Lezing de kracht van daglicht april 2007 Stichting www.livingdaylights.nl No space, architecturally, is a space unless it has natural light. Louis Kahn Daglicht vormt een van de belangrijkste bouwstenen van architectuur. Het is onontbeerlijk voor de gezondheid en productiviteit van de mens. Daglicht is bovendien gratis en de enige echt duurzame lichtbron. De Stichting promoot een goede toepassing van daglicht in de gebouwde omgeving.
Organogram Stichting Bestuur van Stichting Paul de Ruiter Architect en oprichter Architectenbureau Paul de Ruiter Atto Harsta Bouwinnovator en oprichter Aldus bouwinnovatie Jeroen Mensink Architect / publicist en oprichter JAM Ed Melet Publicist, auteur van o.a. Het Architectonisch Detail
Achtergrond van de Spreker Ir. Atto Harsta directeur Aldus bouwinnovatie oprichter & bestuurder Stichting www.aldus.nl Aldus bouwinnovatie Profiel van een creatief ingenieursbureau Strategie Advies en onderzoek Concept- en productontwikkeling Marketing Aldus creëert en realiseert innovatie in de bouw.
Activiteiten 2004-2006 Masterclass Daglicht Excursies Nieuwsbrief Activiteiten 2004-2006 Daglichtcafé Lezingen www.livingdaylights.nl
Activiteiten recent Daglichtboek Symposium Een rijk geïllustreerde uitgave over de rol van daglicht in de architectuur, met een schat aan informatie en inspiratie over alle factten van daglicht in de gebouwde omgeving. Activiteiten 2007 Excursie WUR op 14 maart Masterclass i.s.m. Materia op 7 & 8 juni Daglichtcafé in september Lezing op vakdagen licht en verlichting in oktober Nieuwsbrief 5 & 6
Donateurs Nieuwe donateurs: Serbo MHB Atlas Acomfa Inbo Arcadis De kracht van daglicht Inleiding Wat is daglicht? Visuele effecten - comfort Niet visuele aspecten - gezondheid Systemen en producten Esthetiek - architectuur Daglicht versus kunstlicht Daglicht en regelgeving
Daglicht is (mijn) passie Evolutie De boomaap werd een grondaap werd een jagende aap werd een aap met een eigen territorium en is een culturele aap geworden.
Evolutie Evolutie Oerinstincten Overleven Voortplanten Kudde / erbij horen Oerbehoeften Ecologie: in harmonie met de natuur zijn Identiteit: het kunnen zijn zoals je bent Flexibiliteit: keuzevrijheid en zelfregelbaarheid Zelfactualisatie: groei en ontplooiing
Evolutie maximale ooggevoeligheid ligt in het groene gebied van het spectrum flitsende televisiebeelden zijn tegen het veiligheidsgevoel in ons stressniveau daalt wanneer we in de natuur zijn zonder uitzicht in de stad voelen we ons chronisch onrustig Wat is daglicht? zonnestraling licht daglicht zonlicht
Natuurlicht versus Kunstlicht Daglicht is variabel (intensiteit en kleur). Daglicht heeft een volledige spectrum. Daglicht flikkert niet het vloeit constant. Waarom daglicht essentieel voor het leven op aarde biologische klok licht is zicht gezondheid productiviteit prikkelt, stimuleert, actief stemming ritme en variatie veiligheid comfortabel (warmte en energie) gratis energiebron
Daglicht = informatie uitzicht het weer tijd stimuli Corbusier Licht is voor mij de essentie van architectuur. Ik geef vorm met daglicht.
Onze daglichtbehoefte was de basis van architectuur Architectuur is het vakkundige, nauwkeurige en magnifieke spel van samengevoegde volumen in het licht Le Corbusier - Vers une architecture
gezond daglicht
# # Daglicht en Gezondheid Direct stimulation daglicht Vision Bio-clock
Daglicht en Gezondheid Spectrale biologische actiekromme in blauw en de visuele ooggevoeligheidskromme in rood Daglicht en de biologische klok # 3 melatonin secretion 8 6 7 5 4 2 1 visual pathway photobiological pathway 1. retina 2.optic nerve 3.visual cortex 4. retinohypothalamic tract (RHT) 5.suprachiasmatic nucleus (SCN) 6. pineal gland (melatonin secretion) 7.spinal cord 8. superior cervical ganglion (sympathic nervous system)
Visuele en niet visuele effecten 1. Visuele functie uitvoeren van een oogtaak verlichtingscriteria 2. Niet visuele effecten psychologische effecten (stemming, gevoel, emotie, motivatie, attractiviteit, e.d.) regeling van de biologische klok 3. Direct stimulerende effecten productiviteit, absentie, welzijn Biologische ritme Cortisol Melatonine Waakzaamheid Lichaamstemperatuur Typisch dagelijks ritme van lichaamstemperatuur, melatonine, cortisol en waakzaamheid in mensen voor een natuurlijke 24 uurs licht/donker cyclus
Kunstvorbeeld - daglicht en gezondheid/groen Ulrich (1984) deed onderzoek naar patiënten die herstelden van een galblaasoperatie in een kamer met uitzicht op stenen muur of in een kamer met uitzicht op bomen. Patiënten in kamers met uitzicht op groen: Hadden minder krachtige pijnstillers nodig Verbleven na hun operatie één dag minder in ziekenhuis Kregen minder negatieve beoordelingen in statussen van verplegend personeel Dosis sterke pijnstiller 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Dag 0-1 Dag 2-5 Dag 6-7 Uitzicht muur Uitzicht bomen
LUCHT IS OOK NATUUR! Citaat uit een column van Michael Ventura, 2001 Toen ik 12 jaar oud was kwam ik terecht in het ziekenhuis, waar ik een tijdlang op het randje van de dood zweefde. Ik verkeerde in een soort droomtoestand, alles leek ver weg en onecht. Het enige dat wel echt was, en wat ik me nog steeds levendig herinner, was het raam. Dagenlang, dag en nacht, te zwak om te bewegen, was mijn blik gefixeerd op het raam. Het was een heel gewoon raam, niks bijzonders. Maar af en toe kwam er zomaar duiven zitten op de vensterbank. En ik zag vogels langs de wolken vliegen, hoog en ver. Nooit eerder was me opgevallen hoeveel kleuren licht er eigenlijk zijn in de lucht. Ik ben er van overtuigd dat mijn fascinatie met dat raam, met de schoonheid van de vogels en de lucht, mij de kracht gaven om te blijven leven.
Voorbeeld daglichtbenutting - 1300
De daglichtdynamiek ritme (dag, seizoenen) variabel (intensiteit en kleur), zonnestand spectrale samenstelling afhankelijk v.d. weersgesteldheid afhankelijk v.d. luminantieverh. hemelkoepel richting van het licht Kunstlicht is slechts een statische aanvulling Daglicht & Planten Daglicht bevordert de groei van planten Planten bevorderen het welzijn en de gezondheid van mensen
Daglicht en de oudere mens Daglicht en Veiligheid goed zicht (waarneming) voldoende licht alertheid en vermoeidheid motoriek welbevinden
Daglicht en uitzicht #
Producten
Voorbeeld daglichtbenutting - 1900
Daglicht leest geen tekeningen, en volgt ook geen pijlen. Gevel als intermediair
Daglichtoptimum bepalen licht #
uitzicht # warmte #
Daglicht en Energie Met behulp van een goed daglichtontwerp is er een basis voor energiebesparing op kunstlicht. Besparing zit in de exploitatiefase. De grootste besparing is afhankelijk van de gebruiker. Bewustwording en automatische beheerssystemen zijn noodzakelijk. Daglichtregulering is een voorwaarde voor een goed en duurzaam gebruik. Individuele regeling van het binnenkomende dag- en zonlicht Af te stemmen op de wisselende werktaak Af te stemmen op het wisselende aanbod Hou rekening met flexibele plattegronden Kunstlicht altijd daglichtafhankelijk zoneren en automatisch schakelen
Zon- en lichtregulering investerings- versus exploitatiekosten
Zon- en Lichtregulering buiten / spouw / binnen Producten
Verlichtingscriteria voorkomen van ongezond licht verlichtingssterkte gelijkmatigheid luminantieverhoudingen binnen het gezichtsveld verblinding voorkomen lichtverdeling in de ruimte kleureigenschappen van het licht Goede luminantieverhouding 1-3 - 10-30
Daglicht en Regelgeving visueel BouwBesluit NEN 2057 (daglichtopeningen) Daglicht en Uitzicht (minimaal) Arbo besluit (wetgeving) 3% D.F. eis - kantoorfuncties (2-5%) 1/20 vloeroppervlak Europese norm NEN-EN 12464-1 (licht en verlichting) visuele behoefte (taken)
Daglicht en Regelgeving niet - visueel, aanbevelingen minimaal lichtniveau 1000-2000 lux regulering van de biologische klok direct stimulerende effecten bevorderen stemming, vitaliteit en energieniveau arbeidsprestaties en productiviteit veiligheid en gezondheid absentie en ziekteverzuim Daglichtstrategie esthetisch (effect) gezondheid ecologisch (gratis energiebron) functioneel (zoveel mogelijk daglicht tijdens werktijd comfort en sfeer zicht en uitzicht regelbaarheid Afstemmen op het doel dat je wil bereiken!
VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT-ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT- ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS WENSEN DAGLICHTONTWERP & SCHETS- VOORLOPIG VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP EISEN ONTWERP ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT- ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT- ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP ZIJLICHT VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT- ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP LOCATIE OP AARDE INITIATIEF OMGEVINGSFACTOREN GEBOUWVORM DAGLICHTSYSTEMEN INTERIEUR DEFINITIEF ONTWERP BOVENLICHT KUNSTLICHT Locatie op aarde zonnehoogte azimut zenit Omgevingsfactoren bebouwing (nu & toekomst) begroeiing omgevingsmaterialisatie geaccidenteerdheid terrein Gebouwvorm massastudie plattegrond doorsnede Interieur indeling materialisatie meubilair en kleurstelling VUISTREGELS verhouding DAGLICHTONTWERP omhulling volume anidolische systemen; VUISTREGELS kleurgebruik functie zonering / gebruik TIM; HOE; DAGLICHT-ONTWERP ruimte prismatische systemen; VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP percentage lichtopeningen lichtkoker; heliostaatvuistregels DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT- ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS WENSEN DAGLICHTONTWERP & SCHETS- VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP EISEN ONTWERP VOORLOPIG VUISTREGELS ONTWERP DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHT- ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP Zijlicht Bovenlicht VUISTREGELS Kunstlicht positionering postionering DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTformaat formaat ONTWERP stand VUISTREGELS stand DAGLICHTONTWERP detaillering detaillering gebruik/functie; VUISTREGELS invulling (v.d. DAGLICHTONTWERP opening) invulling (v.d. opening) VUISTREGELS afstemming op zon- lichtregulering bovenlichtvarianten DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS uitzicht zon- lichtregulering DAGLICHTONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTregelbaarheid ONTWERP VUISTREGELS DAGLICHTONTWERP INITIATIEF Daglichtsystemen positionering daglichtsysteem lichtplank; lamellen; DEFINITIEF ONTWERP afstemming met daglichttoetreding; gebouwbeheersysteem; afstemming op aanwezigheid; zonering; daglichtafhankelijke schake-ling; type lichtbron;
Locatie op aarde Gezond daglicht - integraal ontwerpen afgestemd op de exploitatiefase
# # # #
Daglicht onderzoeken Daglichtsystemen
Zijlicht # #
Stadskantoor Breda # #
Jean Nouvel. Project: Institute du Monde Arabe Hogeschool voor Muziek en Dans Jan Hoogstad
Bovenlicht
Goed daglicht begint met ambitie.