Kerngegevens gemeentelijk monument: Monumentnummer : GM050 Naam monument : Vogelmolen Adres : Kasteellaan 15 Postcode en plaats : 6081 AN Haelen Kadastrale aanduiding : HLN02 sectie A nr(s) 4322 Coördinaten : x: 194540 y: 360503 Bouwstijl : Traditionele bouwstijl Kerndatering : 1778, in 1882 ingrijpend verbouwd. De nieuwbouw aan de voorzijde dateert uit circa 1982 Oorspronkelijke functie : koren- en oliemolen Huidige functie : horecapand Architect : onbekend Typering van het monument: Vogelmolen aan de Haelense beek, tot 1957 in gebruik als molen, thans restaurant. Historie: De watermolen van Haelen, bekend als de Vogelmolen, was vanouds een koren- en oliemolen. Beide functies waren in één gebouw ondergebracht, dat op de rechteroever van de beek lag. Na een verbouwing en vergroting in 1882 werd het een kleine industriële stenen watermolen voorzien van een schilddak. De molen had drie koppel maalstenen en was tevens ingericht als bloemmolen. Het maalwerk werd in die tijd aangedreven door een onderslagrad met een middellijn van 6,00 m., en een breedte van 1,76 m. en een schoephoogte van 0,9 m. Hoewel het houten rad eenvoudig van constructie was, behoorde het tot de krachtigste waterraderen in het westelijk deel van Midden- Limburg, als de aanvoer van water voldoende was. De molen lag naast het kasteel d'aldenghoor op de Haelense Beek, ook wel de Aabeek genoemd, die alleen in de natte jaargetijden over ruim voldoende water beschikte. De beek voorzag bovendien de grachten van het kasteel van vers water. Zoals bij de Panheeldermolen is vermeld, gingen de eigenaren van de watermolens van Panheel en Haelen in 1820 een overeenkomst aan om een separatiepunt in de Uffelse Beek aan te leggen, waardoor de watertoevoer naar de Haelense Beek werd verbeterd. De beek liep toen verder langs de kom van Nunhem en werd in de gemeente Neer door de Leu- of Tungeroysche Beek opgenomen. De problemen betreffende de Haelense Beek werden in 1888 door de toenmalige eigenaren Karel of Charles, baron de Keverberg d'aldenghoor en Gerard Vissers uit Wessem opnieuw aan het provinciaal bestuur voorgelegd. Vroeger schijnt de molen meer stroomopwaarts in de buurtschap Overhaelen bij de Vogelshof te hebben gelegen, waaraan hij zijn naam zou hebben ontleend. De verplaatsing naar het kasteel gebeurde in 1778. In het midden van de negentiende eeuw was het reeds een aanzienlijke molen, die in het 'Tarief der zuivere begrootingen van iedere soort en klasse van vaste eigendommen' op 300 gulden werd geschat. Bij de verbouwing in 1882 werd in de voorgevel onder de zaagtandversiering van de daklijst een fraaie steen geplaatst, waarop onder het familiewapen beide jaartallen zijn vermeld. Na de dood van de ongehuwde Charles Georges Clement Joseph, baron de keverberg d'aldenghoor en de Kessel, in 1905, de laatste mannelijke telg uit het geslacht De Keverberg, verkochten de erfgenamen de watermolen in 1911 aan de kinderen Pierre of Peter, Joseph, Mathieu, Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 1 van 9
Catharina, Arnold en Alex Sauren. Aanvankelijk woonde de familie Sauren op het kasteeltje van Nunhem. In het jaar van de koop woonden de kinderen Sauren in Beegden, waar hun vader zich na zijn tweede huwelijk had gevestigd. De boedel bleef onverdeeld. In 1928 werd een minnelijke schikking getroffen en werden Mathieu Joseph en Catharina Sauren, echtgenote van Jacobus Kasdorp te Roermond, eigenaren. Tenslotte werd in 1946 Mathieu of Mathias Peter Joseph Hubert Sauren eigenaar, die als graanhandelaar in de jaren dertig in het handelsregister werd ingeschreven. De feitelijke molenaar was de ongehuwde Pierre Sauren. De molen was tot kort na de Tweede Wereldoorlog in bedrijf. Op 1 november 1957 hield het bedrijf op te bestaan. Het in slechte staat verkerende waterrad werd vermoedelijk kort voor de Eerste Wereldoorlog door een turbine vervangen. De verticale turbine-as dreef met een conische tandwieloverbrenging de molenas aan, die op de begane grond was gelagerd. Vanaf de molenas werden eveneens met conische tandwieloverbrengingen de spillen van de twee koppel stenen aangedreven. Ook in de turbinekamer van de Vogelmolen was een generator opgesteld voor de opwekking van elektriciteit, die door de molenas werd aangedreven, en waarmee enige woningen aan de Kasteellaan en het kasteel van stroom werden voorzien totdat Haelen op het provinciaal elektriciteitsnet werd aangesloten. Als hulpkracht werd van een ruwoliemotor gebruik gemaakt, die rechtstreeks de molenas aandreef. De molen had een buil voor het zeven van bloem uit tarwemeel. Het loswater werd via twee lossluizen in een houten gebint door een overkluizing langs het molengebouw afgevoerd. In 1957 werd het stuw- of waterrecht aan het waterschap Midden-Limburg in Heythuysen verkocht. In hetzelfde jaar werd het molengebouw overgenomen door de Centrale Stichting Kardinaal Vaughan in Roosendaal, beter bekend als de Mill-Hill Fathers, een Engelse orde, die het kasteel als klooster gebruikte. De religieuzen kochten de molen om deze als timmerwerkplaats in te richten. De moleninrichting was niet in de koop begrepen en moest worden uitgebroken. Dat gebeurde in 1958. Het klooster werd later opgeheven. In 1974 werd het molengebouw verkocht aan het Aannemersbedrijf Jac. Graef B.V. uit Haelen. Het gebouw kreeg in de loop der jaren andere bestemmingen waaronder een pottenbakkerij. In 1982 werd het pand verbouwd tot restaurant wat toen de naam specialiteitenrestaurant de Vogelmolen heeft gekregen. Het pand werd aan de voorzijde voorzien van verschillende nieuwe aanbouwen. Ruimtelijke context: De molen was aanvankelijk gelegen in de buurtschap Overhaelen bij de Vogelshof, doch werd in 1778 verplaatst naar kasteel Aldenghoor. De molen ligt aan de rechteroever van de Haelense Beek, ook wel de Aabeek genoemd, aan de noord-oostzijde van en in de directe nabijheid van het kasteel. De historisch-ruimtelijk context, bestaande uit kasteel, kasteelboerderij, molen, tuinen, parkbosje, beek en weiland, is grotendeels gaaf bewaard gebleven. Bouwmassa: Het object bestaat uit een hoofdbouwmassa met diverse, veelal recente aanbouwen. De oorspronkelijke hoofdbouwmassa heeft een rechthoekige plattegrond, bestaat uit drie bouwlagen, en is gedekt met een schilddak evenwijdig aan de beek. De bouwmassa is gedeeltelijk over de beek gebouwd. De recente grotendeels plat afgedekte aanbouwen aan de zuid(-oost)zijde van de oorspronkelijke molen zijn niet beschreven en vallen buiten de bescherming. Dak: Het schilddak van de hoofdbouwmassa is gedekt met rode Tuile du Nord-pannen en voorzien van een (recente) eenvoudige mastgoot, bevestigd op het dakoverstek. Op de hoeken van de nok bevinden zich twee smeedijzeren bekroningen. Aan de zijde van de beek is het dak voorzien van een hoge gemetselde schoorsteen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 2 van 9
Gevels: Het pand is opgetrokken in roodbruine baksteen, gemetseld in kruisverband en platvol gevoegd. De vensters en toegangen zijn aan de bovenzijde voorzien van een gemetselde segmentboog. De vensteropeningen hebben aan de onderzijde keramische raamdorpelstenen. De vensters en toegangen zijn in de loop der tijd vernieuwd. Zuidgevel: De grotendeels symmetrische zuidgevel bestaat uit drie venster- of gevelassen. De eerste bouwlaag van de zuidgevel wordt aan het zicht ontnomen door de recente, éénlaagse aanbouwen. De gevel is geleed door middel van spaarvelden die aan de bovenzijde zijn afgesloten door drie rijen zaagtanden. In het midden van de gevel, ter hoogte van de tweede bouwlaag, bevindt zich een gevelsteen uit 1882 met het opschrift Vogelmolen. Hier overgebragt in 1778, vergroot in 1882, met daarboven een blinde driepasboog waarop zich oorspronkelijk het familiewapen bevond. De gevel is verder voorzien van smeedijzeren muurankers. Op de eerste en tweede verdieping heeft de gevel twee vensteropeningen met houten ramen voorzien van een roedeverdeling. Noordgevel: Aan de noordgevel, gelegen aan Haelense Beek, is zichtbaar dat het molengebouw in 1882 is vergroot. Het onderste deel van de gevel bevat de oorspronkelijke gevel van de molen, die destijds werd verhoogd. Deze oorspronkelijke gevel wordt aan de bovenzijde afgesloten met een gemetseld rondboogfries. Op een foto uit 1980 blijkt dat op de begane grond in de gevel slechts één deur aanwezig was, die toegang gaf tot de sluisbrug. Thans is rechts naast de deur een tweetal nieuwe ramen ingebroken, die beide zijn voorzien van een roedeverdeling. Op de tweede verdieping zijn drie ramen aangebracht die overeenkomen met de ramen die op de verdieping van de noordgevel zijn aangebracht. Aan het metselwerk rondom deze ramen is echter te zien dat de raamopeningen recent zijn gewijzigd. De Haelense beek loopt aan de noordzijde gedeeltelijk onder het molengebouw door. Het overige deel van de beek is ter plaatse van het molengebouw overkluist met een (deels) gemetseld brugdek, waarop thans een terras is aangebracht, dat is voorzien van een ijzeren balustrade. Aan de westzijde van het brugdek zijn nog restanten aanwezig van de maal- en stuwsluizen. De sluizen zijn voorzien van een tandheugelmechanisme. Oostgevel: Ook in de oostgevel zijn de sporen zichtbaar van het oorspronkelijke molengebouw van vóór 1882. De gevel heeft op de begane grond één vensteropening met een houten raam voorzien van een roedeverdeling en twee kleine vensteropeningen met houten ramen. Verder bevinden zich op de begane grond twee houten deuren voorzien van ramen met een roedeverdeling. De vensters op de verdieping zijn identiek aan de vensters in de voorgevel. Aan het metselwerk rondom de gevelopeningen is zichtbaar dat een aantal gevelopeningen recent is vergroot, c.q. ingebroken. Interieur: In het interieur zijn op de verdieping nog de oorspronkelijke moerbalken aanwezig. Bijzondere onderdelen: De gevelsteen op de voorgevel, het siermetselwerk in de gevels, de smeedijzeren nokbekroningen, de molenbrug en sluizen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 3 van 9
Waardestelling: Het object is van belang wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap, cultuurhistorische waarde en meer in het bijzonder vanwege: de gaafheid van het exterieur. Het object wekt een oorspronkelijke indruk of heeft veranderingen ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. het object is ruimtelijk bepalend c.q. markant voor de omgeving. de historisch-ruimtelijke relatie met de directe omgeving waarbij het object onderdeel uit maakt het historische kasteelcomplex Aldenghoor, een gebied waarvan de bebouwing, tuin- en groenstructuren alsmede de beek een oorspronkelijke indruk wekken of veranderingen hebben ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. het bijzondere materiaalgebruik en bijzondere ornamenten. de bouwhistorische typologische en functionele zeldzaamheid in relatie tot de gaafheid van het object. de betekenis voor de plaatselijke geschiedenis als uitdrukking van een bestuurlijke en sociaaleconomische ontwikkeling. Bescherming: De nog aanwezige moerbalken in het interieur, het exterieur van de op de bijgevoegde kaart aangegeven bouwmassa en de restanten van de molenbrug, kademuren alsmede de maal- en lossluizen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 4 van 9
Foto s Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 5 van 9
Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 6 van 9
Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 7 van 9
Kaart met bescherming luchtfoto Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 8 van 9
Kaart met bescherming Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM050 Pagina 9 van 9