Oogheelkunde Staaroperatie
Wat is staar? De ooglens, die zich achter de pupil bevindt, is normaal gesproken helder. Wanneer deze lens troebel wordt spreekt men van staar. De medische term voor staar is cataract. Cataract komt meestal door de leeftijd. Bepaalde ziekten, onder andere suikerziekte, of het gebruik van sommige medicijnen, kunnen de ontwikkeling van staar bevorderen. Het kan ook aangeboren zijn. Staar kan op iedere leeftijd voorkomen, maar wordt toch het meest gezien op latere leeftijd. Wat zijn de klachten? Het zien wordt in de loop van maanden tot jaren langzaam steeds waziger, mistiger, doffer. Soms ziet men dubbel. Soms is de klacht wisselend in ernst. Tegenlicht is vaak hinderlijk. De brilsterkte verandert, meestal is dit lastig, soms is de bril juist niet meer nodig. Pijnlijke of tranende ogen komen niet door staar. Staar is meestal in beide ogen aanwezig, vaak is een oog eerder aangedaan dan het andere. Behandeling Er bestaan geen medicijnen of laserbehandelingen tegen staar. Het is alleen te verhelpen door een operatie. Andere brillenglazen geven soms tijdelijk een verbetering, maar dit houdt de ontwikkeling van de staar niet tegen. Als u teveel last krijgt, is een operatie de oplossing. De staaroperatie is een veel voorkomende operatie waaraan weinig risico s zijn verbonden. Ongeveer 95% 2
van de staaroperaties is succesvol. Het is niet nodig om bij de eerste tekenen van cataract al te opereren; de operatie geeft dan te weinig verbetering. De oogarts wil weten hoeveel klachten u heeft van wazig zien, omdat dit mede bepaalt of een operatie nodig is. De staar hoeft niet meer rijp te worden zoals het vroeger heette. Het kan geen kwaad de operatie enige tijd uit te stellen. Soms ontdekt de oogarts nog andere oogziekten. Het resultaat kan daardoor te onzeker worden voorspeld zodat uitstellen verstandiger is. Dit kan ook gelden als u maar één functionerend oog heeft. Wat kunt u van een staaroperatie verwachten? Een operatie die meestal meevalt en zelden pijn veroorzaakt. Dagbehandeling, dus in principe na enkele uren weer naar huis. Verbetering van het zicht, meestal wel met een brilcorrectie. Een vlot herstel, soms na een dag maar soms na een paar weken of langer. Het zicht kan tijdelijk slechter zijn voordat het opheldert. Uw oude bril klopt niet meer. Er zijn enkele beperkingen in de weken na de operatie. Complicaties kunnen optreden en zijn in een zeldzaam geval ernstig. Het gaat weliswaar om een kleine ingreep maar alleen al de kostbaarheid van het weefsel maakt dat de oogartsen van het Reinier de Graaf een fluitje van een cent" een verkeerde omschrijving vinden. We zijn ons zeer bewust dat we met uw oog bezig zijn. Kunstlens en biometrie Uw eigen troebele ooglens wordt tijdens de staaroperatie vervangen door een heldere kunstlens. Deze kunstlens heeft een bepaalde sterkte (net zoals de glazen in uw bril). Enkele weken voor de operatie wordt deze sterkte bepaald m.b.v. een pijnloze oogmeting. Meestal 3
wordt een kunstlens aangemeten die het zien in de verte optimaal maakt. Veel mensen hebben na een staaroperatie nog een multifocale bril nodig, anderen alleen een leesbril. Veel mensen komen exact uit op vertezien zonder correctie (sterkte nul, emmetropie); echter de meting is niet zo nauwkeurig dat dit vooraf gegarandeerd kan worden; verder speelt ook de sterkte die u vooraf had een rol, met name de cylindrische afwijking. Het kan wenselijk zijn om een andere sterkte te kiezen en het oog dus bewust ver- of bijziend te maken, dit wordt dan vooraf met u besproken. Eventueel kunt u een torische kunstlens met cylindercorrectie krijgen, deze maakt u minder afhankelijk van een bril na de operatie maar voor deze lens moet meestal bijbetaald worden; zie de speciale folder over kunstlenzen met een cylinder. Er bestaan ook kunstlenzen met een leesgedeelte. Als u contactlenzen gebruikt doe die dan twee weken voor de meting niet meer in, om de meting niet te verstoren Lichamelijk onderzoek (POS) bij operatie in dagbehandeling Teneinde te bepalen of uw conditie voldoende is om de operatie te ondergaan, wordt u onderzocht door de anesthesioloog (de specialist, die voor de operatie het oog verdooft). Neemt u het vragenformulier uit deze folder ingevuld mee naar het POS-spreekuur. Neem een lijst met uw medicijnen mee. Mannen die middelen voor de prostaat gebruiken of gebruikt hebben doen er goed aan dit te vermelden. Soms is het nodig dat u uitgebreider onderzocht wordt door bijvoorbeeld een internist, longarts of cardioloog; deze afspraken worden dan na het POS onderzoek voor u gemaakt. U kunt eventueel ook poliklinisch geopereerd worden. De oogarts neemt dan vooraf een vragenlijst met u door over uw gezondheid en het gebruik van medicijnen. Als dit weinig bijzonderheden oplevert hoeft u vooraf geen lichamelijk onderzoek (POS) te ondergaan en op de operatiedag niet nuchter te verschijnen. Bloedverdunnende medicatie Als u deze middelen gebruikt hoeven deze niet gestaakt te worden; echter bij middelen die door de thrombosedienst worden gegeven (Acenocoumarol. Fenprocoumon etc.) moet wel de hoeveelheid worden aangepast zodat de INR (mate van bloedstolling) minder is dan 3,0. Vraag de thrombosedienst om 4
aanpassing van de dosering en eventueel een extra controle. De INR wordt op de operatiedag gemeten. De operatie kan bij een te hoge INR niet doorgaan ivm het risico op bloedingen in of achter het oog Wanneer wordt u geopereerd? Indien de anesthesioloog geen bezwaar heeft tegen uw operatie krijgt u van bureau opname telefonisch een (voorlopige) operatiedatum. Indien u in Delft wordt geopereerd roept bureau opname u circa één week voor de operatie telefonisch op en krijgt u de laatste details (hoe laat?, welke etage?, ontbijt?, enz ). Indien u in Voorburg wordt geopereerd neemt bureau opname na het lichamelijk POS onderzoek telefonisch contact met u op zodra een operatiedatum bekend is. Twee werkdagen voor de operatiedatum belt u tussen 9.00-12.00 uur of 14.00-16.00 uur het opnamebureau voor de laatste details. Telefoonnummer bureau opname voor informatie datum operatie: 070-340 12 95 Twee dagen voor de operatie Twee dagen voor de operatie druppelt u het oog dat geopereerd zal worden met de twee verschillende druppels (Acular en Tobradex), waarvoor u een recept heeft gekregen. U druppelt drie keer per dag (1x s morgens, 1x s middags, 1x s avonds) met beide soorten oogdruppels. Tussen de twee druppels houdt u minimaal 1 minuut pauze. Op de ochtend van de operatiedag druppelt u na het opstaan beide soorten nog 1 maal. Als u normaal gesproken ook andere oogdruppels gebruikt, druppelt u deze gewoon zoals u gewend bent. De operatiedag U bent nuchter volgens de aanwijzingen die u tijdens het lichamelijk onderzoek of van het bureau opname ontving. Als u poliklinisch wordt geopereerd en dus géén POS onderzoek hebt ondergaan hoeft u niet nuchter te blijven 5
Gebruik geen make-up en draag geen sieraden. Neem al uw oogdruppels én overige medicijnen mee naar het ziekenhuis! s Morgens neemt u de gebruikelijke medicijnen thuis in (bloedverdunnende medicatie wordt eventueel aangepast, hierover krijgt u informatie van het opnamebureau). Indien u suikerziekte heeft en een POS onderzoek heeft gehad hoort u van de anesthesioloog hoe u moet handelen. Meld u op de afdeling dagbehandeling, dus niet op de poli oogheelkunde. In Delft is dit op de 4e etage, afdeling dagbehandeling 4 zuid; in Voorburg op de 2e etage. De operatie vindt plaats in dagbehandeling, dat wil zeggen dat u in principe dezelfde dag weer naar huis kunt. Op de afdeling krijgt u verschillende oogdruppels toegediend. Dan wacht u een half tot twee uur op de afdeling. Voordat u naar de operatieafdeling gaat, krijgt u speciale ziekenhuiskleding aan. Een verpleegkundige brengt u naar de operatieafdeling. Verloop van de operatie U gaat eerst naar een ruimte waar uw oog verdoofd wordt door de anaesthesioloog. U krijgt een infuusnaaldje in de arm en een injectie (retrobulbair of sub-tenon) onder het oog voor de plaatselijke verdoving, dit is even voelbaar maar zelden erg pijnlijk. Druppelanesthesie, dus verdoving zonder injectie is soms ook mogelijk. Bij druppelanaesthesie kan het licht van de microscoop even hinderlijk zijn. Bij de poliklinische operatie komt u geen 6
anesthesist tegen en wordt er geen infuusnaaldje ingebracht. Algehele anesthesie is alleen in bijzondere gevallen nodig. Voorafgaand aan de operatie wordt een aantal keren uw naam gevraagd en welk oog wordt geopereerd, om vergissingen te voorkomen. Deze dingen weet de oogarts al, maar vraagt het nog een keer voor de zekerheid. Op de operatiekamer zal de oogarts u steriel afdekken met een doek. U kunt de ogen open of dicht houden, dat maakt niet uit. Afhankelijk van hoe de verdoving inwerkt ziet uw oog meer of minder tijdens de ingreep, u ziet dan de oogarts, de lamp, het plafond, maar geen enge instrumenten. Mocht u tijdens de operatie iets voelen dan kunt u dit aangeven en wordt extra verdoving gegeven. Er kan water langs uw wang lopen tijdens de ingreep. Als dit nodig is kunt u dingen bespreken met de oogarts maar verder is het beter om tijdens de ingreep niet te praten of te bewegen. De oogarts verwijdert de troebele lensinhoud en plaatst een vouwbaar kunstlensje achter de pupil. Het wondje wordt soms met één of meerdere zeer dunne hechtingen gesloten. Meestal worden deze hechtingen niet verwijderd, u voelt en ziet ze niet. Na 15 tot 30 minuten is de operatie klaar en wordt de doek verwijderd; u krijgt een verband op het oog en gaat terug naar de afdeling. U krijgt een afspraak voor een controle op de polikliniek. In principe kunt u ½ uur na de operatie naar huis. U krijgt een controleafspraak en een formulier met leefregels mee. Het is verstandig om niet alleen naar huis te reizen. U kijkt maar met één oog (het geopereerde oog is afgedekt), waardoor u geen diepte ziet en dus moeilijk afstanden kunt schatten. Als uw tweede oog aan staar wordt geopereerd kan het opvallen dat sommige dingen anders lijken te gaan dan de eerste keer. Verdoving werkt bijvoorbeeld niet altijd op de zelfde manier in. Er kunnen meer of minder bloedinkjes zijn in het oogwit of de huid. Soms is de volgorde van handelingen anders dan de eerste keer. En het zien herstelt bij het ene oog veel sneller dan bij het andere. Dit alles duidt niet op complicaties Na de operatie De dag na de operatie verwijdert u zelf het verband. Het kan zijn dat u op dat moment al beter ziet dan voor de operatie; het kan ook zijn dat het zicht tijdelijk veel slechter is dan voorheen. Het zicht kan de eerste dag na de 7
operatie nog erg tegenvallen. Het hoornvlies kan een paar dagen, soms enkele weken wazig zijn als een bijwerking van de operatie en wordt daarna helder. Dit zegt niets over het uiteindelijke resultaat. Oogdruppels U start met 3 maal daags Tobradex en Acular oogdruppels in het geopereerde oog: Acular oogdruppels tot het flesje op is (circa 4 weken). Tobradex oogdruppels gedurende 2 weken. De flesjes raken niet voortijdig op, ze bevatten ruim voldoende druppels om deze periode te overbruggen ook al lijkt het soms of er niets meer in zit. Acular mag, in tegenstelling tot de informatie uit de bijsluiter, 4 weken gebruikt worden. Er kan wat irritatie en tranen aan het geopereerde oog optreden als bijwerking van deze druppels, ook in de weken nadat ze gestaakt zijn. De oogarts kan dit behandelen door u kunsttranen voor te schrijven. In de volgende weken zijn nog enkele controlebezoeken bij de oogarts nodig. De eerste controle na de operatie wordt eventueel telefonisch afgehandeld. Dit zijn controles waarbij alleen kortdurend gekeken wordt of het herstel goed verloopt. Bij deze vroege controles kan over het uiteindelijke resultaat, over de bril, over een operatie aan het andere oog nog niet veel gezegd worden. Deze dingen komen pas ter sprake bij de controle ongeveer zes weken na de ingreep. 8
Beschermkapje De eerste twee weken beschermt u het geopereerde oog tijdens het slapen en het rusten met een kapje. U bevestigt het kapje zonder verband met vier stukken pleister van de wang naar het midden van het voorhoofd. Leefregels na de staaroperatie Wat u de eerste twee weken na de operatie niet mag: wrijven in het geopereerde oog; zwaar tillen; hard persen; zwemmen. U mag wel: het gezicht voorzichtig wassen (geen druk op het geopereerde oog uitoefenen, het geopereerde oog met een tissue droogdeppen, niet wrijven); naar de kapper gaan; douchen of baden; normaal huishoudelijk werk doen; bukken, door de knieën gaan; televisie kijken of lezen, werken aan een computer; buiten wandelen zonder verband; uw oude bril dragen; uw eigen oogdruppels blijven gebruiken; wandelen, fietsen (1e twee weken bij voorkeur met bril/zonnebril), vliegen. BIJ ACUTE KLACHTEN Indien u plotseling of in toenemende mate wazig gaat zien of pijn krijgt, neemt u direct contact op met: Poli oogheelkunde te Delft, telefoon 015-260 40 90 of met poli oogheelkunde te Voorburg, telefoon 070-340 13 87. Buiten onze openingstijden neemt u direct contact op met de Spoedeisende Hulp van het Reinier de Graaf Gasthuis te Delft, adres: Reinier de Graafweg 3-11. Het telefoonnummer van de SpoedEisende Hulp is 015-260 38 44. 9
Bril Meestal moet de bril aangepast worden na de staaroperatie. Pas zes weken na de operatie is de definitieve sterkte bereikt. De eerste twee weken kunt u de bril blijven dragen om het oog te beschermen. Als u beter ziet zonder de bril mag dat ook. Lezen gaat soms beter met een goedkoop leesbrilletje. U kunt deze uitzoeken bij een supermarkt, van iemand lenen of bij een opticien halen. Dit alles is veilig. De opticien kan soms ook ter overbrugging een goedkoop glas met de juiste sterkte in de bril zetten. De oogarts of de oogmeetkundige zal zes weken na de ingreep aangeven dat de bril aangepast kan worden en eventueel een recept geven met de oogsterkte erop; de opticien zal de meting doen of herhalen en u verder adviseren over wat voor bril(-len) u het beste kunt gebruiken. Volgende controles De laatste controle is meestal vier tot zes weken na de operatie. Als er geen klachten zijn en geen andere redenen voor controles (bijvoorbeeld diabetes, hoge oogdruk), dan is een controle na twee jaar wenselijk. Risico s van een staaroperatie In het algemeen is het risico op complicaties klein bij en na een staaroperatie. Een bloeding of infectie kunnen het zicht blijvend doen verminderen. De kans hierop is erg klein, ca. 1 à 2 gevallen per 1000 operaties. Als u na een staaroperatie merkt dat het zicht duidelijk minder wordt en het oog roder en pijnlijker, moet u meteen contact opnemen met uw oogarts of diens waarnemer die dienst heeft. In ca. 1-2 per 100 operaties loopt de operatie technisch moeizamer dan verwacht. In een aantal gevallen merkt u daar als patiënt niets van en herstelt het oog net zo voorspoedig als anders. In een aantal gevallen zal het herstel meer tijd vergen, maar het uiteindelijke gezichtsvermogen wel nog heel behoorlijk zijn. In een enkel geval lukt het niet alle lensresten te verwijderen of het kunstlensje direct te plaatsen tijdens de operatie. Heel af en toe moet er dan een tweede operatie aan het al geopereerde oog volgen. Tijdelijke, meestal goed op oogdruppels en/of tabletten reagerende problemen na een operatie kunnen zijn: verhoogde oogdruk (dit kan soms pijn 10
veroorzaken), of het ontstaan van zwelling in de gele vlek van het netvlies (waardoor de gezichtsscherpte soms kan dalen). Zwelling van het hoornvlies kan soms direct na een operatie aanwezig zijn. Dit veroorzaakt dan vaak wazig zicht maar verbetert meestal voorspoedig tijdens het druppelen na de operatie, tenzij er een bestaande hoornvliesaandoening meespeelt. Nadat er een staaroperatie is uitgevoerd, is het risico op het ontstaan van een netvliesloslating toegenomen. Verschijnselen van een netvliesloslating kunnen zijn: het optreden van lichtflitsen, het gaan zien van bewegende vlekjes, toenemende uitval van het gezichtsveld. Bij deze verschijnselen moet u contact opnemen met uw oogarts of diens waarnemer die dienst heeft. Lang niet altijd zal er bij deze symptomen overigens ook echt een netvliesloslating aan de hand zijn, maar dit moet wel worden uitgesloten door de oogarts. Na een staaroperatie kan een laagstand van het bovenooglid optreden of in ernst toenemen (ptosis van het bovenooglid). Dit is met een operatie te herstellen Nastaar Na een staaroperatie kan er een nieuwe troebeling ontstaan. Het lijkt dan of de staar terugkomt. Dit wordt nastaar genoemd en het ontwikkelt zich meestal pas maanden tot jaren na de staaroperatie. Nastaar is met behulp van de YAG-laser te behandelen. Hierbij wordt er een opening in de nastaar gemaakt. Deze behandeling is pijnloos. Meestal merkt u niets dan alleen een tikkend geluid en lichtflitsjes. Welk resultaat kunt u verwachten van de staaroperatie? Meestal is de staar de enige oogziekte die het gezichtsvermogen hindert; bij een operatie zonder complicaties (meestal treden die niet op) is dan een goed met brilcorrectie gecorrigeerd gezichtsvermogen, van 80 tot 120% te verwachten Soms is vooraf te voorspellen dat het gezichtsvermogen wel zal verbeteren, maar niet veel, omdat er andere oogafwijkingen zijn, bijvoorbeeld een vooraf al vastgestelde afwijking van netvlies, hoornvlies of oogzenuw. De oogarts kan een schatting geven van de te bereiken visus in procenten. Soms moet een staaroperatie worden gedaan bij een oog dat door andere redenen al blind is 11
zonder kans op verbetering; het zicht zal dan na de operatie niet terugkeren. Als hiervan sprake is vertelt de oogarts dit vooraf en wordt het ook in een brief vermeld Soms is geen verbetering van het zicht te verwachten omdat de operatie om een andere reden wordt gedaan. Bijvoorbeeld een staar die verwijderd wordt omdat de staar een schadelijke verhoging van de oogdruk veroorzaakt. Om slechter zien te voorkomen wordt dan de staaroperatie gedaan, zonder beter zien op te leveren. Als hiervan sprake is vertelt de oogarts dit vooraf en wordt het ook in een brief vermeld. 12
Gasthuis Delft Diaconessenhuis Voorburg Behandelcentrum Westland Gezondheidscentrum De Reef Reinier de Graafweg 3-11 Fonteynenburghlaan 5 Middelbroekweg 2a Kiekendiefstraat 17 2625 AD Delft 2275 CX Voorburg 2671 ME Naaldwijk 2496 RP Den Haag Tel 015 260 30 60 Tel 070 340 1100 Tel 0174 63 77 00 Tel 015 270 68 00 Reinier de Graaf is partner van het Oogzorgnetwerk foldernr. 204704 versie juli 2013 13 www.reinierdegraaf.nl