De niet-ingedaalde zaadbal bij jongens Wetenschappelijk onderzoek mca.nl
Inhoudsopgave Het indalen van de zaadballen 3 Wat er aan de hand kan zijn als de zaadbal niet in de balzak ligt 3 De aangeboren vorm 4 De verworven vorm 5 Behandeling van de verworven vorm van de niet-ingedaalde zaadbal 5 Registratie van jongens met een verworven vorm van een niet-ingedaalde zaadbal 6 Wetenschappelijk onderzoek naar de niet-ingedaalde zaadbal 8 Verdere informatie 9 Notities 10 2
Bij uw zoon(tje) is vastgesteld dat een zaadbal niet is ingedaald, of dat dit bij beide balletjes het geval is. Bovendien is het mogelijk dat wij u gevraagd hebben mee te doen aan de registratie van jongens met niet-ingedaalde zaadballen. In deze brochure vindt u informatie over de niet-ingedaalde zaadbal en over het wetenschappelijk onderzoek waar wij mee bezig zijn. Het indalen van de zaadballen Vóór de geboorte worden dezaadballetjes aangelegd achter in de onderbuik op dezelfde plaats als waar bij meisjes de eierstokken worden aangelegd. Vlak voor de geboorte bewegen de balletjes zich geleidelijk naar voren, waardoor ze tegen de binnenkant van de voorste buikwand terecht komen. Om verder naar de balzak te kunnen afdalen gaan ze door de buikwand heen. Deze doorgang heet het lieskanaal. Blijft dit kanaal open, dan spreken we van een liesbreuk. Zijn de balletjes eenmaal door het lieskanaal heen, dan dalen ze verder af over het schaambeen tot in de balzak. Dit proces heet het indalen. De zaadbal ligt niet los in de balzak, maar hangt aan een zaadstreng. Deze loopt vanaf de zaadbal terug door het lieskanaal en in de onderbuik naar het begin van de plasbuis in de prostaat. Dat is dus eigenlijk een hele omweg. Wat er aan de hand kan zijn als de zaadbal niet in de balzak ligt Als de zaadbal niet in de balzak ligt, kan er sprake zijn van een overbeweeglijke zaadbal, of van een niet-ingedaalde zaadbal. Als dit laatste vanaf de geboorte bestaat, spreken we van een aangeboren nietingedaalde zaadbal. Ontstaat het na enkele jaren, dan spreken we van een verworven niet-ingedaalde zaadbal. De overbeweeglijke zaadbal Rondom de zaadstreng waaraan de zaadbal hangt, zit een spiertje. Dit loopt van de wand van de onderbuik naar het balletje. Spant dit spiertje zich, dan wordt het balletje uit de balzak getild en komt het tegen de onderbuik aan te liggen. Ontspant het spiertje zich weer, dan komt het balletje terug in de balzak. Het spiertje is erg beweeglijk en actief, vooral bij jongens tussen de vijf tot tien à twaalf jaar. 3
De niet-ingedaalde zaadbal bij jongens Een overbeweeglijk balletje is een onschuldig fenomeen dat bij vrijwel elke jongen bestaat. Het gaat vanzelf over als het spiertje rond de puberteit veel minder actief wordt. Behandeling is dus niet nodig. Er ontstaan later géén vruchtbaarheidsproblemen. Er zijn echter aanwijzigen dat een overbeweeglijke zaadbal na enige tijd over kan gaan in een verworven nietingedaalde zaadbal. Dit is de reden dat wij deze jongens voorlopig toch onder controle willen houden. De niet-ingedaalde zaadbal: aangeboren of verworven? Bij een niet-ingedaalde zaadbal is het belangrijk onderscheid te maken tussen de aangeboren vorm en de verworven vorm. Als uw zoon nog erg jong is, dan heeft de zaadbal waarschijnlijk vanaf de geboorte niet in de balzak gelegen. Er is dan sprake van een aangeboren vorm. Is uw zoon al wat ouder, dan heeft de zaadbal vroeger waarschijnlijk wel goed in de balzak gelegen. We spreken dan van een verworven vorm. De aangeboren vorm Is het zaadballetje bij de geboorte niet ingedaald, dan spreken we dus van een aangeboren vorm van een nietingedaalde zaadbal. Soms komt dit doordat er iets mis is met het balletje zelf. Het kan nog (diep) in de onderbuik zitten of in het lieskanaal of vlak boven de balzak. Ook kan het zijn dat het balletje helemaal niet is aangelegd. In de eerste drie tot zes maanden na de geboorte kan het balletje nog spontaan indalen. Gebeurt dit niet, dan is rond de leeftijd van één à twee jaar een operatie nodig om het balletje in de balzak te brengen. Wanneer de zaadbal vanaf de geboorte niet goed heeft gelegen, dan kan dit later bij sommige jongens tot vruchtbaarheidsproblemen leiden. Deze kunnen veroorzaakt worden doordat het balletje niet goed is aangelegd. Daarnaast menen sommige deskundigen dat het balletje in de buik te warm ligt. Anderen denken dat er gewoon iets mis is gegaan met de aanleg van het balletje waardoor het èn niet goed is ingedaald èn minder goed werkt. Overigens, verreweg de meeste jongens met de aangeboren vorm hebben later helemaal géén vruchtbaarheidsproblemen. 4
De verworven vorm Een zaadbal die de eerste levensjaren wel in de balzak ligt, kan er later toch buiten komen te liggen. In dat geval spreken we van een verworven vorm van een nietingedaalde zaadbal. Deze vorm wordt de laatste jaren steeds meer en steeds beter herkend. We weten niet precies hoe het komt dat de zaadbal bij de geboorte wel in de balzak ligt, maar na enkele jaren niet meer. Mogelijk is een te korte zaadstreng de oorzaak. Dat wil zeggen: het lichaam van de jongen groeit sneller in de lengte dan de zaadstreng mee kan groeien. Hierdoor komt het balletje weer uit de balzak te liggen. Bij lichamelijk onderzoek doet trekken aan het balletje en de zaadstreng dan ook pijn, terwijl dit normaal niet het geval is. Het is niet goed bekend of een jongen met een verworven nietingedaalde zaadbal later vruchtbaarheidsproblemen zal krijgen. In tegenstelling tot de aangeboren vorm is dit balletje immers eerder goed ingedaald geweest. Het balletje heeft zich daarom normaal kunnen ontwikkelen waardoor de functie waarschijnlijk ook normaal zal zijn. Toch is het goed te beseffen dat naar de vruchtbaarheid van jongens met een verworven niet-ingedaalde zaadbal tot nu toe nog onvoldoende onderzoek is gedaan. Behandeling van de verworven vorm van de niet-ingedaalde zaadbal Er bestaat nog geen overeenstemming over een (eventuele) behandeling van de verworven niet-ingedaalde zaadbal. Bovendien blijkt behandeling niet altijd nodig. Op dit moment worden drie vormen van behandeling toegepast: 1. Een zaadbaloperatie Onder narcose wordt het balletje door middel van een operatie in de balzak gezet. In Nederland gebeurt dit nog vaak bij jongens met een verworven vorm van een niet-ingedaalde zaadbal. 2. Een behandeling met hormonen Hierbij worden vijf weken lang wekelijks twee hormooninjecties gegeven. Dit hormoon is afkomstig uit de moederkoek. Waarschijnlijk zorgt dit hormoon er tijdens de zwangerschap voor dat bij het ongeboren kind de balletjes indalen. Uit eigen onderzoek blijkt dat met deze hormoontherapie bij driekwart van de jongens met een 5
De niet-ingedaalde zaadbal bij jongens verworven vorm de zaadbal weer in de balzak komt. Tegenwoordig wordt deze behandeling in het MCA echter niet meer toegepast omdat het geen voordelen biedt boven afwachten tot in de puberteit. 3. Afwachten tot in de puberteit Als een jongen in de puberteit komt, gaan zijn zaadballen groeien doordat er veel mannelijk geslachtshormoon wordt gemaakt. Ook de zaadstrengen gaan groeien, waardoor de zaadbal weer in de balzak terecht kan komen. Inmiddels is uit eigen onderzoek gebleken dat bij drie van de vier jongens de zaadbal in de puberteit spontaan indaalt. Gebeurt dit niet, dan is een operatie alsnog nodig. Behandelen met hormonen heeft op dat moment geen zin meer omdat de jongen al in de puberteit zit. De keuze van de behandeling Het lijkt dus verantwoord om bij jongens met een verworven nietingedaalde zaadbal tot in de puberteit af te wachten of de zaadbal vanzelf weer in de balzak komt. Het is echter belangrijk om goed te beseffen dat wij hierin afwijken van wat in ons land vooralsnog gebruikelijk is. Registratie van jongens met een verworven vorm van een niet-ingedaalde zaadbal Achtergrond Jaarlijks worden er in ons land ongeveer drie tot vierduizend jongens aan een niet-ingedaalde zaadbal geopereerd. Het was al geruime tijd bekend dat dit aantal te hoog is, aangezien er per jaar maar zo n duizend jongens met een nietingedaalde zaadbal worden geboren. Bovendien was het opmerkelijk dat het merendeel van de zaadbaloperaties plaatsvindt bij jongens van zeven jaar en ouder, terwijl jongens met de aangeboren vorm rond de leeftijd van één à twee jaar geopereerd zouden moeten worden. Men nam altijd aan dat het hoge aantal zaadbaloperaties veroorzaakt werd door operatieve behandeling van jongens met overbeweeglijke zaadballen, terwijl bij deze jongens een dergelijke operatie overbodig is. Wetenschappelijk onderzoek Het wetenschappelijk onderzoek naar de verworven vorm van een nietingedaalde zaadbal is aan het begin van de negentiger jaren geleidelijk ontstaan. Al snel werd duidelijk dat het hoge aantal zaadbaloperaties niet werd veroorzaakt 6
door operaties van overbeweeglijke zaadballen, maar door het opereren van jongens met een verworven nietingedaalde zaadbal. Dit verklaarde ook waarom juist zoveel oudere jongens geopereerd werden. Verder bleek dat van alle jongens die naar het ziekenhuis verwezen werden in verband met een niet ingedaalde zaadbal, één op de drie jongens een verworven vorm had. Bij drie op de vier van deze jongens bleek de zaadbal tijdens de puberteit vanzelf weer in te dalen. Nog steeds worden in Nederland vrijwel alle jongens met een verworven vorm geopereerd. Het is echter zeer de vraag of dit altijd nodig is. Vruchtbaarheidsproblemen worden bij deze vorm niet zo zeer verwacht en het is tenslotte gebleken dat de meeste zaadballen in de puberteit spontaan indalen. Wanneer spontane indaling niet optreedt zal een operatie alsnog plaats kunnen vinden. Wat houdt de registratie in? Als u ermee instemt om tot in de puberteit af te wachten, dan willen wij uw zoon graag opnemen in een registratiegroep van jongens met een verworven vorm van een niet-ingedaalde zaadbal. Dit houdt in dat uw zoon elk jaar terugkomt op de polikliniek om de ligging en de groei van de zaadballen te laten onderzoeken. De grootte van de zaadballen wordt tegenwoordig bepaald met behulp van echografisch onderzoek. Dit onderzoek is pijnloos en vindt ook gewoon op de polikliniek plaats. Verder hoeft er niets te gebeuren. Er hoeft bijvoorbeeld geen bloed te worden geprikt. De gegevens van uw zoon worden geregistreerd in zijn medisch dossier en later opgeslagen in een computerbestand. Omdat hierbij gebruik gemaakt wordt van codes zal de privacy van uw zoon gewaarborgd zijn. Ook wanneer de zaadbal spontaan is ingedaald, of wanneer een operatie heeft plaatsgevonden, willen wij uw zoon tot hij volwassen is onder controle houden. Het is namelijk belangrijk om de groei van de eerder niet ingedaalde zaadbal te volgen omdat de grootte van een zaadbal veel zegt over de functie ervan. Een te kleine zaadbal kan op latere leeftijd verminderde vruchtbaarheid geven. Het doel van de registratie Het doel van de registratie is om na te gaan bij hoeveel jongens met een verworven niet-ingedaalde zaadbal het uiteindelijk vanzelf goed komt in de 7
De niet-ingedaalde zaadbal bij jongens puberteit. Ook willen wij bepalen of de zaadbal aan het eind van de puberteit voldoende is gegroeid. Wij hopen met de resultaten van ons onderzoek in de toekomst een beter en gerichter advies te kunnen geven aan ouders en jongens met een verworven vorm van een niet-ingedaalde zaadbal. Ook verwachten wij dat er uiteindelijk, op grond van deze gegevens, jaarlijks (veel) minder jongens geopereerd zullen worden. Niet alleen in het MCA maar ook in de rest van Nederland. Wetenschappelijk onderzoek naar de niet-ingedaalde zaadbal Het onderzoek naar de niet-ingedaalde zaadbal is aan het begin van de negentiger jaren geleidelijk ontstaan. Inmiddels doen ongeveer 500 jongens aan dit onderzoek mee. Zij komen jaarlijks op onze polikliniek om de ligging en de grootte van de zaadballen te laten controleren. In het kader van dit onderzoek is een nauwe samenwerking opgebouwd met de afdeling Jeugdgezondheidszorg van de GGD Noord-Kennemerland. De belangrijkste conclusies van het onderzoek tot nu toe zijn: Het hoge aantal zaadbaloperaties in ons land wordt veroorzaakt door (onnodig) opereren van jongens met een verworven vorm van een niet ingedaalde zaadbal. De verworven vorm van een nietingedaalde zaadbal komt bij 1-2% van de jongens voor. Bij 3 van de 4 jongens met een verworven vorm van een nietingedaalde zaadbal daalt de zaadbal vanzelf in, gedurende (het begin van) de puberteit. Het opereren van een verworven nietingedaalde zaadbal vóór de puberteit, leidt in ruim de helft van de gevallen tot een kleinere zaadbal op latere leeftijd. Momenteel richt het onderzoek zich vooral op: Resultaten op de lange termijn, na een operatie van de aangeboren vorm. Resultaten op de lange termijn, na spontane indaling of na een eventuele operatie in de puberteit van de verworven vorm. Het bepalen van het optimale moment in de puberteit voor een eventuele operatie. 8
Door onze onderzoeksgroep zijn de afgelopen jaren diverse artikels gepubliceerd in zowel nationale als internationale tijdschriften. Bent u hierin geïnteresseerd dan is een overzichtslijst beschikbaar. Verdere informatie Als u nog vragen heeft of verdere informatie wilt, dan kunt u contact opnemen met de medewerkers van de polikliniek kindergeneeskunde: telefoonnummer (072) 548 29 51. 9
De niet-ingedaalde zaadbal bij jongens Notities 10
Colofon Redactie: Dr. W.W.M. Hack, kinderarts Mevr. L.M. van der Voort-Doedens, onderzoeksverpleegkundige afdeling marketing & communicatie Vormgeving: beeldgroep MCA Oplage: 200 / 5e druk / 2012 Druk: Ricoh Artikelnummer: 01117/201.04 Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van het MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting. 11
Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar T (072) 548 44 44 mca.nl/kids mca.nl