Endometriose
Inleiding Ongeveer één op de tien vrouwen lijdt aan endometriose, een aandoening die niet alleen de gezondheid en vruchtbaarheid kan beïnvloeden maar ook haar carrière, emoties en sexualiteit. Wat is endometriose Bij endometriose bevindt het baarmoederslijmvlies, dat zich normaal alleen in de baarmoeder bevindt, zich ook buiten de baarmoeder. Om beter te begrijpen wat endometriose is, is het van belang meer te weten over de menstruatiecyclus. Een menstruatiecyclus duurt gemiddeld 28 dagen, tijdens deze dagen wordt het baarmoederslijmvlies (endometrium) opgebouwd. Waneer er geen bevruchting plaatsvindt wordt dit baarmoederslijmvlies tijdens de menstruatie afgestoten. In het geval van endometriose bevindt een deel van het baarmoedervlijmvlies zich in de vrije buikholte, dus buiten de baarmoeder. Dit weefsel vult zich, net als het baarmoederslijmvlies in de baarmoeder, met bloed. Het blijft echter in de buikholte zitten en irriteert het gezonde weefsel eromheen. Dit veroorzaakt hevige pijnen. Helaas denken veel vrouwen dat deze pijnen normaal zijn en gaan er niet mee naar hun arts. Echter is het bij veel gevallen mogelijk om bij een vroegtijdige diagnose en behandeling de endometriose onder controle te krijgen. Het is niet bekend hoe het baarmoederslijmvlies in de buikholte komt. De symptomen Iedere vrouw heeft een eigen klachtenpatroon. U kunt jaren last hebben van alle symptomen die bij endometriose horen of maanden geen enkel probleem hebben. De klachten kunnen tijdens de menstruatie het hevigst zijn, maar kunnen ook in het midden van de cyclus optreden. Het kan zelfs voorkomen dat u helemaal geen symptomen heeft. De meest voorkomende symptomen zijn: Krampen - u blijft maandelijks enkele dagen in bed door menstruatiekrampen - de krampen worden erger, ze komen ook midden in de cyclus voor - misselijkheid, braken en darmklachten tijdens de krampen 2
Pijn in de onderbuik - bepaalde houdingen/bewegingen veroorzaken pijn in de onderbuik - lage rugpijn voor of tijdens de menstruatie - pijn tijdens de ontlasting of het plassen Ongewenste kinderloosheid - u heeft meer dan één miskraam gehad Pijnlijke geslachtsgemeenschap - pijn tijdens het vrijen - diep in de vagina pijn bij de geslachtsgemeenschap - geslachtsgemeenschap is op bepaalde dagen of in bepaalde houdingen pijnlijk Het stellen van de diagnose Endometriose wordt ook wel de ziekte van de carrièrevrouw genoemd. Dit omdat het vaak wordt ontdekt bij werkende vrouwen die het krijgen van kinderen uitstellen. Het komt echter ook voor op jonge leeftijd. Een vroegtijdige diagnose geeft de beste kans om vruchtbaar te blijven en kan grote medische ingrepen voorkomen. Om een juiste diagnose te stellen zijn er een aantal onderzoeksmogelijkheden, namelijk: Inwendig onderzoek Bij dit onderzoek kan de arts aanwijzingen krijgen over de oorzaak van uw pijn. De arts voelt of er verdikkingen of gevoelige plekken zijn. Ook wordt onderzocht of de baarmoedermond en de schede normaal aanvoelen (bij een ontsteking is dit niet het geval). Omdat endometriose in de darmwand (tussen de schede en endeldarm) kan voorkomen, kan het ook zijn dat u een rectovaginaal onderzoek krijgt (er wordt dan gelijktijdig één vinger in de anus gebracht). De arts weet dat dit vervelend is en zal dan ook zo voorzichtig mogelijk zijn. Laboratoriumonderzoek De arts kan een bloedonderzoek en een urine-onderzoek aanraden om andere ziekten uit te sluiten. 3
Echoscopie Een ander veel voorkomend onderzoek is een echoscopie, een pijnloze methode om abnormaal weefsel op te sporen. Röntgenfoto Indien de darmbewegingen tijdens de ongesteldheid pijnlijk zijn, kan de arts adviseren een röntgenfoto van de dikke darm te laten maken. U krijgt in dit geval vooraf een klysma met bariumpap toegediend. Met behulp van de foto`s kan de eventuele oorzaak van de pijn worden gelokaliseerd. Laparoscopie De laparoscopie is een kortdurende, relatief eenvoudige procedure die al meer dan 20 jaar door gynaecologen wordt toegepast om de diagnose endometriose te kunnen stellen. De laparoscoop, een dun buisje met een lampje eraan, wordt in de buikholte gebracht. Hierdoor kan de arts rechtstreeks in de onderbuik kijken en zien of er sprake is van endometriose en in welke mate. Het is namelijk zo dat de ernst van de ziekte niet evenredig hoeft te zijn aan de pijn die u heeft. Een lichte mate van endometriose kan buitengewoon veel pijn veroorzaken. Omdat laparoscopie een veilige methode is kan het vaker gedaan worden. In bepaalde gevallen kan de arts kleine endometriose-plekken tijdens de laparoscopie verwijderen (chirurgische laparoscopie). Behandelingsmogelijkheden Wanneer de diagnose endometriose eenmaal vaststaat, zijn er drie mogelijkheden van behandeling: hormonale therapie, operatieve behandeling of een combinatie. Hormonale therapie Bij hormonale therapie worden de hormonen die voor de opbouw van het baarmoederslijmvlies en voor menstruatie zorgen, beïnvloed. Deze behandeling kan voor, in plaats van of na de operatie worden toegepast. Wanneer de arts u hormonale therapie aanraadt, zal hij het gebruik en de bijverschijnselen met u bespreken. Medicijnen die voor hormonale therapie worden gebruikt zijn: 4
- Progestativa Progestativa zijn de synthetische preparaten van progestron. Progestativa zorgen ervoor dat er een laag gehalte aan eigen oestrogenen en progesteron in het lichaam is. De eirijping en eisprong worden geremd en de groei van het baarmoeder slijmvlies wordt onderdrukt. Wel zijn er enkele bijverschijnselen, namelijk: bloedverlies ongeveer in het midden van de cyclus, toename van gewicht, hoofdpijn, buikpijn en acné. - Danazol Danazol is een synthetisch hormonaal preparaat. Het remt de afgifte van de hormonen FSH en LH uit de hypofyse. Dit geeft een toestand aan die vergelijkbaar is met de menopauze. Het lichaam produceert minder oestrogenen en progesteron, er is geen eisprong of menstruatie en het baarmoederslijmvlies slinkt. In veel gevallen verschrompelen dan de kleinere endometriose-plekken. Danazol wordt vaak gedurende 6-9 maanden voorgeschreven. Dit wordt later, indien nodig, herhaald. Bijverschijnselen zijn: toename van gewicht, haargroei, acné, opvliegingen, veranderingen van emotionele aard en droge schede. - Gestrinon Dit preparaat heeft een anti-progestagene werking. Gestrinon remt de eirijping en heeft een direct effect op de endometrioseplekken. De bijverschijnselen zijn te vergelijken met die van danazol maar dan met name acné en een vette huid. - Andere geneesmiddelen De arts kan een prostaglandine-remmer voorschrijven, dat de eigen productie van prostaglandine remt. Hierdoor verlopen de samentrekkingen van de baarmoeder wat gelijkmatiger waardoor de menstruatie minder pijnlijk is. Veel vrouwen vinden ook baat bij medicijnen die zonder recept te verkrijgen zijn zoals aspirine en ibuprofen. Prostagladine-remmers werken het beste als ze ingenomen worden voordat de pijn begint. - LH-RH-analogen Deze medicamenten, zoals busereline, bewerkstelligen een sterke daling van de hormomen LH en FSH uit de hypofyse. Hierdoor onderdrukken zij, op efficiënte wijze, de activiteit van de eierstokken. Ze hebben een gunstig effect op de klachten en doen endometrioseplekken verschrompelen. De duur van de behandeling is zes maanden en kan, indien gewenst, drie 5
maanden worden verlengd. De bijwerkingen zijn zeer beperkt. Zij zijn het rechtstreekse gevolg van sterke verlaging van oestrogenen en openbaren zich in de vorm van opvliegers, nachtelijk transpireren, een droge schede en bij langdurig gebruik kans op botontkalking. De ontstane toestand is vergelijkbaar met de menopauze. Chirurgische ingreep De chirurgische ingreep kan beperkt blijven tot een heel kleine in greep (bijvoorbeeld tijdens de laparoscopie), maar kan ook uitgebreider zijn. Dit kan gaan tot het volledig verwijderen van alle voortplantingsorganen. Iedere operatie heeft hetzelfde doel: zo weinig mogelijk organen verwijderen en toch de symptomen verminderen. De arts zal de chirurgische mogelijkheden met u bespreken, evenals het effect er van op uw vruchtbaarheid. Samen zult u de mogelijkheid bespreken die voor u het beste is. Hierbij wordt rekening gehouden met uw leeftijd, de ernst van de endometriose en of u wel of geen kinderen wil. De mogelijke chirurgische ingrepen zijn: - Chirurgische laparoscopie Terwijl de gynaecoloog door de laparoscoop kijkt, gebruikt hij kleine chirurgische instrumenten om de endometriose-plekken te verwijderen. Ze worden weggesneden of weggebrand. De voortplantingsorganen worden niet aangetast en na drie tot 10 dagen bent u weer hersteld. - Laparotomie Bij een laparotomie kan de arts ook plekken wegbranden of wegsnijden alleen wordt er nu een snee in de buikwand gemaakt. Deze snee is ongeveer twaalf tot vijftien centimeter. U moet een aantal dagen in het ziekenhuis blijven en hebt drie tot vijf weken nodig om te herstellen. Ook hierbij blijven de voortplantingsorganen intact. - Hysterectomie Bij een hysterectomie wordt de baarmoeder operatief verwijderd. De arts haalt tegelijkertijd ook eventuele plekken of verklevingen (littekenweefsel) uit de buikholte weg. Na deze behandeling bent u niet meer vruchtbaar. 6
- Volledige hysterectomie Een volledige hysterectomie is het operatief verwijderen van alle voortplantingsorganen (baarmoeder, eileiders en eierstokken) en van alle plekken en of verklevingen in het omringend weefsel. Volledige hysterectomie zal de verschijnselen van een vroege menopauze geven op het moment dat de eierstokken zijn verwijderd. Leven met endometriose Of er nu sprake is van krampen, buikpijn, onvruchtbaarheid of pijn tijdens de geslachtsgemeenschap, u kunt leren de endometriose onder controle te houden, zodat u een prettig en actief leven kan leiden. Eén van de grootste hindernissen is accepteren dat dit een aandoening is die u tijdens uw vruchtbare jaren zult houden. Slechts een klein aantal vrouwen krijgt na de behandeling de symptomen nooit meer terug. De symptomen zullen tijdens de menopauze verminderen of verdwijnen. In de tussentijd is er toch veel dat u zelf kunt doen waardoor u zich beter zult voelen. Gevoelens Samen met de pijncyclus kunt u ook een emotionele cyclus hebben. U kunt zich boos of ontmoedigd voelen als u de hele nacht krampen hebt gehad en als u niet de dingen kunt doen die u gewend bent te doen. Ook kan het gevoel over uw vrouwzijn en uw sexualiteit worden beïnvloed. Lijdt niet in stilte, praat met iemand die u vertrouwd. Het helpt werkelijk. Omgaan met pijn Een heet bad of een warme kruik met eventueel een pijnstillend middel dat de arts u heeft aangeraden, verminderd de pijn. Ook ontspanningsoefeningen verlichten de pijn. Sommige vrouwen vinden baat bij accupunctuur. Vraag uw vrienden of arts of zij een ervaren therapeut weten. De rol van de partner Sommige mannen zijn bang om een vrouw met pijn aan te raken, anderen negeren de pijn en denken dat deze gewoon in haar hoofd zit. 7
U weet zelf het beste wat helpt, een massage van de onderrug of gewoon even alleen gelaten worden. Praat met uw partner zodat hij weet wat hij kan doen om ervoor te zorgen dat u zich beter voelt. Lichaamsbeweging Lichaamsbeweging helpt vaak om de pijn, en dan vooral krampen te verlichten. Houdt echter rust wanneer u voelt dat de pijn hierdoor erger wordt. Praten over sex Veel vrouwen met endometriose hebben pijn tijdens de geslachtsgemeenschap, vooral tegen de tijd dat ze ongesteld moeten worden. Anderen hebben de hele maand pijn. Praat hierover met uw partner en probeer een andere, misschien prettiger, houding aan te nemen tijdens de geslachtsgemeenschap. Stel u positief op U bent eigenlijk gezond, probeer u dus goed te voelen. Endometriose kan veel ongemak veroorzaken maar is geen ernstige ziekte. Vele vrouwen met endometriose leiden een prettig en actief leven. Vroege diagnose en behandeling kunnen helpen de krampen te verminderen en de pijn te verzachten. Ook uw vruchtbaarheid hoeft niet aangetast te worden. Ondanks alle ongemak bent u eigenlijk gezond. Probeer u ook zo te voelen! Ommelander Ziekenhuis Groep, locatie Lucas Gassingel 18-9671 CX Winschoten Postbus 30.000-9670 RA Winschoten Telefoon: 0597-459 111 E-mail: info@ozg.eu Web: www.ozg.eu 1190831 (01-11) OZG, locatie Lucas 8