Duurzaam bouwen met kunststoffen

Duurzaam bouwen met kunststoffen NATUURLIJK

inhoudstafel 3 0. WAT IS DUURZAAMHEID? 6 0. Wat is duurzaam bouwen? 8 0.2 Hoe wordt duurzaamheid in de bouw gemeten? 6 02. Duurzaam bouwen met kunststoffen. 26 02. Kunststoffen dragen bij tot ons dagelijks comfort 28 02.2 Van vervangmiddel tot meerwaardig product 30 02.3 000 en toepassingen 32 02.4 Overzicht van de toepassingen van kunststoffen in de bouw 40 02.4. Isolatiematerialen 44 02.4.2 Schrijnwerk 52 02.4.3 Kunststofbuizen 60 02.4.4 Luchtdichtheid gebouwen 66 02.4.5 Lijmen en voegkitten 70 02.4.6 Dakmembranen 76 02.4.7 Elektrische leidingen 80 02.4.8 Vloerafwerkingen 82 03. Duurzame samenleving 84 03. Milieu en kunststoffen 86 03.. Kunststoffen in het algemeen 87 03..2 Kunststoffen in de bouw: spaarzaam met grondstoffen 96 03..3 Kunststoffen in de bouw: spaarzaam met water 06 03..4 Kunststoffen in de bouw: spaarzaam met energie 0 03..4. 20% energievermindering 2 03..4.2 20% CO2-vermindering 4 03..4.3 20% hernieuwbare energie 8 03.2 Economie en kunststoffen 20 03.2. Kunststoffen in het algemeen 2 03.2.2 Kunststoffen in de bouw 23 03.3 Maatschappij en kunststoffen 24 03.3. Kunststoffen in het algemeen 26 03.3.2 Kunststoffen in de bouw 28 04. bio-kunststoffen 30 05. besluit 36 Interessante links 40 Bronvermelding 42

4 5 'Als we willen dat onze kinderen en onze kleinkinderen evenveel welvaart hebben als wij, dan moeten we duurzaam bouwen.' De wereld van de woningbouw is sinds 2002 aan het veranderen. Vanuit Europa kwam de energieprestatierichtlijn voor gebouwen die ons verplichtte om onze energievretende gebouwen beter te isoleren en zo minder broeikasgassen uit te stoten. Dit jaar is er de nieuwe versie van deze richtlijn die ons ertoe verplicht alle nieuwe gebouwen en alle grote renovaties zo te ontwerpen en uit te voeren dat ze bijna geen energie meer verbruiken voor verwarming en ventilatie. En dit reeds tegen 2020, wat rekening houdend met ontwerp en planningsfases van gebouwen heel dichtbij is! Het is vanzelfsprekend dat dit fundamentele wijzigingen in het bouwproces in België met zich meebrengt. Gebouwen zullen performanter moeten worden, multidisciplinaire teams zullen broodnodig zijn. Maar energiebesparing is slechts een deel van de (r)evolutie. Als we willen dat onze kinderen en onze kleinkinderen evenveel welvaart hebben als wij, dan moeten we duurzaam bouwen. Dit is niet alleen energiezuinig bouwen, maar ook met zorg voor andere milieuaspecten zoals uitputting van grondstoffen en biodiversiteit, met respect voor de sociale aspecten en met aandacht voor de economische impacten en dit zowel op lokaal als internationaal niveau. Aangezien bouwen een heel materiaalintensief proces is, spelen ook de bouwproducten een fundamentele rol. Gezien de toenemende luchtdichtheid van gebouwen en de hieraan gekoppelde afhankelijkheid van ventilatiesystemen, zal het belang van emissies van gevaarlijke stoffen uit bouwproducten naar het binnenmilieu steeds toenemen. Hieromtrent zijn mijn diensten volop aan het werken. Ook isoleren wordt nog steeds belangrijker. Hiervoor zal de bouwsector nieuwe concepten moeten ontwikkelen, ook op materiaal- en productniveau. Ik denk aan raamprofielen en aan isolatiematerialen, beiden ideaal terrein voor de kunststofsector om te innoveren en zich te profileren. Minder en efficiënter gebruik van grondstoffen en een beter afgestemde levensduur van producten is een ander fundamenteel productaspect om zo de afhankelijkheid van grondstoffen te verminderen. Bovenstaande punten komen trouwens ook terug in de waaier van nieuwe wetgevende en vrijwillige Europese initiatieven. De Ecodesign-richtlijn bekijkt nu ook alle producten die een invloed hebben op het energiegebruik, zoals isolatiematerialen en ramen. Zowel het Europees Ecolabel als de Europese normalisatie ontwikkelen methodes om de duurzaamheid van gebouwen te evalueren. Gevaarlijke stoffen worden geanalyseerd binnen REACH en er worden Europese methodes ontwikkeld om de emissies van gevaarlijke stoffen naar lucht, grond en water te evalueren. En er zijn ook nog de Europese groene overheidsaankopen die duurzame producten willen stimuleren. Het is duidelijk dat de kunststofsector in al deze ontwikkelingen een belangrijke rol kan spelen. Ondanks het feit dat kunststoffen vandaag hoofdzakelijk afkomstig zijn van eindige petroleumderivaten en allerlei hulpstoffen nodig hebben, hebben deze bouwproducten ook duidelijke voordelen zoals lichtheid, een lange levensduur, goede isolerende karakteristieken en recycleerbaarheid in gelijkwaardige toepassingen. Het vrijwillig initiatief VinylPlus is een heel goede stap in de richting om bijvoorbeeld gevaarlijke stoffen in pvc te vervangen en om efficiënte en effectieve recyclagesystemen op punt te stellen, maar de uitdaging blijft groot. Dergelijke initiatieven kunnen als ze succesvol zijn een voorbeeld zijn voor andere kunststoffen en materialen. Voorwoord - FOD Volksgezondheid Roland Moreau

6 7 0/ wat is duurzaamheid?

'Duurzame ontwikkeling 8 De opwarming van de aarde is een feit. Tegelijk neemt de wereldbevolking almaar 9 toe. Dat stelt ons voor uitzonderlijke problemen en uitdagingen. Het is de hoogste tijd om verstandiger om te springen met onze energie en grondstoffen en met ons is voldoen aan de drinkbaar water. Vooral in de bouwsector kan op dat vlak nog met reuzenschreden behoeften van de vooruit worden gegaan. Duurzaamheid is een opdracht voor ons allen. Het is een begrip dat zijn definitie ontleent aan de commissie Brundtland. Duurzaamheid reikt veel verder dan levensduur van materialen. De definitie omvat ook de inplanting van een gebouw in de omgeving, de compactheid van het ontwerp, de bouwschil (isolatie, luchtdichtheid), de keuze van de technieken (voor verwarming, ventilatie, verlichting ). Duurzaamheid wordt eveneens bepaald door een transportbehoefte die vaak voortvloeit uit de ligging van een gebouw ten opzichte van het werk, winkels, scholen, sportfaciliteiten, enz huidige generatie zonder de behoeften van toekomstige generaties in gevaar te brengen.' (commissie Brundtland) 0/ wat is duurzaamheid? Beleidsmakers en wetenschapslui gaan na hoe materialen duurzamer kunnen worden ingezet in plaats van ze weg te gooien. Materialen worden niet langer bekeken vanaf hun wieg tot hun graf, maar vanaf hun wieg tot hun nieuwe wieg, hun daaropvolgende nieuwe wieg, de daaropvolgende nieuwe wieg enzovoort. Op deze manier creëren we een gesloten kringloop. Dit is het zogenoemde cradle-to-cradleprincipe. Duurzaamheid kan slechts beoordeeld worden in de context van de hele levenscyclus. Gezien hun bijzondere eigenschappen scoren kunststoffen op dat vlak bijzonder goed, zeker tijdens hun gebruiksfase. De betrachting is dan ook tweeledig: enerzijds de gebruiksfase zo lang mogelijk maken, anderzijds het product zo dikwijls mogelijk recycleren om met dezelfde grondstof telkens een nieuwe gebruiksfase te realiseren. 0. / Wat is duurzaam bouwen? De duurzaamheid van materialen mag niet worden bepaald door de energie die nodig is voor de productiefase. Ook de energie nodig voor het transport, het monteren, het inbouwen, de eindelevensfase enzovoort moet mee in rekening worden gebracht. De impact van bouwmaterialen moet worden afgewogen op basis van EPD s (Environmental Product Declarations). Deze gegevens steunen op internationaal erkende ISO-normen en houden naast de milieuvriendelijkheid en het energieverbruik ook rekening met de levensduur en het onderhoud van bouwmaterialen. Aangezien België zijn woningpark renoveert à rato van ca % per jaar, en de impact van een woning doorwerkt over een periode van ca 75 jaar, pleit de kunststofsector voor een zo streng mogelijk E-peil voor nieuwbouw en voor een intensieve isolatie van bestaande gebouwen. De voorzitster van deze VN-commissie, de Noorse politica Gro Harlem Brundtland, verbond duurzaamheid in haar rapport aan het milieu, een economisch en sociaal aspect.

0 'De bouwsector alleen al is verantwoordelijk voor 40% van het totale Europese energieverbruik.' 0/ wat is duurzaamheid? Onze industrieën zijn door de jaren heen steeds afhankelijker geworden van energiebronnen. Fossiele grondstoffen voldoen aan de industriële behoeftes, maar het is duidelijk dat deze brandstoffen niet onbeperkt beschikbaar zijn. Bovendien zal door een toenemende globale industrialisering, een explosief groeiend bevolkingsaantal en de vergrijzing van de Europese bevolking, de vraag naar energie de komende decennia blijven stijgen. Europa beschikt echter over heel weinig fossiele brandstoffen en voert ongeveer 56% van haar energie in, meestal vanuit politiek instabiele regio's. Dit veroorzaakt sterk wisselende energieprijzen die de Europese economie en daarmee ook onze welvaart negatief beïnvloeden. In de optiek van het Trias Energetica-principe, en om haar energieafhankelijkheid te verminderen, moet Europa veel efficiënter omgaan met energie en dient het aandeel hernieuwbare energie toe te nemen. De Europese doelstellingen voor 2020 benadrukken dit in het bijzonder. De bouwsector alleen al is verantwoordelijk voor 40% van het totale Europese energieverbruik. Tegelijkertijd veroorzaakt die ook 36% van de totale CO2-uitstoot van de EU. De bouwsector - samen met transport - is daarom hét terrein waarop Europa de belangrijkste energiebesparingen moet doorvoeren. Dringende actie is vereist: het gemiddelde energieverbruik van een Belgisch gezin bedraagt jaarlijks 348 kwh/m². Dat is 72% hoger dan het Europese gemiddelde. Het moge duidelijk zijn dat er nog een hoop dient te gebeuren. België bouwt nu al volop huizen met een jaarlijks energieniveau van 80 kwh/m² en minder. Dit draagt bij tot de vermindering van het Europese gemiddelde, dat vandaag 203 kwh/m² op jaarbasis bedraagt. Dit toont duidelijk aan dat het geen kwestie is van 'kunnen', maar van 'willen'. Om efficiënt energieverbruik te promoten, nam Europa reeds diverse initiatieven. Zo werd de Europese markt voor bouwproducten geharmoniseerd door middel van de Construction Products Directive (CPD). Deze richtlijn zal binnenkort worden vervangen door een Europese regelgeving. Europa beseft echter dat ook regeringen een voorbeeldfunctie hebben. Daarom werd het initiatief Green Public Procurement gelanceerd, dat regeringen ertoe aanzet meer aandacht te hebben voor milieucriteria bij publieke aankopen. Europa promoot het gebruik van ecomaterialen in de privésector via de richtlijn Eco Label en streeft optimale energie-efficiëntie na via de richtlijn Eco Design and Energy Performance of Buildings. Daarmee benadrukt Europa ook in dit opzicht het belang van de bouwsector. Op dit moment wil de EPBD (Europese richtlijn energieprestatie gebouwen) dat nieuwe gebouwen tegen 2020 Near Zero Energy-huizen zijn. Regeringen zouden deze doelstellingen moeten halen vanaf 208. In bouwtermen betekent dit morgen! Dit brengt ons bij de laatste vraag: hoe kunnen we de energieprestatie van bestaande gebouwen verbeteren? Het initiatief berust vooral bij de lidstaten zelf. Ze zouden een energie-efficiëntieplan moeten opstellen om aan te tonen hoe ze de Europese doelstellingen denken te halen. Het is duidelijk dat om efficiënter om te gaan met energie niet alleen bouwmaterialen van heel hoge kwaliteit vereist zijn, maar ook een doeltreffendere manier om deze te (de)assembleren en te recycleren na hun gebruiksperiode. Om bouwmaterialen te evalueren, promoot Europa de evaluatie van het gebouw in zijn geheel, alsook van zijn economische, sociale en ecologische impact. Bouwmaterialen spelen in deze optiek een cruciale rol. Hun impact zal worden gerapporteerd via Environmental Product Declarations die zullen toelaten om te bepalen - wat het hele gebouw betreft - welk materiaal duurzamer is op ecologisch vlak voor het project in kwestie. Enkel een dergelijke, algemene aanpak stelt ons in de mogelijkheid echt duurzame beslissingen te nemen, en zorgt ervoor dat we niet één probleem vervangen door een ander of de problemen van één stad naar de andere overhevelen. Het is inderdaad ons gezamenlijk doel om de duurzaamheid van de Europese markt te behouden, in plaats van die duurzaamheid een andere markt toe te spelen. Vicente Leoz-Argüelles Hoofd van de afdeling Bouw van het directoraat-generaal Ondernemingen en Industrie van de Europese Commissie

2 3 'Ongetwijfeld zullen kunststoffen in de bouw ook in de toekomst een belangrijke rol spelen.' 0/ wat is duurzaamheid? Duurzaam bouwen De verhoogde aandacht voor milieu en in het bijzonder energiegebruik in de bouw is onmiskenbaar en iedere burger wordt ermee geconfronteerd. Dit zal zeker de komende decennia een uitdaging blijven, denken we maar aan de noodzaak om in 2020 alle nieuwbouw bijna-energieneutraal te maken en de noodzaak om ons bestaand gebouwenpark energetisch drastisch te verbeteren. Deze energie-uitdagingen hebben nu al, en vermoedelijk nog veel meer in de toekomst, een grote impact op elkeen die bij het bouwproces betrokken is: toeleveringsindustrie, ontwerpers, uitvoerders, overheden alsook de bouwheren zelf. Op een termijn van enkele jaren zal men in vele gevallen de wijze van bouwen vrij drastisch moeten wijzigen. Elke verandering betekent uiteraard zowel opportuniteiten als risico s. Het is belangrijk dat in dit veranderingsproces een bijzondere aandacht gaat naar de bouwtechnische kwaliteit van materialen, systemen en de uitvoering. In België kennen we al tientallen jaren de systemen BENOR en ATG die respectievelijk de kwaliteit en het vertrouwen in de markt voor de producten (via BENOR) en systemen (via ATG) willen verhogen. Binnen de BUtgb wordt volop gewerkt om het hoofd te kunnen bieden aan deze nieuwe uitdagingen. In samenwerking met alle belangrijke partijen is het de bedoeling te komen tot pragmatische benaderingen om de technische kwaliteit en de gebruiksgeschiktheid van producten en systemen te kunnen garanderen. Parallel met de hoger vermelde bouwtechnische bezorgdheden is er een groeiende aandacht voor duurzaam bouwen, nl. zodanig bouwen en renoveren dat er rekening gehouden wordt met sociale, financiële en milieu-aspecten zodat het gebruik van energie, ruimte, water en materialen optimaal is. Duurzaam bouwen vereist een geïntegreerde aanpak. Het gaat hier immers om een uiterst veelomvattend begrip: van energiezuinig bouwen en een lage C02- uitstoot tot het gebruik van milieuvriendelijke materialen, de spaarzame omgang met water, comfort, toegankelijkheid en betaalbaarheid. Deze problematiek leeft in alle landen. Daarom is internationale samenwerking belangrijk. Het WTCB verleent in dit kader zijn medewerking aan diverse normatieve commissies op internationaal (ISO TC 59 SC 7) en Europees (CEN TC 350) niveau. In de Belgische context heeft het Centrum er als mede-initiatiefnemer van het VALIDEO-project dan weer voor gezorgd dat de thema s labelling en certificatie op het vlak van duurzaam bouwen op de politieke agenda geplaatst werden. Kunststoffen zijn belangrijk voor de bouwsector. Tijdens de voorbije decennia is het gebruik van kunststoffen toegenomen, voornamelijk omwille van hun specifieke eigenschappen en mogelijkheden (zoals gewicht, verwerkbaarheid, thermische prestaties, ). Ongetwijfeld zullen kunststoffen in de bouw ook in de toekomst een belangrijke rol spelen, waarbij de wijze waarop een antwoord zal worden gegeven op de milieu-uitdagingen van doorslaggevend belang zal zijn. Duurzaam bouwen omvat een heel brede waaier van aandachtspunten, die momenteel niet worden afgedekt door BENOR en ATG, gezien deze zich vooral richten op de bouwtechnische kwaliteiten. Jan Venstermans Directeur-Generaal WTCB Peter Wouters Directeur BUtgb

4 5 'Het verschil tussen duurzaam en niet duurzaam moet zijn gebaseerd op een rationele, wetenschappelijke basis.' 0/ wat is duurzaamheid? Duurzaam bouwen kadert in duurzame ontwikkeling. We moeten leren bouwen met het besef dat alles eindig is: energie, materialen, de ruimte, water We moeten ook beseffen dat bouwen een enorme impact op ons sociaal weefsel en onze mobiliteit heeft. Hoe duurzaam bouwen en duurzame materialen kunnen worden gemeten? Dat is niet zo eenvoudig, want duurzaamheid omvat heel veel aspecten en moet worden geëvalueerd op het niveau van het gehele gebouw. Het is dan ook niet gemakkelijk, zo niet onmogelijk, om zomaar een eenduidig antwoord te geven. Wanneer het gaat over bijvoorbeeld energie, is een vergelijking niet moeilijk, want je spreekt over één eenheid, namelijk het aantal kilowattuur. Voor water wordt het al wat ingewikkelder, voor materialen is het bijzonder ingewikkeld. Want er moet worden gekeken naar de volledige levenscyclus. Er komen immers heel veel verschillende factoren bij kijken die we nog niet echt goed kunnen vergelijken. Het water- of energieverbruik om de materialen te maken bijvoorbeeld. De mogelijke uitputting van de grondstoffen. En ook de gezondheidsaspecten van het materiaal. Een groot misverstand is dus dat er over duurzame materialen een ééndimensionele lijst zou kunnen bestaan, zoals de uitslag van een wielerwedstrijd. Vaak wordt het aspect duurzaamheid benaderd vanuit de buik, vanuit een emotioneel aanvoelen. Vanuit die gevoelsmatige optiek zouden natuurlijke materialen duurzaam zijn, en zouden synthetische materialen dat niet zijn. Dat klopt niet. Het verschil tussen duurzaam en niet duurzaam moet zijn gebaseerd op een rationele, wetenschappelijke basis. Neem nu bijvoorbeeld hernieuwbare materialen. Hernieuwbaarheid is één factor, net zoals bijvoorbeeld recycleerbaarheid. Uiteraard is dat een positieve factor, maar het is niet de enige factor die een rol speelt. Een materiaal moet in de eerste plaats zijn job doen. Een hergroeibaar of gerecycleerd materiaal moet aan dezelfde eisen voldoen als een ander materiaal, en het moet daarvan ook de nodige garanties kunnen geven. Vanuit de buik zou je ietwat wantrouwig kunnen staan ten opzichte van kunststoffen, maar als je kijkt naar de volledige levenscyclus, inclusief het onderhoud, dan blijken kunststoffen in het kader van duurzaamheid heel wat troeven in handen te hebben. to simons Directeur Centrum Duurzaam Bouwen

6 Zowel beleidsmakers, de industrie, niet-gouvernementele organisaties als eindgebruikers 7 zijn het erover eens dat de bouw moet evolueren naar meer duurzame con- cepten en ontwerpen. Er heerst echter verdeeldheid over de vraag hoe duurzaamheid het best beoordeeld wordt. En welke middelen het best worden ingezet om bouwheren, voorschrijvers, ontwerpers, architecten en beleidsmakers te begeleiden in het maken van weloverwogen duurzame keuzes. Om de principes van duurzaam bouwen toe te passen, moet rekening worden gehouden met de drie pijlers van duurzaamheid. Er moet een evenwicht worden gezocht tussen bescherming van het milieu en de sociale maar ook de economische ontwikkeling. En niet enkel de hele levensduur van een gebouw moet in acht worden genomen, maar ook de impact ervan op zijn omgeving. De basisprincipes inzake duurzaamheid van gebouwen werden vastgelegd in de internationale norm ISO 5392 Duurzame ontwikkeling in de bouw. De norm erkent de onderlinge verwevenheid tussen de drie pijlers van duurzaamheid, het dynamische evenwicht dat tussen hen bestaat, alsook het feit dat een positieve impact voor één pijler mogelijks een averechts effect inhoudt voor een andere pijler. 0/ wat is duurzaamheid? Het is dus noodzakelijk dat voor iedere beslissing het effect ervan op elke pijler wordt nagegaan. Alleen zo ontstaat een evenwichtig en onbevooroordeeld beeld over duurzaamheid van gebouwen. 0.2 / Hoe wordt duurzaamheid in de bouw gemeten? Diverse landen hebben al een model ontwikkeld om de duurzaamheid van gebouwen te evalueren. Veel van deze beoordelingsmethodes vertrekken vanuit de allereerste modellen, zijnde het Amerikaanse LEED 2 of het Engelse BREEAM 3. Een gedetailleerde analyse toont aan dat beide modellen zich uitsluitend toespitsen op de milieupijler 4 Ze houden nauwelijks rekening met de twee andere pijlers van duurzaamheid: de economische en sociale ontwikkeling. De nieuwste modellen zoals het Duitse DGNB 5 of het Franse HQE 6 doen wél een poging om beide pijlers systematisch mee in rekening te brengen. Ook volgens de ISO 5392-principes is het ongepast om te evalueren op basis van slechts één pijler meestal deze die betrekking heeft op de milieu-impact en de uitkomsten ervan te veralgemenen tot uitspraken over duurzaamheid. Jammer genoeg is deze aanpak schering en inslag, waardoor uitspraken over de duurzaamheid van gebouwen zich beperken tot uitspraken over de effecten op het milieu. Deze aanpak doet al snel inzien dat je niet de duurzaamheid van bouwmaterialen maar wel van een gebouw moet bepalen, door bepaalde karakteristieke kenmerken van bouwmaterialen mee in rekening te brengen. 2 LEED is een afkorting voor US Leadership in Energy and Environmental Design. Meer info via: http://www.usgbc.org/leed/ 3 BREEAM staat voor BRE s Environmental Assessment Method. Meer info via: http://www.breeam.org/ 4 King Sturge, 2009 5 DGNB is de afkorting voor Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen. Met andere woorden de German Sustainble Building Council of Raad voor Duurzaam Bouwen in Duitsland. Meer info via www.dgnb.de 6 HQE staat voor Haute Qualité Environnementale of voluit Association pour La Haute Qualité Environnementale des bâtiments. Het is het Franse platform voor de bouw en inrichting van duurzame woningen gecreëerd in 996. Meer info via www.assohqe.org

8 Betrouwbare evaluatiemethodieken om gebouwen objectief te beoordelen zijn daar- 9 enboven heel complex en bijgevolg weinig betaalbaar. Ook hun bureaucratische accreditatie is omslachtig. Daarom werden er methodieken ontwikkeld die de evaluatie en de besluitvorming willen vereenvoudigen. Maar op die manier beperkt duurzaamheid zich tot de keuze van de materialen en wordt niet het totale bouwconcept geëvalueerd. Dergelijke aanpak is typerend voor de meeste gidsen over duurzaam materiaalgebruik en de meeste Type I eco-labels. Deze vereenvoudigde aanpak voldoet niet aan de principes zoals vastgelegd in ISO- en EN-normen. ISO en EN bepalen immers dat iedere vergelijking inzake de duurzaamheid van bouwmaterialen moet gebeuren door het bouwmateriaal in het geheel van een gebouw te beschouwen, en daarbij zijn hele levenscyclus in rekening te brengen. 0/ wat is duurzaamheid? Evaluatiemodellen op het niveau van bouwmaterialen houden ook geen rekening met het principe dat wordt gehanteerd door de Task Force Duurzaam Bouwen van de Europese Commissie DG Enterprise. Deze stelt dat bouwmaterialen niet kunnen geëvalueerd worden als een alleenstaand product. Bouwwerken met de meest groene beoordeling mogen bouwmaterialen gebruiken met een hogere milieubelasting, zolang hierdoor de milieuimpact van het gebouw tijdens z n totale levenscyclus vermindert. Het gevaar is reëel dat vereenvoudigde evaluatiemethodieken in de vorm van bijvoorbeeld gidsen omtrent duurzaam materiaalgebruik leiden tot selectie van bouwmaterialen op basis van een onvolledige duurzaamheidsbeoordeling. Daarenboven is er geen aandacht voor de economische of sociale beoordelingen. Zo wordt de broodnodige innovatie afgeremd, en wordt duurzaamheid afgeremd in plaats van gestimuleerd.

PROJECT Nu ook een massief passiefhotel 20 2 Het bouwen van het eerste massief passiefhotel toont aan dat het concept ook perfect toepasbaar is voor andere gebouwen. 0/ wat is duurzaamheid? "Het hotel zal iets duurder worden om te bouwen, maar door wat ik uitspaar op mijn energiefactuur, zal binnen enkele jaren die extrakost terugverdiend zijn." Verscheidene massief passiefhuizen zijn op vandaag een feit. Het bouwen van het eerste massief passiefhotel toont aan dat het concept ook perfect toepasbaar is voor andere gebouwen. De vele voordelen zijn alvast de aanzet voor heel wat mogelijkheden en projecten in de toekomst. Heel wat bouwers overwegen om een passiefhuis te bouwen met massieve keramische bouwmaterialen en harde isolatieplaten in polyurethaan. De combinatie van traditionele keramische bouwmaterialen met de economische en ecologische voordelen van een passiefhuis is hierbij doorslaggevend. Meer informatie over dit concept is te vinden via www.massiefpassief.be. Het concept van massief passiefbouwen slaat aan, ook voor nietresidentiële gebouwen. Het eerste massief passiefhotel van Vlaanderen komt in Heusden-Zolder en wordt volledig opgetrokken volgens de principes van massief passiefbouwen en Belgische bouwtradities. Dit hotel zal zeer energiezuinig zijn en is een modelvoorbeeld voor een duurzaam gebouw. Motivatie van de bouwheer Ondernemer André Vandebosch: "Ik heb lang sceptisch gestaan tegenover duurzaam bouwen. Toen ik uitgenodigd werd op een informatiesessie bij het Steunpunt Duurzaam Bouwen dacht ik dat ik daar allemaal mensen met lange baarden en geitenwollen sokken zou aantreffen die me kost wat kost zouden overtuigen energiezuinig te zijn. Maar niets bleek minder waar. Na een zeer duidelijke uitleg begreep ik dat goed isoleren zeer belangrijk is om geen energie te verspillen en zo ook geld te besparen", zegt hij. "Door de bouwkost en de energiekost zo laag mogelijk te houden, kunnen we de kamers ook goedkoper aanbieden, want hoge energiekosten worden natuurlijk doorgerekend aan de klanten. Het hotel zal iets duurder worden om te bouwen, maar door het uitsparen op mijn energiefactuur zal ik binnen enkele jaren die extra kost terugverdiend hebben." Gebruikte materialen De buitenmuren zijn gebaseerd op een klassieke geïsoleerde spouwmuur. Het binnenspouwblad wordt uitgevoerd in keramische binnenmuurstenen. Bakstenen zijn thermisch inert, waardoor ze overdag langzamer opwarmen en 's nachts hun warmte trager afgeven. Zo zorgen ze altijd voor een aangename binnentemperatuur zonder grote temperatuurschommelingen. Bovendien kunnen de keramische wanden gemakkelijk luchtdicht gemaakt worden door de binnenzijde te bepleisteren. In de wanden wordt spouwisolatie in polyurethaan (2 x 82 mm) verwerkt, en dit in twee geschrankte lagen. Het buitenspouwblad wordt uitgevoerd in keramische gevelstenen. Ook het platte dak en de vloeren worden geïsoleerd met polyurethaan, telkens in twee geschrankte lagen. De combinatie van duurzame isolatie met een vakkundige plaatsing garandeert een perfecte isolatieschil, zonder koudebruggen.

22 23 'Een bio-ecologisch bouwmateriaal kàn duurzaam zijn, maar een bouwmateriaal met een niet-biologische oorsprong kan dat net zo goed zijn.' 0/ wat is duurzaamheid? Een materiaal duurzaam noemen louter en alleen op basis van de grondstof waaruit het bestaat, is niet juist. Een materiaal moet worden bekeken vanuit het perspectief van zijn hele levenscyclus: hoe wordt het gemaakt, hoe wordt het gebruikt, hoe lang gaat het mee, is het nog recycleerbaar? We mogen dus niet enkel focussen op de productiefase. Ook de milieu-impacten van alle voorafgaande processen (winning grondstoffen, transport grondstoffen naar de fabrieken) en van alle nageschakelde processen (transport bouwmaterialen naar de werf, installatie, gebruiksfase, einde levensduur) moeten worden bekeken. Pas daarna kan je je uitspreken of product A vanuit milieustandpunt beter is dan product B. Een ideaal instrument om de milieu-impacten over de hele levenscyclus in kaart te brengen is een milieugerichte levenscyclusanalyse (LCA). Tijdens een LCA worden een inventarisatie en evaluatie uitgevoerd van alle inputstromen (verbruik grondstoffen, water en energie), outputstromen (afval, bijproducten, emissies naar lucht, bodem en water) evenals van de potentiële integrale milieu-impacten over de hele levenscyclus (de schade aan de menselijke gezondheid, de impact op de kwaliteit van ecosystemen en de uitputting van grondstoffen). De krijtlijnen voor het opstellen van LCA-studies heeft ISO opgetekend in haar standaarden 4040 en 4044 (ISO, 2006). Naast de LCA-analyses kunnen ontwerpers zich bij de keuze van duurzame bouwmaterialen ook laten leiden door LCA-gebaseerde classificatiesystemen (zoals de Britse Green Guide to Specification en het NIBE-classificatiesysteem), de informatie beschikbaar in commerciële LCA-databases, de Environmental Product Declarations (EPD s) van bouwmaterialen (zoals de Environmental Profiles van BRE, de MRPI s uit Nederland, de INIES-datafiches uit Frankrijk, enz.). Het is wel opvallend dat de resultaten van LCA s en EPD s uit diverse studies en programma s vaak heel erg van elkaar verschillen. Dat komt doordat het aantal te vergelijken parameters achter dergelijke studies en systemen soms zeer groot is. Om zinnige uitkomsten te krijgen in vergelijkende LCA s spelen immers vele elementen een belangrijke rol: functionele eenheid, systeemgrenzen, de methode voor de analyse van de levenscyclus, referentiestromen, referentie levensduur, gebruiks- en einde-levensduurscenario s, enz. De resultaten van LCA s en EPD s zijn niet altijd vergelijkbaar doordat de invulling van deze parameters niet altijd eenduidig is. Neem nu de definitie van de functionele eenheid. De functionele eenheid zou bij vergelijkende studies van bouwmaterialen voor alle onderzochte materialen altijd gelijk moeten zijn. Maar elk materiaal kan voor dezelfde functionele eenheid een verschillende concrete realisatie hebben. Daarenboven kan het kwantitatieve karakter van een functionele eenheid veelal de niet-kwantificeerbare functies van een product uit de vergelijking elimineren. Vandaar het grote belang van transparantie bij communicatie van de resultaten van LCA-studies en bij het opstellen van rangordes op basis van milieu-impacten, teneinde conclusies en bepaalde rangordes van materialen in de juiste context te kunnen plaatsen. Carolin Spirinckx Projectverantwoordelijke duurzaam wonen en bouwen, Unit Transitie Energie en Milieu, VITO De voorzitster van deze UN commissie, de Noorse politica Gro Harlem Brundtland, verbond duurzaamheid in haar rapport aan het milieu, een economisch en sociaal aspect.

PROJECT 2 Eerherstel voor het 4 de mooiste station ter wereld 24 25 Het stationsgebouw Antwerpen-Centraal werd gebouwd tussen 899 en 905, ter vervanging van een houten stationsgebouw. 0/ wat is duurzaamheid? Het gerenommeerde Amerikaanse weekblad Newsweek benoemde het Station Antwerpen- Centraal tot het vierde mooiste treinstation ter wereld. Bovenaan de ranglijst staat St. Pancras (Londen), gevolgd door Grand Central (New York) en Chatrapati Shivaji (Mumbai). Het bestaat uit een imposant stenen stationsgebouw en een dito stalen perronoverkapping. Het stenen hoofdgebouw is een ontwerp van Louis Delacenserie die zich, op vraag van koning Leopold II, heeft laten inspireren door het stationsgebouw van Luzern en het Pantheon in Rome. Het hoogste punt van het station is een 75 meter hoge koepel. De stalen perronoverkapping werd ontworpen door ingenieur Clement van Bogaert en is 43 meter hoog. Deze hoogte was destijds nodig om de stoom van de locomotieven op te vangen. Het perron is 86 meter lang en 66 meter breed en bood plaats aan 0 kopsporen. In het midden van de twintigste eeuw was het gebouw er dermate slecht aan toe, dat aan afbreken werd gedacht. In 975 kreeg het echter de status van beschermd monument. Maar de staat van het gebouw ging dermate snel achteruit, dat de NMBS op 3 december 985 besloot dat Antwerpen-Centraal op 3 januari 986 om veiligheidsredenen zou sluiten als er niet snel gestart werd met de restauratie van de perronoverkapping en de gevels. Een week later, op 20 december 985, besliste de NMBS zelf de nodige restauratiewerken te laten uitvoeren. De restauratie van de prachtige perronoverkapping begon eind maart 986 en duurde tot eind september 986. Uitgangspunt was het respect voor het historisch patrimonium. De twee boogfunderingen aan de kant van de dierentuin kregen een versterking, en de eindboog kant Berchem werd volledig vernieuwd. Om de oorspronkelijke grandeur van de stalen elementen te herstellen, werden ze vervangen of hersteld en geschilderd in een wijnrode kleur. In de plaats van de dakbedekking met zink, asbestcement en glas kwamen koper en polycarbonaatplaten. Dankzij het gebruik van polycarbonaatplaten is het gelukt om het gebouw aan te passen aan de eisen van een modern station in een grootstad, en toch de originele stijl te houden. Sinds de Tweede Wereldoorlog had het gewicht van de glasbedekking constructiespanningen veroorzaakt. Een V2-bominslag had de 2.000 m² grote spoorhal beschadigd, waardoor de onderconstructie kromgetrokken werd. Door bij de renovatie te kiezen voor polycarbonaatbeglazing kon het spanningsprobleem worden opgelost. Aangezien polycarbonaatplaten elastisch zijn en 40% minder wegen dan glas, hoefden geen extra steunpijlers te worden aangebracht, wat de uitstraling van de monumentale architectuur zou hebben geschaad. Ook de onderhoudsvriendelijkheid, de goede brandweerstand en de bestendigheid tegen weersinvloeden en temperatuurschommelingen gaven mee de doorslag voor de keuze voor polycarbonaatplaten. Hagel of sneeuwbelasting brengen aan polycarbonaat geen schade toe. Indien we het geheel bekijken zijn we overtuigd dat de restauratie van de stalen perronoverkapping op de meest duurzame wijze werd uitgevoerd, zegt Paul Van Aelst, woordvoerder NMBS Holding. Het gebruik van polycarbonaatplaten heeft de milieu-impact van de werken weten te beperken dankzij zijn langere levensduur en het vermijden van extra steunpijlers.

26 27 02/ Duurzaam bouwen met kunststoffen

28 Bouwen en verbouwen moeten zo milieuvriendelijk en duurzaam mogelijk gebeuren. 29 Het is een misverstand te denken dat dit niet met kunststoffen zou kunnen. Soms integendeel zelfs. Dit boekwerkje wil duidelijk maken dat de uitzonderlijke eigenschappen van kunststoffen een belangrijke en zelfs essentiële bijdrage leveren aan een duurzame wereld. Bakeliet, de allereerste synthetische kunststof ter wereld, is al meer dan 00 jaar oud. Nu, ruim een eeuw later, leveren kunststoffen een essentiële en toenemende bijdrage tot onze levenskwaliteit en ons comfort. Sinds 907 staat België aan de top van de wereld op het gebied van de verwerking en de productie van kunststoffen per hoofd van de bevolking. Ons land vervaardigt op grote schaal innovatieve elektrotechnische toepassingen zoals telefoontoestellen, stopcontacten, lichtschakelaars en fototoestellen. 02/ DUURZAAM BOUWEN MET kunststoffen Dankzij hun unieke, speciaal ontwikkelde waaier van eigenschappen (hun licht gewicht, hun grote vormgevingsvrijheid, hun isolerende eigenschappen en hun recycleerbaarheid) dragen kunststoffen bij tot een zuiniger gebruik van energie en tot het behoud van de natuurlijke grondstoffen 2. Deze publicatie toont de buitengewone rol aan die kunststoffen spelen bij duurzame ontwikkeling. Ze wil tevens het groot potentieel aan innovatieve producten, systemen en technologieën laten zien waarmee kunststoffen hun bijdrage aan een meer duurzame samenleving verder kunnen vergroten. 02. / kunststoffen dragen bij tot ons dagelijks comfort In België leveren kunststoffen de grootste positieve bijdrage aan onze handelsbalans, vóór de staalsector en de automobielsector. Met andere woorden kunststoffen zijn belangrijk voor onze welvaart. 2 Vanuit het verleden is al vaker gebleken dat kunststoffen technologieën betaalbaar maken en daardoor beschikbaar voor iedereen. In die zin hebben kunststoffen reeds een groot aandeel gehad in de agrarische, industriële en digitale evolutie. Hun steun aan de huidige duurzaamheidsevolutie is opnieuw van vitaal belang.

30 Elke stof van dierlijke of plantaardige oorsprong is eigenlijk een mengsel van polymeren. 3 Een polymeer is een grote molecule die bestaat uit een lange keten van gelijke delen, monomeren genoemd. Sinds de 9de en 20ste eeuw ontwikkelen de wetenschap en de industrie steeds nieuwe polymeren. Aanvankelijk was deze ontwikkeling erop gericht om de schaarste aan bestaande producten te compenseren. Bakeliet was oorspronkelijk bedoeld om het dure schellak te vervangen. Naarmate de ervaring met kunststoffen toenam en er meer soorten werden ontwikkeld, ging de klemtoon elders liggen: niet zozeer meer op de vervanging van 'bestaande producten', maar op de optimalisatie van de producteigenschappen. Door hun toegevoegde waarde maken kunststoffen sommige producten meer waterbestendig, andere minder breekbaar en nog andere minder onderhoudsintensief. 02/ DUURZAAM BOUWEN MET kunststoffen Dankzij de voortdurende technologische vernieuwing zijn kunststoffen momenteel lichter en toch sterker en beter inzetbaar dan ooit tevoren. Dit resulteert in een heel breed toepassingsgebied - van de verpakkingsindustrie over de transportwereld en de moderne technologieën tot de geneeskunde en de bouwwereld - terwijl tegelijk steeds verder gezocht wordt om voor de productie ervan minder olie- en energiehulpbronnen te gebruiken. Kunststoffen bieden een hogere levensstandaard, verzekeren een hoger peil van de gezondheidszorg en maken informatiedragers toegankelijker voor een steeds groter deel van de wereldbevolking. 02.2 / Van vervangmiddel tot meerwaardig product Maar bovenal bieden kunststoffen meer veiligheid en een verhoogd comfort voor alle gebruikers. Daartoe werden producten steeds beter onderling op elkaar afgestemd. In de bouw bijvoorbeeld wordt gekeken hoe bouwproducten op een duurzame wijze optimaal op elkaar kunnen aansluiten. Het resultaat: een duurzamer en performanter bouwwerk. Schellak is een natuurlijke grondstof gewonnen uit de afscheiding van de lakschildluis. Het is een thermoplastisch materiaal. In de 6de eeuw gebruikten de Portugezen het als zegellak ter vervanging van het zachtere was. In het begin van de 9de eeuw werd het gebezigd in de fotografie, later als elektrisch isolerende boenwas voor schakelborden in beukenhout.

32 Sommige kunststoffen zijn elastisch en zacht, andere steenhard. De ene kunststof is 33 hittebestendig, de andere laat zich vervormen bij toevoeging van warmte. Sommige kunststoffen zijn schuimachtig en vederlicht, andere net heel compact. De ene kunststof is transparant, de andere helemaal ondoorzichtig. Deze vele soorten kunststoffen - elk met hun kwaliteiten - worden verwerkt in duizend en één producten die ons comfort en onze levenskwaliteit verhogen. Kunststoffen zijn aanwezig in alle domeinen van ons dagelijks leven. In België vinden kunststof- en rubberartikelen voor 9% toepassing in de verpakkingssector, 8% in de bouw, 7% in de transportsector, 4% in compounds, masterbatch en recyclage, 8% in elektro- en elektriciteitssector, 5% in slaapcomfort en meubilair, 3% in medische hulpmiddelen, en 3% in huishoudartikelen. 02/ DUURZAAM BOUWEN MET kunststoffen 4% 3% 3% 2% 9% 8% 5% 7 l 8 l 4 l 4 l 3 l 02.3 / Duizend en één toepassingen 7% 8% 4% 7% 30 l Koken Was Tuin WC Verpakking Medisch Elektro Compound / Masterbatch / Recyclage Schoonmaak Vaat Bad / douc Huishoudartikelen Technische producten Meubels Transport Kantoorartikelen Bouw Andere

34 verpakking Kunststof is uitstekend geschikt voor soepele verpakkingen (folies, films, zakken, zakjes, tubes en darmen), stijve verpakkingen (flessen, vaten, emmers, kratten, pallets, dozen, potjes, trays) en verpakkingsschuim (geëxpandeerd polystyreen, geëxtrudeerd polystyreen, polyurethaanschuim, polyethyleen- en polypropyleenschuim). Meer dan andere verpakkingen beschermen kunststoffen tegen verderf, zodat er minder bewaarmiddelen nodig zijn en de voedselafvalberg verkleint. Kunststofverpakkingen onderscheiden zich ook door hun geringe gewicht. Hierdoor besparen ze grondstoffen bij productie en transport. Vergelijkende studies tonen aan dat kunststofverpakkingen evenwaardig zijn en zelfs beter scoren dan alternatieve verpakkingen zowel wat kostprijs als milieu-impact betreft. Elektriciteit & elektronica Aangezien ze dermate goed isoleren, zijn kunststoffen ook onmisbaar voor elektrische en elektronische toepassingen. Dat gaat van eenvoudige bekabeling en huishoudtoestellen tot mobiele telefoontoestellen en dvd-spelers. De nieuwste ontwikkelingen in de kunststoffen maken toestellen alsmaar kleiner en lichter. Dankzij kunststof zijn computers en telefoons aanzienlijk compacter, lichter en goedkoper geworden en daardoor beter draagbaar en betaalbaar voor iedereen. meubels Belgische bedrijven zijn in Europa toonaangevend inzake de productie van polyetherschuim 35 Zonder kunststoffen zou het gewicht van verpakkingen met een factor vier toenemen, en het afvalvolume met een factor 2,5. Kunststofverpakkingen zorgen ervoor dat jaarlijks 220 miljoen ton CO2 wordt bespaard, hoofdzakelijk dankzij kunststofflessen (97 miljoen ton CO2) en kunststoffolies (67 miljoen ton CO2) 2 en latexschuim voor matrassen, zitmeubels en kussens. Kunststoffen genie- ten ook een goede faam voor de productie van tuinmeubelen en meubelfolie. Huishoudartikelen Zowel emmers als bijvoorbeeld diepvrieszakjes, kratten, borstels, keukenrobots, waterkokers en broodroosters zijn van kunststof. 02/ DUURZAAM BOUWEN MET kunststoffen Bouwmaterialen Ook in de bouw zijn kunststoffen erg gewild. Sommige omwille van hun licht gewicht en goede isolerende kwaliteiten, andere omdat ze dun en luchtdicht zijn, nog andere door hun waterdichtheid. Kunststof wordt gebruikt voor het isoleren en bekleden van gevels, daken en vloeren. Ook rookgasafvoeren, regenpijpen en dakgoten zijn van kunststof. Kunststof wordt eveneens gebruikt voor sanitair, keukens, deuren, buizen, afstandshouders bij beglazing, bouwfolies, geprofileerde platen en raam- en deurprofielen. Kunststof versterkt beton en zit in funderingen. Geneeskunde De oneindige mogelijkheden van kunststoffen openden de weg voor medische ontwikkelingen die 50 jaar geleden ondenkbaar waren. Na orthopedische toepassingen (protheses) worden kunststoffen tegenwoordig ook gebruikt voor hartchirurgie en oog- en oorstimulatoren. Kunststoffen hebben immers de unieke eigenschap dat ze compatibel zijn met het menselijke lichaam. In de medische wereld bewijzen kunststoffen hun waarde eveneens in katheters, injectiespuiten, steriele sets voor de chirurgie, hygiënische folies, medische verpakkingen enz. Plastics Europe - Denkstatt-studie 2 Plastics Europe - Denkstatt-studie 3 The impact of plastics on life cycle energy consumption and greenhouse gas emissions in Europe Summary report June 200, denkstatt GmbH Hietzinger Hauptstraße 28 30 Vienna, Austria Het gebruik van kunststoffen in isolatietoepassingen of voor het opwekken van hernieuwbare energie resulteert in buitengewone gebruiksvoordelen. 3 TRANSPORT De belangrijkste kunststofonderdelen die voor auto s, treinen, bussen, vliegtuigen worden geproduceerd omvatten isolerende of decoratieve folies, folies voor veiligheidsglas, profielen, comfortschuim voor zetels, hoofd- en armsteunen, binnenbekleding, bumpers, wieldoppen, handvatten, spiegelbehuizing, brandstoftank- en remvloeistofreservoirs, luchtkanalen, kabels Recente automodellen bevatten meer dan 00 kg kunststof. Kunststoffen verminderen het gewicht van een auto, waardoor zijn brandstofverbruik daalt. Naar schatting wordt in West-Europa elk jaar 8 miljoen ton olie bespaard dankzij het gebruik van lichtgewicht kunststoffen voor auto-onderdelen. Dat komt overeen met een jaarlijkse CO2-reductie van ongeveer 28 miljoen ton. Tegelijkertijd verhogen kunststoffen de veiligheid en het comfort van de inzittenden. Een autobumper vervaardigd in lichtgewicht kunststofmaterialen in plaats van zwaardere materialen bespaart tijdens de levensduur van een auto vier keer zoveel energie als wordt verbruikt voor de productie van de kunststofonderdelen. Sport De banen waarop de atleten lopen tijdens de Olympische Spelen, sportschoenen, fietsen, kledij, bescherming (helmen, kniebeschermers), ballen Zonder de hulp van kunststoffen zijn topprestaties in de sport zo goed als onmogelijk. Land- en tuinbouw Land- en tuinbouw gebruiken kunststof voor onder andere kweekbakjes en potjes, afdekfolies voor de akkers, inkuilfolie, serrefolie, dozen en kratten voor het transport van planten, verpakkingen van meststoffen, en onderdelen van irrigatiesystemen, landbouwmachines en werktuigen. Substraten op basis van kunststof zorgen voor een grotere en vroegere oogst, een efficiënter grondwaterbeheer en een betere bescherming van onze voeding. Dankzij folies kan een hoger rendement worden behaald met minder bestrijdingsmiddelen en meststoffen.

36 37 'Ik heb er geen probleem mee om te zeggen dat kunststofoplossingen voor details een heel belangrijke rol kunnen spelen.' 02/ DUURZAAM BOUWEN MET kunststoffen Wij zijn architecten. En dus bekijken we altijd het globale, het totale plaatje. De enveloppe. Het gebouw als geheel is belangrijk, zeker voor ons, aangezien wij alleen maar passieve gebouwen maken. Maar ook alle componenten zijn heel belangrijk. Repetitieve details, zoals bijvoorbeeld de beglazing en de profielen die daarvoor gebruikt worden, hebben een grote invloed op het geheel. Vaak wordt gekozen voor profielen van aluminium, die veroorzaken tegenwoordig geen koudebruggen meer. Profielen van aluminium accepteren we wel voor een klassiek gebouw of een plusminus lage-energiewoning. Maar wanneer we het niveau van een passiefgebouw, superlaag- of zero-energiegebouw moeten bereiken, hebben alle kleine details die repetitief en continu zijn - zoals de profielen voor de beglazing - een ongelooflijk grote invloed. Ik heb er geen probleem mee om te zeggen dat kunststofoplossingen voor zo n details een heel belangrijke rol kunnen spelen. Wanneer je prioriteiten stelt, is het doorslaggevend dat de energie-efficiëntie van een gebouw op bijvoorbeeld 50 of 70 jaar wordt bekeken, wat nodig is om aan de passiefhuisnorm te voldoen. Oké, eventueel kan je isoleren met wat cellulose, maar alleen nadat je de efficiëntie van het gebouw berekend hebt. Het is totaal idioot om een gebouw op te trekken met materialen als cellulose of hout, en daarmee de passiefhuisnorm niet te realiseren. Het is al even idioot om materialen te gebruiken die zogezegd ecologisch zijn, maar die niet geclassificeerd of gecertificeerd zijn. Ik denk hierbij aan isolatiematerialen, waarvan nog niet bewezen is wat hun efficiëntie is op het gebied van bijvoorbeeld dampdichtheid en hun levensduur. Voor ons is het van essentieel belang dat rekening wordt gehouden met de hele levenscyclus van een gebouw. De energie die nodig is voor de productie van de materialen heeft maar een heel kleine impact in verhouding tot de hele levensduur van een gebouw. Uit studies die vergelijken hoeveel woningen in Europa worden gebouwd of gerenoveerd, blijkt - tot onze verbazing - dat België op de laatste plaats stond. Architect Sebastian Moreno-Vacca Bestuurder van A2M sc sprl, Voorzitter van RvB van PMP vzw ( www.maisonpassive.be) Assistent aan de ULB-[LaCambreHorta] Wij bouwen dus heel weinig en wij renoveren heel weinig. De levensduur van onze gebouwen ligt dus ver boven het gemiddelde van de levensduur van bepaalde componenten.

38 inhouden dat het materiaal na gebruik onmiddellijk als afval wordt afgevoerd, hebben 39 we een probleem. Momenteel verbruiken we met z n allen wereldwijd bijna 300 miljoen ton kunststoffen per jaar: dat is zo n 50 kg per persoon. Ieder jaar! De doorstroom aan materialen (en dus energie!) is met andere woorden gigantisch groot, en is op zich fundamenteel niet duurzaam. Dit is geen kwestie van fossiele versus hernieuwbare grondstoffen. Een dergelijke doorstroom van materialen is in beide gevallen niet houdbaar. Het belangrijkste is dus dat het volume van deze doorstroom 'Kunststoffen als materiaal zijn een onderdeel van sterk daalt. Sommigen spreken van een noodzakelijke daling van de doorstroom van een groter geheel en hun zin of onzin moet dus steeds materialen (inclusief kunststoffen) met factor 0. Dit kan gerealiseerd worden deels door te dematerialiseren (bv. door diensten in plaats van producten aan te bieden), in deze ruimere context gezien worden.' deels door kringlopen te sluiten. Hoogwaardige recyclage reduceert de lineaire doorstroom van kunststoffen. 02/ DUURZAAM BOUWEN MET kunststoffen Zijn kunststoffen redders van de aarde, ofwel de toxische verpersoonlijking van onze verslaving aan fossiele grondstoffen? Kunnen kunststoffen wel duurzaam zijn? Hoe kan een eindige fossiele grondstof leiden tot een duurzaam product? Dragen kunststoffen omwille van hun fossiele oorsprong bij tot klimaatverandering? Is dit gewoon geen kwestie van fossiele grondstoffen te vervangen door biogrondstoffen, zoals maïs of suikerriet? Het is niet eenvoudig om door het bos de bomen nog te kunnen zien. Vooreerst de vraag of een materiaal wel duurzaam kan zijn. In principe bestaan er heel weinig slechte materialen, er bestaan echter wel goede en slechte toepassingen van materialen. Bestaan er slechte kunststoffen? Soms wel. Denk maar aan de courant gebruikte weekmakers in flexibel pvc of bepaalde vlamvertragers die soms als additief worden toegevoegd aan kunststoffen. Vaak is dit een geladen discussie, waarbij in geval van twijfel, steeds op een transparante manier, het voorzorgsprincipe zou moeten gelden. Voor de rest van de gevallen moeten we dus evalueren of de kunststoffen in goede, dan wel slechte toepassingen worden gebruikt en of er voor dezelfde toepassing geen andere materialen ingezet kunnen worden die over hun levensduur een lagere of gelijkaardige milieu-impact hebben. Hernieuwbare materialen die hergebruikt of gerecycleerd worden, kunnen dan zeker als alternatief dienen. Wat zijn dan de goede en slechte toepassingen van kunststoffen? De relevante vraag die we ons hier moeten stellen is of de kunststoffen in een bepaalde toepassing leiden tot een verduurzaming van een functie of dienst. Aan welke maatschappelijke nood komt een kunststoftoepassing tegemoet? Als eenvoudig voorbeeld kunnen we kijken naar een dakgoot en het hele regenwaterbeheerssysteem van een woning. Opvang en hergebruik van regenwater vervullen duidelijk een duurzame maatschappelijke functie, dus kan het gebruik van bepaalde kunststoffen hier als duurzaam gezien worden. Kunststoffen als materiaal zijn een onderdeel van een groter geheel en hun zin of onzin moet dus steeds in deze ruimere context gezien worden. Een goede toepassing is dan ook een toepassing waarvan de gebruikte materialen opnieuw gerecycleerd worden. Het aspect eco-design komt hier sterk naar de voorgrond. Eco-design is een design dat o.a. nadien hoogwaardige recyclage mogelijk maakt. Recycleerbaar betekent niet dat de materialen effectief ook gerecycleerd worden. The proof of the pudding is in the eating is ook hier van toepassing. Het inzetten van gerecycleerde kunststoffen in toepassingen is dan ook waar het om gaat. In een fysisch groeiende globale economie zal er echter steeds vraag zijn naar 'verse' primaire materialen. Hoe kan deze vraag dan duurzaam ingevuld worden? Idealiter gebeurt dit op basis van afvalstoffen (hernieuwbare of andere) of andere restproducten zoals CO2. Vooral dit laatste biedt interessante perspectieven: beeld je een industrie in die een probleem (CO2) omtovert in een oplossing. Als conclusie. Duurzame kunststoffen zijn kunststoffen die: / geen toxische componenten bevatten / in hun toepassing een functie of dienst verduurzamen / in toepassingen in eco-design doorgedreven hergebruik of recyclage mogelijk maken / bij voorkeur geproduceerd zijn uit rest- of afvalstoffen. Kunststoffen hebben dus zeker het potentieel om duurzaam of duurzamer te worden. Duurzame toepassingen, het inzetten van goede kwaliteit gerecycleerd materiaal en ketenbeheer (van producent via sloopwerker, sorteerder, recycleur tot designer) zijn allemaal elementen die bijdragen aan een verduurzaming van het gebruik van kunststoffen. De uitdaging is in essentie de nodige samenwerking te realiseren tussen meerdere schakels in de waardeketen om dit samen mogelijk te maken. Jeroen Gillabel Beleidsmedewerker duurzaam materialenbeheer Bond Beter Leefmilieu Is een kunststof die een duurzame functie vervult, zoals bijvoorbeeld die dakgoot, dan per definitie duurzaam? Niet noodzakelijkerwijze. Indien de toepassing zou