Stelling van Amsterdam Special

Stelling van Amsterdam Special april 2016 Gedeputeerde Joke Geldhof trots op de Stelling van Amsterdam Na één bezoek ben je verkocht! Ze mag dan een geboren en getogen Amsterdammer zijn, Joke Geldhof, gedeputeerde Ruimtelijke Ordening & Wonen, had tot 1999 nog nooit van de Stelling van Amsterdam gehoord. De ring om de hoofdstad sloeg wat haar betreft uitsluitend op de Ringweg A10. Totdat ze als kersvers Statenlid een excursie naar een van de 42 forten maakte. Sinds die tijd ligt de verdedigingslinie haar na aan het hart. Wat wil je? Dit is een waanzinnig mooi project. Niet voor niets prijkt de Stelling als geheel op de UNESCO-werelderfgoedlijst. Op een willekeurige Stellinglocatie bevind je je in een totaal andere wereld. Alles ademt rust en historie, het zijn bijzonder groene oases in een sterk verstedelijkt gebied. Daar moeten we zuinig op zijn. Geldhof ervaart het als een cadeautje dat de linie ook tijdens haar tweede termijn als gedeputeerde tot haar portefeuille behoort. Sinds ze zich in het achterliggende verhaal van de Stelling verdiepte, gaat haar verbeelding geregeld met haar op de loop. Moet je je voorstellen: de euforie eind 19e eeuw van zo n waterbouwkundig hoogstandje, uniek op de wereld en uitermate vooruitstrevend in die tijd. En dan blijkt na bijna dertig jaar van bouwen, als de oplevering voor de deur staat, dat het systeem van onderwaterzetting is achterhaald door de komst van luchtgeschut. Daar zit je dan met je 42 forten... Die plotselinge overbodigheid maakt het verhaal van de Stelling van Amsterdam bijzonder intrigerend. Even helemaal weg Daags voor het gesprek twittert de gedeputeerde enthousiast over de festiviteiten die dit jaar op stapel staan vanwege het 20-jarig jubileum van de Stelling als Werelderfgoed. Het mag duidelijk zijn: Joke is trots op de groene ring die mede door de stakeholdersfunctie van de provincie belangrijke cultuurhistorische waarden blootlegt, werkgelegenheid genereert, recreatie en toerisme bevordert en daarmee de economie aanwakkert. Op enkele kilometers van de drukke en dynamische hoofdstad bevindt de stedeling zich in een open, groen en stil gebied met bijzondere ecologische en ruimtelijke waarden. Water om je heen, de horizon in zicht! Dat is zo n beleving! Opeens ben je even helemaal weg. De Stelling biedt een absolute meerwaarde voor de concurrentiepositie van de metropoolregio. Echt, dat vind je nergens. Alleen hier. Als je er eenmaal bent geweest, ben je verkocht. Dan ga je je als vanzelf om de Stelling bekommeren. Dat is niet altijd zo geweest. Voordat de provincie (in 1996) eerstverantwoordelijke werd voor het Stellinggebied, werden de forten en omliggende gebieden jarenlang aan hun lot overgelaten. Dat had ook een voordeel: de natuur kon er zijn gang gaan, iets waarvan we nu nog de vruchten plukken. Maar de forten, dammen, kazernes, genieloodsen en sluizen verpauperden. Op het moment dat een particuliere forteigenaar zijn bezit sloopte, greep de provincie in. Er werden plannen gemaakt en beleid ontwikkeld voor de restauratie en het behoud. Tegelijkertijd werd hard gewerkt aan economische benutting en herbestemming, de sleutel tot duurzaam behoud. Ook waarborgde de provincie de ruimtelijke samenhang en landschappelijke herkenbaarheid. De publieke toegankelijkheid werd bovendien vergroot door een fraai geheel aan wandel-, fiets- en kanoroutes te realiseren en bezoekerscentra te openen. Bedreigingen Dat gaat niet vanzelf, relativeert Joke de ontwikkelingen. We hebben al een flink aantal mooie projecten helpen realiseren: het restaurant op Vuurtoreneiland, het spectaculaire bezoekerscentrum op forteiland Pampus, het hotel en wellnesscentrum Fort Resort Beemster in Zuidoostbeemster, horeca Paviljoen Puur op Fort Diemerdam in Diemen, het Muziekfort St. Aagtendijk in Beverwijk en het kunstfort bij Vijfhuizen niet te vergeten. Maar het valt niet mee om geschikte ondernemers te vinden die de meerwaarde van een fortlocatie inzien en zich aan de regels willen houden. Tegelijkertijd hebben we met bedreigingen te maken, ondanks de provinciale ruimtelijke verordening en ondanks de UNESCO-status. Zo hebben we onlangs een veer moeten laten bij Fort aan den Ham in Uitgeest waar het Rijk een opstelterrein (parkeerplek voor treinen) voor de toekomstig hoogfrequente spoortreinen heeft aangewezen. Volgens de provinciale ruimtelijke verordening kan dit niet, want het betreft enkele hectares in open Stellinggebied. Maar het Rijk beslist in deze. Joke berust in het Rijksbesluit en richt zich volop op de jubileumactiviteiten, waarbij ook de honderden vrijwilligers die bij de Stelling betrokken zijn niet over het hoofd worden gezien: Al die mensen die zich inzetten in hun vrije tijd maken het mede mogelijk om dit cultuurhistorisch wereld-erfgoed voor toekomstige generaties te behouden. Ze zou het van de daken willen schreeuwen: Bezoek nou eens een fort, dan komt de bewondering vanzelf! DE ROL VAN DE PROVINCIE NOORD-HOLLAND De waardering van UNESCO brengt verplichtingen met zich mee. De provincie, als eerstverantwoordelijke, waakt over de Stelling en het omringende open landschap met als taak bescherming en behoud. De provincie neemt het voortouw bij de ontwikkeling van nieuwe bestemmingen, brengt partijen bij elkaar, neemt gezamenlijk hindernissen en, last but not least, heeft de afgelopen twintig jaar 20 miljoen in dit erfgoed geïnvesteerd. Daarnaast worden de Uitzonderlijk Universele Waarden die de UNESCO aan de Stelling toekent, breed uitgedragen. Vestingwet vastgesteld, hierin Tracé van Stelling van Algehele mobilisatie, Koningin Wilhelmina werd opgenomen het National Amsterdam officieel ook van Stelling van bracht een bezoek aan de Reduit rond Amsterdam vastgesteld Amsterdam Stelling van Amsterdam 1874 1894 1914 1914 1

Stelling van Amsterdam is nooit klaar Het zijn turbulente tijden in 1799. Aan de kust raakt een Brits-Russische alliantie slaags met de Fransen en de Patriotten, de Fransgezinde Nederlanders. Wanneer de Engelse en Russische soldaten op de kust bij Castricum landen, buigt een veelzijdig baron zich over de verdediging van Amsterdam. Het is Cornelis Krayenhoff, natuurkundige, arts, generaal, en nu even Minister van Oorlog. Tussen 1805 en 1810 werkt hij aan de aanleg en verbetering van oude stellingposten. Deze voorloper van de Stelling van Amsterdam moet de vijand weren door het land buiten de stellingposten onder water te zetten (inundatie). Vanaf 1895 wordt zijn tactiek door anderen verder uitgewerkt in de Stelling van Amsterdam. Hoe vindingrijk ook, Krayenhoff is niet de eerste die inundatie als verdedigingsmiddel inzet. Zijn aanpak sluit aan bij de Hollandse traditie om have en goed met behulp van opzettelijke onderwaterzetting te verdedigen. Zoiets kost minder manschappen dan verdediging over land. Bovendien leent het waterrijke Nederland zich hier uitstekend voor. Maar waar eerst lukraak dijken werden doorgestoken - met rampzalige gevolgen voor de landbouw vanwege het brakke inlaatwater - is de Stelling van Amsterdam een goed doordachte methode om vanuit de IJssel, de Lek en de Nieuwe Maas zoetwater in te laten. Hoe & wat De Stelling van Amsterdam bestaat uit een hoofdverdedigingslijn van 135 kilometer lang om de hoofdstad waarin de forten als stepping stones met dammen en dijken aan elkaar worden geregen. Vanaf 1885 worden in de vlakke polders zandlichamen opgeworpen voor de geschutsopstellingen. Na 1896 verrijzen de eerste forten. Standaard is elk fort te voorzien van twee kleine koepels voor de verdediging van dichtbij en twee kazematten voor flankerend vuur. Waar mogelijk worden bestaande dijken gebruikt om de forten met elkaar te verbinden, zoals de middeleeuwse St. Aagtendijk in Beverwijk. Niet vreemd dus dat de Stelling zo fraai onnadrukkelijk in het Noord-Hollandse landschap lijkt opgenomen. Ontbraken dijken, dan werden zogenaamde liniedijken aangelegd, zoals de Geniedijk in de Haarlemmermeer. Afschrikwekkende werking Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog wordt de Stelling in paraatheid gebracht. Tot inundatie komt het echter niet omdat Nederland neutraal blijft. Het zou zomaar kunnen dat de afschrikwekkende Stelling Nederland heeft behoed voor deelname aan de Eerste Wereldoorlog. Kort na de voltooiing bleek dat de vijand vanuit de lucht kwam en was de Stelling ingehaald door de tijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog komt het wél tot inundatie. Zo zet de Duitse bezetter in 1944 vele sluizen open om de opmars van de geallieerden te traineren. In het Stellinggebied lopen de Beemster, Wijkermeer en Velserbroekpolder onder water. Pas in 1963 verliest de Stelling officieel haar militaire status. Nooit klaar Na de toekenning van het UNESCO-predicaat volgen de ontwikkelingen elkaar snel op. Het ene na het andere fort krijgt een nieuwe bestemming, variërend van horecagelegenheid tot kaasopslag en Muziekfort. Dat stemt tevreden, want herbestemming voorkomt verval en houdt het erfgoed levend. Daarnaast zijn er verregaande plannen voor aansluiting bij een andere spectaculaire verdedigingslinie: De Nieuwe Hollandse Waterlinie die van Forteiland Pampus naar de Biesbosch loopt. De twee linies overlappen elkaar voor een deel, worden beide gekenmerkt door forten, dijken en waterlopen en hebben beide een open en groen karakter. Inmiddels heeft het Rijk de Nieuwe Hollandse Waterlinie voorgedragen voor de status van UNESCO Werelderfgoed, als uitbreiding op de Stelling van Amsterdam. Dubbel en dwars waard Het scheelde niet veel, of twintig jaar geleden ging de vlag uit. Het past een provincie niet echt om luidkeels te juichen, maar toen de UNESCO in 1996 de Stelling van Amsterdam op haar Werelderfgoedlijst plaatste, waren we zonder meer gestreeld. De Stelling werd al door ons beschermd, bovendien ook door het Rijk en de provincie Utrecht. Maar zo n predicaat, onderschreven door 190 lidstaten, is buitengewoon eervol. Dat de Stelling van Amsterdam naast grootheden prijkt als de Chinese muur, het Polynesische Paaseiland en de Zuid-Afrikaanse Twyfelfontein, onderstreept nog eens haar unieke cultuurhistorische en landschappelijke betekenis. Westbatterij Muiden Marc Hogenboom, uitbater Bar t Fort in De Kwakel Ik heb de ruimte Zet mij niet in een modern horecapand. Nee joh, De Kwakel zit mij als gegoten. Mijn grootvader kocht t in 1971, startte er een café dat ik als afgestudeerd econoom in 1995 overnam. Tuurlijk, de locatie heeft zo zijn nadelen (koel klimaat), maar de voordelen zijn navenant. Ik heb de ruimte. Bij feesten en partijen, volleybal, dart- of schaatsevenementen, kan ik veel mensen ontvangen. En s zomers zitten mijn klanten heerlijk buiten, lekker rustig ook, middenin de polder. Nota bene vlakbij Amsterdam. Nieuwe Hollandse Waterlinie en Begin overdracht van forten Start sloop Provinciale beleidsvisie over Start aanwijzing van onderdelen Stelling van Amsterdam werden van defensie naar Domeinen Velsen toekomstig gebruik van forten Stelling van Amsterdam als samengevoegd tot Vesting Holland en naar particulieren van de Stelling van Amsterdam provinciaal monument 1922 1964 1981 1987 1990 2

Derk Reneman, wethouder Cultuur Haarlemmermeer Stelling als troef Aartsoptimist Derk Reneman heeft een onwrikbaar vertrouwen in de potentie van de Stelling van Amsterdam. Er kan veel, er gebeurt al veel, en er is nog meer mogelijk, stelt deze wethouder van Haarlemmermeer. Twee van de drie forten die in deze gemeente liggen, hebben al een succesvolle herbestemming. Vijfhuizen heeft zich ontwikkeld tot kunstfort met horeca en Hoofddorp staat in de steigers voor een klein openluchttheater en pannenkoekenrestaurant. (Last but not least) vormt de Geniedijk de ruggengraat voor een spectaculair nieuw park van 125 hectare. En daar is deze portefeuillehouder Cultuur behoorlijk trots op. Waarom speelt de Stelling een belangrijke rol in Haarlemmermeer? Derk Reneman: Het is heel eenvoudig. Wij zijn niet gezegend met veel cultuurhistorisch erfgoed. Onze identiteit wordt er dan ook niet door bepaald, zoals bij Amsterdam dat je aan de grachten herkent of zoals Maastricht aan het Vrijthof. Ook al hebben we drie forten, enkele bunkers, kazematten en de Geniedijk onder onze hoede, deze gemeente herken je niet aan de Stelling. Evenmin nog aan de weidse akkers waar de polder vroeger om bekend stond. Haarlemmermeer is een grootschalig dynamisch werkgebied waarin luchtverkeer, luchthaven, snelwegen en bedrijventerreinen alle aandacht opeisen. De geringe hoeveelheid erfgoed kan niet concurreren met de hedendaagse landmarks. Maar daarom niet getreurd? Nee zeg! Ik vind het juist prachtig hoe voortvarend de Haarlemmermeer zich heeft ontwikkeld. Amerika in de polder, dat zijn wij. Dus het erfgoed waarover we gelukkig nog wel beschikken, moeten we creatief inzetten als troef voor de ruimtelijke kwaliteit van de polder, als onderdeel van onze dynamiek. Erfgoed zien we niet als afgeronde historie, maar als kans voor vernieuwing. Daarom hulde voor private partijen, voor ondernemers die het lef hebben om forten een nieuwe bestemming te geven. Als gemeente benutten we de Geniedijk als onderlegger voor een nieuw verrassend polderpark dat straks behalve honderden fruitbomen, schapen, gerestaureerde forten en bunkers bevat. Werd van deze 10,5 km lange dijk vroeger gezegd dat die de polder splitste, nu bindt deze oud en nieuw, oost- en westelijk Haarlemmermeer. Weinig reden tot klagen, vindt Derk Reneman. Niet over de samenwerking met andere partijen, evenmin over de rol van de provincie. Als aanjager, meedenker en doener beschouw ik hun rol als zeer coöperatief. Natuurlijk blijft er altijd wat te wensen over. We willen graag Aalsmeer herbestemmen, maar helaas heeft de betreffende ondernemer zich teruggetrokken. Dus we hebben nog wel wat meters te maken. Maar ja, zelfs in Haarlemmermeer kan niet alles tegelijk. Truus, 78 jaar wandelaar Vanuit Haarlem wandelen we vaak naar het Kunstfort in Vijfhuizen. Een lekker wandelingetje, even een rondje op het fort en daarna een kop koffie met wat lekkers in het restaurant. Als het een warme dag is, loop je heerlijk onder de bomen over de Geniedijk naar Hoofddorp. Jan Hylkema, directeur Recreatie Noord-Holland Het kan wél Fort Bezuiden Spaarndam Wie wil voorkomen dat de forten instorten, de natuurwaarden wil behouden en zoveel mogelijk mensen wil laten genieten, moet het hebben van elegante oplossingen en compromissen. Want het kan wél. Kwestie van rekening houden met elkaar. Beetje geven en beetje nemen. Stelling van Amsterdam Restauratie Fort aan de Drecht is Koningin Beatrix bezoekt krijgt UNESCO Status Fort Bezuiden gerestaureerd en krijgt een Stichting Herstelling bij Spaarndam nieuwe functie Nigtevecht 1996 1999 2000 2002 3

Ernest Briët, directeur Landschap Noord-Holland Groen kralensnoer goed voor kwaliteit van het landschap Hij noemt ze tijdens het gesprek een tikje oneerbiedig molshopen in het landschap. Maar vergis je niet. Als geen ander is Ernest Briët, directeur van Landschap Noord-Holland, doordrongen van de betekenis van de forten van de Stelling van Amsterdam. Het is zijn zorg voor landschap en cultuurhistorie gekoppeld aan zijn persoonlijke fascinatie die maakt dat Ernest Briët de Stelling hoog heeft zitten. Als landschapsarchitect intrigeren de forten mij hoe dan ook, zegt Briët, bovendien is het een unieke ervaring om de forten te bezoeken. Ik was ooit met mijn zoontje in Fort aan den Ham in Uitgeest waar we een wonderlijke muziekvoorstelling bijwoonden. Zoiets vergeet je nooit meer. Eigentijdse betekenis De Stelling draagt bij aan de ruimtelijke kwaliteit van Noord- Holland. Als een stille groene ring omvat de linie de drukke metropool Amsterdam. Een kralensnoer dat verschillende Noord-Hollandse landschapstypes verbindt als veenweides, droogmakerijen en polders. De natuur en de stilte vind ik belangrijk, maar altijd in combinatie met het publieksbereik. Zelf herken ik de forten als ik op de A9 rijd, maar de meesten zien alleen molshopen in het landschap. We zoeken naar mogelijkheden om samen met verschillende partijen deze forten een eigentijdse betekenis te geven, te herbestemmen, zodat veel meer mensen de forten leren kennen. Als je beseft dat de forten onderdeel zijn van een visie om de hoofdstad te beschermen en je kunt bijna letterlijk ervaren hoe de manschappen daar ooit gelegerd waren, dan komt dit erfgoed tot volle wasdom. En als we daar na jaren en jaren in slagen, zoals bij Krommeniedijk en het Muziekfort St. Aagtendijk in Beverwijk, ja, dan word ik daar echt blij van. Voor ons is de provincie een steun in de rug. De strijd tussen de verschillende belangen is echter nooit geslecht. De stedelijke uitbreidingen en infrastructuur staan vaak haaks op de belangen van cultuurhistorie en landschap. Binnen de provincie moeten die verschillende belangen tegen elkaar worden afgewogen. Daarin moet je nuchter zijn. Ik hoef je niet te vertellen dat Landschap Noord-Holland een andere mening heeft over de verbinding van de A8 met de A9 dan de verkeerskundigen van de provincie. Dat hoeft niet tot vervreemding te leiden. Het is de kunst om samen oplossingen te bedenken en het belang van de Stelling als geheel voor ogen te houden. Net als de provincie waken o.a. Natuurmonumenten, Landschap Noord-Holland, Recreatieschap Noord-Holland, Staatsbosbeheer en gemeenten over dit Stellinggebied. Zo n geconcentreerde weelde is zeldzaam, zo vlakbij de dichtbebouwde stad. Behalve hier, in deze kring van groene eilandjes die met elkaar worden verbonden door vele fietsen wandelroutes. Daar mogen we zuinig op zijn. En trots! Stelling van Amsterdam en Nieuwe Hollandse Waterlinie Allemaal UNESCO Op zo n twintig kilometer afstand is tussen 1881 tot 1914 rondom Amsterdam een 135 kilometer tellende ring aangelegd van forten, batterijen, dijken, sluizen, dammen, kanalen, kaden, kazernes, kruitfabrieken en magazijnen. Met als doel om bij naderend gevaar het gebied binnen de verdedigingslinie te beschermen door het buitengebied onder water te zetten (inundatie). Deze groene ring wordt de stelling genoemd. De Nieuwe Hollandse Waterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een verdedigingslinie van de Vesting Holland en is aangelegd in de 19e en 20e eeuw. Deze Waterlinie loopt van Vesting Muiden tot Fort Steurgat in de Biesbosch. Ook de Stelling van Amsterdam maakt onderdeel uit van de verdediging van de Vesting Holland, maar dateert van begin 20e eeuw. De linies samen vormden het Oostfront van de Vesting Holland. De linies overlappen elkaar bij de vestingsteden Muiden en Weesp en maken beide gebruik van een verdediging door het onder water zetten van land. UNESCO-status De ambitie is om de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam vanaf 2019 als één UNESCO Werelderfgoed (internationaal) te gaan profileren. Feitelijk gaat het om een uitbreiding van de bestaande UNESCO-status van de Stelling van Amsterdam die sinds 1996 al UNESCO Werelderfgoed is. Het nominatiedossier wordt in 2018 ingediend. Half 2019 maakt UNESCO bekend of dit grootste monument van Nederland daadwerkelijk een plek krijgt op de Werelderfgoedlijst. Ewout, fietser 45 jaar We fietsen al een paar jaar de fietstoertocht Rondje Stelling met een groep. Mooi rondje! En doordat je langs de forten fietst, krijg je ook het verhaal van de Stelling mee. Boek Harnas Eerste provinciaal Uitvoeringsprogramma Stelling Kunstfort Vijfhuizen Lancering website Beeldkwaliteitsplan van de hoofdstad van Amsterdam en start werkzaamheden opent de deuren www.stellingvanamsterdam.nl Stelling van Amsterdam Programmabureau Stelling van Amsterdam 2003 2005 2005 2006 2008 4

Stella van Heezik, Stadsherstel Amsterdam: Fan van het eerste uur Hoewel Stella van Heezik, hoofd communicatie, allang geen Stellingprojectleider meer is bij Stadsherstel, blijft de 19e eeuwse verdedigingslinie trekken als een eerste liefde. Jarenlang stond deze bouwkundige tijdens de Stellingmaand pontificaal voor Fort Diemerdam in Diemen om het fort en de Stelling te promoten. De hele familie nam ik mee. Mijn jongste zoon plantte ik in een meegenomen zandbakje en met een maquette van het fort brachten we het herbestemmingsproject aan de man. Aan enthousiasme dus geen gebrek. Evenmin aan zendingsdrang. Als relaties de Stelling niet kennen, neem ik hen op sleeptouw naar de forten. Reken maar dat dat helpt! Stadsherstel Amsterdam, opgericht in 1956, redt monumenten en andere markante panden van de sloop door ze een nieuwe bestemming te geven. Oorspronkelijk was deze organisatie alleen begaan met het lot van verpauperde woningen in de binnenstad, maar allengs breidde het werkgebied zich uit tot molens, pakhuizen en forten in de wijde omtrek van Amsterdam. Sinds vijftien jaar koestert Stadsherstel ook de Stelling van Amsterdam. Toeval bestaat niet Stella: Min of meer toevallig kwam deze verdedigingslinie op ons pad. Stadsherstel had net de restauratie afgerond van boerderij Zeehoeve in Diemen, toen de gemeente onze hulp inriep voor het naastgelegen Fort Diemerdam. Toeval of niet, de Stelling verrijkt het pakket van Stadsherstel. Van de term metropoolregio Amsterdam gaat je hart niet sneller kloppen. Wèl van de Stelling van Amsterdam. En laat die ring van pakweg 20 km om de hoofdstad nu precies samenvallen met ons werkgebied. De linie is bovendien van een onweerstaanbare schoonheid. Nagenoeg intact en middenin de natuur. Als het aan ons ligt, genieten zo veel mogelijk mensen hiervan. Glimmende ogen Hoewel ze de héle Stelling omarmt, gaan Stella s ogen vooral glimmen van Fort Diemerdam en Krommeniedijk in Uitgeest. Beiden zijn schoolvoorbeelden van geslaagde herbestemming. In en rond Fort Diemerdam worden wandelingen van de Historische Kring Diemen georganiseerd en kunnen recreanten en zakelijke relaties terecht in Paviljoen Puur, een nieuwe horecagelegenheid met een buitengewone vormgeving. Een plaatje. In Krommeniedijk is sprake van een geslaagde symbiose tussen historie, natuur en zorg. Stadsherstel trekt op met De Heeren van Zorg en met Landschap Noord-Holland en diens vrijwilligers. Straks biedt het fort onderdak aan autistische jongeren, samen met een bezoekerscentrum van de Stelling van Amsterdam. Mooier kan het bijna niet. Het enige dat haar weleens opbreekt, zijn de geduld vretende procedures. Bij Krommeniedijk en Fort Diemerdam duurde het acht jaar voordat de procedures waren afgerond en de bestemmingsplannen gewijzigd. Gelukkig hebben we in de provincie een ideale samenwerkingspartner. Ze denken mee, doen mee en trekken de boel vlot. Echt, lof voor hun inzet! Krommeniedijk Bezoekerscentrum eind 2016 gereed Bezoek Koning Carl XVI Gustaf en Opening Streekpad Restauratie damsluis in Kustbatterij bij Koningin Silvia van Zweden aan Stelling van Amsterdam Hoofddorp afgerond Diemerdam Kudelstaart gerestaureerd 2009 2009 2010 2011 5

Brain Boswijk, Vuurtoreneiland Stilte en intimiteit als kracht van een onderneming Hier is de locatie de baas Ooit meerde hij er met zijn zeilboot aan en klom hij met zijn vriendin stiekem over het hek van het mysterieuze Vuurtoreneiland, recht tegenover Durgerdam. Mocht niet, maar deze plek met munitiebunkers en een oude kazerne was voor Brian Boswijk onweerstaanbaar. De zeilliefhebber kon toen nog niet voorzien dat die vriendin zijn vrouw zou worden en het eiland hun woon- én werkplek. Brian maakt later naam als horecaondernemer van eigenzinnige projecten als Club Trouw en Club 11, en restaurant As in Amsterdam. Wanneer hij op een dag in de krant leest dat eigenaar Staatsbosbeheer het Vuurtoreneiland gaat aanbesteden schrijven Brian en zijn compagnon Sander Overeinder hun ondernemingsplan. Ze blijken 1 van de 300 gegadigden om deze kustbatterij - onderdeel van de Stelling van Amsterdam en UNESCO-Werelderfgoed - een nieuwe bestemming te geven. Hun idee en uitvoering blijkt het beste bij de doelstelling van Staatsbosbeheer te passen: een kleinschalige, intieme onderneming die de bestaande kwaliteiten van het eiland - stilte, rust, vogels, natuur - als uitgangspunt neemt en onderstreept, gerund door ervaren ondernemers die er niet voor terugdeinzen de fortificaties te restaureren en het geheel openbaar toegankelijk maken. We hebben een bedrijf neergezet dat een vertaalslag is van de plek. In plaats van de locatie te exploiteren. Op Vuurtoreneiland hebben de elementen vrij spel. Lucht, water, wind, vuur, spelen hier de hoofdrol, naast ruimte en natuur. Het eiland is de baas, de mens is er slechts te gast. Brian: Daar passen ambachtelijke, basale kooktechnieken bij. Dus we wekken, pekelen, maken zelf worst en koken op houtvuur. De gasten, die met een boot vanaf het Lloyd Hotel in Amsterdam worden afgezet, zijn stuk voor stuk lyrisch. Over de locatie: een eiland dat niemand anders mag betreden, over de natuur, het kabbelende water rondom, en over de bunkers en de oude bomvrije kazerne. Juist door de kleinschaligheid voelt iedereen zich hier uitverkoren. De tafels zijn dan ook ruim van tevoren gereserveerd. Dat succes is je niet aan komen waaien? Nee! Een restaurant in een standaard gebouw op de wal was veel eenvoudiger geweest. Temeer omdat je rekening dient te houden met véél belanghebbenden: eigenaar Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, de stadsdeelraad, Hoogheemraadschap, de provincie en het dorp Durgerdam. En iedereen komt op voor z n eigen belang. Nauwelijks iemand die over zijn eigen schaduw heenkijkt. Hoewel het hele traject met de provincie soepel verliep en de provinciale vertegenwoordigers zich zeer welwillend opstelden, moesten we toch veel geduld hebben voordat de subsidieaanvraag voor restauratie was afgehandeld. Je moet nu eenmaal aan veel eisen voldoen, temeer omdat het werelderfgoed is. Dat is af en toe niet makkelijk, maar door met iedereen rekening te houden, boekten we toch mooie resultaten. Praten kost het meeste tijd. Ik heb het er graag voor over, want je bent verliefd hè? Verliefd op een plek. Een kwetsbare plek ook die je zo min mogelijk wilt verstoren. Het klinkt misschien gek, maar zo weinig mogelijk veranderen, vereist lef. Natuurlijk kun je hier een gelikt pand neerzetten, compleet met de nieuwste technische hoogstandjes aan keukenapparatuur, en 300 gasten per dag ontvangen. Maar dan staat er ook een waanzinnig aggregaat, zie je geen vogel meer en hoor je ook het water niet meer kabbelen. Dat wilde ook aanbesteder Staatsbosbeheer voorkomen. Nu blijkt juist de bestaande intimiteit en stilte de kracht van deze onderneming. Na drie jaar een zomerrestaurant te hebben gerund, nemen Brian en Sander nu de kazerne onder handen om ook s winters door te kunnen draaien. Deze ingrijpende restauratie komt tot stand met cofinanciering van de provincie Noord-Holland. In de voormalige officierskamers schuiven de gasten vanaf september aan rond een flinke houtkachel, terwijl de koks nog steeds deels buiten koken. Een ingenieus systeem van aardwarmte, de hitte die van de hout gestookte ovens komt én de warmte die de gasten meebrengen, houdt de sfeervolle bunker straks aangenaam warm. Kustbatterij Bij Durgerdam (Vuurtoreneiland) is onderdeel van UNESCO Werelderfgoed Stelling van Amsterdam. De provincie Noord-Holland is siteholder en heeft voor ontwikkeling en duurzaam behoud van het fort subsidie beschikbaar gesteld voor restauratie. Vuurtoreneiland Open vanaf 1 mei 2016 Eerste bezoekerscentrum Start jaarlijkse Recreatieve Fort Resort Beemster opent Fietsbrug over de A4 Stelling van Amsterdam, fietstourtocht ingebruikname van feestelijk met ZKH gerealiseerd nu verbonden Pampus Experience Rondje Stelling Fort Uitermeer Pieter van Vollenhoven met de Geniedijk 2011 2011 2012 2013 2014 6

Saskia, 27 jaar, bezocht Fort Resort Beemster De Stelling van Amsterdam kende ik alleen van de bruine borden langs de snelweg. Van vriendinnen kreeg ik een bon voor de sauna. Wat een verrassing om zo n prachtige wellness aan te treffen op zo n bijzondere locatie. Frank Bart transformeert fort tot chic hotel en spa Een beetje Bali in de Beemster Nuchter blijven! Je niet uitsluitend laten leiden door idealen, maar zakelijk en efficiënt te werk gaan. Tot aan de werving van multi-inzetbaar personeel toe. Het monument moet zichzelf namelijk wél kunnen bedruipen. Frank Bart, eigenaar van Fort Resort Beemster in Zuidoostbeemster, was weliswaar ooit betoverd door forten, maar om er een succesvolle onderneming in te starten is volgens hem toch echt een ander verhaal. Dat vraagt om geduld, optimisme en doorzettingsvermogen. Bart kwam, zag en overwon. Sinds hij in 2014 de deuren van het door hem zelf gerestaureerde Fort aan de Nekkerweg voor publiek openstelde, loopt het storm. Dagelijks is het hotel volgeboekt en de chique wellnessfaciliteiten trekken bezoekers van heinde en verre. Dat ging echter niet zonder slag of stoot. Sterker nog: hij moest zeven jaar op de benodigde vergunningen wachten; er stond namelijk een natuurorganisatie in de weg. Franks vader, wijnimporteur, werd in de jaren zeventig al eigenaar van Spijkerboor waarin hij een ideale opslagplaats zag. Nadat dit fort te klein werd, kocht hij Fort Benoorden Purmerend dat zoon Frank, inmiddels succesvol aannemer, verbouwde en restaureerde. Liefhebber Als geboren en getogen Purmerender zag Frank het Fort aan de Nekkerweg altijd al gloren in het open polderlandschap. Regelmatig fantaseerde hij over de mogelijkheden. Toen de provincie bij deze fortenfamilie aanklopte met de vraag wat ermee zou kunnen gebeuren, had Frank dan ook direct een antwoord: een hotel met wellness, dat moest het worden. En hij wilde het ook zelf exploiteren, want na 26 jaar in de aannemerij was het mooi geweest. Bovendien is hij een liefhebber van comfort en wellness. Enkele jaren voor zijn vijftigste verjaardag wilde hij als fortengek deze stap nog best wagen. Bart won de prijsvraag voor herbestemming van deze locatie, maar zijn plannen werden zeven jaar lang gedwarsboomd door een natuurorganisatie die de nieuwe bestemming als een bedreiging van de natuurwaarden zag. Hij stond vaak voor de rechter, en won iedere zaak. In 2011 kreeg Bart alsnog groen licht, waarna de renovatie in volle vaart van start ging. In slechts veertien maanden tijd werd het fort onderkelderd, van een laad- en loskuil voorzien, een bevoorradingstunnel onder de fortgracht werd aangelegd, en werden in het fort zelf muren van 225 cm dik omver gehaald. Een heidens karwei dat dankzij de bouwervaring van Bart soepel en snel verliep. Uiteindelijk heeft de vertraging me behoed voor misinvesteringen, zegt Bart achteraf. Door die extra tijd, heb ik de plannen kunnen verbeteren en is het nu een veel mooier product geworden. Zandstrand in de polder Fort Resort Beemster is inmiddels een van de parels van de Stelling van Amsterdam: stoer, sober en stijlvol! Het fort dat werkgelegenheid biedt aan 100 man personeel, wordt dagelijks door zo n 250 mensen bezocht. Om ook de zomermaanden op volle sterkte te kunnen draaien, is aan de fortgracht een zandstrand gecreëerd, voorzien van hangmatten, ligstoelen en omzoomd door bamboehagen, bananenbomen en varens. Beetje Balinees sfeertje, zegt Bart. Samen met een blotevoeten pad, watervallen, rotspartijen, yoga- en meditatieruimtes en een natuurlijke zwemvijver moeten de bezoekers straks naar de Beemster worden geleid in plaats van naar het strand. Finetunen noemt Bart deze kwaliteitsverbetering. Dit fort en de locatie hebben zo veel potentie. Ik krijg alle medewerking, dat is te danken aan open communiceren en binnen grote organisaties de juiste mensen weten te vinden. We zetten samen onze schouders eronder, en zien niet overal belemmeringen. Met een positieve benadering kom je het verst. Vondst Duitse granaat bij De nationale Bierbank in Bourgondische Lifestyle Muziekfort Uithoorn Spijkerboor trekt in Fort St. Aagtendijk is Zuidwijkermeer gerestaureerd 2014 2015 2016 2016 7

Limmen IJmuiden 2 Beverwijk Velsen-Noord Velsen IJmuiden Castricum Heemskerk Veldhuis Uitgeest Krommeniedijk Fort aan de St. Aagtendijk Assendelft 17 Akersloot Krommenie Markenbinnen Fort aan Den Ham Wormerveer Wormer 11 Fort Zuidwijkermeer De Woude Marken-Binnen 1 8 15 Westzaan De Rijp Spijkerboor Fort aan de Jisperweg Beemster Fort aan de Nekkerweg (Fort Resort Beemster) Fort aan de Middenweg 18 Fort benoorden Purmerend Purmerend Kwadijk Edam Monnickendam Volendam Edam Driehuis Zaandam Oostzaan Velserbroek Fort benoorden Spaarndam Fort bezuiden Spaarndam Bloemendaal 11 Spaarndam Hembrugterrein 6 Landsmeer Broek in Waterland 20 Penningsveer Zandvoort Bentveld Haarlem 16 de Liebrug Fort aan de Liede Zwanenburg Halfweg 12 13 10 Amsterdam Kustbatterij bij Durgerdam 5 Fort aan het Pampus Almere Heemstede Heemstede Voorstelling bij Vijfhuizen Vijfhuizen Vijfhuizen (Kunstfort) Batterij aan de IJweg 19 Kustbatterij bij Diemerdam Vesting Muiden: Westbatterij Muiden Fort H 14 Muiderslot Vesting Muiden: Muizenfort Fort Coehoorn Muiderberg Almere-Haven Fotografie: Kenneth Stamp Noordwijkerhout Lisse Hillegom Hoofddorp Nieuw Vennep Leimuiden Hoofddorp Batterij aan de Sloterweg 21 Aalsmeer Rijsenhout Schiphol Aalsmeer Kudelstaart De Kwakel De Kwakel Kudelstaart Langeraar 9 Nieuwveen 11 Fort aan de Drecht Uithoorn Amstelveen Fort Waver-Amstel Uithoorn Mijdrecht Ouder-Amstel Fort in de Botshol Wilnis Vinkeveen Baambrugge Loenersloot Nieuwersluis Weesp Hinderdam Batterij aan het Gein Abcoude Nigtevecht Fort Abcoude 7 4 Nigtevecht Nederhorst den Berg 3 Fort aan de Winkel Vreeland Loenen aan de Vecht Vesting Weesp: Fort aan de Ossenmarkt Loosdrecht Naarden Fort Uitermeer Ankeveen Kortenhoef Bussum Hilversum Nieuw-Loosdrecht COLOFON Stelling van Amsterdam Special is een bijzondere uitgave van Programmabureau Stelling van Amsterdam ter ere van Stelling van Amsterdam 20 jaar UNESCO Werelderfgoed. Colofon: Fotografie: Frank van Drie, Peter Saal. Vormgeving: The KEY Agency. Druk: Het Parool Cultureel Erfgoed Noord-Holland REDACTIE: Zonneveld & Thöne, Carine Vleerbos (hoofdredactie), Ingrid Kooiker (coördinatie) FOTOGRAFIE: Hanno Lans, Aart Jan van Mossel, Kenneth Stamp, Thomas Schlijper DRUK Xeroxmediaservices Ter Aar Festiviteiten Stelling van Amsterdam 20 jaar UNESCO Werelderfgoed Kockengen 1 Inundatie Krommeniedijk, Uitgeest - 12 en 13 maart Alphen a/d/ Rijn 2 Boottour Hembrugterrein - Forteiland IJmuiden - 3 april 3 Opening Fortenseizoen - 16 en 17 april 4 Wandelpad Abcoude - 12 mei 5 Kazerne Vuurtoreneiland - vanaf 1 mei 6 Militair Weekend Hembrug - 7 en 8 mei Breukelen 12 Fortenfestival - 2 t/m 11 september Maarsen 13 Tentoonstelling Amsterdam Museum - vanaf 15 september 14 Sloepenrace Muiden Pampus Muiden - 5 en 6 november 15 Openingsfeest Bezoekerscentrum Krommeniedijk - begin december 16 Tentoonstelling Paviljoen Welgelegen - van 4 november tot eind december 17 Popconcert Muziekfort St. Aagtendijk - 11 september Programmabureau Stelling van Amsterdam Email:post-noord-holland.nl Website: www.stellingvanamsterdam.nl OPLAGE 6100 exemplaren 7 Gedenkplaats Nigtevecht - vanaf 5 juni 8 Beleef de Natuur, Krommeniedijk - 12 juni 9 Flower Festival Kudelstaart - 18 en 19 juni 10 Uitmarkt Amsterdam - 27 en 28 augustus 11 Rondje Stelling, fietstoertocht - 3 september 18 Informatiepunt Fort Resort Beemster 19 Restauratielezing - 3 en 4 september 20 Proef de Linie 21 Boek Zuidwestkant Stelling www.stellingvanamsterdam.nl Kazerne Vuurtoreneiland Nigtevecht opent Openingsfeest bezoekerscentrum Theater in herbestemd Komt de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de is gerestaureerd de herdenkingstuin Krommeniedijk Hoofddorp UNESCO Werelderfgoedlijst als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam? 2016 2016 2016 2017 2019 8