Wondverzorging en brandwonden Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg
Inhoud Wondzorg 3 Oorzaken 3 Wanneer arts raadplegen 3 Wat kun je zelf doen 3 Wondontsmetting 5 Wondbedekkers 6 Verbanddoos 8 Brandwonden 9 Klachten en symptomen 9 Wanneer arts raadplegen 9 Wat kun je zelf doen 10 Eerste hulp bij brandwonden 11 2
Wondzorg De huid bestaat uit een aantal lagen: de opperhuid, de lederhuid en het onderhuids bindweefsel. De opperhuid vormt het contact met de buitenwereld. Bij een verwonding is de natuurlijke samenhang van de huid of het slijmvlies verbroken en de beschermende functie van de huid verminderd. De kans op ontstekingen neemt hierdoor toe. Oorzaken Er zijn veel soorten wonden die uiteenlopende oorzaken kunnen hebben. De meest voorkomende wonden zijn schaafwonden, snijwonden, scheurwonden en bijtwonden. Wanneer moet je een arts raadplegen? Bij zeer ernstige verwondingen, zoals een slagaderlijke bloeding of een schotwond, dien je natuurlijk met grote spoed de hulp van een arts in te roepen. Er kunnen bacteriën voorkomen in wonden die ontstaan door een beet van hond of kat of in wonden die in contact zijn geweest met straatvuil. De huisarts kan je dan met een tetanusinjectie voor een infectie behoeden. Ook bij moeilijk te verwijderen splinters en doorligwonden kun je het beste je huisarts raadplegen. Wat kun je er zelf aan doen? Een wond geneest in drie fasen. In de eerste fase reageert het lichaam op letsel door een ontstekingsreactie. Deze gaat gepaard met roodheid, warmte, zwelling, pijn en bloedstolling. Na enkele dagen begint de tweede fase. Er ontstaat dan nieuw weefsel en de wond sluit zich. In de derde fase verkleint het wondoppervlak en wordt het litteken gevormd. Het proces van wondgenezing is afhankelijk van vele factoren. 3
Voordat je een wond behandelt, moet je je handen wassen en goed drogen. Indien nodig kun je je handen wassen met een ontsmettingsmiddel zoals Betadine of Sterilon. Bij een open of bloedende wond kun je het beste wegwerphandschoenen dragen. Schoonmaken Eventueel aanwezig straatvuil of glassplinters kunnen uit de wond worden verwijderd met een in alcohol ontsmette splinterpincet. Een bloedende wond kun je het beste even laten doorbloeden zodat deze wordt schoongespoeld. Het bloed mag niet in de wond worden geveegd. Je kunt de wond ook schoonspoelen met leidingwater of een fysiologische zoutoplossing. Kleine wonden kun je schoonspoelen met leidingwater of een fysiologische zoutoplossing, ontsmetten met een ontsmettingsmiddel en verbinden met een pleister of gaasje. Een schaafwond is een oppervlakkige wond die vaak een groot oppervlak beslaat en behoorlijk pijnlijk en branderig kan aanvoelen. Een schaafwond kun je schoonspoelen met water of een fysiologische zoutoplossing. Daarna kun je de wond ontsmetten en vervolgens droogdeppen met een gaasje of een schone theedoek. Indien nodig, bijvoorbeeld als er vuil in de wond kan komen, kan het wondje afgedekt worden met een vetgaasje, wondfolie of hydrocolloïd plak. Voor uitgebreide oppervlakkige wonden zijn er zogenaamde hydro-actieve plakken, hydrocolloïden en wondfolies verkrijgbaar. Een snijwond kun je schoonspoelen met water of fysiologisch zout of deppen met een gaasje of een schone theedoek. Daarna kun je de wond ontsmetten. Bloedende wonden kunnen afgedekt worden met een steriel gaasje, pleister of wondfolie. Grote, diepe of rafelige wonden binnen zes uur laten hechten. 4
Wondontsmetting De huid beschermt ons lichaam tegen vuil en bacteriën. Als door een verwonding deze bescherming wegvalt, is het gevaar voor een ontsteking groot. Het is daarom zeer belangrijk dat de wond ontsmet wordt en schoon blijft. Jodium is een bekende ontsmetter, die erg goed werkt, maar door intensieve prikkeling onprettig aanvoelt. Betadine-producten bevatten jodium in een speciale vorm. Dit werkt net zo goed als gewone jodium, maar prikt niet. Zowel jodium als Betadine hebben als nadeel dat ze vlekken in kleding en linnengoed veroorzaken. Deze vlekken kun je het beste met water verwijderen. Betadine is onder meer verkrijgbaar als oplossing, pleister, zalf en shampoo. Men denkt vaak dat prikkende jodium beter werkt dan niet prikkende jodium. Dit is onjuist: beide ontsmetten even sterk. Sterilon tinctuur, huidspray en crème bevatten chloorhexidine en worden veel gebruikt bij schaafwonden. Sterilon heeft als nadeel dat het prikt in de wond, maar het veroorzaakt geen vlekken in kleding en linnengoed. Indien Sterilon met kleding of linnengoed in aanraking is geweest, mag je dit niet uitwassen met een chloorbevattend wasmiddel. Er kunnen dan bruine vlekken ontstaan, die niet meer te verwijderen zijn. Sterilon mag niet gelijktijdig met zeep worden gebruikt, want dit vermindert de werking. Pincetten Pincetten worden gebruikt bij het schoonmaken van wonden en het vastpakken van steriele verbandmaterialen. Voor het verwijderen van splinters kun je het beste een pincet met een scherpe, langwerpige en spits toelopende punt gebruiken. Voor het verwijderen van teken kun je het best een speciale tekentang aanschaffen. 5
Wondbedekkers Wondbedekkers worden gebruikt voor het afdekken van wonden en huidaandoeningen. Er zijn vele soorten wondbedekkers verkrijgbaar. We zetten de meest voorkomende voor je op een rijtje. Verbandgazen Een verbandgaas dient ter bedekking van een wond of als absorberend verband en is gemaakt van katoen of viscose. Verbandgaas is de meest simpele en goedkope wondbedekker en is goed te gebruiken in combinatie met zalven en reinigende vloeistoffen (bijvoorbeeld een ontsmettingsmiddel). Verbandgaas lijkt op een kompres, maar een kompres is dikker en neemt meer vocht op. Een nadeel van katoenen gazen is dat ze aan de wond kunnen gaan kleven. De keuze voor een verbandgaas is afhankelijk van de toepassing en van de plaats en de grootte van de wond. Vraag voor de juiste keuze je Alphega apotheek om advies. Verbandwindsels Verbandwindsels, ook wel zwachtels genoemd, kunnen onder andere gebruikt worden voor het vastzetten van gazen en kompressen. Netverband Een netverband is kous- of buisvormig en is bedoeld om verbandgaas op lichaamsdelen op de plaats te houden. 6
Hechtpleisters Hechtpleisters kunnen gebruikt worden voor het vastzetten van verbandgazen. Ze hebben als nadeel dat ze snel kunnen loslaten. Er zijn diverse hechtpleisters voor een normale, gevoelige en zeer gevoelige huid. Daarin kun je kiezen tussen waterafstotende, elastische, scheurbare en transparante hechtpleisters. De keuze is afhankelijk van jouw huidtype en van de te verbinden wond. Vraag voor de juiste keuze je Alphega apotheek om advies. Wondpleisters Wondpleisters worden voornamelijk gebruikt bij schaafwonden, snijwondjes en kleine of oppervlakkige wondjes. Wondpleisters helpen vaak om wondvocht en bloed te absorberen en de wond tegen vuil, vocht en stoten te beschermen. Er zijn diverse soorten en maten wondpleisters, voor de normale of gevoelige huid, met daarin weer de keuze uit waterafstotend, elastisch of plastic. De keuze van de pleister is afhankelijk van de aard en vorm van de wond. Let erop dat je een pleister kiest die de wond volledig afdekt. Vervang een pleister als hij vuil is, maar tenminste elke drie dagen. Pleisterresten kun je verwijderen met alcohol. Verbandspray is een desinfecterende en bloedstelpende pleister, die als spray op de huid wordt gespoten. Vraag voor de juiste keuze je Alphega apotheek om advies. Verbandwatten Gewone verbandwatten bestaan uit ontvet katoen en viscose. Ze hebben een vochtopnemend vermogen. Daardoor wordt het droog houden van het wondoppervlak bevorderd. Watten zijn niet geschikt voor het reinigen van wonden. Ze pluizen te veel, waardoor er haartjes in de wond kunnen achterblijven. Vochtregulerende wondbedekkers Naast traditionele wondbedekkers is er een nieuwe trend binnen de wondverzorging ontstaan: vochtregu- 7
lerende wondbedekkers. Uitgangspunt hiervan is de gedachte dat een wond beter geneest in een vochtig wondmilieu. Het vochtige wondmilieu onder deze wondbedekkers zorgt voor een snelle wondgenezing met de minste pijn en de kleinste kans op littekenvorming. Ze hebben een betere hechting aan de huid, zodat bacteriën van buiten geen kans krijgen in contact te komen met de wond. Er treedt zelden verkleving met de wond op, waardoor verwijderen van deze wondbedekkers geen problemen geeft. Ze kunnen over het algemeen enkele dagen blijven zitten. Vochtregulerende wondbedekkers zijn verkrijgbaar als hydro-actieve plakken, wondfolies en hydrocolloïden. Vraag je Alphega apotheek welke wondbedekker voor jouw situatie het meest geschikt is. In open wondjes kun je beter geen poeder gebruiken. Dit vertraagt de genezing en geeft bovendien kans op lelijke littekens. Verbanddoos Het is raadzaam om altijd een verbanddoos in huis te hebben, zodat je alledaagse wonden kunt verzorgen. Een verbandtrommel dient onder meer wond en hechtpleisters, gazen, een ontsmettingsmiddel, een splinterpincet, een schaar en snelverband te bevatten. 8
Brandwonden Een brandwond is een wond die ontstaat als de huid in contact komt met extreme temperaturen (zowel hitte als kou!). Dit contact kan via voorwerpen (kachels, diepvriezers), vloeistoffen (koffie, stoom, vloeibare stikstof), gassen (vuur, koelgassen) of elektriciteit plaatsvinden. Ook straling (zonlicht, hoogtezon) kan verbranding veroorzaken. Klachten en symptomen Er wordt onderscheidt gemaakt in de ernst van brandwonden. Er kan een eerste-, tweede- of derdegraads verbranding optreden. Eerstegraads verbranding: de huid is rood, warm en gezwollen. Tweedegraads verbranding: de huid is rood, warm en gezwollen. Ze is bovendien pijnlijk en er treedt blaarvorming op. Derdegraads verbranding: de huid is witgeel tot bruinzwart. Er is geen pijn maar dat maakt de verbranding niet minder erg! Raadpleeg in dit geval altijd direct een arts. Wanneer moet je een arts raadplegen? Raadpleeg een arts bij eerstegraads brandwonden, veroorzaakt door hitte, die een groter oppervlak hebben dan een muntje van tien eurocent, bij tweede- of derdegraads verbrandingen en bij ontstoken brandwonden. Ook bij brandwonden veroorzaakt door een chemisch product of elektriciteit, bij brandwonden aan gezicht, hals, voeten of geslachtsdelen en bij inwendige verbranding door het inademen van stoom of hete lucht moet altijd een arts geraadpleegd worden. Wat kun je er zelf aan doen? Koel brandwonden meteen met zacht stromend lauw water of natgemaakte doeken. Doe dit tenminste tien minuten. Laat het water nooit rechtstreeks op de wond stromen. Zet bij blaren de kraan niet direct op de pijn- 9
lijke plek. Bij (kleine) kinderen is het belangrijk dat je alleen de wond spoelt en niet het hele lichaam, onderkoeling is levensgevaarlijk. Kledingstukken, maar ook (wegwerp)luiers, die niet aan de huid vastzitten, kunnen tijdens het koelen voorzichtig verwijderd worden. Aan de huid vastzittende kledingstukken of (wegwerp)luiers dienen nooit verwijderd te worden! Koelen met bijvoorbeeld slootwater kan ook, zeker als er geen ander koelmogelijkheden zijn. Dit is altijd beter dan niets doen. Kleine oppervlakkige verbrandingen zonder blaren kunnen met geïmpregneerd (zalf)gaas worden afgedekt. Tweede- en derdegraads brandwonden en kapotte brandwonden moeten altijd door een arts behandeld worden. Zonnebrand kun je het beste met lauwe douches en natte omslagen behandelen. Dit werkt verkoelend en verzachtend. Daarna kun je eventueel een neutrale crème of een aftersun gebruiken. Let op: Smeer nooit iets op een brandwond. Dek brandwonden met een steriele wondbedekker af. Vermijd niet steriele wondbedekkers en contact met de wond. Omdat het verdedigingsmechanisme van de huid niet meer werkt, kan een brandwond gemakkelijk infecteren. Gebruik daarom nooit brandwondenzalf. Door het smeren worden bacteriën op de huid gebracht. Bovendien wordt de diagnose van de verbrandingsgraad bemoeilijkt. Prik brandblaren nooit kapot! 10
Eerste hulp bij brandwonden Als kleding in brand staat, meteen op de grond gaan liggen en over de grond heen en weer rollen. De ondergrond maakt niet uit. Nooit rennen of wilde bewegingen maken. Gebruik eventueel een stevig stuk textiel, een jas of een (blus)deken om het vuur te doven, werk daarbij van het hoofd naar de voeten. Daarna komt het belangrijkste advies bij brandwonden: water, water en de rest komt later. Een brandwond meteen koelen met zacht stromend lauw water of natgemaakte doeken. Onderdompelen mag ook, maar stromend water koelt beter en dieper af. Slootwater kan eventueel ook als er geen andere koelmogelijkheden zijn. Let op: te lang gebruik van koud water veroorzaakt pijn en soms zelfs onderkoeling. Eventuele blaasjes kunnen door koud water kapotgemaakt worden. Laat het water daarom nooit direct op de brandwond stromen. Koel minstens vijf minuten, langer mag ook, maar pas op voor onderkoeling. Verwijder tijdens het koelen de kleding, tenzij deze vastzit aan de huid. Dit geldt ook voor (wegwerp)- luiers. Smeer nooit iets op de brandwond. Dit vanwege het infectiegevaar. Bedek de wond met steriel glad verband, een schone doek of schoon laken. Als er blaren ontstaan, als de huid er aangetast uitziet, als de brandwond veroorzaakt is door een chemisch product of elektriciteit of als de brandwond open is, dien je een arts of EHBO-post te raadplegen. Geef iemand die ernstige brandwonden heeft opgelopen nooit iets te eten of te drinken, in verband met een eventuele operatie die nodig kan zijn. Vervoer iemand met brandwonden altijd zittend. 11
Meer weten? Deze folder is onderdeel van een serie informatiefolders, die wordt uitgegeven door Alphega apotheek. Deze folders zijn ook online beschikbaar op www.alphega-apotheek.nl. Wil je meer weten over dit onderwerp, jouw gezondheid of de geneesmiddelen die je gebruikt? Kom dan gerust eens langs bij Alphega apotheek. Wij zijn je graag van dienst. Ook voor geneesmiddelen die je zonder recept koopt, raden we aan te laten controleren of ze samengaan met eventuele andere geneesmiddelen die je al gebruikt. Geef het gebruik van deze zogeheten zelfzorgmiddelen dan ook altijd door aan jouw apotheek. 2015a Jouw gezondheid is onze zorg