Nieuwsbrief nr. 3 (25-6-2007) Deze digitale nieuwsbrief wordt toegezonden aan gemeenten en instellingen in het historische inundatiegebied van de Oude Hollandse Waterlinie/Groene Hart: Muiden, Naarden, Weesp, Loenen, Abcoude, De Ronde Venen, Breukelen, Woerden, Bodegraven, Reeuwijk, Oudewater, Montfoort, Lopik, Schoonhoven, Vlist, Ouderkerk, Krimpen aan den IJssel, Nederlek, Bergambacht, Nieuw Lekkerland, Liesveld, Giessenlanden, Zederik, Vianen, Leerdam, Hardinxveld-Giessendam, Gorinchem, Woudrichem en Lingewaal. Belvedere-rapport Oude Hollandse Waterlinie aangeboden aan Utrechtse Gedeputeerde Bart Krol Op vrijdag 8 juni is het Belvedere-rapport over de Oude Hollandse Waterlinie (OHWL) aangeboden aan de Utrechtse Gedeputeerde Bart Krol,tevens lid van de Stuurgroep Groene Hart. Deze presentatie vormde het hoogtepunt van de feestelijke manifestatie Nieuwe kansenvoor oude vestingwerken in het Grand Kasteel van Woerden, georganiseerd door Stichting Groene Hart. De manifestatie werd bijgewoond door meer dan 160 politici, ambtenaren, ondernemers, vertegenwoordigers van instellingen en particulieren. Tijdens de manifestatie geopend door de Woerdense wethouder Manfred van der Heijde - gaven tal van sprekers hun visie op de oude linie. Zo toonde waterlinie-kenner Chris Will aan de hand van een aantal beelden dat nog zo n vijftig objecten min of meer herkenbaar zijn in het landschap. Oud-politicus Mat Herben ging vooral in op de historische betekenis van de linie. Historicus en columnist Thomas von der Dunk hield een humoristisch betoog over de eeuwenlange verbondenheid van de Nederlanders met het water, en oud-gedeputeerde Jippe Hoekstra presenteerde cijfers over de economische mogelijkheden van het linie-toerisme. Tijdens de manifestatie omlijst met wapengekletter en marsmuziek van soldaten uit de tijd van het Rampjaar 1672 werden ook diverse waterlinieprojecten gepresenteerd. Verder vonden er excursies plaats naar o.m. Fort Wierickerschans en het Defensie-eiland in Woerden.(12-6-07) Elders in deze Nieuwsbrief een uitvoerig verslag van het symposium. 1
Belvedere-rapport te bestellen bij de Stichting Het Belvedere-rapport De Agenda voor de Oude Hollandse Waterlinie (opgesteld door Arcadis en mogelijk gemaakt door bijdragen van het Stimuleringsfonds voor Architectuur en de drie provincies) is verkrijgbaar bij de Stichting Groene Hart. Het rapport (formaat 21 x 30 cm) telt 180 pagina s, bevat meer dan 120 foto s en kaartjes, is uitgevoerd in full colour en kost 25 excl. verzendkosten. Het kan worden nabesteld bij: Stichting Groene Hart, Postbus 2074, 3440 DB Woerden, (fax 0348-562847; contact@groenehart.info). Zie ook bestelformulier p. 5. Stichting dient aanvraag in voor vervolgproject OHWL De Stichting Groene Hart heeft bij de Stuurgroep Groene Hart een vervolgproject ingediend om de diverse OHWL-projecten tot uitvoering te kunnen brengen. Omdat de projecten een sterk publieksgericht karakter hebben, hoopt de Stichting hiermee een nieuwe impuls te geven aan het Groene Hart-beleid. Het op 8 juni aangeboden Belvedere-rapport bevat - naast een inventarisatie van de tientallen vestingwerken en een visie op de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten - een agenda met 65 projecten, die door tal van instellingen zijn ingediend. De projecten variëren van infrastructurele projecten zoals het herstel van de singels in Woerden en de reconstructie van het Veerpoortgebied in Schoonhoven - tot projecten in de sfeer van toerisme, educatie en kunst. Daarmee vormt de projectenagenda een aanzet tot de cultuurhistorische onderlegger van het Groene Hart-beleid, zoals dat door de drie provincies is vastgesteld. (12-6-07) Ruim 20.000 subsidie voor project Blik op de OHWL Beste Bram, Bijgaande knipsels kreeg ik van Anton Houdijk, die je zeker wel kent. Misschien bieden die inspiratie voor je volgende column. Zou ik die column begin mei kunnen krijgen? Vrijdag zag ik je in vol ornaat de krant staan, Met een vestingwandeling in Woerden startte medio april het project Blik op de Oude Hollandse Waterlinie. Het is een publieksproject dat de oude linie beter in beeld moet brengen bij het grote publiek, in het kader van dit project verscheen er o.m. een wandelboek (Vestingsteden onder vuur) en een brochure over de linie (in een oplage van 20.000 ex.). Verder komt er een reizende tentoonstelling, die de gemeentehuizen en bibliotheken langs zal gaan. Ook worden er excursies georganiseerd langs objecten van de linie. Voor het project is inmiddels een subsidiebedrag van 20.500 toegezegd door de tien vestingsteden, Staatsbosbeheer en diverse fondsen. (15-6-07) Vestingsteden onder vuur Vestingsteden onder vuur is de titel van het wandelboek, dat de historici Lenny Feis en Harm Hoogendoorn hebben gepubliceerd. Het behandelt de geschiedenis van de oude linie in kort bestek; daarnaast zijn er tien wandelingen en enkele fietstochten opgenomen naar de tien vestingsteden en de forten van de oude linie. Het boek telt 80 pagina s en bevat ca. 50 kaarten en andere illustraties; prijs 8,95. Vestingsteden onder vuur is in de boekhandel verkrijgbaar en kan ook worden besteld bij de Stichting Groene Hart, contact@groenehart.info. (30-3-2007)? Symposium over OHWL: 2
oude waterlinie moet spil nieuwe Groene Hart-beleid worden De toekomst van de Oude Hollandse Waterlinie stond centraal tijdens het symposium over de Oude Hollandse Waterlinie (OHWL) op 8 juni in Grand Kasteel Woerden. Een regiment soldaten in zeventiende-eeuwse kledij zorgde voor een passende ambiance: geen symposiumganger kwam langs de schutterij zonder vertoon van zijn of haar passepartout. Eenmaal in het kasteel klonk soms nog een vervaarlijk hard kanonschot. Het symposium vormde de feestelijke afsluiting van het Belvedere-project De Agenda voor de OHWL; meer dan 160 bezoekers waren hiervoor naar Woerden gekomen. Het congres werd georganiseerd erdoor de Stichting Groene Hart, m.m.v. Marina Laméris van (organisatie)bureau TasT en Bert van Slooten, de bekende verslaggever van Radio 1. Naast het symposiumprogramma waren er stands met de nodige achtergrondinformatie en werd de video Woerden, Poort naar het Groene Hart, van Oueenie Reesinck vertoond.. In zijn welkomstwoord wees wethouder Manfred van der Heijde de zaal er op dat Woerden op het kruispunt van twee beroemde verdedigingslinies ligt, de Romeinse Limes uit het begin van onze jaartelling en de Oude Hollandse Waterlinie uit onze Gouden Eeuw, en dat Woerden zich in 2007 positioneert als de Poort naar het Groene Hart. Tot hier en niet verder De eerste spreker, de bekende oud-politicus en defensiekenner Mat Herben, stak van wal met een tactisch verhaal over de verdediging van Het Groene Hart onder de titel Tot hier en niet verder. In zijn betoog hield hij de toehoorders een parallel voor uit de tijd van de waterlinie. Waar Utrecht door te lang talmen in het rampjaar 1672 verloren ging, zal te lang talmen in deze tijd onverbiddelijk leiden tot het verlies van het Groene Hart. Daarna ging Chris Will, de auteur van een succesvol boek over de Hollandse Waterlinies, op zoek naar de staat van elementen uit de oudste linie, de OHWL. Van de ruim vijftig elementen is volgens Will een derde verdwenen, bij de overigen is nog wat of heel wat te zien. Overigens werd een vestingstad ook als een enkel element gezien, terwijl daarin natuurlijk weer diverse karakteristieke militaire gebouwen en vestingonderdelen zijn te vinden, zoals bastions, singels, beren en monniken, poortrestanten e.d.. The great wet Wall of the Netherlands Bert Smolders, senior adviseur ruimtelijke ontwikkeling bij Arcadis, presenteerde vervolgens met enige trots De Agenda voor de Oude Hollandse Waterlinie. De oude linie is bijna twee eeuwen verborgen gebleven en nu als Doornroosje door zijn onderzoeksteam wakker gekust. In onze delta hebben we onze beroemdste waterlinie teruggevonden: een symbool voor ons land zoals de Lange Muur voor de Chinezen. Om deze reden, maar ook vanwege de landschappelijke betekenis, zou en kan het tracé van de linie als cultuurhistorische hartlijn van het Groene Hart gaan fungeren. Deze boodschap was niet alleen aan de zaal gericht, maar in het bijzonder aan de politiek. Daarom werd De Agenda overhandigd aan Bart Krol, de nieuwe gedeputeerde van de provincie Utrecht voor ruimtelijke ontwikkeling, stedelijke vernieuwing en het landelijk gebied, en tevens lid van de Stuurgroep Groene Hart. Krol achtte het initiatief van de Stichting Groene Hart en Arcadis erg belangrijk om de huidige opinie het gaat niet goed in het Groene Hart te doorbreken. Enthousiast nam hij De Agenda in ontvangst. De OHWL als 3
cultuurhistorische onderlegger voor alle gebiedsprogramma s die er nu al zijn in het Groene Hart is volgens Krol de voornaamste uitkomst van de Agenda. Wij en het water Het thema verdedigen met water werd door cultuurhistoricus Thomas von der Dunk, bekend van de media, op een gevarieerde en humorvolle wijze uiteengezet, zowel vanuit zijn eigen ervaring met een kinderboek Wij en het water, als vanuit de opvattingen die in ons eigen land en in het buitenland daarover opgeld hebben gedaan. Na de nostalgie kwamen de economische- en toeristisch-recreatieve kansen van de OHWL ter sprake. Valt er wat aan de OHWL te verdienen? Die kansen zijn er zeker, want het toerisme is de snelst groeiende sector van onze economie. De Oud-gedeputeerde en SER-voorzitter Utrecht Jippe Hoekstra benadrukte echter dat dit niet vanzelf gaat. Daarbij legde hij de vinger op een gevoelig punt: er is nu veel teveel sprake van afzonderlijke initiatieven, iedere gemeente en groep doet vooral zijn eigen ding. Maar de toerist en recreant is duidelijk op zoek naar combinaties van toeristische attracties. Er zal daarom veel meer samengewerkt moeten worden, Er moeten verbanden worden gelegd. Dat is een voorwaarde voor succes, zoals destijds voor de waterlinie ook het geheel bepalend was voor het succes van de verschillende onderdelen. 65 projecten Op de Agenda van de Oude Hollandse Waterlinie zijn 65 projecten terug te vinden. Na de lunch werden een aantal projecten in presentaties toegelicht. Het Buro Maan voor Stedenbouw en Beeldende Kunst worstelde met het begrip onzichtbaarheid. De waterlinie was in vredestijd onzichtbaar en nu in 2007 dus ook. Zelfs voor Google-Earth. De verschillen in waterpeilen zijn voor de oppervlakkige waarnemer nauwelijks te ontdekken. De mentale kaart, wat de mensen in hun hoofd hebben, is daarom onmisbaar. In de vestingstad Schoonhoven waren maar weinigen zich bewust van het verleden van de stad in de Hollandse Waterlinie. Door de Agenda van de OHWL worden er nu kansen gezien om in een aantal projecten te gaan werken aan herstel of accentuering van oude structuren. De stad wil nu zelf een samenhangende visie ontwikkelen waar het met de historische binnenstad heen moet. In het nieuwe leren wordt getracht om jonge leerlingen (13 15 jaar) bij de les te houden door meer te doen op hun manier. Het Erfgoedhuis Zuidholland heeft hiervoor een educatief programma opgezet met veel actie en locatiebezoek. De verschillende onderdelen van de waterlinie vestingsteden, forten, inundaties lenen zich voor 100% voor dit educatieve programma mits de aanpak, de planning en continuïteit goed doordacht en gewaarborgd zijn. Woerden mag dan wel in de Romeinse Limes en de Oude Hollandse Waterlinie gelegen hebben, van de vesting is op dit moment nog veel te weinig te zien, volgens wethouder Van der Heijde. Maar daar wordt aan gewerkt, zowel onder de grond (parkeergarage Castellum) als daarboven. De gemeente heeft onder meer het zogenaamde Defensie-eiland verworven. De ligging van het eiland is ideaal tussen een aantal toegangswegen en het centrum van de stad en kan dienen als een vertrekpunt voor bezoekers die vandaar met spierkracht verder gaan, op de fiets, op wandelschoenen of in een kleine boot. Balans waterlinieproject 4
Bij de presentatie van Woerden als vestingstad mocht wethouder Van der Heijde opnieuw het woord voeren. Hij besloot zijn presentatie met de aankondiging dat Woerden initiatieven gaat ontplooien om een alliantie van OHWL-vestingsteden in het leven te roepen. Deze vestingsteden hebben immers allemaal vestingstructuren uit de tijd van de OHWL. In 2007 zijn ze allen in en nabij het Groene Hart gelegen. Daarom is er sprake van overeenkomsten en kunnen de OHWL-steden van elkaar leren en bezien hoe een en ander in deze tijd ten volle benut kan worden. Ook hier geldt dat het linie-verband meer is dan de vestingsteden afzonderlijk. Inmiddels was de zaaltemperatuur figuurlijk en letterlijk - door een naderend onweer fors gestegen. De conclusie van het symposium dat de Agenda een krachtig middel kan zijn tegen de verrommeling van het Groene Hart werd breed gedragen. De open ruimte en groene waarden nemen in deze tijd immers in hoog tempo af door een opeenstapeling van een groot aantal locale projecten. Tot hier en niet verder, stelde Mat Herben en velen na hem; zo niet, dan kan het woordje groen geschrapt worden. De OHWL als cultuurhistorische groenstructuur kan direct tegen de verrommeling in stelling worden gebracht en daarmee kan de oude waterlinie de spil van het nieuwe Groene Hart-beleid worden. De OHWL is uit de anonimiteit gehaald. Bewoners in het Groene Hart hebben er kennis van kunnen nemen. Er is studie van gemaakt. Belangstellenden en deskundigen hebben mee kunnen denken en hun bijdragen kunnen leveren. Er is een Agenda met een flink aantal concreet uitvoerbare projecten opgesteld. Wat die waard zijn, zal spoedig blijken. (23-6-07) Bestelformulier Naam:...Instelling:... Adres:... Postcode/plaats:... bestelt hierbij 0... exemplaren van Vestingsteden onder vuur (kortingsprijs 7,50) 0... exemplaren van de brochure De geheimen van de OHWL ( 0,10 p.st.) 0... exemplaren van het Belvedere-rapport (prijs 25,00). De bestelling wordt binnen 7 dagen met acceptgirokaart naar u toegestuurd. Stichting Groene Hart, Postbus 2074, 3440 DB Woerden (fax 0348-562847; contact@groenehart.info). P r o j e c t b u r e a u O u d e H o l l a n d s e Wa t e r l i n i e Postbus 2074, 3440 DB Woerden Tel.: 0348-565282 / Fax: 0348-562847 / E: contact@groenehart.info www.oudehollandsewaterlinie.nl 5