Inhoudsopgave Blz. 1 Blz. 5 Wat is een schroefbus? Constructies Bewerkingsstappen Afkorten Blz. 2 Zaagmachines Minicirkelzaagje Lintzaag Figuurzaagmachine Grote cirkelzaag Blz. 3 Schroefdraad Blz. 6 Afvlakken Loodrecht uiteinde Niet te hard duwen! Blz. 7 Dwarsgat boren Dubbelblok Verticale boorblok Centreren Centreren Centerbit Schroefdraad maken Blz. 8 De draaibank Wat is een draaibank? Blz. 4 Boren in de lengterichting Boren Aanwijzingen bij het gebruik van dit bestand. In dit bestand wordt veel met knoppen gewerkt die aangeklikt kunnen worden. Gele knoppen openen een extern web-adres. Blauwe onderstreepte tekst opent een andere bladzij in dit bestand of op het web. Afbeeldingen bevatten een hyperlink naar het bronbestand, tenzij het eigen materiaal is. Het NIUtec-logo verwijst naar de startpagina van de website. Voor dit bestand en alle daarbij behorende afbeeldingen geldt een Creative Commons licentie. Voor gebruik op scholen en educatieve instellingen wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen voor een vergoeding. Voor op- of aanmerkingen betreffende de inhoud en/of gebruik kan contact opgenomen worden met NIUtec-support. Heeft u waardering voor deze uitgave en wilt u bijdragen aan het instandhouden van de website? Dan kunt u een donatie doen! E-mail
Wat is een schroefbus? jes zijn ronde plastic staafjes met binnenin schroefdraad waarmee plankjes of latjes met elkaar verbonden kunnen worden. Lagenconstructie Constructies In de tekening verbinden 4 witte busjes de twee basisplankjes met elkaar. Dit wordt een lagenconstructie genoemd. Een lagenconstructie heeft altijd meerdere verbindingspunten die niet op één lijn liggen. Als de punten op één lijn liggen, zoals bij latjes, heet het een ladderconstructie. In de tekening zie je een ladderconstructie met de rode en ook met de blauwe busjes. Bewerkingsstappen Er zijn 5 bewerkingsstappen nodig om een schroefbusje te maken. 1- rondstaf afkorten 2- boorgat centreren 3- langsgat boren 4- schroefdraad tappen 5- uiteinden afvlakken Ladderconstructies Afkorten Een stuk materiaal afzagen heet afkorten. Afkorten kan je op verschillende manieren doen. - Met een handzaagje - met een lintzaag - met een cirkelzaag Als je niet al te veel stukjes moet zagen, kan je dat het beste met de hand doen. Mooi recht gaat het met een zaag die in een geleidingsblok loopt. Ook al gaat het misschien wat langzamer dan met een machine, met een handzaagje afkorten is beslist veiliger! Op de volgende bladzij worden een aantal zaagmachines besproken. Afkorten met een handzaagje in een geleidingsblok 1
Zaagmachines Minicirkelzaagje Een tafelcirkelzaagje is handig om snel grotere hoeveelheden materiaal mee af te zagen. Erg geschikt om rechte lijnen mee te zagen. Gebogen lijnen kunnen op een cirkelzaag niet gezaagd worden. Ook geschikt voor vingertjes. Let er op dat je het staf in het midden naar voren duwt, zodat de zaagsnee niet vastklemt om het blad. Als het verkeerd gaat, wordt in één klap het materiaal naar achteren geslagen! Lintzaag In een lintzaag loopt een lange zaagband rond over twee wielen. De zaag beweegt altijd in dezelfde richting en zaagt daardoor snel. Een lintzaag is redelijk geschikt om af te korten. Alleen is de afstand tussen de zaag en de zijkant niet zo groot, waardoor je geen lange stukken kunt afkorten. Een lintzaag is niet zo geschikt om rechte lijnen mee te zagen, daarvoor is de zaag te smal. Maar ook té sterke krommingen kunnen niet, daarvoor is het zaagblad weer te breed. Wees erg voorzichtig met rondstaf, het kan plotseling gegrepen worden door de zaagtanden en gaan rollen! Figuurzaagmachine Een figuurzaagmachine laat het zaagje op-en-neer bewegen. Daardoor zaagt hij langzaam en trilt hij erg. Niet geschikt voor afkorten en al helemaal niet voor rechte lijnen! Het enige waarvoor hij goed is te gebruiken is om figuren uit plaatmateriaal te zagen. Draag beslist een veiligheidsbril, een zaagje dat kapot gaat kan in je ogen springen! Grote cirkelzaag (niet afgebeeld) Grote hoeveelheden kunnen het beste op een grote cirkelzaag wordt afgekort. Daarvoor kunnen 19 staven in een zeskant gebundeld worden en stevig over de hele lengte met afplaktape omwikkeld worden (dubbele laag). Wél tamelijk riskant bij kleine stukjes, gebruik dan liever een lintzaag. Met kunststof ontstaat door statische elektriciteit wel veel stof dat overal aan blijft plakken, zelfs met een goede afzuiging! Werken met een grote cirkelzaag kan erg gevaarlijk zijn en is daarom absoluut verboden voor leerlingen. 2
Centreren Centreren Vóór het boren moet een schroefbus altijd gecentreerd worden. Dat is nodig om het boorgat precies in het midden van het rondstaf te krijgen. Centrisch boren is heel belangrijk, omdat een gat dat niet in het midden geboord wordt, automatisch ook scheef door de rondstaf zal gaan. En een scheef geboorde schroefbus zal ook scheef afgevlakt worden, waardoor hij scheef in het werkstuk komt te staan en niets meer zal passen! Doorsnede centerbit Centerbit Centreren gebeurt met een centerbit. Het is een buisje met een trechtervormig uiteinde. In het midden zit een centerboor, een heel kort, stevig boortje met een klein puntje. Door het centerboortje te verschuiven kan het centerbit geschikt gemaakt worden voor rondstaf van verschillende diktes. Het piepkleine begingaatje dat met het centerbit geboord wordt, is voldoende om de grote boor die hierna komt op de goede plek te verder te laten boren. Druk, terwijl de (elektrische) boormachine draait, het busje met de hand stevig in het gat van het centerbit. Als de boormachine hoor- en voelbaar zwaarder gaat lopen, komt het rondstaf tegen de wand van het trechtertje, en is het centertje geboord. Dit is al na ongeveer 1 seconde! 3
Boren in de lengterichting Boren Om een gat in de lengterichting te boren moet het gecentreerde stukje rondstaf ingespannen worden in de boorkop van een horizontaal opgestelde boormachine (handbediend of elektrisch). In de lengterichting van een profiel boren heet ook we axiaal boren, afgeleid van het woord axis, dat as betekent. De boormachines hebben een zogenaamde snelspankop, die je open en dicht draait door de twee geribbelde ringen met de hand tegen elkaar in te draaien. bij het boren altijd Klem het stuk rondstaf in de boorkop. Schuif het boorblok tegen het werkstuk, zó dat de boorpunt in het center valt. Duw, terwijl je boort, het boorblok stevig tegen de boor. Duw ter hoogte van de boor en niet naast het midden. Verwijder regelmatig de uitgeboorde spaan (de krul ) zodat die niet klem gaat zitten in het boorgat. Dit doe je door het boorblok terug te trekken terwijl je gewoon rechtsom doordraait. rechtsom draaien Als je terugdraait (linksom), duw je de spaan weer terug in het gat! Boor niet dieper dan 2 centimeter, meer is onnodig en geeft alleen maar problemen. Gek, de boor staat stil en de schroefbus wordt gedraaid. 4
Schroefdraad maken Schroefdraad Na het boren moet er schroefdraad in het gat gemaakt worden. Dat doe je met een schroefdraadtap. Een tap snijdt een spiraalgang uit in de wand van het gat. Het gat moet dus wat kleiner zijn dan de schroef die er later in moet. Schroefdraadtap Welke boor je precies moet kiezen vindt je in het tabelletje dat vaak achter op een schuifmaat te vinden is. Voor M4 moet je hiervoor een boor van 3,3 mm hebben. Zet het busje op het centreerpinnetje. Zo kan je het mooi recht tegen de tap aanschuiven. Blijf bij het tappen het busje goed vasthouden! Als het eerste begin gemaakt is en de tap een paar millimeter in het busje zit, kan je het steunblok wegschuiven. Bij een kort busje (tot max. 4 cm) kan je helemaal doorgaan met tappen tot hij er aan de andere kant weer uitkomt. Als het gat níet helemaal doorloopt, moet je ophouden vóórdat de tap tegen de bodem van het gat vastloopt. Dus stoppen zodra het geribbelde deel in het busje verdwenen is. LET OP: Je mag het busje vasthouden met een combinatietang, maar laat het niet slippen, anders krijg je lelijke krassen! Het is genoeg om een schroef 6-8 mm in het kunststof te draaien. Langere schroeven zijn overbodig! Aan de rand van het gat ontstaat altijd een hinderlijk rafeltje, de braam. Dat kan je weghalen met een verzinkboor, zie plaatje. 18 mm 12 mm mm 8 Verzinkboor 5
Afvlakken Loodrecht uiteinde Als je zelf een schroefbus afzaagt, weet je nooit of dat goed recht gaat. Ook wanneer het door de docent gedaan is op de cirkelzaag, kan het scheef zijn gegaan. Dat kan later een probleem geven, vooral als de bus gebruikt wordt om bijvoorbeeld een wiel op een as vast te maken. Verder is afvlakken een prima manier om een reeks schroefbusjes allemaal precies even lang te maken. Daarom moet je schroefbusjes altijd afvlakken. vlakbeitel facetbeitel Afvlakken gaat met een soort puntenslijper. We noemen het een afvlakbit. Bij het afvlakken staat het afvlakbit stil en draait het werkstuk. Reden: op deze manier krijg je een uiteinde dat loodrecht op lengteas van de schroefbus staat. Net als bij het axiaal boren! Niet te hard duwen! Zet het busje op de schroefdoorn en schuif het afvlakbit tegen het uiteinde. Draai voorzichtig een beetje van het uiteinde af. Draai het busje om en slijp ook wat af van de andere kant. Zet daarna het stelblokje vast tegen het slijpblok, zodat dat niet verder kan schuiven. Zo kan je de volgende busjes even lang maken. 6 Als de druk te groot is, kan je de schroefdraad bij de schroefbit kapot maken. Dit gebeurt vooral als de afvlakbit net geslepen is.
Dwarsgat boren Dubbelblok Met het dubbelblok kan je ook gaten van opzij (dwarsgat) in rondstaf boren. Je hebt hiervoor een blok nodig met een Vvormige aanslag Dwars op de profielrichting boren wordt ook we radiaal boren genoemd, naar radius, dat straal betekent.. Soms moet je in veel schroefbussen steeds op dezelfde plaats gaten boren. Je kunt hiervoor het beste een achteraanslag gebruiken. Je kan het natuurlijk ook gewoon met een schuifmaat opmeten. achteraanslag Verticale boorblok Voor meer gaten in dezelfde schroefbus kan je beter het verticale boorblok gebruiken. Het schroefbusje moet dan op een stukje vierkantstaf worden geschroefd. Zo kan je bij het tweede gat precies in dezelfde richting boren. Je kan hem ook 90 graden gedraaid in de V-groef leggen om een gat loodrecht op het vorige te boren. Op de foto s zie je een ringetje halverwege het vierkantstaf. Dit kan je tegen de zijkanten van de blokjes schuiven, zodat je steeds op dezelfde plaats boort. 7
De draaibank De boor stilhouden en het werkstuk rondraaien is een manier van werken die je vindt bij een draaibank. Het grote voordeel van deze manier van werken is dat de boor precies in het midden blijft. Wat is een draaibank? Centreren Een draaibank is een grote machine waarop werkstukken ingeklemd kunnen worden om bewerkt te worden. Die bewerkingen kunnen zijn: rond maken vlak maken gaten boren schroefdraad maken en nog véél meer Werkstukken worden vaak ingeklemd in de draaiende kop van de draaibank, waar dan een beitel voor langs bewogen kan worden. Alles is heel zwaar uitgevoerd, om speling (niet toegestane beweging) te voorkomen. Boren Schroefdraad tappen Afvlakken Draaibank 8