ZELFKATHETERISATIE BIJ MAN OF VROUW 25739
Inleiding De arts heeft met u besproken om u 'intermitterend zelfkatheterisatie' aan te leren. Dit betekent dat de blaas op gezette tijden met behulp van een katheter leeg gemaakt moet worden. In deze folder kunt u lezen wat het doel is van zelfkatheterisatie, wat de oorzaak kan zijn van het niet goed functioneren van de blaas, wat de werkwijze is en wat de mogelijke complicaties kunnen zijn van zelfkatheterisatie. Intermitterende katheterisatie Intermitterende katheterisatie betekent dat op vaste tijdstippen een flexibele buis, de katheter, via de urinebuis en de sluitspier in de blaas wordt gebracht. Door de katheter stroomt de urine uit de blaas, die op deze manier geleegd wordt. Dit kan het beste met vaste tussenpozen gebeuren volgens een vast dagschema. Wat is het doel? Het doel van zelfkatheterisatie is het legen van de blaas met behulp van een katheter, bij iemand die niet meer in staat is de blaas op een 'normale' manier voldoende te legen. Door katheterisatie op vaste tijdstippen toe te passen, wordt voorkomen dat er te veel urine in de blaas achter blijft. Wat zijn de oorzaken? Er zijn verschillende oorzaken die kunnen leiden tot het niet goed functioneren van de blaas, zoals: multiple sclerose; rughernia; overrekking van de blaas na een operatie; na een operatie in het kleine bekken; een vergrote prostaat; diabetes (suikerziekte); een neurologische afwijking; onbegrepen oorzaken, waardoor de blaas niet goed leeg komt of helemaal niet meer functioneert. Waarom intermitterende katheterisatie? Het is om verscheidene redenen goed om intermitterende katheterisatie toe te passen wanneer u zelf niet voldoende
meer kunt uitplassen. Op deze wijze voorkomt u dat de blaas overvol raakt en de blaasspier daardoor zijn functie verliest. De urine die in de blaas achter blijft, wordt verwijderd. Indien urine in de blaas blijft staan, kunnen daar bacteriën in groeien en infecties ontstaan. Daarnaast kan het niet kunnen uitplassen tot incontinentie leiden. Door de urine met een katheter te verwijderen worden bacteriegroei en blaasinfecties voorkomen. Door de blaas helemaal leeg te maken, zult u bovendien minder last hebben van incontinentie, en daardoor meer zelfvertrouwen hebben. Het alternatief voor intermitterend zelfkatheterisatie is een permanente (verblijfs-) katheter in de blaas of een urine stoma. Beiden hebben meer nadelen dan voordelen ten opzichte van zelfkatheterisatie. Daarom wordt, als dat mogelijk is, altijd de voorkeur aan zelfkatheterisatie gegeven. De incontinentieverpleegkundige leert u hoe u moet katheteriseren en beantwoordt eventuele vragen van u. Door een paar maal te oefenen, leert u hoe u uw blaas kunt katheteriseren. Werkwijze 1. Plaats de benodigdheden binnen handbereik: katheter, water, zeep, washand en een handdoek. 2. Was uw handen goed met water en zeep en droog ze af. 3. Neem een voor u prettige houding aan zittend op of staand voor het toilet. Mannen: Houd de penis met een hand vast, schuif de voorhuid terug en reinig de eikel met een vochtig washandje. Vrouwen: Spreid de schaamlippen met een hand en reinig dit gebied met de andere hand met behulp van een vochtig washandje. Doe dit in een streek naar achteren, om geen bacteriën vanuit de darm richting blaas te brengen. 4. Haal de gecoate katheter uit de verpakking. Activeer indien nodig de coating. 5. Schuif de katheter langzaam en rustig in de urinebuis totdat de urine begint te lopen. 6. Trek de katheter langzaam terug zodra de urine niet meer loopt. Sluit voor het terugtrekken de katheter of door een vinger op het uiteinde van de katheter te plaatsen.
7. Controleer de urine op kleur, geur en helderheid om kunnen zien of daar veranderingen in optreden, waarvan u uw arts of verpleegkundige misschien op de hoogte moet stellen. 8. Gooi de katheter weg. Deze zijn gemaakt voor eenmalig gebruik. 9. Was uw handen. Veel gestelde vragen Waar kan ik katheteriseren? Overal waar u over privacy beschikt. Veel mensen geven de voorkeur aan het toilet, hoewel u de blaas op meerdere manieren kunt legen, bijvoorbeeld in een urineopvangzakje. Zorg wel altijd voor een zo schoon mogelijke plaats. Hoe vaak moet ik mezelf katheteriseren? Lukt het plassen helemaal niet meer, dan is een katheterisatie vier á zes maal daags nodig. Belangrijk is dat de blaas niet wordt uitgerekt tot groter dan 500 cc. Als u zelf nog kunt plassen, katheteriseert u volgens onderstaand schema. Daarbij is het belangrijk dat u voor het katheteriseren eerst zelf plast. U meet gedurende de eerste week op hoeveel u katheteriseert, en maakt aan de hand daarvan een schema. De hoeveelheid urine die achter blijft in de blaas, geeft aan hoe vaak u katheteriseert: Hoeveelheid achtergebleven urine Hoe vaak katheteriseren <100 ml 1 x daags 200 ml 2 x daags 300 ml 3 x daags >400 ml 4-6 x daags Moet ik minder drinken? Drink 1,5 á 2 liter per dag. Wij raden u sterk af om minder te drinken zodat dat er minder katheterisaties nodig zijn. Hierdoor worden infecties in de hand gewerkt.
Gaan seks en katheteriseren samen? Intermitterende katheterisatie hoeft seksueel verkeer niet in de weg te staan. In het algemeen kunt u de blaas het beste voor seksueel verkeer legen. Hoe vaak moet ik naar de dokter? Houdt u aan het schema dat u met uw arts voor de regelmatige controles heeft afgesproken. Waarschuw uw arts als u de volgende zaken tegenkomt: Een blaasontsteking: U merkt een blaasontsteking op door stinkende en troebele urine, mogelijk koorts en pijn in de onderbuik of flank. Houden uw klachten langer aan dan 24 uur of krijgt u koorts boven de 38.5 graden, neemt u dan altijd contact op met uw behandeld arts. Een branderig gevoel na het katheteriseren is normaal. Bloedverlies: Het is heel gebruikelijk dat er af en toe wat bloed uit de plasbuis komt of dat er bloed in uw eerste plas zit na de katheterisatie. Wanneer u bloed blijft verliezen uit de plasbuis of als er stolsels in de urine komen, waarschuw ook dan uw behandelend arts. Als katheterisatie niet lukt? De katheter hoort normaal gesproken makkelijk naar binnen te gaan zoals u aangeleerd is. Lukt het niet de katheter op de gebruikelijke manier in de blaas te krijgen, neem dan contact op met uw behandelend arts. Kom ik er ooit vanaf? Soms is zelfkatheterisatie een tijdelijke oplossing en blijkt de blaasfunctie zich spontaan te herstellen. Dit blijkt uit het feit dat u steeds minder urine kunt aftappen. In dat geval wordt in overleg met de arts de frequentie van de zelfkatheterisatie afgebouwd en eventueel gestopt. Bij sommige aandoeningen kunt u geen spontaan herstel verwachten. Dan moet u zelfkatheterisatie de rest van uw leven toepassen. Een alternatief voor zelfkatheterisatie is het plaatsen van een permanente katheter of het aanleggen van een urine stoma. Kan zelfkatheterisatie kwaad voor mijn blaas? Zelfkatheterisatie is een veilige manier om de blaas te legen en is te verkiezen boven een verblijfskatheter. Een
verblijfskatheter geeft meestal een verschrompeling van de blaas, verhoogt de kans op het ontstaan van blaasstenen, irriteert, bemoeilijkt geslachtsverkeer, en veroorzaakt altijd een chronische blaasinfectie met soms urine lekkage langs de katheter. Voor sommige patiënten is het een te grote belasting om zichzelf te katheteriseren. De katheterisatie kan dan door uw partner, huisgenoot of een wijkverpleegkundige uitgevoerd worden. Welke katheter moet ik gebruiken? De diameter van de katheter wordt aangegeven in een eenheid die Charriere (1 Ch is 1/3 mm) heet. Hoe kleiner het aantal Ch is, hoe kleiner de diameter van de katheter. De katheters die worden gebruikt bij intermitterende katheterisatie, variëren van 5 tot 20 Ch. Bij volwassenen wordt meestal een katheter gebruikt van 14 tot 18 Ch. Vragen Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft, kunt u telefonisch contact opnemen met de WIS-consulenten (Wond- Incontinentie-Stoma), via telefoonnummer 010-461 6861 of met de Polikliniek Urologie, op werkdagen, via telefoonnummer 010-461 6168. September 2012