Jeugd in Rivierenland Resultaten van een onderzoek naar gezondheid, welzijn en leefstijl van 2e en 4e klassers van het voortgezet onderwijs Elektronische Monitor en Voorlichting
Onderzoek In het najaar van 2011 is het onderzoek E-MOVO (Elektronische Monitor en Voorlichting) in klas 2 en 4 van alle scholen voor regulier voortgezet onderwijs in Rivierenland uitgevoerd. Bijna 3700 leerlingen (respons 90%) uit de regio vulden op internet een vragenlijst in over hun gezondheid en leefstijl. Elke leerling ontving na afloop een persoonlijk gezondheidsadvies op basis van de ingevulde antwoorden. De leerling werd daarbij doorverwezen naar jongerenwebsites met betrouwbare gezondheidsinformatie. Elk jaar onderzoekt de GGD in opdracht van de gemeenten de gezondheidssituatie van een andere doelgroep zodat na vier jaar de totale bevolking in beeld is. Door het herhalen van de onderzoeken volgt de GGD de gezondheid van de bevolking en worden trends zichtbaar. Het jeugdonderzoek is eerder in 2003 en 2007 uitgevoerd. De jongeren en hun ouders Van de leerlingen zit 53% op het vmbo en 47% op de havo of het vwo. Van de jongeren is 17% allochtoon, wat betekent dat tenminste één ouder in het buitenland is geboren; 5% is Marokkaans, 3% is Turks en de overigen hebben een andere etniciteit. Allochtone jongeren zitten vaker op het vmbo. Acht van de tien jongeren (78%) woont bij hun eigen vader en moeder en een op de tien in een eenoudergezin. Vmbo-leerlingen wonen minder vaak bij eigen ouders dan havo/vwo-leerlingen. Bij 4% van de leerlingen heeft de moeder en/of de vader alleen lagere school. Bij 27% heeft de moeder en/of vader een opleiding op lbo/mavo-niveau afgerond. Bij een op de vijf heeft de moeder en/of vader een hbo/wo-opleiding afgerond. Ongeveer een kwart van de leerlingen weet het opleidingsniveau van hun ouders niet. Een kwart van de leerlingen heeft met hun ouders een minder goede relatie dan gemiddeld, 39% heeft een gemiddelde relatie en 36% een beter dan gemiddelde relatie. Jongens en 2e klassers hebben een betere relatie met hun ouders dan meisjes en 4e klassers. School Bijna de helft van de leerlingen (46%) vindt het (hartstikke) leuk op school, 12% van de leerlingen vindt het niet leuk of zelfs vreselijk op school. Redenen: ik vind de meeste vakken niet leuk, de manier van lesgeven is niet leuk, ik zie het nut er niet van in en docenten zijn niet aardig. Vmbo-ers vinden het vaker niet leuk op school dan havo/vwo-ers. Figuur 1: Leerlingen die het niet leuk/vreselijk vinden op school Bij 56% van de leerlingen helpen de ouders met huiswerk, bij 37% is dit niet nodig en bij 7% kunnen of willen de ouders dat niet. Meisjes worden vaker geholpen, jongens vinden het vaker niet nodig. Pesten op school In de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek is 13% van de jongeren op school gepest; 3% werd zelfs meerdere keren per week gepest en 2e klassers worden vaker gepest dan 4e klassers. Van alle jongeren deed 17% mee aan pesten; 2% deed dit meerdere keren per week. Vmbo-leerlingen pesten iets vaker dan havo/vwoleerlingen. Figuur 2: Leerlingen die mee deden aan pesten
Verzuim van school In de vier weken voorafgaand aan het onderzoek spijbelde 11% van de jongeren. Ruim de helft van hen spijbelde een of twee lesuren. De meest genoemde reden om te spijbelen is dat ze geen zin hadden in school. In klas 4 wordt twee keer zo vaak gespijbeld dan in klas 2. Vier van de tien jongeren (38%) verzuimden school in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek wegens ziekte; 3% meer dan vijf dagen en 35% maximaal vijf dagen. Vmbo- leerlingen verzuimen vaker door ziekte dan havo/vwo-leerlingen. Psychosociale gezondheid Aan de hand van een aantal vragen uit de vragenlijst is een SDQscore berekend. Deze score geeft aan hoe het gaat met de psychische gezondheid van de jongeren. Volgens deze score is 87% van de jongeren psychisch gezond. Bij 8% ligt de score in het grensgebied en 5% is psychisch ongezond. Van de jongeren heeft 16% depressieve gevoelens; 5% ernstig en 4% matig. Meisjes en vmbo-leerlingen hebben vaker een verhoogde SDQ-score en vaker depressieve klachten. Lichamelijke gezondheid Van de jongeren ervaart 83% de eigen gezondheid als goed. Bijna een op de vijf jongeren is dus minder positief over de eigen gezondheid; 3% vindt de eigen gezondheid slecht en 14% zegt gaat wel. Meisjes zijn negatiever over hun eigen gezondheid dan jongens. Tabel 1. Chronische aandoeningen (wel/niet vastgesteld door een arts) in procenten. Migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn jongens meisjes totaal 11 20 16 Astma of bronchitis 13 10 12 Chronische vermoeidheid 4 11 8 Eczeem 7 10 8 Buikklachten langer dan 4 9 7 3 maanden ADHD 8 3 6 Diabetes mellitus 1 1 1 Aangeboren hartaandoening 1 1 1 Anorexia of boulimia nervosa 0 1 1 Veertig procent van de jongeren geeft aan een of meer van de in de vragenlijst genoemde ziekten of aandoeningen te hebben. De meest voorkomende zijn migraine, CARA, chronische vermoeidheid en eczeem. Een kwart van alle leerlingen wordt door een aandoening belemmerd in het uitvoeren van dagelijkse bezigheden. Meisjes en vmbo-leerlingen vaker dan jongens en havo/vwo-leerlingen. Een op de drie jongeren geeft aan last te hebben van een allergie. De meest genoemde allergieën zijn hooikoorts (20%), huisstofmijtallergie (11%), voedselallergie (10%) en allergie voor bepaalde huisdieren (10%). Figuur 3. Leerlingen met depressieve gevoelens Veel jongeren maakten een ingrijpende gebeurtenissen mee zoals echtscheiding, ziekte en overlijden. Zo n 15% van de jongeren (meisjes en vmbo-leerlingen vaker) heeft nog problemen door het overlijden van een dierbare en 7% door de echtscheiding van hun ouders. Andere gezinsomstandigheden die problemen geven zijn: langdurige of ernstige ziekte of handicap van een gezinslid (11%), psychische ziekte van een gezinslid (6%) of verslaving van een gezinslid (3%). Vijf procent van de jongeren heeft problemen door een eigen ernstige ziekte of handicap. Gevraagd naar mishandeling, zegt 5% van de jongeren momenteel geestelijk te worden mishandeld. Deze mishandeling vindt meestal plaats op school door medeleerlingen. Drie procent van de leerlingen wordt momenteel lichamelijk mishandeld. Dit gebeurt door een jongere op school of thuis door een volwassene. Vijf procent van de jongeren wilden de vraag naar mishandeling niet beantwoorden. Bijna driekwart van de jongeren krijgt veel sociale steun van vrienden, 18% scoort gemiddeld en 9% krijgt weinig sociale steun van vrienden. Meisjes krijgen meer steun dan jongens. Bijna alle leerlingen met problemen zoeken hulp (94%), de meeste bij hun ouders, broer/zus of vriend(in). Ook op school wordt hulp gezocht bij mentor of docent. Daarnaast zoekt 13% hulp op internet.
Roken, alcohol en drugsgebruik In de regio rookt 17% van de jongeren: 9% dagelijks en 8% rookt af en toe. Figuur 4: Leerlingen die dagelijks roken Jongeren roken het vaakst buiten op straat of op school, gevolgd door disco of café. Een derde van de rokende jongeren rookt zonder dat hun ouders dit weten. Bij 36% wordt thuis gerookt waar de jongere bij is. Vaker bij vmboleerlingen dan bij havo/vwo-leerlingen. Alcohol De helft (51%) van de jongeren dronk al eens alcohol. Van alle jongeren dronk 39% in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek alcohol. Drie van de tien jongeren was al eens dronken, 16% was dat in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek. Ruim een kwart (27%) dronk vijf of meer drankjes met alcohol bij één gelegenheid (binge drinken). Hoe hoger de leeftijd, hoe meer jongeren alcohol drinken. Tot 16 jaar drinken meer vmbo-leerlingen alcohol dan havo/vwo-leerlingen. Op 16-jarige leeftijd drinken meer havo/vwo-leerlingen alcohol dan vmbo-leerlingen. De meeste jongeren drinken thuis met vrienden of bij vrienden thuis. Ook in een discotheek/café wordt vaak alcohol gedronken. Alcohol drinken voor het uitgaan (indrinken) doet 19% van de jongeren wel eens. Dit indrinken gebeurt meestal (bij vrienden) thuis of op straat. Volgens 35% van de alcoholdrinkers vinden hun ouders het goed dat ze alcohol drinken; 42% van de alcoholdrinkers in klas 4 en 17% in klas 2. Vmbo-ouders vinden het vaker goed. Tweederde van de leerlingen (65%) heeft een afspraak gemaakt met zijn/haar ouders over het alcohol drinken; 19% mag geen alcohol drinken tot hij/zij 16 jaar is, 11% mag af en toe een paar slokjes drinken, 8% mag een of twee glazen per keer drinken en 6% mag nooit alcohol drinken (bijv. vanwege geloof). De rest heeft een andere afspraak. Bij driekwart van de leerlingen drinken hun ouders wel eens alcohol in hun bijzijn (vaker bij havo/vwo-leerlingen) en bij ruim een kwart van de leerlingen kopen de ouders weleens alcohol voor hun kinderen (vaker bij vmbo-leerlingen). Drugs Van de leerlingen gebruikte 10% ooit softdrugs. Zo n 5% gebruikte softdrugs in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek: 2% in klas 2 en 9% in klas 4. Een aantal jongeren (2%) gebruikte wel eens harddrugs. In de vier weken voor het onderzoek gebruikte 1% harddrugs. De jongeren geven aan meestal XTC, cocaïne en amfetaminen te gebruiken. Een op de vijf jongeren kreeg weleens softdrugs aangeboden en 6% kreeg harddrugs aangeboden, meestal op straat. Seksualiteit Seksuele ervaring In de puberteit hebben de meeste jongeren hun eerste seksuele ervaring. Een op de zes jongeren (17%) had geslachtsgemeenschap. Een op de twaalf leerlingen (8%) had wel eens een ongewenste seksuele ervaring, bijna altijd met een leeftijdgenoot/jongere. Zes procent wilde deze vraag niet beantwoorden. Figuur 5: Alcohol gebruik van leerlingen Figuur 6: Leerlingen die geslachtsgemeenschap hebben gehad
Veilig vrijen De helft van de seksueel actieve jongeren vrijt wel eens zonder condoom, jongens vaker dan meisjes. Belangrijkste redenen om geen condoom te gebruiken zijn: pilgebruik of ander voorbehoedsmiddel, elkaar vertrouwen, vaste verkering en vrijen met condoom is minder lekker. Van de seksueel actieve meiden gebruikte een op de vijf weleens de morning-afterpil en 4% van de seksueel actieve jongeren heeft een soa gehad. Sense Sense is een GGD-spreekuur waar jongeren terecht kunnen voor vragen rondom seksualiteit. Zestien procent van de jongeren heeft weleens gehoord van het Sense-spreekuur en 12% kent de website Sense. Sense is bekender bij meisjes, bij vmbo-leerlingen en in klas 4. Homoseksualiteit Onder jongeren blijkt homoseksualiteit niet erg geaccepteerd: 34% vindt het een beetje raar, 19% vind het erg raar of verkeerd. Van de jongeren denkt 7% dat je op school tegen iedereen eerlijk kan zijn over homoseksualiteit en 35% denkt dat het alleen tegen vrienden kan. Ruim vier van de vijf jongeren zou afstand houden van homoseksuelen (17% zeer veel en 28% veel). Figuur 7: Mening jongens en meisjes over homoseksualiteit Overgewicht, voeding en bewegen Berekend uit door henzelf ingevulde lengte en gewicht heeft 10% van de jongeren overgewicht. Ruim een kwart (26%) denkt zelf dat ze overgewicht hebben. Vooral meisjes vinden zichzelf heel vaak ten onrechte te zwaar. Uit de cijfers van de jeugdgezondheidsonderzoeken blijkt dat ongeveer 15% van de jongeren overgewicht heeft. Bijna 20% van de leerlingen ontbijt niet op alle schooldagen. De aanbeveling voor een gezonde voeding is elke dag twee stuks fruit en 200 gram groente. Een derde van de leerlingen eet elke dag groente en 31% eet dagelijks fruit. Vmbo-leerlingen ontbijten minder en eten minder groente en fruit. Meisjes eten vaker groente, jongens ontbijten vaker. Energiedrankjes zijn populair bij de jongeren: 6% drinkt iedere dag gemiddeld drie blikjes, 11% drinkt op 4-6 dagen gemiddeld twee blikjes en 28% 1-3 dagen per week gemiddeld een blikje. Meisjes en havo/vwo-leerlingen drinken minder energiedrankjes. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen geeft aan dat jongeren zeven dagen in de week één uur per dag moeten bewegen om gezond te blijven. Slechts 16% van de jongeren voldoet aan deze norm; jongens en 2e klassers vaker dan meisjes en 4e klassers. De meeste leerlingen (85%) komen wel lopend of met de fiets naar school en 66% van de leerlingen is lid van een sportvereniging (havo/vwo-leerlingen en 2e klassers vaker). Internetgebruik en misbruik Veel jongeren besteden hun vrije tijd achter de televisie of op internet. Bijna 60% van de jongeren zit minstens twee uur per dag achter tv of computer. Uit een aantal vragen over internetgebruik blijkt dat 8% van de leerlingen internetverslaafd is (vmbo-leerlingen vaker). Via internet doen jongeren negatieve, maar ook positieve ervaringen op. Zo kreeg 15% van de jongeren wel eens een ongewenst seksueel voorstel via internet en zijn van 5% van de jongeren vervelende foto s of filmpjes via internet verspreid. Vier procent heeft voor de webcam wel eens borsten, geslachtsdelen of billen laten zien of iets anders seksueels gedaan (webcamseks); de helft van hen (ook) voor iemand die ze alleen via internet kenden. Twaalf procent is gepest via internet, 23% is belachelijk gemaakt en 34% is beledigd. Voorbeelden van positieve ervaringen die jongeren via internet opdeden, zijn een compliment (83%) en verkering (23%) krijgen. Informatiebehoefte jongeren Onderwerpen waarover jongeren meer informatie willen, zijn in afnemende volgorde: sport/bewegen, relaties/seksualiteit, voeding, alcohol en drugs. Ze krijgen deze informatie het liefst via internet, maar ook via school.
Conclusie Het grootste deel van de jongeren in Rivierenland voelt zich gezond, is psychisch gezond en heeft het naar zijn/haar zin op school en thuis. Toch is er een relatief grote groep met depressieve gevoelens, een groep die problemen ervaart door een ingrijpende gebeurtenis, die belemmerd wordt door een chronische aandoening of te maken heeft (gehad) met mishandeling/pesten. Ook risicogedrag zoals overmatig alcoholgebruik, dagelijks roken, onveilig vrijen, ongezond eten en te weinig bewegen komt vaak voor en neemt flink toe tussen klas 2 en klas 4. Vmbo-leerlingen scoren op veel gezondheidsaspecten ongunstiger dan havo/vwo-leerlingen. Kijkend naar de onderzoeken in 2003 en 2007 vallen er ook positieve resultaten op. Minder jongeren drinken alcohol, er wordt minder gespijbeld en minder jongeren roken thuis mee. De acceptatie van homoseksualiteit lijkt iets toegenomen. Daarentegen is de psychosociale gezondheid niet verbeterd, wordt er niet minder gerookt, wordt er vaker onveilig gevreeën en ongezonder gegeten. Aanbevelingen Het bevorderen van een gezonde jeugd gebeurt door middel van een integrale aanpak. Dit betekent dat gemeenten samenwerken met instellingen, scholen, sportverenigingen, de jeugdgezondheidszorg en andere (lokale) partners. Met elkaar is een regionaal gezondheidsbeleid opgesteld. Centraal hierin staat de aanpak van de speerpunten overgewicht, depressie, schadelijk alcoholgebruik, roken en seksuele gezondheid. Aanbevolen wordt door te gaan met het ingezette beleid en met de resultaten het beleid verder aan te scherpen voor jongeren. Bij de aanpak is extra aandacht voor vmbo-leerlingen nodig. Ook het betrekken van ouders blijft belangrijk. Tot slot Elke school ontvangt voor de zomer een rapport en een presentatie van de eigen schoolresultaten met aanbevelingen. Een aantal gemeenten kocht een gemeenterapport in. Scholen en gemeenten kunnen met deze rapporten gericht werken aan het verbeteren van de gezondheid van de jongeren. De GGD kan hierbij adviseren en ondersteunen. Naast deze samenvatting van de resultaten verschijnt er in het najaar ook een uitgebreide regionale rapportage. Colofon Elektronische Monitor en Voorlichting Tekst en figuren: Meta Moerman GGD Rivierenland Postadres: Postbus 6062, 4000 HB, Tiel Bezoekadres: J.S. de Jongplein 2, 4001 WG Tiel Telefoon: (0344) 69 87 00 Email: info@ggd.regiorivierenland.nl