Is uw gemeente voorbereid op een hartstilstand? www.6minutenzone.nl

Is uw gemeente voorbereid op een hartstilstand? www.6minutenzone.nl

Inhoudsopgave Deel 1: Het beleid 1. Inleiding 2. 6 minuten bij hartstilstand 3. Wat kan uw gemeente doen? 3 4 6 Deel 2: De praktijk 4. Mogelijke samenwerkingspartners 5. Oproepsysteem 6. Reanimatie- en AED-onderwijs 7. AED S 8. Financiering 9. Publiciteit 10. Checklist advertentie Colofon Maaike van Wissen - Báez Bautista, Projectmanager Implementatie Opmaak: Studio 66 Druk: Mouthaan Grafisch bedrijf Uitgave: April 2009 2 7 11 13 16 23 24 26

1. Inleiding Elke week worden ongeveer 300 Nederlanders getroffen door een plotselinge hartstilstand buiten het ziekenhuis. Dat zijn 15.000 à 16.000 slachtoffers per jaar met een gemiddelde leeftijd van 65 jaar. De meeste slachtoffers vallen in en rond het huis. Dat betekent dat ook in uw gemeente elk jaar ongeveer 1 op de 1000 inwoners slachtoffer wordt. Minder dan 10% van de slachtoffers overleeft, maar dat percentage kan door de juiste maatregelen veel hoger worden. Op Schiphol bijvoorbeeld, is de overlevingskans bij een hartstand door het nemen van de juiste maatregelen nu 39%. De Nederlandse Hartstichting wil, met uw hulp, deze overlevingskans bij een hartstilstand in Nederland vergroten naar 25% in 2012. Om een zo groot mogelijke overlevingskans te bieden, moet er binnen 6 minuten actie ondernomen worden. Ambulances hebben aanrijtijden van gemiddeld een kwartier, dan is het voor de meeste slachtoffers te laat. Dit betekent dat er voor aankomst van de ambulance gehandeld moet worden door omstanders. In hoofdstuk 2 leest u welke actie omstanders moeten ondernemen bij een hartstilstand om de overlevingskans van slachtoffers te vergroten. In Nederland komen steeds meer plekken die zo zijn ingericht dat omstanders de juiste actie kunnen ondernemen binnen die eerste 6 minuten: zij kunnen direct 112 bellen, starten met reanimatie en de Automatische Externe Defibrillator (AED) toepassen. Zo n plek noemen we een 6 minuten zone. In hoofdstuk 2 leest u meer over de inrichting van een 6 minuten zone. Bij de projecten die tot nu toe gestart zijn, is de gemeente vrijwel altijd betrokken. Soms heel actief, soms meer op de achtergrond. De Hartstichting wordt regelmatig benaderd door gemeenten met de vraag wat zij kunnen bijdragen aan een 6 minuten zone. Door middel van dit boekje kunt u kijken wat u zou kunnen doen binnen de beschikbare tijd en het beschikbare budget. Deel 1 (hoofdstuk 1 tot en met 3) is vooral ingestoken op voorlichting op beleidsmatig niveau. Deel 2 (hoofdstuk 4 tot en met 10) beschrijft meer de praktische, op implementatie gerichte onderdelen bij het opzetten van een 6 minuten zone. In dit boekje leest u wat er allemaal komt kijken bij het opzetten van een 6 minuten zone. Op www.6minutenzone.nl kunt u uitgebreidere informatie vinden en online een projectplan maken. Ook kunt u hier terecht voor concrete vragen aan de medewerkers van de Hartstichting. Op de website vindt u voorbeelden van hoe andere gemeenten de 6 minuten zone in hun gemeente hebben aangepakt en vele andere tools die te gebruiken zijn bij de opzet van een dergelijk project. 3

2. 6 minuten bij hartstilstand Welke actie is nodig binnen 6 minuten? Elke week worden ongeveer 300 Nederlanders buiten het ziekenhuis getroffen door een hartstilstand. Jong, oud, man, vrouw: iedereen kan getroffen worden door een hartstilstand. Op dit moment is de overlevingskans minder dan 10%. Deze overlevingskans kan flink vergroten als omstanders direct de juiste actie ondernemen. Wat is nodig om een slachtoffer binnen 6 minuten te helpen? 1. Omstander belt 112. Dit is over het algemeen geen probleem, aangezien in 70% van de gevallen een omstander aanwezig is. 2. Getrainde vrijwilliger start direct basale reanimatie. Door direct te starten met reanimeren krijgen vooral de hersenen zuurstof en het hart wordt voorbereid op de volgende stap. Het is belangrijk dat binnen 6 minuten gestart wordt met reanimeren. Gebeurt dit niet dan zullen hersencellen na 4 tot 6 minuten onherstelbaar beschadigd raken. Hiervoor is het nodig dat mensen getraind worden in het reanimeren. Een keer per jaar een cursus van een dagdeel is hierbij voldoende. 3. Getrainde vrijwilliger defibrilleert. In 50% van de gevallen is bij een hartstilstand sprake van een chaotische hartritmestoornis, die alleen is op te heffen door snelle defibrillatie. Omstanders kunnen hiertoe defibrilleren met de Automatische Externe Defibrillator (AED). Hiervoor is het noodzakelijk dat er een AED beschikbaar is en dat er mensen zijn die om kunnen gaan met de AED. Hiervoor dienen mensen een cursus te volgen. Over het algemeen is dit een onderdeel van de bovengenoemde reanimatiecursus. 4. Ambulancehulpverlener neemt reanimatie over Na ongeveer 15 minuten zullen de ambulancehulpverleners arriveren. Zij nemen bij aankomst de reanimatie over en starten de professionele hulpverlening en dragen de patiënt over aan het ziekenhuis. 4

Tip: op www.6minuten.nl vindt u informatie over de voorlichtingscampagne van de Hartstichting: 6 minuten, weet wat je moet doen bij een hartstilstand. Er zijn televisiespotjes, radiospotjes, folders, advertenties, etc. Wat is een 6 minuten zone? Een 6 minuten zone is een gebied dat zo is ingericht dat in geval van een hartstilstand binnen 6 minuten 112 wordt gebeld, iemand start met reanimeren en binnen 6 minuten een AED wordt ingezet. Afhankelijk van de situatie/infrastructuur kan de zone bijvoorbeeld een provincie, gemeente, dorp, woonwijk, bedrijf, vereniging, sportaccommodatie of evenement zijn. Gelukkig nemen steeds meer gemeenten het initiatief om 6 minuten zone s op te zetten. Bij het opzetten van een 6 minuten zone moet er onder andere gezorgd worden voor: - een oproepsysteem (zie ook hoofdstuk 5) Een oproepsysteem is nodig voor het oproepen van burgerhulpverleners. Burgerhulpverleners zijn burgers die een reanimatie-en-aedcursus hebben gevolgd en dus in staat zijn een slachtoffer bij een hartstilstand te helpen. In sommige gebieden kan deze oproep tegenwoordig ook via het alarmnummer 112 worden gedaan. De meldkamer zorgt er dan voor dat er burgerhulpverleners en ambulances naar het slachtoffer worden gestuurd. - Reanimatie- en AED-onderwijs (zie ook hoofdstuk 6) Burgers moeten worden opgeleid in het reanimeren en defibrilleren, zodat zij kunnen optreden als hulpverlener. Het kost een burger maar een paar uurtjes om het te leren. Ook kunnen mensen die al getraind zijn, geënthousiasmeerd worden om mee te werken. - AED s (zie ook hoofdstuk 7) AED s moeten worden aangeschaft, herkenbaar geplaatst worden, en 24 uur per dag gemakkelijk te bereiken zijn door de burgerhulpverleners. 5

3. Wat kan uw gemeente doen? Door een bijdrage te leveren aan het opzetten van een 6 minuten zone, kunt u als gemeente laten zien dat het welzijn van de inwoners voor u van groot belang is. Als gemeente kunt u de verantwoordelijkheid op zich nemen om een 6 minuten zone te organiseren en te bewaken. Ook kunt u er voor kiezen om een meer coördinerende rol op u te nemen en relevante lokale organisaties te betrekken bij de 6 minuten zone. Tot slot kunt u er ook voor kiezen om een bepaald bedrag beschikbaar te stellen en de organisatie over te laten aan andere lokale partijen. Welke vorm u ook kiest, van belang is dat de inspanningen die geleverd worden, altijd leiden tot een complete 6 minuten zone. Her en der in de gemeente AED s ophangen kan een goed idee lijken, maar als er niets omheen georganiseerd wordt creëert het een schijnveiligheid. Een AED alleen redt geen levens. De mensen die reanimeren en de AED bedienen kunnen dat wel. Zorg dus dat u rekening houdt met alle elementen die bij een 6 minuten zone nodig zijn: het oproepsysteem, voldoende opgeleide burgerhulpverleners en voldoende AED s (hoofdstuk 2). Misschien ziet u het opzetten van een 6 minuten zone als een grote klus. Dit hoeft niet zo te zijn. U kunt aansluiten bij de al aanwezige voorzieningen. Is de meldkamer van uw regio al aangesloten op een oproepsysteem? Welke inwoners zijn al getraind in reanimatie en AED-gebruik door de lokale cursusinstellingen? En zijn er al AED s aanwezig in de gemeente? Grote kans dat enkele elementen al in werking zijn in uw gemeente. Dan kunt u ervoor kiezen om al deze losse elementen samen te (laten) brengen in een goedwerkende 6 minuten zone. Een gemeente is als geen ander in staat om overzicht te creëren en regie te voeren. advertentie 6

4. Mogelijke samenwerkingspartners Verschillende personen en instanties zijn betrokken bij de totstandkoming van een 6 minuten zone. Welke partijen worden benaderd, is afhankelijk van de omvang en opzet van het project. Maar hoe dan ook geldt: wilt u van uw gemeente een 6 minuten zone maken, dan is het nodig om diverse partijen bij uw project te betrekken. Sommige hoeft u alleen maar te informeren, andere zult u actief bij uw project betrekken. Het is belangrijk om het projectnetwerk goed in kaart te brengen, te organiseren en waar mogelijk taken met partijen te delen. Een goede organisatie van het netwerk is noodzakelijk om: Uw activiteiten en die van betrokken partijen op elkaar af te stemmen Waar mogelijk acties en verantwoordelijkheden te delen Kennis en invloed van partijen uit het netwerk optimaal te benutten Draagvlak en betrokkenheid te creëren Continuïteit in de financiering en uitvoering te bevorderen Wie spelen een rol in het netwerk? Voor het opbouwen van een degelijk netwerk rond uw 6 minuten zone begint u met een omgevingsanalyse. Ten eerste kijkt u wat er in uw omgeving al gebeurt op dit vlak. Het is mogelijk dat andere organisaties of verenigingen plannen hebben voor een project of er zelfs al mee bezig zijn. Zorg dat u deze mensen spreekt en op de hoogte bent van hun ambities en plannen. Mogelijk kunt u al in dit stadium tot samenwerking komen. Kijk ook naar projecten in de buurt die buiten uw gemeente vallen. Ook van die projecten kunt u leren en wellicht is een vorm van samenwerking mogelijk. Voorts is het zinvol te onderzoeken welke cruciale personen of partijen bijdragen aan het welslagen van uw project. Noodzakelijke samenwerkingspartners Er zijn belanghebbenden die u, gezien hun functie, op de hoogte zal moeten stellen van uw initiatief. Maar u hebt ze ook nodig voor het duurzaam verankeren van uw project. U moet al deze partijen op zijn minst informeren over uw initiatief. Het gaat hierbij om: Reanimatiepartners van de Hartstichting en Vrienden van de Hartstichting EHBO Verenigingen / Rode Kruis Hulpdiensten en de meldkamer van 112 Reanimatiepartners Hartstichting De Nederlandse Hartstichting werkt samen met de Reanimatiepartners. Dit zijn vrijwilligers die op zo n 300 locaties in Nederland reanimatieonderwijs 7

organiseren. Reanimatiepartners van de Hartstichting werken zonder winstoogmerk en verzorgen daardoor tegen kostprijs reanimatieopleidingen. Reanimatiepartners kunnen in uw 6 minuten zone mensen opleiden, maar ook hun bestaande cursisten enthousiasmeren om zich op te geven bij het project. Kijk op www.reanimatiepartner.nl voor informatie en een overzicht van reanimatiepartners van de Hartstichting. Zie ook hoofdstuk 7: Reanimatie en AED-onderwijs. Vrienden van de Hartstichting Vrienden van de Hartstichting zijn vrijwilligers die zich inzetten voor de Nederlandse Hartstichting. Elk jaar spannen de Vrienden zich in voor de collecte tijdens de Hartweek. Vrienden zijn ook actief op braderieën en tijdens sportevenementen, houden zich bezig met het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten en met fondsenwerving. Verder ondersteunen Vrienden de campagnes van de Hartstichting. In uw 6 minuten zone kunnen de Vrienden helpen om fondsen te werven voor het project. Lees meer over de Vrienden op: www.hartstichting.nl/vrienden. EHBO vereniging / Rode Kruis Ook de EHBO-vereniging speelt vaak een rol in lokale 6 minuten zones. Zij hebben bovendien de beschikking over een actieve en betrokken achterban, die getraind is in eerstehulpverlening en reanimatie. Zij kunnen hun achterban mobiliseren zich bij de 6 minuten zone aan te sluiten. Kijk op www.ehbo.nl voor een overzicht van EHBO-verenigingen. Meldkamer ambulancezorg Op een aantal plaatsen speelt de meldkamer ambulancezorg al een rol bij het oproepen van burgerhulpverleners binnen een 6 minuten zone. De Nederlandse Hartstichting is op landelijk niveau in gesprek met de autoriteiten op dit gebied om te bezien of dit landelijk doorgevoerd kan worden. Meer hierover leest u in het hoofdstuk 5: Oproepsysteem. Ambulancediensten en Regionale Ambulance Voorziening (RAV) De RAV is van belang voor iedere 6 minuten zone. Iedere ambulance is in Nederland uitgerust met een AED. Wanneer de ambulance arriveert bij een reanimatie, neemt het ambulancepersoneel het over van de reanimist. Het is van belang dat de RAV op de hoogte is van de AED locaties en het systeem dat gebruikt wordt. Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) Alle gemeenten in Nederland hebben de taak de gezondheid van hun bewoners te beschermen, te bewaken en te bevorderen (Wet collectieve preventie volksgezondheid). De gemeenten hebben voor het uitvoeren van deze taak een GGD. Een GGD voert minimaal de basistaken uit die in deze wet omschreven staan. Daarnaast 8

voeren GGD en voor hun gemeenten specifieke opdrachten uit. Ondersteuning bij een 6 minuten zone kan zo n specifieke opdracht zijn. Huisartsen Alle huisartsen in de gemeente moeten op zijn minst op de hoogte zijn van uw initiatief. Brandweer Brandweerkorpsen mogen een rol spelen bij reanimaties en andere eerstehulpactiviteiten bij ongelukken. Maar daartoe zijn zij niet verplicht. Steeds meer korpsen nemen de rol van First Responder op zich. Een First Responder is een professionele hulpverlener zoals politie of brandweer waarvan de voertuigen zijn uitgerust met een AED. Bij een hartstilstand starten deze First Responders alvast met reanimeren en defibrilleren tot de ambulancehulpverlening is gearriveerd. Zij kunnen in veel gevallen sneller ter plaatse zijn dan de ambulance maar zijn vaak weer minder snel ter plaatse dan de burgerhulpverleners uit een 6 minuten zone. Politie en wijkagent Vaak is de politie na een melding via 112 als eerste aanwezig. Het is dan handig wanneer de politiemensen bekend zijn met de inzet van de AED door burgers. De wijkagent moet zeker op de hoogte zijn van de (locaties van de) AED. De wijkagent heeft een veel bredere functie dan alleen ordehandhaving en is vaak aanspreekpunt en vraagbaak op allerlei terreinen. De noodhulpauto s worden ook uitgerust met AED s. Mogelijke of wenselijke partijen Een grotere kring van partijen voor uw project, kan u helpen het project in te bedden in de lokale samenleving. Bijvoorbeeld door AED-locaties en burgerhulpverleners aan te leveren: Bedrijfsleven Diverse gezondheidszorginstellingen Diverse vrijwilligersorganisaties en verenigingen Diverse instellingen voor cultuur en vrije tijd Bedrijven Het bedrijfsleven in uw gemeente is vaak een krachtige partner voor uw project. Misschien zijn er enkele (zeer) grote bedrijven actief in uw gemeente, waarschijnlijk zijn er middelgrote en kleine bedrijven aanwezig. Zij kunnen zowel op financieel als op organisatorisch gebied een rol spelen. Mogelijk kunnen bedrijfshulpverleners deelnemen als vrijwilliger aan de 6 minuten zone of hun AED beschikbaar stellen. 9

Ziekenhuis, verpleeg- en verzorgingshuis Professionals in de zorg hebben veel te maken met risicogroepen en zijn daarom belangrijk in het netwerk. Thuiszorg en andere ambulante hulpverlening Thuiszorgmedewerkers en andere ambulante hulpverleners komen mogelijk veel met risicogroepen in aanraking. Verenigingen en vrijwilligersorganisaties Diverse verenigingen en vrijwilligersorganisaties kunnen van grote betekenis zijn voor het project als locatie voor de AED, voor het werven van nieuwe burgerhulpverleners en dergelijke. Het gaat bijvoorbeeld om patiëntenverenigingen en verenigingen voor vrijwillige zorg en hulpverlening, maar ook om bewoners-, buurt- en winkeliersverenigingen. Culturele instellingen Culturele instellingen beheren semi-openbare ruimten als bibliotheken, musea, bioscopen, buurtcentra. Zij zijn mogelijk interessante partners in uw 6 minuten zone, omdat zij veel publiek trekken. Maar ook voor de openbare ruimte kunnen zij een rol spelen. advertentie 10

5. Oproepsysteem Het doel van een oproepsysteem is om bij een hartstilstand zo snel mogelijk een getrainde burgerhulpverlener en een AED ter plaatse te hebben voordat de ambulance arriveert. Met een goedwerkend oproepsysteem bent u er zeker van dat de juiste mensen snel ter plekke zijn en de faciliteiten hebben om direct te starten met reanimeren en defibrilleren. Een goedwerkend oproepsysteem is essentieel voor een succesvolle 6 minuten zone. Hoe regelt u het oproepen van burgerhulpverleners? Er bestaan systemen die er voor zorgen dat, wanneer iemand 112 belt en meldt dat er sprake is van een hartstilstand, de centralist de ambulance stuurt en tegelijkertijd via één druk op de knop een sms laat uitgaan naar het team van burgerhulpverleners. Hierbij wordt een aantal burgerhulpverleners opgeroepen naar de plaats van het ongeval te gaan om reanimatie te starten. Tevens wordt een aantal andere burgerhulpverleners opgeroepen om de dichtstbijzijnde AED ter plaatse te brengen. Schematisch ziet dat er als volgt uit. 112-melding Beoordeling Melding Invoer NAW-gegevens, Plaats Incident in GMS Hartstilstand? ja Lekenalarmeringssysteem Automatische doorgifte plaats incident x Vrijwilligers beschikbaar ja SMS-Melding: Reanimatie nodig op plaats x nee nee Terugkoppeling naar centralist leken wel/niet gealarmeerd SMS-Melding Haal AED op plaats AED en ga naar x Doorgaan met behandeling incident Bron: Dossier Burgeralarmering door hulpdiensten, RB&W, november 2008 11

Op dit moment is er in Nederland een tweetal bedrijven dat een dergelijk systeem ontwikkeld heeft. Er zijn al veel meldkamers die werken met een dergelijk systeem: informatie over deze systemen is te vinden via www.aedlocator.nl en www.aed-alert.nl. Deze manier van oproepen is het meest wenselijk, aangezien de hulpverlening dan het minst van toeval afhankelijk is en bijzonder snel, zonder extra handelingen op gang komt. Op deze manier is geen grote bekendheid onder burgers vereist; de professionele hulpverleningsketen roept burgerhulpverleners op, die bereikbaar en beschikbaar zijn in de directe omgeving. Wel moeten mensen geworven worden die zich willen aanmelden bij dit systeem. Ook moeten er genoeg AED s verspreid over de gemeente zijn, die ook aangemeld worden bij het systeem. Reanimatie en het ophalen van de AED Mocht het (nog) niet mogelijk zijn om het oproepen van burgerhulpverleners te laten verlopen via de meldkamer, dan kan er ook gekozen worden voor directe reanimatie en het ophalen van de AED door omstanders. Voorwaarden hierbij zijn een hoog percentage burgerhulpverleners onder het algemene publiek en maximale bekendheid van AED-locaties bij het publiek. Ook moet het draagvlak in de lokale samenleving zeer groot zijn. Een variant van deze manier is dat er een lijst komt van getrainde burgerhulpverleners en hoe deze mensen te bereiken zijn. Een dergelijke lijst zou dan onder alle inwoners van de gemeente verspreid moeten worden. advertentie 12

6. Reanimatie- en AED-onderwijs Iedereen kan leren reanimeren. In een training van een paar uur leert men hoe men iemand met een hartstilstand op de best mogelijke manier kan helpen. Met de vaardigheden die men op deze cursus leert kan de kans op overleven van het slachtoffer aanzienlijk vergroot worden. Met behulp van een oefenpop leert de instructeur de cursisten welke stappen zij moeten doorlopen wanneer zij omstander zijn bij een hartstilstand. Wat leert de cursist? - Herkennen van een hartstilstand. - Alarmeren: bel 112. - Reanimeren: het slachtoffer beademen en hartmassages geven. - Defibrilleren: het toepassen van de Automatische Externe Defibrillator (AED). Door de inzet van de AED krijgt het slachtoffer een grotere overlevingskans. De meeste cursussen zijn tegenwoordig combinatiecursussen waar zowel reanimatie als AED-gebruik aan de orde komen. Een cursus kost maar een paar uurtjes en een paar tientjes. Na het volgen van een cursus is het van belang minimaal één keer per jaar een herhalingscursus te volgen. Dit is nodig om goed op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen en de geleerde vaardigheden te blijven trainen. 13

Cursusinstellingen Reanimatiecursussen worden in Nederland gegeven door verschillende instellingen. De Reanimatiepartners van de Hartstichting Zoals in hoofdstuk 4 beschreven, verzorgt het netwerk van vrijwilligersorganisaties van reanimatieonderwijs van de Nederlandse Hartstichting, de zogenaamde Reanimatiepartners van de Hartstichting, verschillende cursussen op lokaal niveau. De inschrijfkosten voor deze cursussen zijn laag, omdat de Reanimatiepartners geen winstoogmerk hebben. Reanimatiepartners van de Hartstichting verzorgen reanimatieonderwijs en -instructie volgens de richtlijnen van de Nederlandse Reanimatie Raad (NRR). Zij maken gebruik van instructeurs die beschikken over een geldig NRR-certificaat. Zie www.reanimatiepartner.nl voor meer informatie over Reanimatiepartners en cursuslocaties Andere opleidingsmogelijkheden Naast de Reanimatiepartners van de Hartstichting zijn er diverse andere aanbieders van reanimatieonderwijs, zoals EHBO-verenigingen, het Rode Kruis en zorginstellingen. Bovendien zijn er de commerciële cursusinstellingen. Gegevens van NRR-gecertificeerde opleidingen vindt u op de site van de Nederlandse Reanimatie Raad, www.reanimatieraad.nl. 14

Tips voor het maken van een keuze Kies voor kwaliteit: een instructeur met een certificaat van de Nederlandse Reanimatie Raad (NRR) vormt een waarborg voor inhoudelijk goede cursussen. Kies een handige locatie: is de opleiding in de buurt en goed bereikbaar met de auto en het openbaar vervoer voor deelnemers? Vergelijk de prijzen: commerciële instellingen kunnen een stuk duurder zijn dan cursusorganisaties die zonder winstoogmerk werken. Lesmateriaal In september 2006 is een lesboek verschenen: Basale Reanimatie en Automatische Externe Defibrillatie: wanneer elke seconde telt. Deze gezamenlijke uitgave van de Nederlandse Hartstichting, de Nederlandse Reanimatie Raad en het Nederlandse Rode Kruis wordt gebruikt bij zowel losse reanimatiecursussen als cursussen waarin reanimatie- en AED-vaardigheden worden gecombineerd. Het lesboek kost 7,50 en is te bestellen bij de boekhandel (ISBN 90 06 920 932) en online www.wanneerelkesecondetelt.nl. Cursisten krijgen dit lesboek bij de cursus als zij een cursus volgen bij een van de Reanimatiepartners. 15

7. AED s Een AED, een Automatische Externe Defibrillator, is een apparaat dat de hartactie van het slachtoffer registreert en aan de hand van computergestuurde protocollen aan de hulpverlener(s) gesproken opdrachten geeft. Middels deze registratie zal de AED de burgerhulpverlener wel of geen opdracht geven om een schok toe te dienen. Bij ongeveer 50% van de slachtoffers zal de AED het hart met een schok het eigen hartritme en de pompkracht teruggeven. De AED is een belangrijk apparaat, maar vervangt niet de reanimatie (borstcompressies en beademing). Ten onrechte wordt dit wel eens gedacht. Directe reanimatie is altijd nodig om de hersenfunctie veilig te stellen en het hart zelf voor te bereiden op een of meer stroomstoten van de AED. Zodra de twee plakelektroden op de ontblote borstkas van het slachtoffer zijn geplakt, neemt de AED de regie over. Een AED zal in de gesproken opdrachten ook de burgerhulpverlener de opdracht geven om te blijven reanimeren. Het is dus belangrijk dat de burgerhulpverlener weet hoe hij moet reanimeren en defibrilleren. Omdat in het geheugen van de AED s alle reanimatiegegevens worden vastgelegd, kan men de resultaten van de toepassing van de AED s voor wetenschappelijke doeleinden gebruiken. AED s vormen dus een - onmisbaar - onderdeel van elke 6 minuten zone. Wanneer u tot de aanschaf van AED s overgaat, moet u op aantal zaken letten. Dit hoofdstuk behandelt zaken als wet- en regelgeving, locatiekeuze, beveiliging tegen vandalisme en diefstal, adviezen bij aanschaf, verzekering, onderhoud, follow-up na inzet, bekendheid en herkenning en precariobelasting. Wet- en regelgeving rond basale reanimatie en de AED Er zijn geen wettelijke bezwaren tegen het gebruik van AED s door burgers. Hieronder treft u de samengevatte wet- en regelgeving aan. Het Wetboek van Strafrecht (artikel 450) is duidelijk: Hij die, getuige van het ogenblikkelijke levensgevaar waarin een ander verkeert, nalaat deze die hulp te verlenen of te verschaffen die hij hem, zonder gevaar voor zichzelf of anderen redelijkerwijs te kunnen duchten, verlenen of verschaffen kan, wordt, 16

indien de dood van de hulpbehoevende volgt, gestraft met hechtenis van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie. Ten aanzien van het gebruik van de AED heeft de Gezondheidsraad het advies Toepassing van de AED in Nederland uitgebracht (21 februari 2002). In dit advies stelt de Gezondheidsraad dat de AED een nieuwe technologische verworvenheid is die, ook bij toepassing door leken, zó veilig is, dat het wenselijk is om defibrillatie met de AED niet als voorbehouden handeling aan te merken in de Wet Beroepen Individuele Gezondheidszorg (wet BIG). Dit advies is door de minister van VWS overgenomen (Kamerstuk 28000 XVI, nr. 113 en CZ/IZ-2666223 (zie ook www.hartstichting.nl). Dit betekent dat iedereen een AED mag bedienen. Een cursus volgen wordt wel sterk aanbevolen. Voor de politie is het redden van levens, één van de twee kerntaken: De politie heeft tot taak (...) te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die dit behoeven. (Politiewet, artikel 2) Medewerkers van de brandweer mogen in noodgevallen en onder voorwaarden de AED gebruiken. (Beleidsvisie First Responders in relatie tot de ambulancezorg, 17 augustus 2004). Locatiekeuze De wijze waarop u zoekt naar geschikte locaties voor de AED s is afhankelijk van de omvang en reikwijdte van uw project. Richt u zich op het tot 6 minuten zone maken van een winkelstraat, dan ligt de locatie vaak voor de hand. Gaat het om een hele gemeente, dan komen er veel meer mogelijkheden en afwegingen in beeld. Toegankelijkheid Een doorslaggevend criterium is de toegankelijkheid van de AED. Deze dient bij voorkeur 24 uur per dag en 7 dagen per week toegankelijk te zijn. Het is denkbaar dat u hierin een pragmatische keuze maakt. Bijvoorbeeld in het geval waar de AED in de hal van een verpleeghuis hangt. Wanneer 24 uur per dag een receptionist of nachtwaker aanwezig is, is de AED dan toch toegankelijk. Zichtbaarheid De AED dient zichtbaar te worden opgesteld en voorzien van het AED-beeldmerk. Een locatie in het zicht en in het licht is het meest geschikt. AED s kunnen geplaatst worden op binnen- en buitengevels. Er zijn ook kasten beschikbaar waarmee AED s aan bijvoorbeeld lantarenpalen opgehangen kunnen worden. Denk ook aan geldautomaten en andere plekken waar camera s hangen. 17

Beveiliging tegen vandalisme en diefstal Er zijn weliswaar gevallen van vernieling en diefstal van AED s gerapporteerd, maar tot op heden in zo n beperkte mate dat deze nog geen aanleiding geven voor zorgen over vandalisme en diefstal van AED s. Voor snelle en adequate hulpverlening zouden AED s voor iedereen vrij toegankelijk moeten zijn. Vandalisme en diefstal kunnen in de regel beperkt worden door bekendheid met de AED. Voor velen is een AED nog een onbekend kastje dat mogelijk nieuwsgierigheid oproept en uitnodigt tot openen. Onbekendheid maakt dat mensen soms denken dat de AED een instrument is waarmee je anderen uit balorigheid zomaar een stroomstoot kunt toedienen. Vandalisme kan ook beperkt worden door de AED in een kast te plaatsen die niet vrij toegankelijk is, maar met een pasje of code geopend moet worden. De burgerhulpverleners in de omgeving kunnen dan een pasje op zak dragen of de code krijgen in een sms waarmee ze opgeroepen worden, zodat zij toegang hebben. Sommige leveranciers van AED s kunnen dergelijke kasten leveren. Vrij toegankelijke AED s hebben, waar mogelijk, uiteraard de voorkeur. Dichtheid en spreiding U kunt een raster over de plattegrond van uw gemeente leggen en op bijvoorbeeld iedere 1000 meter een AED plaatsen, zodat alle AED s in een straal van 500 meter ingezet kunnen worden. Op deze manier kunt u berekenen hoeveel AED s u nodig heeft voor uw gemeente. In theorie is dit een goede oplossing, maar niet altijd haalbaar. Een alternatief is om de AED s te concentreren in risicogebieden voor een hartstilstand. Houd echter ook in gedachten dat de meeste hartstilstanden plaatsvinden in de woonomgeving van het slachtoffer, vaak thuis. AED s in woonwijken zijn dus zeer wenselijk. Bekendheid van de AED-locaties Mensen in de directe omgeving moeten op de hoogte zijn van de aanwezigheid en het doel van de AED. Een deel van hen zal natuurlijk getraind worden in reanimatie en het gebruik van de AED. Maar ook anderen moeten bekend zijn met de betekenis en functie van de AED en de locatie ervan. Herkenning aanwezigheid AED voor omstanders Een van de factoren die het succes van uw 6 minuten zone bepalen, is de bekendheid met en herkenning van AED s in uw gemeente. Om het publiek in uw gemeente de AED-locaties optimaal te laten herkennen, kunt u werken met stickers en bordjes. Denk aan goed zichtbare stickers of bordjes op de AED s zelf, maar ook stickers met informatie als in dit pand bevindt zich een AED, de dichtstbijzijnde AED locatie is.... 18

Het officiële symbool voor AED s conform Europese normen is hieronder afgebeeld. Dit symbool wordt ook gebruikt in de campagne van de Hartstichting. Er zijn diverse bedrijven waar AED stickers, bordjes te bestellen zijn. Informeer naar de mogelijkheden bij uw AED-leverancier of kijk op www.6minutenzone.nl. Tips voor het kiezen van een AED Wanneer u een 6 minuten zone opstart, komt u op een zeker moment tot aanschaf van één of meer AED s. Deze koophulp biedt u een handreiking voor de aanschaf van AED s. De Hartstichting hecht grote waarde aan haar onafhankelijkheid naar marktpartijen en doet geen aanbeveling voor één specifiek merk. Algemeen Vraag offertes aan bij meerdere leveranciers, zodat u typen, prijzen, levensduur van apparatuur en batterijen, en voorwaarden met elkaar kunt vergelijken. Ga ook te rade bij de organisatie die de opleiding van burgerhulpverleners verzorgt. Men gebruikt daar AED-trainers die doorgaans grotendeels identiek zijn aan de normale gebruiksversie van datzelfde merk. Op basis van de ervaringen hiermee kunnen zij u wellicht ook tips geven. Bij de aanschaf van AED s kunt u, in uw onderhandeling met leveranciers, een aantal zaken in ogenschouw nemen. 19

Prijs Er is al een AED voor ruim 1.000. De gemiddelde prijs van één AED ligt momenteel tussen de 1.500 en 2.500 exclusief BTW, afhankelijk van het type apparaat en de deal die met de leverancier kan worden gesloten. Bij afname van meerdere apparaten zijn kortingen onderhandelbaar. Denk bij het maken van prijsafspraken ook aan het plaatsen en het onderhoud van de apparaten. Kwaliteit In Nederland zijn meerdere merken en typen AED te koop. Op www.6minutenzone.nl treft u een overzicht aan. Alle vermelde AED s voldoen aan wettelijk gestelde eisen. De AED s verschillen onderling in zaken als gewicht, afmetingen, soort batterij, type elektroden, waterdichtheid, stofdichtheid en onderhoudskosten. De keuzes die u hierin maakt, zijn onder andere afhankelijk van de locatie waar de AED geplaatst wordt (binnen of buiten) en van de locatie waar de AED gebruikt zal worden. Als de AED bijvoorbeeld ingezet moet worden in rumoerige ruimten, waar de gesproken opdrachten niet of nauwelijks te horen zijn, dan kan een AED met een beeldscherm nodig zijn. AED-kasten en andere AED ondersteunende materialen Misschien wilt u het apparaat in een speciale (buiten)kast ophangen, of wilt u er een speciale ombouw omheen. Ook daarover kunt u bij de aankoop afspraken maken. Veel leveranciers van AED s kunnen dergelijke kasten leveren. Ook stickers, na gebruik te vervangen materialen (zoals elektrodeplakkers en accu en wellicht bordjes voor bewegwijzering of vermelding in dit pand is een AED aanwezig of dichtstbijzijnde AED locatie: x ) zijn zaken om in uw onderhandeling mee te nemen. Verzekering Omdat AED s gestolen of vernield kunnen worden, kan het goed zijn ze te verzekeren. Meer informatie over het verzekeren van AED s, leest u verderop in dit hoofdstuk. Vervanging Als een AED gebruikt is, moeten in ieder geval de plakelektroden en de chip of tape vervangen worden. Soms kan ook vervanging van het ophangsysteem of andere onderdelen noodzakelijk zijn. Neem afspraken over uitvoering en kosten hiervan mee in uw onderhandeling met de leveranciers. Verzekering Indien u een of meerdere AED s hebt gekocht is het goed om te weten dat het mogelijk is de AED s te verzekeren. Zo komt u niet voor onverwachte kosten te staan, mocht uw AED beschadigd of verloren raken. 20