel ook liederen uit eerdere bundels, namelijk de kinderliederen. Nu de reeks is afgesloten, is ook een handzaam register gemaakt, dat afzonderlijk verkrijgbaar is. Deel VIII van de serie Zingend Geloven kost Q 6 (eenstemmig) of Q 15,50 (meerstemmig). Het bijbehorende register kost Q 5. Setprijzen: Deel 1 t/m 8 eenstemmig + register Q 40; Deel 1 t/m 8 meerstemmig + register Q 125. De serie is uitgegeven door Boekencentrum Uitgevers BV en verkrijgbaar in de boekhandel. 5

Kerkinformatie SYNODEBERICHTEN Dienstenorganisatie Protestantse Kerk boekt goed financieel resultaat De Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland heeft over het jaar 2003 goede financiële resultaten behaald. De Kleine Synode van de Protestantse Kerk heeft op 25 juni ingestemd met de jaarcijfers over 2003. Die cijfers lieten zien dat op een aantal werkterreinen in 2003 minder is uitgegeven dan ontvangen. Van de werkzaamheden van de Protestantse Dienstenorganisatie wordt een groot deel rechtstreeks betaald door de plaatselijke gemeenten. Dit betreft onder meer het synodewerk en de dienstverlening van de regionale Protestantse Dienstencentra. Voor dit uit het zogenaamde quotum gefinancierde werk bleef in 2003 een bedrag van bijna drie ton over. Dit resultaat kon bereikt worden door een zorgvuldig begrotingsbeleid. Voor Kerkinactie het missionair en diaconaal werk van de Protestantse Kerk werd een positief saldo van Q 1,9 miljoen gerealiseerd. Dit werd grotendeels veroorzaakt door een overdracht van de voor het werk van Kerkinactie bestemde vermogens van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Dit positieve saldo zal in 2004 worden aangewend voor de doelen waarvoor het bestemd is. Landelijke startdag groeigroepen Op 11 september wordt de landelijke startdag voor de Gemeente Groei Groepen gehouden in Hoogeveen en in Gorinchem. Omdat het aantal groeigroepen sterk is toegenomen, wordt de startdag dit jaar op twee locaties gehouden: in de Johanneskerk in Gorinchem en in de Vredehorst in Hoogeveen. Ds. Hans Eschbach zal spreken in Gorinchem en ds. Jelle de Kok in Hoogeveen. Studiedag over huiselijk geweld in christelijke gezinnen Benoeming Theologisch Seminarium Hydepark BERICHTEN Naast het hoofdprogramma zullen er op beide locaties workshops zijn over de verschillende aspecten van kleine kringen bij de opbouw van plaatselijke gemeenten. Op de landelijke dag worden de nieuwe materialen voor de kringen gepresenteerd. Dit jaar zijn die materialen voor het eerst in brochurevorm uitgegeven in een nieuwe samenwerking met de Internationale Bijbelbond in Amerongen. Thema voor dit jaar is Wijs met de Bijbel. Er zijn zestien studies geschreven vanuit het boek Spreuken en andere wijsheidsliteratuur in de bijbel. Bij de studies is ook een brochure met Huiselijk geweld neemt toe in Nederland. Ook in christelijke gezinnen blijkt in toenemende mate huiselijk geweld voor te komen. Op dinsdag 28 september a.s. organiseert het Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie, onderdeel van CHE-Transfer, van 14.30 uur tot 20.30 uur een studiedag over huiselijk geweld onder christenen. Het thema van de dag is Geweld achter de voordeur. De studiedag is met name bedoeld voor predikanten, pastores, pastoraal werkers, Landelijk Examen Kerkmuziek achtergrondinformatie voor gespreksleiders ontwikkeld. De bijeenkomsten duren van 10.00 uur tot 16.00 uur. Het adres van de Johanneskerk in Gorinchem is Nieuwe Hoven 143; de Vredehorst in Hoogeveen is te vinden aan de Zuidwoldigerweg 32. Voor verdere informatie: Evangelisch Werkverband, Hoofdstraat 260, 3972 LL Driebergen, telefoon (0343) 51 05 71; Webpage: www.ewv.nl, Emailadres: kantoor@ewv.nl ambtsdragers, kerkelijke beleidsmakers en mensen die werken in jeugdwerk, gemeenteopbouw of evangelisatiewerk. Deelname kost Q 35. Meer informatie en aanmelding: Instituut voor Gemeenteopbouw en Theologie, telefoon (0318) 69 63 22, che-transfer@che.nl De Kleine Synode van de Protestantse Kerk in Nederland heeft op 25 juni jl. mw. drs. G.F. Struijs benoemd tot docent pastoraat en pastorale supervisie aan het Theologisch Seminarium Hydepark. Struijs was na haar studie theologie onder meer gemeentepredikant en geestelijk verzorger in de psychiatrie. Haar benoeming (voor 50%) aan het seminarium van de Protestantse Kerk in Nederland gaat in per 1 september a.s. Op zaterdag 9 oktober wordt in de Grote Kerk van Meppel het jaarlijkse Landelijk Examen Kerkmuziek gehouden. Er wordt dan de gelegenheid geboden getoetst te worden voor (onderdelen van) het diploma kerkmuziek dat recht geeft op de bevoegdheidsverklaring III volgens de Generale Regeling Kerkmusici van de Protestantse Kerk in Nederland. Aanmelden en informatie bij het Bureau Kerkmuziek van de PKN, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht,telefoon (030) 880 15 16, kerkmuziek@pkn.nl 6

Kerkinformatie KERKELIJK WERK Collectes Medisch Werk Op 5 september wordt gecollecteerd voor het medisch werk van Kerkinactie. In het bijzonder schenken we aandacht aan de Pokrov Foundation in Bulgarije. Deze organisatie geeft medische zorg aan ouderen en gehandicapten. Jaarlijks kunnen ruim 100 patiënten in Bulgarije rekenen op de steun van ruim 60 vrijwilligers. Zonder deze steun zijn veel hulpbehoevenden op zichzelf aangewezen met als gevolg dat zij in hun huis Jeugdwerk Op zondag 12 september staat de collecte voor het jeugdwerk van de Protestantse Kerk op het landelijk collecterooster. De collecte krijgt als motto mee Jeugd in beweging. Jongeren zijn in beweging, actief, nieuwsgierig, ontdekkend. Het jeugdwerk van de Protestantse Kerk in Nederland wil met jongeren meebewegen. Wil in direct contact met hen zoeken naar wat echt en zinvol is, wegkwijnen en sterven. De getrainde vrijwilligers werken veelal vanuit hun geloof. Naast medische zorg bieden de vrijwilligers een luisterend oor. De patiënten ervaren de bezoeken als een blijk van medeleven en weten dat er mensen zijn die naar hen omkijken. Een belangrijke boodschap in een maatschappij waar ieder voor zich hard moet werken om te overleven. Om extra aandacht voor deze collecte te vragen, kunnen posters, collectefolders en spaardoosjes besteld worden bij Kerkinactie, telefoon (030) 880 14 56 of per e-mail info@kerkinactie.nl. naar wat hen bezighoudt en hen beweegt. Daarom ontwikkelt het jeugdwerk initiatieven voor rechtstreekse ontmoeting en communicatie. Deze jeugdbeweging zal uitdagen tot het samen met anderen vormgeven van eigentijdse, persoonlijke en creatieve ervaringen van Gods aanwezigheid, samen met anderen. Dat kan alleen als je jongeren serieus neemt, je inleeft in hun wereld, hun taal verstaat, hun vragen eerlijk benadert, hun kritiek ook. Het jeugdwerk wil met jongeren samen ideeën bedenken én uitwerken. Ideeën van jongeren zelf. Uit hun leefwereld, over hun vragen, over hun leven. Het jeugdwerk ontwikkelt projecten om de beweging er in te houden. Met de opbrengst uit de collecte worden deze projecten mogelijk gemaakt. Voor meer informatie: jeugdwerk van de Protestantse Kerk in Nederland, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht, bezoekadres: Joseph Haydnlaan 2a te Utrecht, telefoon (030) 880 15 03, fax (030) 880 17 67, internet: www.jeugdwerk.pkn.nl, e-mail: jeugdwerk@pkn.nl. Vredeswerk Dit jaar begint de Vredesweek op 18 september. Vandaar dat op zondag 19 september de collecte voor het vredeswerk op het rooster staat. Geweld niet gewild, onder dit motto zetten de gezamenlijke kerken en de aan de kerken gelieerde vredesorganisaties zich in voor vrede, veiligheid en verzoening. Geweld dichtbij en ver weg is aan de orde van de dag. Wereldwijd hebben de kerken zich sinds 2001 verbonden in de strijd tegen geweld, een tienjarenprogramma! Ook in Nederland zetten de kerken zich in om geweld te keren, een veilige omgeving te scheppen, vrede en verzoening te bewerkstelligen, in het klein en in het groot. Dat is werk van lange adem en van kleine stappen. Naast aandacht voor de grote vredesvraagstukken in bijvoorbeeld Irak is extra aandacht uitgetrokken voor de problematiek van geweld in huis, geweld in de publieke ruimte en geweld in de eigen christelijke traditie. De Protestantse Kerk vervaardigt werkmateriaal met handreikingen hoe vanuit de kerkelijk gemeente om te gaan met bijvoorbeeld huiselijk geweld. Ook komt er werkmateriaal voor jongeren die in aanraking komen met huiselijk geweld. Een werkboek Niet bang voor geweld is beschikbaar om de gemeente handvatten te geven in het omgaan met geweld en het doorbreken van afzijdigheid. Met deze collecte worden projecten ondersteund die deze vormen van geweld tegengaan. Een deel van de collecte-opbrengst is bestemd voor projecten waar het Interkerkelijk Vredesberaad nauw bij betrokken is. Bijvoorbeeld in Macedonië, waar religieuze gemeenschappen na conflicten in het verleden met elkaar in contact worden gebracht. 7

Kerkinformatie KRONIEK Bas Plaisier Protestants in de groei In het nieuwe seizoen zal het woord protestants voor het eerst veelvuldig de vlag zijn die de lading dekt van wat kerkelijke gemeenten te bieden hebben. Ik vermoed dat we vaak nog niet weten welke lading dat precies is. Bij hervormd of gereformeerd wisten we het wel enigszins. Deze woorden riepen iets bij ons op. De verenigde kerk noemt zich protestant en wijst daarmee naar het bekende, maar ook naar het nieuwe. De identiteit zal in de combinatie hiervan moeten liggen. Grote betrokkenheid Het ontstaan van de Protestantse Kerk geeft ons een ongedachte kans om een nieuwe start te maken: met gemeenteopbouw en met het kerk-zijn in de eigen omgeving. Want het protestants-zijn moet wel wortel schieten. En dat kan nog wel even duren. Een naam en een identiteit moeten groeien. Protestants is een breed begrip. De Scandinavische protestantse kerk is een heel andere dan die van de Waldenzen in Italië en de Zwitserse kerken zijn weer heel anders dan de Hongaarse. De Nederlandse protestantse kerk heeft ook zo haar geheel eigen trekken. Het valt me steeds weer op hoe trouw Nederlanders zijn in hun kerkbezoek, vergeleken bij de andere Europese kerken en hoe betrokken ze zijn bij hun kerk. Dat is uniek. De meelevendheid is relatief groot en daarom kunnen we ook hoge verwachtingen hebben. 85% van de Finnen is dan wel lid van de Finse lutherse kerk, maar het kerkbezoek is laag. Het is een uitdaging om te groeien naar een herkenbare identiteit die aanspreekt en samenbindt. Dat kan niet zonder de wisselwerking tussen gemeenten en de bovenplaatselijke kerk. Met elkaar maken we onze identiteit en samen scheppen we een aantrekkelijk of een grijs imago. De landelijke kerk moet hieraan het hare bijdragen, maar slaagt er niet in om de Protestantse Kerk op de kaart te zetten als het beeld van de plaatselijke gemeente daar niet mee correspondeert en omgekeerd. De synode sprak in mei jl. uit dat het van levensbelang is, dat alle gemeenten missionaire gemeenschappen zullen worden die vanuit een diepe verbondenheid met Christus zullen leven. Vaak zijn we daar nog tamelijk ver vanaf. We verkeren in verwarring, zijn soms tamelijk apathisch of juist weer zo eenzijdig doenerig dat getuigenis en identiteit in het gedrang komen. Niet voor niets bad de synode in de afgelopen jaren voortdurend om de vernieuwende kracht van de Geest. Open gemeente Protestanten hebben de neiging om het eigene te verheffen tot het eigenlijke en het enige. Eenheid wordt een onbereikbaar ideaal als we het eigen verstaan van de bijbel en de belijdenis willen opleggen aan het geheel. Daarom is concentratie op de kern van het geloof: Jezus Christus en Geest, nodig. Het gaat de Protestantse Kerk om vernieuwing van het leven en om een aansprekende en uitnodigende wijze van kerk-zijn. En dat met elkaar. Gelukkig gebeurt er op dit gebied heel veel, en niet alleen bij de protestanten. Er zijn tientallen gemeenten die op een warme, gastvrije en open wijze gemeente zijn. Het project Leve de Kerk laat dit duidelijk zien (zie www.ideeen-kerk.nl ). In korte tijd werden meer dan 300 ideeën verzameld. Pas verscheen hierover een boek 1 dat alleszins de moeite waard is. Het blijkt mogelijk om op allerlei manieren het evangelie van Jezus Christus vorm te geven. Er is zoveel verlangen naar zingeving en er liggen zoveel kansen. Daarom beginnen we het eerste volledige seizoen van onze verenigde kerk vol goede moed. Het protestantisme is nog lang niet dood. En wat we samen onderweg naar de Protestantse Kerk geleerd hebben, kan vorm krijgen in nieuwe gemeenschappen en in een kerk die hoopvol, biddend en belijdend in de wereld wil staan. In dit eerste jaar is bezinning op die geloofservaring en spiritualiteit van groot belang. De Protestantse Kerk kent vier kernwaarden, die samen leven en werken van de kerk dienen te bepalen: missionaire dienst; belijden; bevinding (spiritualiteit) en eenheid (oecumene). Het is protestants om in nauwe relatie tot de bijbel deze vier aspecten bij elkaar te houden. In het komende jaar moeten we het hebben van verdieping en innerlijke (en hopelijk ook uiterlijke) groei. Daarvoor moeten we elkaar opzoeken: gemeenten onderling; kerkleden onder elkaar; mensen uit de breedheid van kerk en christendom. We worden pas echt protestants als we dat met anderen willen zijn. Er groeit een aansprekende vorm van protestantisme. Ik zie er naar uit. Dr. B. Plaisier is scriba van de Protestantse Kerk in Nederland. 1 Jan Hendriks, Kijken met andere ogen. Een rondreis langs open en gastvrije kerken, Kok, Kampen. 8

Kerkinformatie BERICHTEN RUBRIEK Europese conferentie kerkmuziek in Utrecht Van 23 tot 27 september a.s. vindt in Utrecht het ECPCM-congres 2004 plaats. De European Conference for Protestant Church Music (ECPCM) is een organisatie die zich op allerlei manieren bezighoudt met de kerkmuziek in Europa. De organisatie werd in 1970 opgericht en kreeg toen de naam Europäische Konferenz für Evangelische Kirchenmusik (EKEK). Het doel van de ECPCM is het uitwisselen van gegevens, materiaal, kennis en literatuur tussen de verschillende deelnemende organisaties en personen, het ontwikkelen van gemeenschappelijke activiteiten en het stimuleren van het kerkmuzikale leven in de diverse landen. Concerten en liedboekmiddag De deelnemers, afkomstig uit negentien Europese landen, buigen zich tijdens het congres over het thema: De ontwikkelingen in liturgie, kerkbouw en kerkmuziek in het Nederlandse protestantisme na 1945. Met name op vrijdag 24 september wordt dit onderwerp uitgewerkt. s Ochtends verzorgen Hans Uytenbogaardt en Christiaan Winter samen een lezing. s Middags en s avonds wordt een rondgang gemaakt langs drie Utrechtse kerken. In de Kathedraal zingt het kathedrale kinderkoor, in de Nicolaïkerk vindt vervolgens een liedboek/ samenzangmiddag plaats ( Zingen aan het water ) terwijl het programma s avonds wordt afgesloten met een concert door de Sweelinckcantorij en Toon Hagen in de Jacobikerk ( Hollandse Koraalkunst ). De concerten en de liedboekmiddag, die samen met de NCRV worden georganiseerd, zijn gratis toegankelijk. Het aantal plaatsen voor het bijwonen van de lezing is in verband met de beschikbare ruimte beperkt. Op zaterdag 25 september zal het zaterdagmiddagconcert in de Domkerk ook in het teken staan van het congresthema. Uitgevoerd worden werken van hedendaagse Nederlandse componisten uitgevoerd door de Domcantorij o.l.v. Remco de Graas (15.30 uur). Meer informatie is te verkrijgen bij de afdeling Kerkmuziek van de Protestantse Kerk in Nederland, kerkmuziek@pkn.nl. en www.pkn.nl/kerkmuziek Handreiking over daders seksueel misbruik Iemand valt niet samen met zijn daden is de titel van de nieuwe pastorale handreiking die een bezinning biedt op pastoraat aan daders van seksueel misbruik. In 1999 hebben de toenmalige Samen op Weg-kerken zich in het synoderapport Schuilplaats in de Wildernis? uitgesproken over seksueel misbruik: Seksueel misbruik is kwaad in Gods ogen en onrecht tegenover de medemens. De synode stelde dat de kerk onomwonden dient te kiezen voor de slachtoffers van seksueel misbruik en gaf opdracht aan het interimsamenwerkingsverband SoW om beleid te (doen) ontwikkelen en uit te (doen) voeren ten aanzien van pastorale zorg, opvang en begeleiding van slachtoffers en daders en hun eventuele partners en gezinsleden. Tevens werd geconstateerd dat een specifieke voorziening met betrekking tot daders van pedofilie ontbreekt. Wanneer gemeenteleden slachtoffer blijken te zijn van seksueel misbruik binnen het gezin of in pastorale relaties, dan zijn de daders dikwijls ook kerkleden. De (pastorale) zorg van de gemeente dient zich ook naar hen uit te strekken. Ook daders zijn kind van God, en hoe afkeurenswaardig hun daden ook, zij vallen daarmee niet volledig samen en kunnen een proces van herstel aangaan. Deze handreiking is een eerste aanzet tot het beoogde gesprek over pastorale zorg, opvang en begeleiding van daders. De handreiking spitst zich toe op de vraag wat nodig is voor pastoraat aan een dader van seksueel misbruik. De pastorale handreiking is te bestellen bij de afdeling brochureverkoop, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht, telefoon (030) 880 17 24, e-mail brochureverkoop@pkn.nl. Prijs Q 3,50 (inclusief verzending). Fiscaal voordeel voor beleggers Oikocredit De belastingdienst heeft Oikocredit Nederland Fonds definitief aangemerkt als sociaal-ethisch beleggingsfonds. Deze officiële beschikking levert de beleggers in het fonds belastingvoordeel op. Oikocredit Nederland Fonds belegt voornamelijk in Oikocredit, de eerste en grootste private kredietverlener aan startende ondernemers in ontwikkelingslanden. Particuliere beleggers krijgen nu van de fiscus een duwtje in de rug. Beleggen in kredietverlening aan kleine ondernemers wordt zo een aantrekkelijke optie naast sparen of andere vormen van beleggen. Oikocredit biedt sinds 1975 aan particulieren, kerken, instellingen en bedrijven de mogelijkheid om een deel van hun financiële reserves sociaal-ethisch te beleggen. Voor particuliere beleggers is in december 2002 het Oikocredit Nederland Fonds opgericht. Een belegging in Oikocredit Nederland Fonds valt onder de sociaal-ethische beleggingen. Deze vormen samen met groene beleggingen de maatschappelijke beleggingen. Deelname in Oikocredit Nederland Fonds kan een fiscaal voordeel opleveren van 2,5%. Een prospectus kan kosteloos worden aangevraagd bij Oikocredit Nederland (www.oikocredit.nl). Meer informatie: Oikocredit Nederland Fonds, telefoon (030) 234 10 69, Leendert Bos e-mail: lbos@oikocredit.org 9

Kerkinformatie GEESTELIJKE ZORG Nelleke Slootweg Verstandelijk gehandicapten horen erbij in de kerk Mensen met een verstandelijke handicap in de geloofsgemeenschap: de vreugde en de samenbindende kracht die hun aanwezigheid en actieve deelname met zich mee kan brengen laten je niet los. Zo begint het Ten Geleide van het boek Van en voor allen. Wegwijzers naar een inclusieve geloofsgemeenschap met mensen die een verstandelijke handicap hebben. Vijftien auteurs, voor het merendeel geestelijk verzorgers van instellingen, geven daarin elk in een eigen bijdrage wegwijzers aan hoe een geloofsgemeenschap vorm te geven, waarin verstandelijk gehandicapten volwaardig deelnemen en wat hun aanwezigheid betekent voor geloven en kerk zijn. Het boek zal op 2 september a.s. worden gepresenteerd in het Protestants Landelijk Dienstencentrum en worden aangeboden aan staatssecretaris van Volksgezondheid C. Ross-van Dorp, mgr. J. van Burgsteden (oecumene) en ds. G. de Fijter, vice-voorzitter van de PKN. Kerkinformatie sprak met dr. Herman Meininger, samensteller van het boek en wetenschappelijk medewerker aan de Vrije Universiteit, waar hij voor de Willem van den Bergh-leerstoel onderzoek verricht op het gebied van normatieve aspecten van de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. Daarnaast is hij als beleidsadviseur verbonden aan de s Heeren Loo Zorggroep. Tot 1996 was hij geestelijk verzorger van Bartiméushage in Doorn. Het boek Van en voor allen is een van de eerste zichtbare resultaten van het landelijk oecumenisch platform Samen Geloven? Gewoon doen! dat in 2000 is opgericht. Het platform wil werken vanuit de visie dat binnen een christelijke geloofsgemeenschap, als lichaam van Christus, ieder mens welkom is. Een christelijke gemeenschap sluit mensen in, niet buiten. Openheid Herman Meininger studeerde theologie in Leiden, met pastorale psychologie als hoofdvak. Als gemeentepredikant kwam hij al in 1977 op Bartiméushage in Doorn. Het werken met verstandelijk gehandicapten boeide hem steeds meer: Op een goed moment kwam ik een boomlange, verstandelijk gehandicapte neger tegen die zomaar vol vertrouwen op mijn schoot kwam zitten. Opeens dacht ik: ik moet ook kunnen geloven als ik niet rationeel kan denken. Pastor Piet Vermeeren gaat voor met als thema: Samen het leven vieren. Foto: W. Cranen Dat was een belangrijk moment. Verstandelijk gehandicapten in een gewone zondagse eredienst. Het lijkt me een heel waagstuk. Meininger: De vraag die je moet stellen is: wat gebeurt er nou als verstandelijk gehandicapten in een kerkdienst komen? Wat doet dat met hen, wat met de anderen? Je wordt geconfronteerd met mensen die aan de ene kant getekend zijn door een gebrek aan intellectuele vermogens, maar die een openheid bewaard hebben die we zelf allang zijn kwijt geraakt, maar die wel heel essentieel is, niet alleen voor ons welbevinden in het algemeen, maar ook 10

voor ons geloofsleven. Want komen mensen daarvoor niet naar de kerk, om bemoedigd te worden, getroost, gerustgesteld? En kennelijk is het zo dat dit in een dienst met verstandelijk gehandicapten beter uit de verf komt. Zo ervaren veel mensen dat. Daarvoor hoeft niet de hele dienst te worden omgebouwd, zegt Meininger: Er zit genoeg ruimte in de vorm van de eredienst om op een gestructureerde manier samen het geloof te beleven. De kerkdienst hoeft helemaal niet op zijn kop. Meininger heeft het niet zo op het begrip aanpassen : De opgave is veel meer: hoe kunnen we onze gemeente, waarin we leren, vieren, dienen, RUBRIEK betekenis van veel zogenaamd storend Auteur Achternaam gedrag beter gaat begrijpen, bijvoorbeeld als teken van instemming en meeleven, of juist als teken van verveling of onbehagen, dan blijkt men er vaak heel goed mee om te kunnen gaan. Wennen doet het misschien nooit helemaal, maar we kunnen hen alleen recht doen door er met hen en met elkaar over te praten. De insteek zou moeten zijn: wat kunnen we leren van verstandelijk gehandicapten en hoe kunnen we dat vruchtbaar maken voor het geheel van de gemeente. Dat kan op veel manieren, en die staan allemaal in het boek. Vanuit diaconaal perspectief gezien zou je de Johan Smit, predikant, pastoraal supervisor en een van de auteurs van het boek, geeft cursussen over hoe preek je voor, hoe doe je pastoraat aan verstandelijk gehandicapten. De theologische verlegenheid en de handelingsverlegenheid komen dan vanzelf wel aan het licht. In trainingen kun je leren daarmee om te gaan. Acceptatie nog niet voltooid Nog niet zo lang geleden borgen we verstandelijk gehandicapten op in grote zorginstellingen, idyllisch maar geïsoleerd gelegen in landelijke gebieden. Die tijd is voorbij. Zorginstellingen worden ontmanteld en gedecentraliseerd en Welke dienst kunnen deze zwakken óns bewijzen? opbouwen, zó inrichten dat iedereen er zijn of haar plek en aandeel in heeft. Sommige mensen kijken je dan aan met zo n vermoeide blik in hun ogen: daar heb je weer zo n doelgroep die om aandacht vraagt, en we hebben het al zo moeilijk! Puur vluchtgedrag is dat. De vraag is niet: wat doen we voor verstandelijk gehandicapten, maar: wie willen we met elkaar zijn. Daarover gaat ook dit boek Alles voor allen : hoe kunnen we het diaconaat, het pastoraat, de gemeenteopbouw zo organiseren dat iedereen, ook de verstandelijk gehandicapte, daar op eigen wijze in mee kan doen. Dat kan niet allemaal tegelijk, dat moet in fases worden uitgevoerd. Bespreekbaar maken De reden die aan de samenstelling van het boek ten grondslag lag, was om de know how en de praktijk van de (geestelijke) zorg aan verstandelijke gehandicapten te bundelen: Het ging niet in de eerste plaats om werkmateriaal voor de praktijk, dat is er meer dan genoeg. En veel meer dan enige grond onder je voeten is dat materiaal ook niet. Je kunt wel heel methodisch te werk gaan, maar verstandelijk gehandicapten doorkruisen toch meestal je mooie plannetjes! Verstandelijk gehandicapten doorkruisen vaak wel meer dan alleen de mooi opgezette catechisatielessen van de dominee. Een kerkdienst bijvoorbeeld. Er wordt gepraat, intensief bewogen, met allerlei spullen gezwaaid en gerammeld. Knap lastig soms voor de andere kerkgangers. Meininger: Als je je als gemeente wilt gaan toeleggen op hun aanwezigheid moet je al die irritaties bespreekbaar maken en bedenken hoe je je samenzijn zo vorm kunt geven dat alle betrokkenen daarin tot hun recht komen. Ik hoop dat de gemeente dat wil. Als je de vraag ook anders kunnen stellen, namelijk: welke dienst kunnen deze zwakken óns bewijzen? Ze dwingen ons als het ware met hun ogen naar de gemeente te kijken en ons af te vragen: wat is vieren eigenlijk, wat is dienen, ze dwingen ons om ons abstracte intellectualisme achter ons te laten. Zij stellen ons de directe vraag: Waar is dat voor?. Niet alles hoeft anders, maar je kunt wel kijken wat er te realiseren is van hun wensen. De dialoogvorm is volgens mij de toekomst van de kerk. Mijn hoop is dat verstandelijk gehandicapten ons dat een beetje kunnen leren. De rol van de pastor in dit proces van toenadering is heel belangrijk. Is hij/zij in staat tot een rechtstreekse dialoog? Meininger: De voorganger moet de uitdagende vragen stellen, de kar trekken. Als je voor verstandelijk gehandicapten praat weet je nooit waar je uitkomt. Dat vraagt ook een andere manier van voorbereiding. Maar in bepaalde vormen van het klassieke preken zitten basale elementen die je goed kunt gebruiken. Trainingen Emotie en je durven uiten spelen een grote rol bij het omgaan met verstandelijk gehandicapten. Een beladen onderwerp, ook voor predikanten. Want de grens tussen te veel en te weinig is soms vaag en daar wordt tegenwoordig kritisch tegenaan gekeken. Maar daarzonder kan het niet in het contact met verstandelijk gehandicapten, vindt Meininger: Het hoort bij je beroep als pastor dat je ook je lichaam inzet. Dat kun je leren. Zelf ben ik daardoor veel minder intellectualistisch geworden. Predikanten krijgen in hun opleiding overigens weinig of niets mee over het omgaan met verstandelijk gehandicapten. Het mentoraat is volgens Meininger een goede manier om daar iets aan te doen: (verstandelijk) gehandicapten wonen steeds vaker in kleine woongemeenschappen in gewone woonwijken, de zogenaamde vermaatschappelijking van de zorg. Dat betekent ook dat er voor de zorg aan mensen met een handicap steeds vaker een beroep gedaan wordt op predikanten buiten de instellingen. Daarbij komt dat de geestelijke verzorging in een aantal nieuwe vormen van zorgfinanciering niet meer vergoed wordt. Dat betekent dat instellingen soms ook financiële redenen aanvoeren om de geestelijke zorg voor mensen met een verstandelijke handicap over te dragen aan de (wijk)kerken. Omgaan met verstandelijk gehandicapten verloopt ook buiten de kerk niet altijd even soepel. Meininger: Er is een grote achterstand in de professionalisering van de zorg. De betutteling is vaak gebleven, ondanks het decentrale bouwbeleid. De fysieke integratie (wonen in de wijk) is op veel plaatsen geslaagd), de functionele integratie (gebruik maken van reguliere voorzieningen) mondjesmaat, en de sociale integratie (samen optrekken) moet eigenlijk nog van de grond af opgebouwd worden. Men heeft de weerstand die er bestaat tegen mensen met een verstandelijke handicap schromelijk onderschat. Het is in de maatschappij net als in de kerk. Je hebt een andere manier van kijken en van werken nodig. Daar heb je geen hele verhandelingen voor nodig, dat moet je leren door het gewoon te dóen, door samen op te trekken! En dan loop je ook weer tegen problemen aan. Dit is nou eenmaal niet het paradijs. Het boek Alles en voor allen kan helpen goede vormen te vinden, waarmee in de kerk kan worden gewerkt. Nelleke Slootweg is eindredacteur van Kerkinformatie. 11

Kerkinformatie KERKELIJK WERKERS Theo Witkamp Predikanten en kerkelijk werkers: samen sterker Onze kerkelijk werker hoeft geen pensioen te krijgen hoor, want haar man heeft al pensioen. Wanneer je Liesbeth Mooij vraagt om een anekdote uit haar werk, dan komt er een, die meteen laat zien dat de kerkelijk werkers een onduidelijke plek hebben in onze kerk, dat er onder hen veel vrouwen zijn en dat zij bovendien nogal eens als een soort werkster worden gezien, die je wel zwart kunt betalen. Tegelijk klinkt hierin ook de grote betrokkenheid door die zij voor deze beroepsgroep voelt. Als er iemand is die weet hoe het met de kerkelijk werkers zat en zit, dan is zij het wel. Hulpkrachten Liesbeth Mooij begon in de jaren zeventig als docente kerkgeschiedenis bij de catechetenopleiding van de Provinciale Kerkvergadering Arnhem. Deze catecheet (in de GKN pastoraal assistent genoemd) werd tenslotte de kerkelijk werker. Liesbeth Mooij was er altijd bij betrokken. Ze heeft diverse functies gehad: ambtelijk secretaris, medewerker, senior-projectmedewerker, en nu gaat ze met vervroegd pensioen. Ze kan dat nu des te rustiger doen, omdat er na vele onrustige jaren één regeling is gekomen voor de hele beroepsgroep van kerkelijk werkers. Ook is ze blij dat haar doelgroep en het Bureau Kerkelijk Werkers sinds een jaar zijn ondergebracht bij het Theologisch Seminarium Hydepark en dus in een onderwijsomgeving zijn terechtgekomen. Het bootje ligt nu goed. Ze kan van boord. hebben ze meestal een tijdelijke aanstelling en werken ze parttime. Ondanks dat het er zo veel zijn, is hun positie in de kerk allerminst duidelijk, noch de manier waarop ze ingezet worden. Liesbeth Mooij vertelt, dat de naam die hun taak moest krijgen tot nogal wat onduidelijkheid heeft geleid. Want hoe moet je die nu noemen? Ze hebben geen ambt, want die term is voorbehouden aan de drie ambten van predikant, ouderling en diaken. Maar ze zijn toch wel iets. Toen is het onderscheid van bediening en functie ingevoerd. Een koster bekleedt een functie, een kerkelijk werker staat in de bediening, een predikant staat in het ambt. Dit onderscheid stamt uit de kerkorde van de NHK van 1951 en is door de triosynode van 1992 overgenomen. Dit is echter een verlegenheidsoplossing. Een oplossing waar Liesbeth Mooij zelf niet zo gelukkig mee is. Wat het verschil is tussen staan in het ambt en staan in de bediening is niet eenvoudig uit te leggen en het klinkt nogal kunstmatig. Een overkoepelende term als dienst (vergelijk het Engelse ministry ), die dan de verschillende taken in de kerk zou kunnen omvatten, had haar beter geleken. Zelf denkt ze echter liever vanuit de gemeente dan vanuit het ambt of de bediening. Haar vraag is: wat heeft de gemeente nodig? En dan liefst niet terugkijkend, maar vooruit. Dus niet: wat De kerk kende in de voorgaande eeuwen altijd wel hulpkrachten voor die taken, die te laag waren voor de hoge dominee. Dat waren bijvoorbeeld de ziekentroosters, (godsdienst)onderwijzers, kosters en matressen (die de kinderen leerden zingen, lezen en het Onze Vader bidden) enz. Toen in de 18e en 19e eeuw het onderwijs een taak met status werd, wilden de predikanten deze wel op zich nemen. Na de catechese kregen zij ook het pastoraat in hun pakket, want opzicht en tucht werd zielzorg en dat vereiste speciale kennis en opleiding. Met de catechetenopleiding in de NHK begon in 1951 de emancipatie van de kerkelijk werker. Tegenwoordig heb je er een HBO-opleiding voor nodig. Onduidelijke positie Er zijn inmiddels ongeveer duizend kerkelijk werkers. Ze hebben diverse opleidingen genoten (vaak theologische) en ze werken op allerlei terreinen. Zeventig procent van hen is vrouw. Hun takenpakket verschilt. Daarbij Liesbeth Mooij: Niet denken vanuit het ambt of de bediening, maar vanuit de gemeente. Foto: Hydepark 12

had de gemeente van gisteren nodig, maar waar hebben we morgen behoefte aan? We hebben morgen volgens haar beslist nog behoefte aan kerkelijk werkers, maar het zou wel goed zijn om een duidelijke scheiding aan te brengen tussen de taken van een kerkelijk werker en die van een predikant. Sacramentenboer Het komt nu vaak voor, dat er kerkelijk werkers aangesteld worden omdat ze goedkoper zijn dan een dominee, maar dat ze wel al het werk van een predikant moeten doen. Geen wonder dat bij hen en bij de gemeenten na verloop van tijd de vraag opkomt waarom ze eigenlijk niet ook de sacramenten van doop en avondmaal mogen bedienen: zij hebben toch de relatie met die gemeente en met de mensen? Omgekeerd voelt een predikant, die alleen maar ergens komt om de sacramenten te bedienen, zich nogal eens een sacramentenboer. Voor beide partijen is dat niet plezierig. Toch is het volgens Liesbeth Mooij geen goede oplossing om de kerkelijk werker dan maar wat meer te betalen en ook de bevoegdheid te verlenen om de sacramenten te bedienen. Zo wordt volgens haar het probleem van de te kleine of te arme gemeente verschoven naar de persoon van de kerkelijk werker. Het probleem van de gemeente moet echter op het niveau van de gemeente opgelost worden. Anders levert het slechts onnodige wrijvingen op tussen kerkelijk werkers en predikanten. En als er niets verandert zal dat in de toekomst nog veel vaker gebeuren, voorspelt Mooij. Om dat te voorkomen moeten gemeenten gaan samenwerken. Dat kan wellicht via het model van kern- en satellietgemeenten, die door een team van predikanten en kerkelijk werkers bediend worden. Op deze manier kunnen de rijkere gemeenten de armere bijstaan door in één samenwerkingsverband te opereren. Slechts zo zullen we in de verschillende (dorps)kernen kerken kunnen behouden, aldus Liesbeth Mooij. Een ander voordeel is dat de taakverdeling tussen predikanten en de kerkelijk werkers duidelijker wordt. De predikanten van de grote gemeente zijn er dan bijvoorbeeld voor de verkondiging, de sacramentsbediening en voor het bestuur.voor de ondersteuning van deze en verschillende andere speciale taken kun je kerkelijk werkers inzetten, samen met getrainde vrijwilligers. Waar hebben gemeenten morgen behoefte aan? Nascholingsaanbod Wat de kerkelijk werkers zelf betreft, is het al een verbetering dat er nu in de kerken meer helderheid is ontstaan: er is nu tenminste één regeling in plaats van drie en er komt één register. Bovendien zal er in de nabije toekomst voor hen ook een nascholingsaanbod ontwikkeld worden. De opvolg(st)er van Liesbeth Mooij in Hydepark zal hieraan een deel van zijn of haar tijd gaan besteden. Zonder haar ongelooflijke inzet voor deze beroepsgroep had hun toekomst er echter beslist anders uitgezien. Zij gaat nu een (andere) tuin verzorgen. Daarnaast blijft zij als vrijwillige koster in haar thuisgemeente gewoon het gras maaien, met straks een pensioen. Theo Witkamp is docent aan het Theologisch Seminarium Hydepark. SYMPOSIUM Ter gelegenheid van het afscheid van Liesbeth Mooij is er een symposium rond het thema: Heeft de PKN hen echt nodig? Visie op de positie en de toekomst van de kerkelijk werker in de dienst van de kerk. Het symposium wordt gehouden op vrijdagmiddag 1 oktober van 13.30 uur tot 16.00 uur op Centrum Hydepark, Driebergsestraatweg 50 te Doorn. Aansluitend is er een afscheidsreceptie. Drs. Jan Doelman, directeur van de NBI Hogeschool voor Theologie, en dr. Bert de Leede, rector van Hydepark, zullen de hoofdreferaten houden, respectievelijk vanuit opleidingsperspectief en vanuit kerkelijk/ambtelijk perspectief. Drs. Matty Vroom en dr. Gijs Dingemans zullen een korte reflectie geven op beide inleidingen. Daarnaast zijn er enkele good practice-verhalen van de kant van kerkelijk werkers. Dit symposium wordt haar aangeboden door het Theologisch Seminarium Hydepark en de Educatieve Faculteit Amsterdam, de Christelijke Hogeschool Ede, de Christelijke Hogeschool Windesheim, de NBI Hogeschool voor Theologie en de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, de vijf HBO-instellingen waarvan de Protestantse Kerk in Nederland de opleidingen theologie heeft erkend als opleidingsplaatsen voor haar kerkelijk werkers. Opgave voor het symposium per e-mail bij: f.van.surksum@hydepark.nl Cursus CHE-Transfer over pastoraat bij psychische problemen Voorgangers en pastoraal werkers kunnen niet meer zonder basiskennis van symptomen en ziektebeelden van psychische ziekten. In het pastoraat lopen ze steeds vaker tegen vormen van psychische problemen aan. Met het oog hierop heeft CHE-Transfer de cursus Psychopathologie en de christelijke gemeente ontwikkeld. BERICHTEN Deelnemers volgen vanaf 14 september a.s. tien dinsdagochtenden college. In de cursus zal aandacht worden besteed aan de beschrijving van ziektebeelden zoals depressies, angsten, psychosen en persoonlijkheidsstoornissen. Om inzicht te krijgen in de wijze van denken binnen de geestelijke gezondheidszorg wordt een overzicht gegeven van belangrijke vraagstukken zoals wat is normaal, wat is gezond?, hoe is de relatie tussen diagnose en behandeling? Daarbij is er ruim aandacht voor de rol van het geloof in de verschillende stoornissen. Hierbij kan worden gedacht aan een thema als de verhouding tussen demonie en psychopathologie. De cursus is met name bedoeld voor predikanten, voorgangers, gemeenteleiders en pastoraal werkers. In totaal bestaat de cursus uit tien dinsdagochtenden van 9.30 uur tot 12.00 uur: 14, 21, 28 september, 5, 12, 26 oktober, 2, 9, 16, 23 en 30 (reserve datum) november. De kosten voor de cursus bedragen 9 395. Hij wordt aangeboden in het pand van Christelijke Hogeschool Ede aan de Oude Kerkweg 100 te Ede. Voor meer informatie en aanmelding: CHE-Transfer, telefoon (0318) 69 63 22, che-transfer@che.nl. 13

Kerkinformatie BERICHTEN Briefpapier en enveloppen met logo Protestantse Kerk Hebt u voor ons ook briefpapier en enveloppen met het logo van de Protestantse Kerk? We willen die in onze plaatselijke kerk en voor de classis gaan gebruiken. De afgelopen maanden zijn vragen als deze regelmatig aan de afdeling Brochureverkoop van de Protestantse Dienstenorganisatie in Utrecht gesteld. Sinds kort kunnen de medewerkers van het bureau die vraag concreet met ja beantwoorden. hoeveelheden, of een veelvoud daarvan, worden besteld. De levertijd bedraagt vijf tot tien werkdagen. Voor wie het briefpapier bestelt: op de website www.pkn.nl vindt u onder beeldmerk een sjabloon voor het teksverwerkingsprogramma Word. U kunt dat downloaden, uw eigen naam en adresgegevens invoeren en gebruiken voor uw brieven. Met behulp van het sjabloon worden genoemde gegevens op de juiste plaats en in het juiste lettertype op het briefpapier van de Protestantse Kerk geprint. U kunt uw bestelling doorgeven aan de Protestantse Dienstenorganisatie, afdeling Brochureverkoop, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht. Per e-mail kan ook: brochureverkoop@pkn.nl U kunt nu bij hen het volgende materiaal bestellen: voordrukken briefpapier, per pak van 500 vel, voor Q 15,00; enveloppen formaat C5 (16,2 x 23 cm), zonder venster, met alleen het logo linksboven, per doos van 500 voor Q 20,00; enveloppen formaat C4 (32,5 x 23 cm), zonder venster, met alleen het logo linksboven, per doos van 250 voor Q 25,00. U betaalt alleen de druk en de verzendkosten en profiteert daarbij van de centrale inkoop van dit materiaal voor de gehele dienstenorganisatie. Briefpapier en enveloppen kunnen alleen in de aangegeven Vooruit... COLUMN Wouter van Santen Het nieuwe seizoen is weer gestart. Nog even omkijken: de vereniging is bereikt, de kerkdag was een groot succes, veel voortgang is zichtbaar in ondersteunende projecten Wat gaan we doen? Die vraag ligt bij velen op tafel, en wordt gelukkig door velen opgepakt met doorgaan. Daarin zit een heel diepe kern: ons werk is zo belangrijk dat we altijd willen doorgaan. Maar soms moet je er even bij stilstaan of de richting van alle werk nog steeds de goede richting is. Voor het bovenplaatselijke werk van de Dienstenorganisatie komt die vraag duidelijk naar voren bij de voorbereiding van het nieuwe beleidsplan dat in de nabije toekomst in de synode besproken moet worden. Waar moet de kerk naar toe? De synode zal het antwoord daarop geven, nadat in discussies en afstemmingen concept-documenten zijn aangereikt. Ik merk bij die voorbereidingen dat er enthousiasme is: we spreken over de verlegenheid voorbij en vanuit die instelling werken we samen aan een nadere uitwerking van allerlei doelstellingen: de verspreiding van Gods Woord, de bestrijding van armoede en onrecht en het bereiken van vrede en democratie. Soms kom je mensen tegen die er haast niet meer in geloven; die melden dat de kerk toch te star is, en niets meer kan of doet. Of niet van deze tijd is. En te weinig armslag heeft. Tegen die mensen wil ik zeggen: u zit er naast! In de kerk moeten we niet zeuren, maar kiezen! Natuurlijk is er altijd de wens van meer, maar door de juiste keuzes te maken laten we zien dat de kerk er is en haar invloed in de wereld en de maatschappij goed aanwendt. Het laten maken (en voorbereiden) van die keuzes, waarin ook ik geloof, maakt mij enthousiast en het contact met velen bij de uitvoering ervan, ontroert. Dus: Vooruit Wouter van Santen is algemeen directeur van de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland. 14

Kerkinformatie BROCHURES Hans Breunese Evaluatiegesprekken: de vinger aan de pols houden Kerkelijke gemeenten maken ieder jaar een begroting en een jaarrekening. Want mensen, ook kerkmensen, willen op een planmatige en doelmatige manier met geld omgaan. En terecht. Dus vragen we ons van te voren af: Waar zullen we het geld dit jaar aan besteden? De begroting dus. En achteraf gaan we na wat er van onze voornemens terecht is gekomen (de jaarrekening). Nieuwe brochure Als we dit zo doen voor de financiën in letterlijke zin, waarom zouden we het dan ook niet doen voor wat soms wordt aangeduid als het menselijk kapitaal van de gemeente? Ambtsdragers, leden van werkgroepen, colleges en commissies, en vele anderen investeren veel tijd en energie in de gemeente. Dat vraagt om regelmatig stil te staan bij vragen als: bereiken we wat we willen bereiken? zijn we met de goede dingen bezig? doen we het op de goede manier? wat beleven we aan het werken in de gemeente? wat kan er verbeterd worden? Zo houden we als het ware de vinger aan de pols. Steeds meer gemeenten hebben de behoefte om op een systematische manier met deze vragen bezig te zijn. Daarom heeft het bureau Begeleiding Predikanten van het Protestants Landelijk Dienstencentrum de brochure Evaluatiegesprekken met predikanten en kerkelijk (mede)werkers in de plaatselijke gemeente uitgegeven. Dit is een vernieuwde uitgave van de brochure Pastorale voortgangsgesprekken, die vanaf 1992 door het bureau pastoraat van het Landelijk Dienstencentrum van de toenmalige Samen op Weg-kerken werd uitgegeven. Het evaluatiegesprek gaat niet in de eerste plaats over beleidszaken, maar over de vraag hoe een predikant of kerkelijk (mede)werker met de eigen inspiratie, motivatie en soms ook twijfel aan het werk is. Over vragen als: wat is er terechtgekomen van wat ik van plan was? Kort samengevat: het gaat zowel om het werk dat is gedaan (of niet), om de werker zelf (hoe is het werk beleefd), maar ook om de gemeente en de samenleving waarbinnen men het werk doet (waar voelen mensen zich uitgedaagd en waar belemmerd). Er kan een relatie worden gelegd tussen de alledaagse Investeren in het menselijk kapitaal van de gemeente. Foto: PKN inspanning en de hoge opdracht van de gemeente. Dat maakt dat verwachtingen over en weer worden verwoord, dat er doelgerichter gewerkt kan worden en dat levert nieuwe energie op om aan de slag te gaan. De brochure geeft tal van (mogelijke) gesprekspunten ter ondersteuning van het gesprek. Context De brochure geeft aan hoe deze gesprekken op een systematische manier (minstens een keer per jaar) gevoerd kunnen worden. De verschillende soorten werkers in de gemeente komen aan de orde. Het is een goede zaak de gesprekken te voeren met alle medewerkers in de gemeente. Deze brochure gaat echter alleen over gesprekken met betaalde medewerkers in de gemeente. Daarin wordt vervolgens onderscheid gemaakt tussen predikanten, kerkelijk werkers en kerkelijk medewerkers. Verder komt de relatie aan de orde tussen dit soort gesprekken aan de ene kant en de jaarlijkse evaluatie van het werk in de kerkenraad bijvoorbeeld aan de hand van een jaarverslag aan de andere kant. Uiteraard dienen deze gesprekken zorgvuldig voorbereid en gevoerd te worden. Ook is er het nodige nawerk. Het is bijvoorbeeld nodig om ervoor te zorgen dat afspraken bij de kerkenraad worden neergelegd. Voorbereiding, uitvoering en nawerk zijn in de brochure in een overzichtelijk schema samengevat. Hans Breunese is senior projectmedewerker van het bureau Begeleiding Predikanten. BROCHURE De brochure is zowel in te zien als te downloaden via internet (www.pkn.nl) en/of voor Q 2,25 schriftelijk te bestellen bij: Dienstenorganisatie PKN, t.a.v. brochureverkoop, Postbus 8504, 3503 RM Utrecht, telefoon (030) 880 17 24 of per e-mail: brochureverkoop@pkn.nl o.v.v. titel en gewenst aantal. 15

Kerkinformatie KERKINACTIE Elise Kant Wij moeten hoop geven! Oeganda wordt al 18 jaar geteisterd door een verschrikkelijke oorlog. Het Leger van de Heer, onder leiding van Joseph Kony, teistert het noorden van Oeganda in één van de meest gruwelijke conflicten van dit moment. Kerkinactie ondersteunt via haar partners in Oeganda, waaronder KIWEPI, verschillende projecten in het land. Elise Kant van Kerkinactie reisde onlangs naar Oeganda en sprak er met een aantal vrouwen. Kindsoldaten Over Kony zegt Elda van KIWEPI uit Kitgum: Hij is een gek die zegt dat hij Oeganda wil regeren volgens de Tien Geboden. Hij zou door de Heilige Geest bevangen zijn, en daarom ontvoert hij kinderen die voor hem moeten vechten. Die kinderen worden gebruikt als seksslaven, als dragers en als soldaten. Verhalen over kindsoldaten, daar zijn er veel van. Maar wat er in Oeganda gebeurt tart elk voorstellingsvermogen. Het leger van Kony, dat voor 80% uit ontvoerde kinderen bestaat, ontvoerde de afgelopen maanden weer duizenden kinderen. Ze worden s nachts uit hun huizen gehaald of uit de kerken waar ze zich schuil houden uit angst voor ontvoering. Of gewoon overdag op weg naar school of onderweg tijdens het water halen. En deze kinderen worden zodra ze ontvoerd zijn murw geslagen. Om zo te leren wie er de baas is en om af te leren zelf te denken of te ontsnappen. Het zijn gruwelijke verhalen: van de moeder die haar eigen zoon moest koken en opeten. Van de jongen die zijn vriendje moest doodslaan en van het meisje dat meerdere malen door meerdere mannen werd verkracht. Hele streken in Noord Oeganda zijn ontvolkt; 1,8 miljoen mensen zijn ontheemd geraakt en bevinden zich in vluchtelingenkampen. En zelfs daar zijn mensen niet veilig. Recentelijk zijn diverse kampen aangevallen, mensen vermoord, vrouwen verkracht en kinderen ontvoerd. Kinderen worden gehersenspoeld en worden gebruikt als draagvee, seksslaven en worden gedwongen te roven en te moorden. Een situatie om moedeloos van te worden. En steeds weer is er de hoop dat er een eind aan het conflict zal komen en steeds weer blijkt die hoop ijdel. Er lijken te veel (financiële) belangen te zijn om dit conflict te kunnen beëindigen. In Oeganda werkt Kerkinactie samen met een aantal partnerorganisaties, binnen en Oegandese kerken laten zich niet de mond snoeren Gladys van Women s Peace Initiative: Kwetsbare mensen moeten zelf aan het woord komen. Foto: Kerkinactie buiten de kerken, dat zich krachtig verzet tegen het voortduren van dit conflict. Ook is Kerkinactie actief betrokken bij de lobby van Nederlandse ontwikkelingsorganisaties die een monitoring-proces opzetten, samen met Oegandese partners, over het Oegandese regeringsbeleid en de bilaterale hulp van Nederland aan Oeganda. De rol van de overheid in het conflict krijgt hierin speciale aandacht. Rol van vrouwen Tijdens mijn laatste reis naar Oeganda sprak ik met Cecilia Engola van TEWPI, een vrouwenvredesorganisatie. Ze vertelde me: God alleen weet waarom die dingen gebeuren, maar we mogen de hoop niet verliezen. We hebben jullie gebeden nodig! Er was een meisje dat werd ontvoerd en dreigde verkracht te worden door vijftien soldaten. Ze weigerde uit alle macht en zei: Ik ga nog liever dood. De soldaten gooiden zoutzuur over haar heen en ze stierf. Het zijn de gruwelijke verhalen die door erover te praten tot onuitwisbare werkelijkheid worden. Engola: Kony is een satan. Ze voeren satanische rituelen uit. Ze hakken mensen in stukjes, koken ze en eten ze op. President Museveni wil deze oorlog helemaal niet beëindigen. En wat wil Kony nou? Er is niemand die het snapt. Maar als wij dan de vrede niet zullen zien, dan moeten de generaties na ons het zien! Voordat ISIS (eveneens een partnerorganisatie van 16

Kerkinactie) ons vertelde dat we ons konden verzetten lieten we alles maar gebeuren, we hadden geen hoop. Maar nu! Als christenen moeten we een rol spelen! Wij moeten hoop geven! We maken dat vrouwen zich bewust worden van hun conflicten, thuis, in de gemeenschap en in de regio. We verzamelen materiaal over de wreedheden die tegen vrouwen worden begaan. We praten met vrouwen en vluchtelingen en met lokale (kerk)leiders en we maken ze duidelijk dat juist vrouwen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de vrede. In Kitgum vertellen vrouwen soortgelijke verhalen. Gladys, net als Elda, van Kitgum Women s Peace Initiative vertelde: Kwetsbare mensen moeten zelf aan het woord komen, anderen moeten hen geen woorden in de mond leggen. Vrouwen moeten een stem hebben in vredesprocessen. Maar daarvoor moeten zij eerst leren praten over wat hen is overkomen. Ze moeten de schaamte voorbij. De terreuracties zijn nu zo hevig dat bijna dat ze de situatie moest accepteren en hard moest werken en kinderen moest leren respect te hebben voor het leven. En dat doet ze nu, als hoofdonderwijzeres van een lagere school met een project Kinderstemmen voor vrede. Actieve inzet kerken Wij moeten hoop geven, Het is het credo van alle organisaties waar Kerkinactie mee samenwerkt in Noord Oeganda. Ze geven krachtige signalen af en zijn heel concreet aan het werk om directe nood te lenigen. Ook de kerken spelen hierin een actieve rol. Enerzijds door concrete activiteiten op te zetten rondom de opvang van oorlogswezen, de ondersteuning van vluchtelingen en noodhulp. Anderzijds door zich duidelijk uit te spreken tegen het conflict en voor vrede en democratisering. Een van de partners van Kerkinactie in Oeganda is de Orthodoxe Kerk. Een relatief kleine,onafhankelijke en jonge kerk. Gesticht aan het begin van de 20ste eeuw en ontstaan de kerken het zwijgen op te leggen, laten zij zich de mond niet snoeren. Krachtig spreken Op 2 juni 2004 deed de Oegandese Raad van Kerken een oproep aan de regering om een einde te maken aan het conflict met behulp van mediation (bemiddeling) door een onafhankelijke derde partij. In de oproep wordt president Museveni tevens aangespoord geen wijzigingen aan te brengen in de grondwet waardoor hij voor de derde keer president van Oeganda zou kunnen worden. Ook geven de kerken aan een actieve rol te willen spelen in de politieke bewustwording van en informatie aan mensen en een vreedzaam samenleven van christenen en moslims te willen bevorderen. Het is een krachtig spreken van de kerk, tegen een oorlog die al veel te lang duurt. Kerken met durf en visie. Tijdens mijn reis, in brieven en in emails worden mij voortdurend drie vragen gesteld: De eerste is: vertel onze verhalen! Laat de wereld weten wat hier gebeurt. De tweede Vrouwen moeten een stem hebben in vredesprocessen iedereen naar de steden gevlucht is. De scholen zijn allemaal dicht, behalve die in de steden. De ziekenhuisjes zijn afgebrand. Vrouwen worden verkracht, mensen worden vermoord, kinderen worden ontvoerd. Als ik met haar praat verbaas ik me over haar kracht, haar vaste overtuiging dat er vrede móet komen. Als ik naar haar eigen verhaal vraag en waar ze die moed toch vandaan haalt vertelt ze over haar ontvoerde broertje en haar vermoorde man, maar ook over hoe ze werd opgevangen en zich realiseerde uit onvrede met het koloniale karakter van de Anglicaanse Kerk. De Orthodoxe Kerk is inmiddels niet meer weg te denken uit het politieke debat. In de Oegandese Raad van Kerken (UJCC) waarin onder meer ook de Rooms-Katholieke en de Anglicaanse Kerk vertegenwoordigd zijn, is de orthodoxe aartsbisschop zelfs de belangrijkste woordvoerder. Keer op keer spreekt de UJCC zich uit tegen de oorlog en tegen het onrechtmatig handelen van president Museveni. En ondanks toenemende druk om is: beïnvloed jouw overheid en de publieke opinie zodat de wereld niet meer machteloos toekijkt. Daar probeert Kerkinactie door middel van het lobby-proces aan bij te dragen. De derde vraag is: bid voor ons. Een vraag waar wij alleen nog maar positief op kunnen reageren. Een vraag aan alle kerken in Nederland en aan alle mensen die samen die kerk vormen. Elise Kant is werkzaam bij het team Afrika van Kerkinactie. Studieweekend Zichtbaar cryptisch Kunstenaars leveren commentaar op de werkelijkheid met de schilderijen en beelden die ze maken. Ze doen dat in een taal die niet altijd direct verstaanbaar is. Kennelijk is de vreemde taal die ze gebruiken voor hen de enige mogelijkheid om te kunnen zeggen wat ze willen zeggen. Toch zoeken zij met hun werk het contact en de communicatie met de kijker. Ze zoeken het gesprek in een vreemde taal. De uitnodiging aan de kijker BERICHTEN is of hij of zij zich wil verdiepen in de specifieke taal van deze kunstenaar en op zoek wil gaan naar wat hij of zij wil zeggen. Over deze dialoog gaat het tijdens het studieweekend Zichtbaar cryptisch, dat wordt gehouden op zaterdag 27 en zondag 28 november a.s. op Hydepark in Doorn. Het weekend is bestemd voor iedereen die het leuk vindt om te kijken naar en te praten over moderne kunst met de mogelijkheid iets te ontdekken over de tijd waarin we leven of over zichzelf. Tijdens het weekend wordt een bezoek gebracht aan het Centraal Museum te Utrecht en afhankelijk van het aanbod een galerie voor moderne kunst. Deskundige begeleiding wordt gegeven door Harbert Booij en Geertje de Vries. Drs. Harbert Booij is kunstenaar, theoloog en docent aan Hogeschool Windesheim. Drs. Geertje de Vries is predikant en bereidt een proefschrift voor over de betekenis van moderne kunst voor het geloofsonderricht. Op zondagmorgen is er een korte viering in de kapel van Hydepark. De bijeenkomst duurt van zaterdag 10.30 uur tot zondag 14.00 uur. Kosten: Q 135 all in. Er kunnen 20 mensen deelnemen. Inschrijven per e-mail: h.monteban@hydepark.nl. 17

Kerkinformatie DE BUITENWACHT Ad van Oost De Buitenwacht: het verschil vieren Oud Krispijn is een achterstandswijk in Dordrecht. In deze wijk begon eind 1982 een voorzichtig experiment: de Buitenwacht. Vanuit de christelijke traditie werd gezocht naar nieuwe vormen van presentie onder de bewoners van de wijk. Oud Krispijn heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een multiculturele achterstandswijk en De Buitenwacht is daarin meegegroeid. Het centrum heeft zich ontwikkeld tot een proeftuin van intercultureel en interreligieus samenleven. Praktische aanpak Gerrit Jan van der Kolm, theoloog, is vanaf het begin als begeleider bij de Buitenwacht betrokken. Als initiatiefnemers wilden we dicht bij de mensen in Oud Krispijn zijn. We gingen tussen hen in wonen. Wat kan het evangelie, hier en nu, betekenen voor de bewoners van Oud Krispijn en Dordrecht? Hoe kan het opnieuw worden neergezet? Met die vraag gingen we hier aan de slag. Daar blijven we ook aan werken. Een definitief antwoord is er niet. Het blijft zoeken en steeds weer inspelen op wat zich voordoet. We zijn bescheiden gestart. De mannen gingen fulltime werken in de fabriek. We deden daar uitvoerend werk. De vrouwen bleven thuis. Zo ging dat toen, zeker in Oud Krispijn. De begeleiding van de Buitenwacht deden we, onbetaald, in onze vrije tijd en dat is nog zo. In het begin heeft vooral deze aanpak ervoor gezorgd dat de wijkbewoners gingen beseffen dat wij een van hen waren, waardoor ze ook zelf gingen meewerken. De Buitenwacht is een onafhankelijke organisatie. De overheid noch kerken of andere organisaties hebben er bemoeienis mee. Van der Kolm: Daarvoor is bewust gekozen. Dat heeft te maken met de crisis binnen de christelijke traditie. Het experiment is daaruit ontstaan. Er is sprake van zowel een breuk als van verbondenheid met de christelijke traditie. In die spanning staan we. We willen leren van anderen. Van kansarmen, van mensen met een andere godsdienst en van mensen die niet geloven. Dat leerproces noemen wij: De Buitenwacht. De hoop die in ons is, daar ligt onze kracht... en onze zwakte. Dààrvan zijn we afhankelijk. Activiteiten Het programmaboekje 2004 Doe eens iets anders in de Buitenwacht geeft een beeld van de activiteiten in de Buitenwacht: De Buitenwacht in de wijk Oud Krispijn te Dordrecht. Foto: PKN Praatgroep op maandag; Training Help, ik moet solliciteren! ;Bijbeltekstverwerken; Cursus digitaal fotograferen; Eethuis; Cursus Wat is de Buitenwacht ; Gespreksgroep ouderen; Cursus samen anders ; Computerles; Huiswerkbegeleiding; Koffie-inloop; Wijkwinkel; Creativiteit en ontmoeting: Het Creatieve Schaap; Samen goed Nederlands leren spreken; Arabische les; Internetcafé; Mengelmoes familiekoor; De Schrift doen. Daarnaast zijn er sjoelcompetities, yogalessen en worden de wijkbewoners uitgenodigd voor bijzondere bijeenkomsten in de stad. Eén daarvan is de interreligieuze dodenherdenking op 4 mei, waar o.a. gedeelten uit de Koran, de Veda s, de Torah en de Bijbel gelezen worden, en gedichten uit verschillende streken. In de zomerperiode kunnen vijf wijkbewoners dankzij een ruime gift van de Lions Club voor een sterk gereduceerd tarief mee op een vakantieweek. Open gemeenschap Van der Kolm karakteriseert de Buitenwacht als een open, oecumenische en interreligieuze gemeenschap. Met een breed scala aan activiteiten, gericht op ontmoeting, vorming, actie, bezinning en viering. Het centrum heeft de leefwereld van de bewoners van Oud Krispijn als centraal uitgangspunt, maar staat ook open voor mensen uit de stad. De wijkbewoners ervaren de Buitenwacht als een gemeenschap waar zij bij horen en zich erkend weten. 18

Nu zijn we uitgegroeid tot een organisatie met gespecialiseerde functies en taken. Er is een werkorganisatie voor de uitvoerende taken. Verantwoordelijkheden van bestuur, beheer en begeleiding worden verder uitgebouwd. We zijn nu in een fase gekomen dat we als organisatie ook continuïteit moeten kunnen bieden. De functie van begeleider kun je typeren als het geestelijk leiderschap van deze gemeenschap van Buitenwachters. Kenmerken daarvan zijn de zorg voor het welzijn van de individuele leden en de agogische begeleiding van groepen en processen. De heilige boeken van het christendom, de islam en het hindoeïsme staan naast elkaar. Foto: PKN Door organisaties in de wijk en door de overheid wordt de Buitenwacht wel gezien als een belangrijke gesprekspartner. Wanneer we iets te melden hebben, doen we dat. Maar we doen niet mee in vergadercircuits. Wel zijn we present in de plaatselijke Raad van Kerken en betrokken bij het platform armoedebestrijding en het platform noodopvang dakloze vluchtelingen. Stichting Youssoufia, die gebruikte hulpmiddelen inzamelt voor gehandicapten in Marokko, staat op onze activiteitenlijst. Ook zijn we het adres van de Raad van Levensbeschouwingen in Dordrecht. In deze Raad nemen deel: Aksa Moskee, Aya Sofia Moskee, Hindoestaanse Vrouwen Organisatie Drechtsteden Abilasha, Humanistisch Verbond Dordrecht, Liberaal- Joodse gemeenschap, Mevlana Moskee, Moskee Vereniging Al Fath, de Raad van Kerken in Dordrecht en de Buitenwacht zelf. Stiltecentrum In De Buitenwacht is een multireligieus stiltecentrum. De heilige boeken van het christendom, de islam en het hindoeïsme staan er gebroederlijk naast elkaar. De ruimte is met gevoel voor kleur ingericht. Moslims kunnen er gebedskleedjes uitrollen richting Mekka. Katholieken kunnen er knielen voor het Mariabeeld. De muren zijn met water gewijd door een hindoe-voorgangster. Iedereen kan er terecht. Als er behoefte zou zijn aan een Boeddha-beeldje, zou ook dat zonder problemen kunnen worden neergezet. Van der Kolm: Hoewel ik niet iemand ben om stil te zitten, zit ik er af en toe rustig in een hoekje op de grond. Het is een prachtige ruimte. Het zijn vooral moslims die hier regelmatig komen bidden. Bezoekers kunnen in een boek een gedachte of een gebed opschrijven. Voor wie lezen wil zijn er een paar meditatieve boeken. In het stiltecentrum wordt duidelijk dat de Buitenwachtgemeenschap verschillen accepteert. We staan hier niet tegenover elkaar, maar we ontdekken dat er meer is dat ons bindt dan dat ons scheidt, met behoud van de eigen identiteit. Vanaf 1990 werkt Van der Kolm halve dagen als trainer en begeleider van theologiestudenten en kerkelijke presentiewerkers. Daardoor is er meer tijd voor het werk in de Buitenwacht vrijgekomen. Maar de ontwikkelingen in de wijk en de stad en de eisen die de begeleiding van groepen en processen stelt, vragen meer dan een parttime vrijwilliger kan bieden. Van der Kolm: We zijn in een andere fase terechtgekomen. In het begin werd het werk gedaan door vrijwilligers en pioniers. Professionele kracht gezocht De Buitenwacht zoekt een professionele betaalde kracht die, zoals in de profielschets staat: dicht bij de mensen wil staan en die bereid is onder hen te wonen. Iemand met visie die in staat is mensen van verschillende achtergrond bij elkaar te brengen en te inspireren. Een begeleider die in staat is de dagelijkse ervaring van kansarmoede in een interculturele context en de christelijke traditie op elkaar te betrekken. Iemand die vernieuwingsgezind en creatief is, maar ook oog heeft voor de noodzaak van continuïteit en trouw zijn aan mensen. De begeleider moet praktische leiderschapskwaliteiten hebben en bereid en in staat zijn tot kritische reflectie op eigen functioneren. Gerrit Jan van der Kolm wijst op de volgorde in deze profielschets. Het dagelijkse contact met de buurt en de vrijwilligers staan bovenaan. Functievereisten zijn een theologische opleiding, ervaring in pastoraat, opbouwwerk of missionair werk, agogische en communicatieve vaardigheden, en (bereidheid tot het volgen van) de klinisch pastorale training. Als de nieuwe kracht er is doet Van der Kolm een stapje opzij. Hij is dan eventueel beschikbaar als supervisor van werkers in centra als de Buitenwacht. Ad van Oost is redacteur van Kerkinformatie. Checklist Is uw gemeente ouderenproof? Tijdig inspelen op een vergrijzende gemeente is (eigenlijk) noodzakelijk. De vergrijzing over je heen laten komen als een onvermijdelijk (en misschien wel wat triest makend) gebeuren en verder alleen te handelen op basis van teruglopende financiën, is niet verstandig. Het kan zinnig zijn om eens goed na te denken, niet alleen over wat ouderen BERICHTEN nodig hebben, maar vooral over de vraag waarmee ze kunnen worden geholpen om voluit mee te blijven doen tijdens kerkdiensten en andere gemeentelijke activiteiten. Al deze vragen komen aan de orde in de checklist Is uw gemeente ouderenproof? Hoe gaan we dan om met die eigen verantwoordelijkheid van ouderen? Wordt er op correcte wijze een beroep gedaan op hun ruime vrije tijd?welke praktische voorzieningen zijn er en hoe zit het eigenlijk met de samenwerking met plaatselijke ouderenbonden of andere belangenbehartigers voor ouderen? Deze en nog veel meer onderwerpen (bijna 45 items totaal) staan in de checklist. De checklist kan kerkenraden of bezoek- of werkgroepen helpen om op een snelle manier inzicht te krijgen in het gemeentelijke ouderenbeleid. De (gratis) checklist kan besteld worden bij het Protestants Dienstencentrum van Zuid- Holland in Capelle aan de IJssel, telefoon (010) 445 43 00, of per e-mail: t.van.stuijvenberg@pkn.nl Voor meer informatie over de checklist of andere onderwerpen over ouderen & kerk in Zuid-Holland: Theo van Stuijvenberg, consulent ouderenbeleid Protestants Dienstencentrum Zuid-Holland, telefoon (010) 445 43 26. 19

Kerkinformatie BERICHTEN IKV Vredeskrant: (Be)wegen naar vrede Ieder jaar organiseert het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) samen met Pax Christi de Vredesweek. Het motto van de Vredesweek, die van 18-26 september a.s. wordt gehouden, is: (Be)wegen naar vrede. Ter ondersteuning van dit initiatief is er de vredeskrant. De vredeskrant 2004 concentreert zich op de rol van Europa met betrekking tot diverse conflict- en spanningsgebieden, zoals Irak, Israël en Armenië. De visie van partners van het IKV op de relatie van hun land met Europa staat daarbij centraal. In een fotocollage wordt de geschiedenis van de Europese Unie geschetst die leidde tot duurzame vrede tussen de landen die lid zijn van de Europese Unie. Als leermoment wordt daarbij gewezen op de noodzakelijke rol van een derde partij in een vredesproces en de verandering van een uitsluitingsmentaliteit naar een win-win denken. De positie van de kerken in één van nieuw toegetreden landen, Tsjechië, komt aan bod evenals de mening van netwerken van burgergroeperingen in landen die op de nominatie staan om toe te treden, zoals de landen in de Balkan en Turkije. De Vredeskrant kan worden besteld bij het IKV, telefoon (070) 350 71 00. Oecumenisch Handboek Diaconiewetenschap Begin september verschijnt een nieuw oecumenisch Handboek Diaconie, met als titel: Barmhartigheid en gerechtigheid. Handboek diaconiewetenschap. Het boek is bedoeld voor mensen die actief werkzaam zijn in een diaconale functie en voor de bredere kring van diaconaal geïnteresseerden. Het boek is een initiatief van de oecumenische Diaconale Studiekring en het landelijk bureau DISK. Het werkboek opent met voorbeelden die de Werken van Barmhartigheid tot onderwerp hebben. Als achtste werk van barmhartigheid is vrede stichten toegevoegd. Deze keuze tekent de kern van het boek: diaconie legt een verbinding tussen barmhartigheid en gerechtigheid. Meer dan veertig auteurs gaan in het boek dieper in op de achtergronden van het diaconaal denken en handelen. Het tweede deel van het boek gaat over de huidige diaconale theorievorming. In het boek is een serie van tien foto s opgenomen rond De werken van Barmhartigheid, samengesteld door Chris Pennarts. Deze serie is ook afzonderlijk op fotoprints te bestellen bij landelijk bureau DISK (Q 10). Bij voor voorintekening kost het boek Barmhartigheid en gerechtigheid. Handboek Diaconiewetenschap Q 32,50, na verschijnen Q 42,50. Genoemde prijzen zijn exclusief portokosten. Besteladres: Landelijk bureau DISK, Noordermarkt 26, 1015 MZ Amsterdam; e-mail: disk@wxs.nl Uitgaven bij Van harte! Het kerkelijk werk van de Protestantse Gemeente in de stad Utrecht bespaart de samenleving ruim acht miljoen euro per jaar. Ouderenhulp, verslaafdenzorg, jeugd- en cultureel werk, vorming en toerusting: kerkmensen steken voor hun naasten gratis de handen uit de mouwen. Dit is de uitkomst van een onderzoek dat de Protestantse Gemeente Utrecht op 12 juni gepresenteerd heeft tijdens de Kerkdag. Conferentie jeugdwerkloosheid uitgesteld In Kerkinformatie van mei jl. werd een conferentie over jeugdwerkloosheid aangekondigd voor 17 juni. Vanwege alle drukte rond Bij dit onderzoek zijn verschillende uitgaven verschenen. Het verslag van het onderzoek is beschreven in het rapport Van harte! Bij de berekening van de besparing die het kerkelijk werk in de stad oplevert, is de onderzoeker uitgegaan van het aantal ingezette arbeidsuren. Daarnaast verscheen het rapport De kerk bekeken vanaf de Domtoren een onderzoek naar de kijk van inwoners van de stad Utrecht op de kerken. Een meerderheid van de Utrechtse bevolking blijkt de functie die de kerk heeft inzake sociale hulp, de Nederlandse cultuur, waarden en normen en in het algemeen bij het oplossen van problemen te erkennen. de Kerkdag moest deze bijeenkomst worden uitgesteld. Inmiddels is een nieuwe datum gekozen, nl. donderdag 14 oktober. De werkdag vindt plaats in het Protestants Landelijk Dienstencentrum in Utrecht en is bestemd voor iedereen die wil meedenken over de mogelijkheden die in en vanuit de kerken gevonden kunnen worden om dit grote sociale probleem aan te pakken. De Als illustratie bij het onderzoek naar het maatschappelijk rendement van de Utrechtse kerken is een video (ook verkrijgbaar als dvd) verschenen met een toelichting op het onderzoek in drie portretten: het inloophuis Lunetten, de dagopvang voor daken thuislozen Het Catharijnehuis en de culturele activiteiten van de Domkerk. De rapporten Van harte en De kerk bekeken vanaf de Domtoren zijn te bestellen via (030) 880 17 24 of per e-mail: brochureverkoop@pkn.nl Beide rapporten kosten Q 4. De video en dvd zijn voor elk Q 15 op te vragen. Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten. organisatie is in handen van het bureau Dienst in de Samenleving van Kerkinactie Binnenland/Diaconaat en het landelijk bureau DISK (arbeidspastoraat). Medewerking wordt verleend door de landelijke Taskforce Jeugdwerkloosheid. Inlichtingen en opgave: Marijke Gaastra, telefoon (030) 880 18 86; m.gaastra@kerkinactie.nl 20