Handhygiëne
Inleiding Deze folder is bedoeld om u te informeren hoe u de overdracht van microorganismen, zoals bacteriën en virussen, kunt voorkomen. Uw handen wassen of desinfecteren zijn de belangrijkste maatregelen. Deze folder is bestemd voor alle zorginstellingen binnen de St Anna Zorgroep. Algemeen Op en in onze huid komen veel micro-organismen voor. Dit wordt ook wel onze huidflora genoemd. De huidflora bestaat voornamelijk uit bacteriën. We maken onderscheid tussen de zogenaamde: Blijvende bacteriën De blijvende bacteriën worden ook wel onze eigen bacteriën genoemd. Ze zijn voor onszelf niet schadelijk. In feite beschermen ze ons tegen vreemde, vaak ziekmakende bacteriën die in onze omgeving voorkomen en die we tijdelijk oppikken. Tijdelijke bacteriën Vooral op onze handen komen veel tijdelijke micro-organismen voor, afhankelijk van de aard van onze werkzaamheden. Juist deze tijdelijke micro-organismen worden gemakkelijk via onze handen overgedragen. Dat kan bij patiënten in zorginstellingen leiden tot infecties. 2
Handhygiëne Handhygiëne is: alle maatregelen die genomen moeten worden om de overdracht van micro-organismen via de handen, naar patiënten en voorwerpen te voorkomen. Dit omvat het reinigen en /of desinfecteren van de handen. Reinigen Reinigen van de handen is het mechanisch verwijderen van vuil en microorganismen door het wassen van de handen met water en vloeibare zeep. Een goede techniek voor het reinigen van handen is als volgt: 1. Open de kraan. 2. Maak de handen nat en voorzie deze van 3 ml vloeibare zeep. 3. Wrijf de handen gedurende 10 seconden goed over elkaar. Vingertoppen, duimen, polsen en gebieden tussen de vingers moeten goed worden ingewreven. 4. Spoel af onder flink stromend water. 5. Droog de handen grondig af met een papieren handdoek, ook de polsen en tussen de vingers! 6. Sluit de kraan. Gebruik bij draaikranen een (gebruikte) papieren handdoek en gooi deze daarna weg. Desinfecteren Desinfecteren van de handen is het doden van micro-organismen door het inwrijven van de handen met handenalcohol. De techniek van desinfectie is: 1. Breng minimaal 3 ml. handalcohol op zichtbaar schone, droge handen aan. 2. Wrijf de handen nu zorgvuldig over elkaar tot de handen goed droog zijn. 3
Vergeet ook de vingertoppen, duimen, polsen en gebieden tussen de vingers niet. Aan handalcohol zijn terugvettende bestanddelen toegevoegd die er voor zorgen dat uw huid, ook na veelvuldig desinfecteren niet uitdroogt. Flacons voor vloeibare zeep en voor handenalcohol mogen nooit worden bijgevuld. Vervang altijd de gehele flacon. Welke methode wanneer? De handen moeten altijd worden gewassen: Voor aanvang van de werkzaamheden Na toiletbezoek Na het snuiten van de neus en niezen Na roken Na het nuttigen van etenswaren Of handen gereinigd en/of gedesinfecteerd moeten worden hangt af van: A) De aanwezigheid van zichtbaar vuil (zichtbare verontreiniging). B) De weerstand (afweer) van de patiënt Ad A: Zichtbare verontreiniging Zijn de handen zichtbaar verontreinigd, dan moeten de handen altijd worden gewassen met water en vloeibare zeep. Na het drogen kunnen indien nodig- de handen aanvullend worden gedesinfecteerd. Deze reiniging vooraf is noodzakelijk omdat sommige vuilresten de desinfecterende werking van handalcohol nadelig beïnvloeden. Ad B: Weerstand van de patiënt Normale weerstand Bij patiënten met een normale weerstand worden reiniging en desinfectie als gelijkwaardige methoden beschouwd. De keuze hangt in de praktijk 4
veelal af van de praktische uitvoerbaarheid (zoals de aanwezigheid van wastafels) en de aanwezigheid van zichtbare verontreiniging van de handen. Reiniging of desinfectie bij patiënten met een normale afweer is nodig: na lichamelijk onderzoek na contact met lichaamsvloeistoffen na elke verpleegkundige handeling Desinfectie is altijd nodig voor invasieve handelingen zoals: kleine ingrepen wondbehandeling en/of verzorging Verminderde weerstand Bij patiënten met een verminderde weerstand heeft desinfectie bijna altijd de voorkeur, in ieder geval voor: vluchtige contacten het wassen van de patiënt wondbehandeling en/of verzorging lichamelijk onderzoek invasieve ingrepen/ handelingen In enkele gevallen staat ook bij deze categorie patiënten reiniging gelijk aan desinfectie en is één van beide nodig: Na ieder lichamelijk onderzoek Na contact met lichaamsvloeistoffen Na verpleegkundige handeling Patiënten met verminderde weerstand zijn o.a.: intensive care patiënten, neonaten op de couveuseafdeling, patiënten met leukemie/ granulocytopenie en patiënten met brandwonden. 5
Handschoenen Het dragen van handschoenen is geen alternatief voor reiniging of desinfectie van de handen! Afhankelijk van de situatie worden ze gedragen om overmatige besmetting van de handen te voorkomen, of om introductie van micro-organismen bij bepaalde ingrepen bij de patiënt te voorkomen. Ook vóór en na het dragen van handschoenen moeten de handen worden gereinigd en/of gedesinfecteerd. Wat te doen bij huidaandoeningen? Bescherm wondjes of andere huidaandoeningen door deze af te dekken met waterafstotend materiaal of door handschoenen te dragen. In een aantal situaties zal dit helaas niet mogelijk zijn. Overleg dan met uw leidinggevende over tijdelijke ontheffing van patiëntgebonden taken/ handelingen. Lotions en crèmes Lotions en crèmes worden gebruikt om het uitdrogen van de huid tegen te gaan. Gebruik alleen lotions en crèmes uit tubes of disposable flacons. Potjes hebben het nadeel dat hierin na besmetting, doorgroei en verspreiding van micro-organismen kan plaatsvinden. Gebruik lotions en crèmes met mate. Sieraden Het dragen van handsieraden (zoals ringen, armbanden, polshorloges) is niet toegestaan omdat ter plaatse de huid niet goed kan worden gereinigd of gedesinfecteerd. Ook het dragen van nagellak en versieringen als kunstnagels is doordat in microscheurtjes kolonisatie door micro- organismen plaatsvindt niet toegestaan. 6
Wist u dat de handen de hele dag bezig zijn met aanraken? de handen veel micro-organismen bevatten? een deel daarvan als vaste bewoner altijd aanwezig is? een deel daarvan slechts tijdelijk aanwezig is? deze meestal behoren tot de pathogene (ziekmakende) microorganismen? deze tijdelijke bewoners uw hand als taxi gebruiken? juist deze tijdelijke bewoners goed kunnen worden weggewassen met water en zeep? deze geëlimineerd worden door het gebruik van handalcohol? als voorwaarde dan wel geldt dat de handen niet zichtbaar verontreinigd mogen zijn? een goede handhygiëne ongeveer 80 % van alle besmettingen kan voorkomen? het dragen van handsieraden een goede reiniging / desinfectie onmogelijk maakt? handschoenen geen alternatief zijn voor handenhygiëne? 7
8