PRAKTISCH De verlichting van trappen is een probleem waar men niet licht mag over gaan. Zoals op alle andere plaatsen in het huis houdt de kwaliteit van de verlichting rechtstreeks verband met het comfort van de bewoners. Meer nog, bij trappen is de verlichting van essentieel belang voor de veiligheid. Het voetlicht Het belang van een degelijke verlichting. Voor de inrichting van een interieur vormt licht een essentieel element waarmee men visueel comfort kan verzekeren maar ook een bepaalde sfeer kan creëren. Het spreekt dus vanzelf dat we dit onderwerp niet kunnen negeren. Trouwens, in elke situatie wanneer we lezen, koken, ons verplaatsen- moet de verlichting aangepast zijn. En de trap is geen uitzondering op deze regel. Integendeel! De trap is juist een bijzonder gevoelige plaats door het risico dat hij inhoudt, en dan denken we vooral aan zwakke gebruikers, zoals kleine kinderen of bejaarden. Daarom is de verlichting van een trap vooral bedoeld om te voorkomen dat men valt. Om deze opdracht goed te vervullen, moet de verlichting dus idealiter ontworpen zijn om het reliëf van de trappen te laten opvallen zonder de gebruiker te verblinden, en dit zowel overdag als s nachts. Overdag is daglicht wenselijk, voor zover er lichtinval beschikbaar is, natuurlijk. We zullen later nog bespreken hoe dit verschillende vormen kan aannemen. s Nachts of op plaatsen met weinig of helemaal geen daglicht (bijvoorbeeld een keldertrap), is een degelijke verlichting met kunstlicht vereist. Ook dit licht kan allerlei vormen aannemen, zoals we verder in dit artikel zullen zien. Natuurlijk licht De natuurlijke verlichting kan uit verschillende lichtbronnen komen. Ze kan rechtstreeks zijn wanneer het daglicht binnenvalt via een 72
1 tot 3. Deze drie soorten bakenverlichting voor trappen benutten dezelfde technologie, maar ze zijn verwerkt in andere vormen en met verschillende kleuren. Deze technologie is de zogenaamde led of elektrische luminescentiediode (Light Emitting Diode). Met deze soort van miniampul kan men de lichtstralen heel nauwkeurig naar een bepaald punt richten. Bovendien kan men hun lichtintensiteit variëren en spelen met de kleuren. Dit nieuwe concept in moderne designuitvoeringen, biedt heel wat perspectieven op het gebied van verlichting. Modellen Inlet Puk en Leds van Delta Light 4. Deze trap met een hoekbordes dankt een groot deel van zijn charme aan de combinatie van sapelli, de exotische houtsoort waarvan hij is gemaakt, en de moderne inox leuning. Maar het is vooral de originele bakenverlichting die in de centrale trapboom is geïntegreerd, die het karakter van de trap bepaalt. Realisatie: Domino 5 & 6. Bij deze twee realisaties heeft men betonnen trappen bekleed met massieve Franse eik (33 mm) en deze voorzien van een inox borstwering. De bakenverlichting aan de muur heeft niet alleen een nuttige maar ook een esthetische functie, want hij geeft de trap een bijzondere reliëf. Realisatie van de trappen: Behets & Zonen 7. Deze eenvoudige rechte trap is toch origineel dankzij het bijzondere Z-profiel, de treden van warm merbau hout, gecombineerd met een leuning gemaakt in roestvrij staal, maar zeker ook dankzij de bakenverlichting: de vier lampen die ter hoogte van de treden in de muur zijn ingebouwd maken deze realisatie helemaal af. Realisatie: TRAPPEN TECK 8. Heel origineel is de in de wand uitgespaarde, smalle strook voor de verlichting.van de trap. De wand én de trap zijn beide volledig opgetrokken in gekleurde en geverniste Franse eik. De trapleuning is van metaal. Realisatie: Trappen Smet 1 2 3 4 5 6 7 8 73
1 & 2.Overdag is daglicht ideaal, maar gewone ramen kunnen ook voor ongemakken zorgen, zoals een gebrek aan privacy in huis, of verblinding. Bij deze realisatie heeft de architect een oplossing gekozen die het daglicht overvloedig laat binnenvallen, zonder ongemakken. Deze ronde muur is gemetst met glasblokken, zodat hij een heel mooie lichtbron vormt. s Avonds of s nachts bakenen kleine ingebouwde muurspots deze trap af. De trap zelf bestaat uit een metalen structuur met glazen treden die op hun beurt het licht doorlaten. 3. Ook dakvensters (Systeem Velux ) bieden een interessante oplossing voor de verlichting van een traphal. Men creeërt een natuurlijke lichtinval zonder ramen in de gevel, zonder de last van inkijk, en zonder gevaar te lopen te worden verblind door de zon. 1 2 74 raam naast de trap of openingen langsheen de trap die op een raam uitgeven en daglicht doorlaten. Het licht wordt diffuus genoemd wanneer het bijvoorbeeld via een lichtdoorlatende glazen wand of via glasblokken naar binnen valt. En het wordt zenitlicht genoemd wanneer het via een dakraam boven het trapgat naar binnen valt. o Direct licht Wanneer er een raam in de muur van een trapgat staat, dan zorgt dit voor een overvloedige, rechtstreekse lichtinval. Dit is ideaal zolang het niet verblindt, want dan heeft men zeker zonneblinden nodig die dan weer veel licht tegenhouden. Meestal bouwt men dergelijke ramen in de gevelmuur. Maar er bestaat wel een stedenbouwkundige reglementering om de privacy te beschermen. Deze reglementering legt dus bepaalde beperkingen op wanneer men een raam met uitzicht op een naburig gebouw wenst te plaatsen. Ze kan van streek tot streek verschillen, maar in het algemeen gaat men ervan uit dat openingen met een uitzicht aanvaardbaar zijn wanneer de gevelmuur op een afstand staat die minstens gelijk is aan de hoogte van het gebouw. Wanneer deze afstand, of elke andere afstand die is voorgeschreven door de lokale reglementering, niet voldoet, dan kan men nog altijd een raamopening maken die wel lichtinval, maar geen uitkijk geeft. 3 In zo n geval bieden mat glas of glasblokken een ruime waaier aan mogelijkheden. o Diffuus licht Glasblokken waren in de tweede helft van de 20ste eeuw een typisch element van de architectuur. Na een tijd in de vergeethoek te zijn geraakt, maken ze een opvallende comeback in de hedendaagse architectuur. Een glasblok is perfect in staat om dezelfde druk te dragen als een muur van traditionele baksteen. Meer nog, het heeft een interessante troef: het zorgt voor een zachte lichtinval in huis. Bovendien kan men er vanzelf rechte of gebogen wanden, grote of kleine oppervlakken mee maken. Zo n wand heeft het voordeel, tegenover transparant glas, dat men bij rechtstreekse lichtinval nooit wordt verblind. En dit voordeel kan om vanzelfsprekende veiligheidsredenen doorslaggevend zijn bij de keuze van materialen. o Het licht uit de hemel Wanneer een venster in de gevel geen optie is, dan kan men ook nog natuurlijk licht in huis halen uit de rechtstreekse lichtbron: de hemel. Tegenwoordig zijn er geen technische problemen meer verbonden aan dakopeningen, zodat veluxen, dakkoepels en dakramen een wezenlijk onderdeel van de architectuur vormen. Het zogenaamde zenitlicht dat men zo in huis haalt, biedt het voordeel dat het niet wordt verstoord door de
4&5. Uit de MDF wand naast deze trap zijn cirkels gezaagd om een origineel decor te creëren. Via deze ronde openingen valt er tevens daglicht in de traphal. Trap in massieve eik van Behets & Zonen 6. Zowel onder de trap als in de zijwand en het plafond heeft men spots ingebouwd om deze elegante draaitrap te verlichten. Het is een trap met betonnen structuur die met verzoete witststeen werd bekleed. Creatie: Sebeler 7. Deze spiltrap met een inox structuur en glazen treden is op originele wijze verlicht. Via de glazen treden kan het licht van de in de vloer geïntegreerde spots ongehinderd van beneden naar boven schijnen. Er zijn ook muurspots voorzien die de trap bebakenen. Realisatie: Cavale 4 5 schaduw van de naburige gebouwen. Bovendien zorgt het voor een verticale lichtinval die volledig verschilt van gevellicht. Kunstlicht Wanneer er te weinig daglicht is omdat er geen venster mogelijk is of omdat het buiten donker is, moet men dit absoluut compenseren met kunstlicht. In dit geval kunnen we kiezen volgens onze behoeften, onze activiteiten en onze smaak. En de keuze is relatief groot, vooral omdat er zoveel verschillende soorten verlichting bestaan, die we in vier grote groepen kunnen verdelen. o Vier soorten verlichting 1 - De algemene verlichting of de sfeerverlichting, vanuit één enkele of een meervoudige lichtbron, is ontworpen om een hele ruimte te verlichten, zodat men een duidelijk zicht heeft op elk punt van de kamer. Wandlampen, plafondlampen, richten het licht op het plafond, terwijl ook de grote halogeenlampen dit soort verlichting bieden, maar dan wel op voorwaarde dat u sterke lampen gebruikt. 2 - Plaatselijke verlichting verschilt in die zin van de sfeerverlichting dat ze beperkt is tot één welbepaalde zone. Ze wordt op een welbepaald punt gericht en ze laat alle andere plaatsen in de schaduw. Voor dit verlichtingtype komen halogeenspots om in te bouwen of op een voet en inbouwverlichting in aanmerking. 3 - Decoratieve verlichting is in zekere zin een variante van de vorige; ze is namelijk bestemd om een voorwerp of een welbepaalde plaats in het licht te zetten. Ze dient dus om de aandacht te vestigen op bepaalde decoratieve elementen: een sierobject, een schilderij Decoratieve verlichting kan ook speels zijn. Met een gerichte spot kan men bijvoorbeeld de lichtbundel op het voorwerp concentreren. 4 - De functionele verlichting moet de naam zegt het al- afgestemd zijn op al onze bezigheden en ons comfort en veiligheid bieden. We moeten kunnen lezen, schrijven, koken, ons opmaken, en we moeten ons veilig kunnen verplaatsen vooral op trappen. Bij elke bezigheid hoort een specifieke verlichting. 6 7 75
o Het ideale: indirect en bebakend Zowat alle soorten verlichting die we hebben vermeld, kunnen dienen om trappen te verlichten. Toch zijn er een aantal die beter geschikt zijn omdat ze trappen optimaal veilig maken voor de gebruikers. De aanbevolen verlichting voor een trap is verlichting die geen schaduwzones op de trappen creëert en ze tegelijk nauwkeurig en opvallend genoeg in het licht zet. De ideale verlichting bestaat dus uit een combinatie van een algemene, indirecte verlichting en een functionele, bebakenende verlichting. 1 - De indirecte verlichting met een dimmer biedt het voordeel dat ze het reliëf van de traptreden accentueert zonder de gebruiker te verblinden, wat niet het geval is bij spots of projectoren waarvan het verblindende en directe licht het reliëf volledig verdoezelt. Als de trap tegen een muur staat, dan zullen wandlampen met een brede lichtverspreiding perfect van pas komen. Er moeten in elk geval genoeg wandlampen langsheen de trap worden geplaatst om schaduwzones te vermijden. Ze moeten ook hoog genoeg worden gehangen, om de gebruiker niet te verblinden wanneer hij de trap afdaalt; dit probleem kan ook vermeden worden door het gebruik van gesloten verlichtingstoestellen. 2 - Voetverlichting die met regelmatige intervallen en ter hoogte van de traptreden is ingebouwd in de muur, is eveneens een intelligente oplossing. Dit verlichtingtype dat het voorgaande perfect aanvult, helpt de af te leggen weg af te bakenen, terwijl het ook een decoratief effect heeft dat de treden mooi in de kijker zet. Bij een bebakenende verlichting is het gebruik van lampen met een klein vermogen (20 tot 30 W) ruim voldoende. Deze oplossing biedt dus tegelijk een bijzonder veilige, zuinige en esthetisch originele verlichting. Nuttige tips o De plaats waar de lichtschakelaars van het trappenhuis staan, is eveneens enorm belangrijk. Zo is het zeker aanbevolen om te kiezen voor een heen-terug systeem waarmee u de verlichting zowel bovenaan als onderaan de trap in en uit kunt schakelen, en dat voor elke verdieping. o Een verlichtingsysteem met een tijdschakelaar, dat vaak in appartementsgebouwen wordt gebruikt, is minder aangewezen in een privé-woning. Dit systeem houdt namelijk een evident risico in: dat u zomaar ineens in het pikdonker wordt gezet terwijl u nog halfweg de trap staat een onaangename en vooral gevaarlijke situatie. o En hoe zit het met de lampen zelf? Het is uiteraard aanbevolen om de traditionele gloeilampen te vervangen door spaarlampen, want dan bespaart u energie op lange termijn. Toch is het niet interessant om spaarlampen te gebruiken wanneer de perioden dat deze lampen branden, niet lang genoeg duren. Dergelijke lampen hebben bij kamertemperatuur ongeveer 2 minuten nodig om hun volle lichtvermogen te bereiken. Dit betekent dat het beter is dat u deze lampen niet eerder dan deze 2 minuten uitschakelt. Doet u dat wel, dan zal de levensduur van deze lampen aanzienlijk verkorten. Maar zoals u weet, wordt een trap telkens maar voor een heel korte duur gebruikt, zodat het niet slim is om daar spaarlampen te gebruiken. o De kwaliteit van verlichting wordt ook beïnvloed door de kleur van de omgeving. Dit betekent dat een lamp met hetzelfde vermogen meer licht zal geven in een kamer wanneer de wanden en/of de vloer die het licht weerkaatsen, een lichte kleur hebben. Zo weerkaatst een witte muur 84% van het geproduceerde licht; als de muur citroengeel is geverfd, dan bedraagt de weerkaatsingfactor niet meer dan 70%, terwijl hij daalt naar slechts 48% bij een hemelsblauwe muur, naar 27% met een turkooisblauwe muur, naar 21% bij een lichtrode muur en naar 0% bij een zwarte muur. Dus om te eindigen, geven we u nog deze goede raad: kies lichte tinten voor de muren en de wanden van uw trappenhuis 76
Deze trap van de woonkamer naar de mezzanine bestaat uit een eerste deel met twee treden, een bordes en dan een rechte trapboom tot boven. Hij is volledig met wit marmer bekleed. De sobere moderne trapleuning en de borstwering van de mezzanine bestaan uit antracietkleurige platte stalen balusters die onderling verbonden zijn met 6 spankabels in inox. Ook de buisvormige handgreep van de leuning is gemaakt van geborsteld roestvrij staal. De vier in de muur geïntegreerde spots zorgen voor een doeltreffende bakenverlichting. Realisatie van de leuning: GODART METAL DESIGN 77