Retouradres: Professional Media Group - Torhoutsesteenweg 226 - Bus 2-8210 Zedelgem Afgiftekantoor 9099 Gent X
SPECIALE EDITIE VAN SCHRIJNWERK IN DIT NUMMER Bart Denys Hout als waarborg voor toekomst van uw beroep Bij het betreden van een doorsneeschrijnwerkerij of -houtzagerij komt de geur van vers gezaagd hout u tegemoet, een geur die refereert aan de liefde van de schrijnwerker voor het unieke ambacht waarmee hij uit een natuurlijk product zowat elke mogelijke creatie kan toveren. Hout is dan ook een dankbare grondstof en leent zich uitstekend voor zowel industriële verwerking als ambachtelijk handwerk, een discipline waarin u als professional uw vakbekwaamheid kunt etaleren. In tijden van duurzaamheid en ecologie scoort hout ook goed als hernieuwbaar en natuurlijk bouwmateriaal. In dat kader valt de doorbraak van diverse houtlabels voor een duurzaam bosbeheer alleen maar toe te juichen. Want alleen als er in de toekomst ook voldoende hout beschikbaar zal zijn, blijft uw beroep gewaarborgd. In deze speciale editie bundelen we de eigenschappen, de bewerkbaarheid, de toepassingen en de technische gegevens van enkele tientallen naaldhout-, loofhout- en tropische hardhoutsoorten. We wensen u alvast veel inspiratie en leesplezier! VAKBLAD SCHRIJNWERK is een uitgave van Professional Media Group Torhoutsesteenweg 226/2-6, 8210 Zedelgem Tel.: 050/24.04.04 - Fax: 050/24.04.45 PERIODICITEIT Schrijnwerk verschijnt 10 x per jaar ABONNEMENTEN Tel.: 050/24.04.04 - Fax: 050/24.04.45 Jaarabonnement: 100 EUR (excl. btw) = 10 nummers Intekenen via of mail naar abo@pmgroup.be BLADMANAGER Bart Denys REDACTIE Directie: Andy Noyez Eindredactie: Magali De Cannière - Mike De Craene Tom Harteel - Nils Rauwoens Hoofdredactie socio-economisch: Tilly Baekelandt Kernredactie: Bart Desanghere - Bart De Moor Sofie Moentjens - Rory Moerman - Elise Raucy Zoé Philippart Valerie Verkain Solange Tastenoye REALISATIE Grafische vormgeving Pascal Claeys Publicitair materiaal Axelle Vereecke - Eva Seurinck Johan Teerlinck PUBLICITEITSREGIE PM Regie nv Nick Blauwers P/A Torhoutsesteenweg 226/6, 8210 Zedelgem Tel.: 050/24.04.04 - Fax: 050/24.04.45 Verantwoordelijke uitgever Fernand Vanrie Zeeweg Zuid 5, 8211 Aartrijke Version française sur simple demande. Dit vakblad is auteursrechtelijk beschermd. Wenst u artikels te scannen, digitaal op te slaan, te kopiëren, commercieel of didactisch te gebruiken? Informeer u eerst over wat toegelaten is bij dhr. Fernand Vanrie, Torhoutsesteenweg 226/2, 8210 Zedelgem, tel.: 050/24.04.04. Meer informatie op www.presscopyrights.be OVERZICHT HOUTFICHES ABACHI...5 AFRIKAANS PADOEK...7 AFZELIA...9 AMERIKAANS ELZENHOUT...11 AMERIKAANS NOTENHOUT...13 AMERIKAANS ROOD EIKEN...15 ANGELIM PEDRA / SAPUPIRA...17 AZOBE...19 BANGKIRAI...21 BASRALOCUS...23 BERKENHOUT...25 BEUKENHOUT...27 BILINGA...29 BUBINGA...31 CEDER...33 DOUGLAS / OREGON PINE...35 ESDOORN...37 ESSEN...39 EUCALYPTUS GRANDIS...41 EUROPEES GRENEN...43 EUROPEES VURENHOUT...45 FRAMIRE...47 GUATAMBU...49 INDISCH PALISSANDER...51 IROKO...53 JATOBA...55 KASTANJE...57 KERSEN...59 KERUING...61 KOTO...63 LARIKS...65 MANSONIA...67 MASSARANDUBA...69 MERANTI...71 MERBAU...73 MOABI...75 MOVINGUI...77 NIOVE...79 OKOUME...81 OVANGKOL...83 PURPERHART...85 RAMIN...87 ROBINIA...89 RUBBERWOOD...91 SATIJNNOTEN...93 SURINAAMS GROENHART / IPE...95 TASMAANSE EIK...97 TATAJUBA...99 TEAK...101 TULPENBOOMHOUT...103 WENGE...104 YELLOW PINE...105 ZEBRANO...106 Schrijnwerk Houtfiches 2012 3
ABACHI SPLINTERVRIJ EN GEMAKKELIJK TE BEWERKEN, DUS GOED VOOR MEUBELINDUSTRIE Abachi wordt toegepast daar waar geen eisen aan duurzaamheid of sterkte worden gesteld. Ideaal dus voor de meubelindustrie, al vinden we deze houtsoort ook in de meeste sauna's terug. Niet alleen omdat het splintervrij hout is, maar ook omdat het minder goed warmte geleidt. Door Bart De Moor Het kernhout is vers witachtig tot crèmegeel, aan licht blootgesteld tot goudgeel nakleurend. Er is geen duidelijk kleurverschil tussen kern- en spinthout. De kleur en de kwaliteit van abachi kunnen afhankelijk van de streek van herkomst iets variëren. Het droogt snel en gemakkelijk met weinig scheuren en vervorming. Als het aan de lucht wordt gedroogd, moet abachi meteen na het zagen op latten worden gezet om verkleuringen te vermijden. Abachi wordt toegepast waar geen eisen aan duurzaamheid of sterkte worden gesteld Abachi is een houtsoort die zich zowel met handgereedschap als met machinaal gereedschap gemakkelijk laat bewerken. Het gereedschap dient echter zeer scherp te zijn om een glad oppervlak te bekomen. Abachi wordt toegepast daar waar een lichte en gemakkelijk te bewerken houtsoort is vereist, en waar geen eisen aan duurzaamheid of sterkte worden gesteld. Bijvoorbeeld in de meubelindustrie voor het binnenwerk van meubelen, wand- en plafondbetimmeringen, modelmakerij, orgel- en pianobouw, inrichtingen van sauna s. Het hout is ook ideaal voor banken in sauna's want het is splintervrij en weinig warmtegeleidend. Het wordt veel gebruikt bij triplex en meubelplaten, lijsten, binnenwerk van binnendeuren, bezemstelen, doodskisten, enzovoort. Handelsnaam: abachi Andere benamingen: ayous, ayus (Kameroen, Guinea), obeche, arere (Nigeria), sam, samba (Ivoorkust), wawa (Ghana), m'bado (Centraal-Afrika) Botanische benaming: triplochiton scleroxylon K Familie: sterculaceae Herkomst: tropisch West-Afrika van Guinea tot Kameroen; voornaamste groeigebieden: Kameroen, Nigeria, Ivoorkust en Ghana Volumieke massa: 370-450 kg/m³ bij 12% vochtgehalte. Vers ongeveer 560 kg/m³ Duurzaamheidsklasse: IV goed; voor bepaalde afwerkingsresultaten is een poriënvuller noodzakelijk Drogen: snel en gemakkelijk Lijmen: goed EIGENSCHAPPEN VAN ABACHI werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,30% tan 0,70% 60 90% rad 0,50% tan 0,90% krimpcoëfficiënt rad 0,10% tan 0,18% krimp van nat tot 12% rad 1,10% tan 2,40% krimp van nat tot geheel droog rad 2,40% tan 4,50% 394 kg/m³ 57 N/mm² 6.700 N/mm² 29 N/mm² 3,6 N/mm² splijtsterkte per mm breedte 39 N/mm 10.400 N 8.400 N De banken in sauna's zijn meestal van abachi omdat dit hout onder andere splintervrij is Schrijnwerk Houtfiches 2012 5
AFRIKAANS PADOEK GEMAKKELIJK TE BEWERKEN HOUTSOORT Afrikaans padoek is een decoratieve houtsoort die zijn toepassing kent in veelzijdige en uiteenlopende ontwerpen. Door zijn specifieke kleur geeft padoek een extra dimensie aan interieurs en andere toepassingen. Door Valérie Couplez Afrikaans padoek laat zich zowel machinaal als met handgereedschappen gemakkelijk bewerken. Bij regelmatig draadverloop en kruisdraad kan de bewerking echter wat moeilijker verlopen. Dit hout laat zich uitstekend draaien en de verwerking tot fineer brengt geen problemen met zich mee. Padoek bevat inhoudsstoffen die ernstige ontstekingen kunnen veroorzaken bij verwondingen door splinters. Bij blootstelling aan licht verkleurt Afrikaans padoek tot vaal roodbruin en op langere termijn zelfs tot zwartbruin Padoekstof dat tijdens het bewerken ontstaat, kan ademhalingsproblemen veroorzaken bij personen die hiervoor gevoelig zijn. Ten gevolge van de geringe krimp bestaat er tijdens natuurlijke droging weinig kans op vervorming. Alleen bij versnelde droging kunnen kopscheuren en diepe haarscheuren ontstaan. Behalve het Afrikaans padoek bestaat er ook andaman en Indisch padoek. Deze twee soorten worden weinig verhandeld. De houtsoort muninga is nauw verwant aan padoek. Door zijn specifieke kleur geeft padoek een extra dimensie aan interieurs en andere toepassingen. Hier volgt een opsomming van enkele toepassingen: fineer, meubelen, betimmeringen buitenen binnenshuis, draaiwerk, knoppen en grepen, lijsten, parket, beeldhouwwerk, inlegwerk, biljarten en biljartkeu. Ook ramen en deuren worden uitgevoerd met Afrikaans padoek. Andere toepassingen zijn terug te vinden in bar- en toonbankbladen. Als padoek toegepast wordt bij terrassen, wordt de kleur na verloop van tijd grijs. Handelsnaam: Afrikaans padoek Botanische naam: Pterocarpus soyauxii TAUB Andere namen: m'bel, palo roja, osun, barwood, corail... Familie: Leguminosae (Papilionaceae) Herkomst: tropisch West-Afrika Kernhout: fraai fel oranjeachtig rood (koraalrood). Bij blootstelling aan licht verkleurt deze tint tot vaal roodbruin en op lange duur tot zwartbruin. Bij tijdig aflakken met zuurhardende transparante vernis, blijft de kleur grotendeels behouden. Spinthout: vuilwit tot crèmekleurig, 100-200 mm breed Draad: recht, soms kruisdradig Nerf: matig grof tot grof Drogen: vrij langzaam, met weinig kwaliteitsverlies Duurzaamheidsklasse: I Kernhout biedt hoge weerstand tegen aantasting door termieten. Lijmen: goed voorboren is een noodzaak Oppervlakafwerking: goed. Voor sommige afwerkmiddelen: voorbewerking met alcohol nodig. Verduurzamen: redelijk Werken: gering EIGENSCHAPPEN VAN AFRIKAANS PADOEK werken bij schommelingen tussen 30 60% rad - 60 90% rad 0,5% tan 0,6% krimpcoëfficiënt rad - krimp van nat tot 12% rad 1,0% tan 2,0% krimp van nat tot geheel droog rad 3,2% tan 5,0% 720 kg/m³ 121 N/mm² 13.500 N/mm² 63 N/mm² 12,2 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 64 N/mm - 6.860 N Een buitentoepassing met onderbouw in padoek: bij tijdig aflakken blijft de fraaie kleur van padoek grotendeels behouden Schrijnwerk Houtfiches 2012 7
AFZELIA ERG STABIELE HOUTSOORT MET VEEL VARIANTEN Afzelia is geschikt voor buitentoepassingen. Men moet opletten met de inhoudsstoffen: naast vlekken veroorzaken ze ook corrosievorming en cementverpulvering. Een gepaste voorbehandeling lost dit op. Door Bart Desanghere EIGENSCHAPPEN De verschillende afzeliasoorten staan bekend om hun uitstekende eigenschappen, maar in de praktijk geldt doussié als de beste. Men onderscheidt de soorten aan de verschillend gekleurde inhoudsstoffen. Afzelia Doussié heeft gele inhoudsstoffen die vlekken kunnen veroorzaken. Andere soorten hebben witte of roze inhoudsstoffen in de scheuren. Het kernhout is donkergeel tot roodbruin gekleurd. Afzelia is gelijkmatig van structuur en heeft meestal geen uitgesproken tekening. Het spint is bleekgeel en 30-50 mm breed. Doussié is zeer stabiel, omdat het verschil tussen de radiale krimp en Het kernhout van afzelia is donkergeel tot roodbruin en heeft meestal geen uitgesproken tekening de tangentiale krimp minimaal is. Voor buitenschrijnwerk wordt het dus vaak niet gedroogd toegepast. Door de grote stofontwikkeling is bij het bewerken van droog afzelia een goede afzuiging noodzakelijk. Afzelia is zowel met de hand als machinaal goed tot moeilijk te bewerken. Bij het zagen kan bij sommige zaagtypen verbranding optreden. Een snijhoek van 15 vermindert de kans op insprong bij het schaven bij aanwezigheid van kruisdraad. Voor de oppervlakteafwerking moet het hout voldoende gedroogd zijn (max. 14% vochtgehalte). De inhoudsstoffen moeten met ammonia van het oppervlak worden verwijderd. Blanke afwerking van buitenwerk wordt afgeraden, omdat dit vrij snel aan verval onderhevig is. Indien afzelia in aanraking komt met cement of beton, dient het te worden behandeld met een waterdichte alkalibestendige verfsoort. Afzelia is, dankzij zijn uitstekende stabiliteit en uiterlijk, geschikt voor tal van toepassingen. Het wordt gebruikt voor kozijnen, ramen, deuren, vloeren (stroken en parket), sportvloeren, wielerbanen, constructiehout, dorpels, traptreden... Handelsnaam: afzelia doussié, niet-doussié: pachyloba, apa, lingue, alinga, papoo, chanfuta bolengu Botanische naam: Afzelia bipindensis Harms., Afzelia pachyloba Harms. Familie: Leguminosae Herkomst: Angola, Kameroen, Gabon, Congo, Nigeria, Ghana, Ivoorkust, Liberia, Senegal Volumieke massa: (620-)820(-950) kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 1.100 kg/m³ Kernhout: donkergeel tot roodbruin Spinthout: bleekgeel Draad: kruisdraad, bij nietdoussié soms onregelmatige draad Nerf: matig grof tot grof Werken: gering Drogen: gemakkelijk tot goed, maar zeer langzaam Duurzaamheidsklasse: schimmels: 1; termieten: D Impregneerbaarheid: kernhout 4, spint 2 Lijmen: goed goed, maar het hout moet voldoende droog zijn voorboren noodzakelijk, corrosievorming. Buigen: matig EIGENSCHAPPEN VAN AFZELIA DOUSSIE werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,8% tan 1,1% 60 90% rad 0,5% tan 0,7% krimpcoëfficiënt rad 0,19% tan 0,25% krimp van nat tot 12% rad 1,0% tan 1,4% krimp van nat tot geheel droog rad 3,0% tan 4,3% 820 kg/m³ 125 N/mm² 14.000 N/mm² 72 N/mm² 7 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 81 N/mm tan 81 N/mm - 8.200 N Door de gelijkmatige tekening is afzelia geschikt voor patroonparket Schrijnwerk Houtfiches 2012 9
AMERIKAANS ELZENHOUT BREED INZETBARE HOUTSOORT Amerikaans elzenhout of red alder is de meest voorkomende loofboom in het noordwesten van Amerika. Het hout van deze boom vertoont na blootstelling aan licht en lucht een roodbruine kleur, waardoor het qua uitzicht gelijkenissen vertoont met kersen. Door Bart De Moor HOUTBESCHRIJVING Vers gezaagd elzenhout, waarvan het spint dezelfde kleur vertoont als het kernhout, heeft vooral kops een opvallende oranjerode kleur en is op het langsvlak wit. Na enige tijd te zijn blootgesteld aan licht en lucht wordt het uiteindelijk bleekgeel met een roodachtige tot licht roodbruine tint. Red alder is meestal wat donkerder dan het Europese elzenhout. Het hout heeft geen glans en heeft donkere lijnen die worden veroorzaakt door de brede stralen. Mergvlekjes (donker gekleurde vlekjes) komen regelmatig voor. Amerikaans elzenhout of red alder is op het langsvlak eerder wit (zie inzet). Na enige tijd blootgesteld te zijn aan licht en lucht, wordt het geel met een roodbruine tint Red alder is een relatief goed bewerkbare houtsoort die zich vooral uitstekend leent tot draaien polijstwerk. Voor een glad oppervlak moet men bij het schaven scherp gereedschap gebruiken. MECHANISCHE EIGENSCHAPPEN Red alder beschikt over een gemiddelde dichtheid en is een relatief zachte, taaie houtsoort met eerdere geringe prestaties op het vlak van, elasticiteit en hardheid. In de houtwarenindustrie wordt het gebruikt voor bezems, borstels, speelgoed en draaiwerk. Verder voor modellen voor de metaalgieterij, perslijsten (lijsten waarin een motief wordt geperst), beeldhouw- en snijwerk en soms als binnenwerk voor meubelen. Triplexfabricage, sigarenkistjes en grotere emballagekisten. Red alder, met vrijwel dezelfde eigenschappen als Europees elzenhout, wordt in West-Europa dikwijls gebruikt ter vervanging van kersen in de meubelindustrie. Botanische naam: Alnus Rubra; Familie: Betulaceae; Groeigebied: Noord-Amerika; Boombeschrijving: hoogte 15 m tot 25 m, de takvrije stam is 6 m tot 12 m lang en heeft een diameter van 0,3 m tot 1,2 m. Meestal zijn de afmetingen van de boom klein; Aanvoer: gekantrecht hout; Draad: recht; Nerf: fijn; Werken: middelmatig; Impregneerbaarheid: kernhout 1, spinthout 1; Drogen: matig snel, tijdens het drogen neiging tot vervormen; Bewerken: zagen levert geen problemen op, bij het schaven moet er scherp gereedschap worden gebruikt om een glad oppervlak te verkrijgen; matig, in contact met ijzer kan corrosie optreden; Lijmen: goed; Buigen: matig tot slecht; matig, bij afwerkmiddelen op basis van polyester kan er droogvertraging optreden; Bijzonderheden: elzenhout in contact met nat cement of beton zal de uitharding hiervan verhinderen. EIGENSCHAPPEN AMERIKAANS ELZENHOUT werken bij schommelingen tussen 30-60% rad 0,64 % tan 0,98 % werken bij schommelingen tussen 60-90% rad 0,87 % tan 1,54 % krimpcoëfficiënt rad - krimp van nat tot 12% rad - krimp van nat tot geheel droog rad - 410 kg/m³ 68 N/mm² 9.500 N/mm² - - splijtsterkte per mm breedte - hardheid volgens Janka - kops - hardheid volgens Janka - langsvlak 2.600 N Amerikaans elzenhout is een relatief goed bewerkbare houtsoort die zich vooral uitstekend leent tot draai- en polijstwerk en vele toepassingen kent in interieurbouw Schrijnwerk Houtfiches 2012 11
AMERIKAANS NOTENHOUT ERG GOED BEWERKBARE HOUTSOORT Amerikaans notenhout is een populaire houtsoort die vooral toegepast wordt als fineer, triplex en ander plaatmateriaal. Men ziet dit donkere hout dus vaak binnenshuis opduiken in meubelen en in betimmeringen. Door Bart De Moor BESCHRIJVING Amerikaans notenhout is warm donkerbruin van kleur. De kleurverschillen zijn minder groot dan bij Europees noten. Het spint is witachtig. Tussen spint en kernhout kan vaak een zone overgangshout voorkomen die lichter is dan het kernhout. Om het spinthout donkerder te maken, kan men het hout eventueel laten stomen. Het hout is over het algemeen recht van draad met hier en daar een golfachtig of warrig patroon. Dit verleent het hout een aangenaam decoratief karakter. Amerikaans notenhout is een erg harde houtsoort met een gemiddelde dichtheid. Het hout heeft een matige buig- en druksterkte en een eerder geringe stijfheid Blauwzwarte verkleuringen ontstaan wanneer notenhout onder vochtige omstandigheden met ijzer in contact komt. In sommige landen wordt het door versneld drogen donkerder geworden spint samen met het kernhout verwerkt. Het spint wordt zeer gemakkelijk door insecten aangetast. Soms komen er aan notenbomen waardevolle wortelknollen voor, waarvan fineer wordt gesneden dat als wortelnotenhout wordt verhandeld. Naargelang van de kwaliteit en de structuur onderscheidt men volwortel-, halfwortel- en geworteld notenhout. EIGENSCHAPPEN Amerikaans notenhout is een erg harde houtsoort met een gemiddelde dichtheid. Het heeft een matige buig- en druksterkte en een eerder geringe stijfheid. Als fineer, triplex en ander plaatmateriaal toegepast voor meubelen en betimmeringen, radio-, televisie- en pianokasten. Voorts voor draaiwerk, beeldhouw- en snijwerk, muziekinstrumenten, lijsten, knoppen, grepen, geweerkolven... Andere benamingen: Amerikaans noten, black walnut; Botanische benamingen: Juglans nigra L.; Familie: Juglandaceae Groeigebied: oosten van Noord-Amerika; Aanvoer: zaag- en fineerhout, gekantrecht hout en fineer; Houtdraad: recht, soms warrig of golvend; Nerf: fijn tot matig grof; Volumieke massa: 550 620 660 kg/m³ bij 12% vochtgehalte; Werken: matig; Drogen: vrij langzaam. Moet voorzichtig worden gedroogd, om problemen te voorkomen; Bewerkbaarheid: notenhout is met de hand en machinaal goed te bewerken en glad af te werken. Ook is het goed te draaien en uitstekend tot fineer te snijden; Impregneerbaarheid: kernhout 3 4, spint 1; Duurzaamheid: schimmels 3; Lijmen: goed; goed; Buigen: rechtdradig hout is zeer goed te buigen; goed. EIGENSCHAPPEN AMERIKAANS NOTENHOUT werken bij schommelingen tussen 30-60% rad 0,90% tan 1,30% werken bij schommelingen tussen 60-90% rad 0,80% tan 1,40% krimpcoëfficiënt rad 0,19% tan 0,28% krimp van nat tot 12% rad 2,60% tan 4,50% krimp van nat tot geheel droog rad 4,80% tan 7,50% 610 kg/m³ 100 N/mm² 11.800 N/mm² 52 N/mm² 9,4 N/mm² splijtsterkte per mm breedte 57 N/mm hardheid volgens Janka - kops 4.700 N hardheid volgens Janka - langsvlak 4.500 N Als fineer, triplex en ander plaatmateriaal toegepast voor meubelen en betimmeringen, radio-, televisie- en pianokasten. Voorts voor draaiwerk, lijsten, knoppen, grepen... Schrijnwerk Houtfiches 2012 13
AMERIKAANS ROOD EIKEN IDEAAL VOOR MEUBELEN, FINEER EN PARKET Amerikaans rood eiken is een populaire houtsoort die vooral verwerkt wordt in binnentoepassingen zoals meubels, trappen en parket. Een extra troef daarbij is dat het ook makkelijk te fineren valt. Door Valérie Couplez BESCHRIJVING Amerikaans rood eiken is een ringporige, roodachtig lichtbruin gekleurde houtsoort en wijkt dus duidelijk af van het geelbruine tot middelbruine Amerikaans wit eiken. Voor blank werk is het gemengd gebruik van deze twee houtsoorten dan ook absoluut af te raden. Het 25 mm tot 35 mm brede spint heeft een geelwitte tot bleekroze tint. Nat hout is corrosief ten opzichte van ijzer. Blauwzwarte verkleuringen zijn het gevolg van de reactie tussen ijzer en het looizuur (tannine) in het hout. Rood eiken is wat grover van structuur dan wit eiken. Rood eiken heeft geen thyllen in de vaten (de en is een ringporige, roodachtig lichtbruin gekleurde houtsoort en wijkt dus duidelijk af van het geelbruine tot middelbruine Amerikaans wit eiken vaten zijn dus niet verstopt, zoals bij wit eiken), zodat het indringen van houtaantastende organismen onder vochtige omstandigheden gemakkelijk kan plaatsvinden. Het hout is daarom minder duurzaam dan wit eiken. Rood eiken uit de zuidelijke staten van Noord- Amerika groeit sneller dan dat uit de noordelijke staten. Het heeft daardoor hout met bredere groeiringen en levert harder en iets zwaarder hout dat meer werkt. Amerikaans rood eiken is, zowel met de hand als machinaal, vrij goed te bewerken. Het zachtere, langzaam gegroeide hout is gemakkelijker te bewerken dan het snel gegroeide. Het is goed te draaien en te frezen. Na stomen is het goed tot fineer te schillen of te snijden. Meubelen, betimmeringen, fineer en triplex, parket- en strokenvloeren, carrosseriebouw, trappen, speelgoed en andere houtwaren. De afwezigheid van thyllen maakt het hout ongeschikt voor bijvoorbeeld wijnvaten en scheepshuiden. Dit neemt niet weg dat het voor talloze ander doeleinden wel geschikt is. Handelsnaam: Amerikaans rood eiken Botanische benamingen: Quercus rubra Du Roy, Q. Falcata Michx. Andere namen: rood eiken, inlands Amerikaans eiken, American red oak, roteiche, chêne rouge d'amérique, red oak, northern red oak, southern red oak Familie: Fagaceae Groeigebied: oostelijk Noord- Amerika, aangeplant in Europa Aanvoer: gekantrecht hout Houtdraad: recht Nerf: grof Volumieke massa: (650-) 700 (-800) kg/m³ bij 12% vochtgehalte; vers 1.000 tot 1.100 kg/m³ Werken: groot Drogen: langzaam, neiging tot scheurvorming en collaps Bewerkbaarheid: vrij goed te bewerken, zowel met de hand als machinaal Impregneerbaarheid: hout 2-3, spint 1 Duurzaamheid: schimmels 4, termieten G. Het spint is gevoelig voor aantasting door Lyctus Lijmen: matig goed, voorboren wordt aanbevolen Buigen: zeer goed Oppervlaktewerking: goed EIGENSCHAPPEN VAN AMERIKAANS ROOD EIKEN werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,80% tan 1,50% 60 90% rad 1,00% tan 2,00% krimpcoëfficiënt rad 0,16% tan 0,31% krimp van nat tot 12% rad 2,50% tan 5,00% krimp van nat tot geheel droog rad 4,00% tan 8,70% 700 kg/m³ 98 N/mm² 12.500 N/mm² 46 N/mm² 12,2 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 73 N/mm tan 7,030 N 5,740 N 0,80% Het hout is, zowel met de hand als machinaal, vrij goed te bewerken. Het zachtere, langzaam groeiende hout is makkelijker te bewerken dan het snel groeiende Schrijnwerk Houtfiches 2012 15
ANGELIM PEDRA SAPUPIRA EEN HARDE HOUTSOORT Angelim pedra is een harde houtsoort die vaak terug te vinden is in zwaar constructiewerk. Ondanks de hardheid is het hout machinaal goed te bewerken. Angelim pedra vervangt dan ook af en toe Azobé. Door Laurens Dubois Naamsverwarring kan optreden met de volgende houtsoorten waarvoor lokaal in Brazilië dezelfde namen gebruikt worden, maar die vermoedelijk een minder grote duurzaamheid bezitten: Hymenolobium excelsum (angelim vermelgo) en Hymenolobium petraeum (angelim pedra, podra), zie sapupira. Het kernhout van Hymenolobium petraeum is lichtbruin van kleur en heeft meestal karakteristieke zwarte vlekken in het weefsel en is daardoor in voorkomende gevallen duidelijk van het roodbruine kernhout van Dinizia excelsa te Angelim pedra is een harde houtsoort en wordt daarom vaak ingezet bij zwaar constructiewerk onderscheiden. Versgezaagd kernhout is geelbruin gekleurd, gewoonlijk met strepen en vaak met een oranjeachtige tint nakleurend tot roodbruin. Het spinthout is rozeachtig en niet altijd even scherp afgetekend van het kernhout. Vers en droog heeft Angelim pedra een opvallend ranzige, boterzure geur die pas na lange tijd verdwijnt. Ondanks de hardheid is de houtsoort machinaal goed te bewerken. Bij schaven kan door de kruisdraad inspringsel voorkomen, maar in het algemeen laat het oppervlak zich glad bewerken. Het kan gebruikt worden als vervanger van Azobé. Het hout is ook duurzaam en vermoedelijk bestand tegen termieten. Angelim pedra is inzetbaar voor zwaar constructiewerk als water-, bruggen- en scheepsbouw, havenwerken en damwanden. Verder voor draglineschotten, gevlochten scheidingswanden, wagenbodems, bedrijfsvloeren en werkbanken. De houtsoort is ook geschikt voor geluidwerende schermen, antiparkeerpalen enz. In contact met water kan Angelim pedra kleur afgeven. Handelsnaam: Angelim pedra, Sapupira Amarela, Angelim do Para, Angelim da Mata, Angelim da Terra, Caramate, Murarena, Saint Martin Gris, Makkakabbes Botanische naam: Dinizia excelsa Ducke Familie: Legominosae (papilionaceae) Herkomst: Brazilië, Amazonegebied en de Guyana s Volumieke massa: 1.000 kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 1.450 kg/m³ Kernhout: geel-oranjebruin tot donkerbruin dat lichtbruin wordt Spinthout: wit tot lichtgrijs, 30-100 mm breed Draad: recht, met frequente aanwezigheid van kruis- en golvende draad Nerf: grof Werken: niet bekend Drogen: zeer langzaam met kans op scheurvorming, maar weinig kans op vervorming Duurzaamheidsklasse: vermoedelijk ook bestand tegen termieten Impregneerbaarheid: zeer moeilijk Lijmen: goed goed voorboren noodzakelijk. Buigen: niet bekend EIGENSCHAPPEN VAN ANGELIM PEDRA werken bij schommelingen tussen 30 60% rad - 60 90% rad - krimpcoëfficiënt rad - krimp van nat tot 12% rad 1,00% tan 1,90% krimp van nat tot geheel droog rad 4,40% tan 7,10% 680-750 kg/m³ 121-131 N/mm² 14.100-16.100 N/mm² 62 N/mm² 13,8 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 61 N/mm tan 61 N/mm 9.030 N 7.650 N Ondanks de hardheid is de houtsoort machinaal goed te bewerken. Over het algemeen laat het oppervlak zich ook glad afwerken Schrijnwerk Houtfiches 2012 17
AZOBE WEST-AFRIKAANSE TROPISCHE HOUTSOORT VAAK TOEGEPAST IN DE WATERBOUW Azobé komt in kleine populaties verspreid voor in alle kustgebieden van de Golf van Guinee. Deze harde houtsoort wordt wegens haar grote sterkte, slijtvastheid en duurzaamheid veel gebruikt als constructiehout in de waterbouw. Door Bart Desanghere Ondanks zijn hardheid is azobé toch vrij gemakkelijk, weliswaar met een afstompende werking op het gereedschap, machinaal te bewerken, mits een voldoende groot vermogen. Door de sterke kruisdraad moet bij machinaal schaven met een kleine spaanhoek worden gewerkt om een glad oppervlak te bekomen. Bij boren krijg je een verkoold resultaat. Azobé is een vormvaste houtsoort. Omdat de vaten heel dikwijls gevuld zijn met witachtige Vers azobé is roodbruin en donkert na tot chocoladebruin tot zelfs violetachtig donker roodbruin afzettingen, zijn de sporen hiervan heel opvallend. De structuur is doorgaans vrij regelmatig. Door de kruisdraad zijn er afwisselend lichte en donkere banen te zien. Op het dosse vlak is een streepeffect te zien. Bij vers gezaagd azobé kan tussen het kernhout en het spinthout een overgangszone (80 tot 100 mm) zichtbaar zijn die na enige tijd dezelfde kleur als het kernhout krijgt en vaak beter bestand is tegen aantasting door schimmels. Deze zware, harde houtsoort wordt wegens haar grote sterkte, slijtvastheid en duurzaamheid veel gebruikt als constructiehout in de waterbouw: sluisdeuren, remmingwerken, stuwen, steigers, bruggen, damwanden, wrijfbalken. Vlechtwerken van dun azobé voor beschoeiingen, kraag- en zinkstukken en wegfunderingen. Andere toepassingen zijn geluiden tuinschermen, bermplanken, hekpalen, parkbanken, bedrijfsvloeren, dwarsliggers, dekken van weegbruggen en wagonbodems. Door zijn weerstand tegen zuren en andere chemicaliën is het eveneens geschikt voor steunconstructies in de chemische industrie. In de Parijse metro dient het als spoorrail. Handelsnaam: azobé (ATIBIT nomenclatuur) Botanische naam: Lophira alata BANKS ex GAERTN.f. Familie: Ochnaceae Herkomst: tropisch West-Afrika Kernhout: vers is het roodbruin en donkert het na tot donkerrood chocoladebruin. Spinthout: tot 50 mm breed, scherp afgetekend en duidelijk lichter kleur dan het kernhout Draad: meestal kruisdradig Volumieke massa: 940-1.100 kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 1.100-1.300 kg/m³ Nerf: grof Drogen: zeer langzaam. Sterk aangeraden om de kopse kanten te beschermen tegen eindscheuren. Ook lengtescheuren kunnen gemakkelijk ontstaan. Dunne planken zijn zeer onderhevig aan vervorming. Impregneerbaarheid: kernhout 4, spint 2 Duurzaamheidsklasse: I Lijmen: goed Oppervlakafwerking: goed Verduurzamen: zeer moeilijk voorboren is absoluut noodzakelijk. IJzer heeft de neiging te corroderen met azobé. Buigen: zeer slecht EIGENSCHAPPEN VAN AZOBE werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 1,60% tan 2,00% 60 90% rad 1,60% tan 2,40% krimpcoëfficiënt rad 0,31% tan 0,41% krimp van nat tot 12% rad 3,80% tan 6,00% krimp van nat tot geheel droog rad 7,20% tan 10,20% 1.010 kg/m³ 157 N/mm² 18.600 N/mm² 72 N/mm² 17,1 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 84 N/mm tan 127 N/mm 19.200 N 1.700 N Zowel het loopvlak als de draagstructuur van de pier in Oostende is van azobéhout vervaardigd Schrijnwerk Houtfiches 2012 19
BANGKIRAI IDEAAL VOOR BUITEN De hoge duurzaamheid en de sterkte van bangkirai maken deze houtsoort ideaal voor buitentoepassingen. Het grote nadeel van bangkirai is dat het hout zich niet gemakkelijk laat bewerken. Ook de oppervlakteafwerking verloopt moeizaam. Door Gauthier Geldhof Bangkirai is een sterke, zware en harde houtsoort met een vrij fijne tot matig grove nerf Bangkirai is een zeer sterke, zware en harde houtsoort met een vrij fijne tot matig grove nerf. Bangkirai droogt langzaam, en dit proces dient zorgvuldig te gebeuren om het ontstaan van kop- en langsscheuren te vermijden. Bangkirai is afkomstig van bomen die een hoogte van 30 tot 40 m bereiken. De rechte cilindrische stam is circa 20 m boven de wortellisten met een gemiddelde diameter van 0,6 tot 0,8 m. Het zeer sterke, zware en harde hout heeft een vrij fijne tot matig grove nerf met een tamelijk regelmatige structuur. De draad is recht of golvend, kruisdraad komt vaak voor. Soms zijn er zwarte wormsteken zichtbaar. Bangkirai heeft een hoge duurzaamheid en kan ongeconserveerd worden toegepast voor binnen- en buitenschrijnwerk. Het is niet alleen goed bestand tegen schimmelen insectenaantasting, maar ook goed resistent tegen zuren en andere chemische stoffen. UIT GOED BEHEERDE BOSSEN Kaalslag van productiebossen is in Indonesië verboden. Onder zorgvuldig bosbeheer verstaat Indonesië selectief houtgebruik naar houtsoort en naar diameter. Voor iedere gekapte boom is een nieuwe aanplant verplicht. De certificering wordt gepland door een onafhankelijk instituut, het Instituut voor Eco-labeling, met behulp van buitenlandse adviseurs zoals SGS Silviconsult. Ondanks de hardheid kan het tamelijk goed bewerkt worden. Door te zagen met een spaanhoek van 20 blijken de beste zaagresultaten te worden bekomen. Voor het schaven en vlakken van kwartiershout wordt een spaanhoek van 15 aanbevolen. De houtsoort kan worden ingezet als constructiemateriaal voor waterwerken, op scheepswerven en bij civiele bouw en carrosseriebouw. Ook voor bedrijfsvloeren (een hoge slijtvastheid), brugdekken, steigers, laadperrons, apparatenbouw voor chemische industrie, hekken, terrasvloeren en parken tuinbanken komt bangkirai in aanmerking. Goed gezaagd en gedroogd bangkirai is ook uitstekend bruikbaar voor gevelbekleding, park- en tuinbanken. Handelsnaam: bangkirai Andere benamingen: benus of neoeas (Borneo teak is misleidend), selangan batu kumus (Sabah). Verschillende houtsoorten op de markt behoren tot de groep 'Yellow Balau', maar worden onder een andere handelsnaam verkocht: Selangan batu kumus = Bangkirai (S.laevis), Sal (S.robusta) Botanische benaming: Shorea laevis (Shorea laevifolia) Familie: Dipterocarpaceae Herkomst: Zuidoost-Azië, Borneo Volumieke massa: 900 kg/m³ bij 12% Kernhout: geelbruin met een rossige tint, eens blootgesteld aan licht krijgt het een warmbruine kleur Spinthout: witachtig tot lichtbruin van kleur, en ongeveer 30-50 mm breed Duurzaamheidsklasse: I-II moeilijk. Het hout vertoont gemakkelijk windbarsten. Voor de meeste toepassingen is er geen afwerking nodig Drogen: het hout droogt langzaam, en dit proces dient zorgvuldig te gebeuren om het ontstaan van kop- en langsscheuren te vermijden EIGENSCHAPPEN VAN BANGKIRAI werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 1% tan 1,9% 60 90% rad 1,1% tan 2,5% krimpcoëfficiënt rad 0,21% tan 0,46% krimp van nat tot 12% rad 2,2% tan 5,2% krimp van nat tot geheel droog rad 4,8% tan 10% 700 1.150 kg/m³ 131 N/mm² 16.000 N/mm² 71 N/mm² 13,6 N/mm² 9.660 N 7.300 N Bangkirai droogt langzaam, en dit proces dient zorgvuldig te gebeuren om het ontstaan van kop- en langsscheuren te vermijden Schrijnwerk Houtfiches 2012 21
BASRALOCUS DUURZAME HOUTSOORT GESCHIKT VOOR HET ZWAARDERE WERK Basralocus heeft een hoge densiteit en uitstekende mechanische eigenschappen. Bovendien is deze houtsoort paalwormbestendig en daardoor geschikt voor drukbelopen plankenvloeren en zwaardere (water-) constructiewerken. Door Gauthier Geldhof Op het kwartierse vlak vertoont het hout vaak een streeptekening, terwijl op het dosse gezaagde hout meestal een vrij duidelijke vlamtekening zichtbaar is die door parenchymbandjes wordt veroorzaakt. Glad geschaafd en eventueel geschuurd, heeft basralocus van nature een vrij hoge glans. Etagebouw van de stralen op het tangentiale vlak is vaak duidelijk waarneembaar. Het kernhout is zeer duurzaam en is dan ook zeer goed tegen schimmelen insectenaantasting bestand. Door de combinatie van inhoudsstoffen en de aanwezigheid van microscopisch kleine kiezellichaampjes in het hout is basralocus gewoonlijk bestand tegen De kleur kan variëren van goud over roest tot purperbruin. Indien glad afgewerkt, heeft basralocus een vrij hoge glans paalwormaantasting in een gematigd klimaat. In de waterbouw, vooral in zeewater, wordt daar dankbaar gebruik van gemaakt. De donkere soorten basralocus bevatten over het algemeen meer kiezel in het weefsel. Basralocus is bestand tegen aantasting door zuren. Bij de bewerking van droog basralocus heeft de aanwezige kiezel een ongunstig effect op alle snijgereedschappen. Het best hardstalen snijgereedschap gebruiken. Het vrijgekomen stof tijdens de bewerking kan voor bepaalde personen als hinderlijk beschouwd worden, een goede afzuiging is dus belangrijk. Door zijn paalwormbestendigheid en sterkte is het hout bij uitstek geschikt als paalhout en constructiehout in de waterbouw, zoals voor remmingswerken, steigers, sluisdeuren, gordingen en strandhoofden. De beslagen palen in de waterbouw zijn meestal van basralocus. Voorts is het, mede door zijn uiterlijk, uitstekend geschikt voor gevelbetimmeringen, binnenbetimmeringen en voor parket- en strokenvloeren. Doordat het bestand is tegen zuren is het geschikt voor vaten voor zure vloeistoffen. In de productielanden wordt het ook voor meubelen gebruikt, waarvoor dan het lichtere hout, dat gemakkelijker te bewerken is, wordt uitgezocht. Handelsnaam: Basterd locus (Suriname), angélique (Frans- Guyana), angelica do para (Brazilië) Botanische naam: Dicorynia guianensis Amsh. (= D. paraensis Benth.) Familie: Leguminosae (Caesalpiniaceae) Herkomst: Suriname, Frans-Guyana, Brazilië Volumieke massa: (660-) 720 750 (-900) kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 1.000-1.150 kg/m³ Kernhout: goud, roest of purperbruin, met meestal een bruinrode gloed. Het steekt duidelijk af tegen het spint Spinthout: 30-60 mm breed. Lichtgrijs, na blootstelling aan daglicht licht roodbruin Draad: recht, meestal kruisdraad of warrige draad Nerf: fijn tot matig grof Werken: groot Drogen: langzaam, bij te snelle droging kunnen scheuren en korstverharding optreden Duurzaamheidsklasse: schimmels: 1/2; termieten: M Impregneerbaarheid: kernhout 4, spint 2 Lijmen: matig Oppervlakafwerking: goed matig. Voorboren noodzakelijk om splijten te voorkomen EIGENSCHAPPEN VAN BASRALOCUS werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 1,1% tan 1,4% 60 90% rad 1,5% tan 2,1% krimpcoëfficiënt rad 0,26% tan 0,36% krimp van nat tot 12% rad 2,5% tan 4,3% krimp van nat tot geheel droog rad 5,5% tan 8% 720 kg/m³ 126 N/mm² 16.000 N/mm² 66 N/mm² 7,8 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 53 N/mm tan 89 N/mm 10.400 N 8.400 N Microscopisch kleine kiezellichaampjes maken basralocus geschikt voor waterbouw Schrijnwerk Houtfiches 2012 23
BERKENHOUT GOED BEWERKBARE HOUTSOORT Deze houtsoort komt voor in de noordelijke regionen van onze aardbol. Behalve voor triplex wordt deze ook gebruikt voor allerlei toepassingen in kleine tot heel kleine objecten, ook voor het dagelijkse gebruik. Door Bart De Moor HOUTBESCHRIJVING Hoewel er kwalitatieve verschillen bestaan ten aanzien van de afmetingen, de kwasten, de structuur enz., afhankelijk van de herkomst, kunnen de volgende gegevens toch beschouwd worden als kenmerken van de Europese berkensoorten. Amerikaans berkenhout is kwalitatief gelijk aan het Europese, hoewel het hout ervan iets donkerder, en soms net iets rossiger, is. Paper birch lijkt meer op Europees berken dan yellow birch. Berken is wit tot lichtbruin gekleurd, yellow birch licht tot donker roodbruin. Het spint is echter niet van het kernhout te onderscheiden. Bij yellow birch is het spint echter duidelijk lichter dan het kernhout. De vaak in berkenhout voorkomende zwarte pitjes (mergvlekken) zijn ontstaan door een aantasting van het cambium door een langpootmug. Het laat zich goed schaven en zagen, maar een snijhoek van 15 wordt aanbevolen om inspringing te voorkomen bij een kruisdraad of een warrige draad rond kwasten. DROGEN Snel, met enige neiging tot vervorming. Daarentegen droogt yellow birch vrij langzaam. Doordat berkenhout zeer gevoelig is voor een aantasting door blauwschimmel, moet het na het vellen snel gedroogd worden. Betimmeringen, meubelen, parket, decoratieve producten, sportartikelen, schoenpennen, ijsstokjes, borstelhout, huishoudelijke voorwerpen, draaiwerk en speelgoed. In Finland is berkenhout belangrijk voor de fabricage van triplex, o.a. het zeer dunne microplex. EIGENSCHAPPEN BERKENHOUT krimp van nat tot 12% rad 5,00% tan 8,00% 673 kg/m³ 125 N/mm² 14.200 N/mm² 58 N/mm² 14,3 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 84 N/mm gemiddelde treksterkte hardheid volgens Brinell (parallel met de vezels) hardheid volgens Brinell (loodrecht op de vezels) hardheid volgens Janka - langsvlak tan 90 N/mm 135 N/mm² 48 N/mm² 27 N/mm² 5.470 N Keuken uitgevoerd in berkmultiplex, samengesteld uit lagen berkfineer Deze trap werd vervaardigd uit Amerikaans berkenhout Handelsnaam: 1. Europees berkenhout (Nederland), bouleau (Frankrijk), birch (Groot- Brittannië), Birke (Duitsland) 2. Amerikaans berkenhout, Canadees berkenhout (Nederland), yellow birch (Canada en de Verenigde Staten); 3. Japans berkenhout Botanische naam: 1. Betula pendula ROTH, Betula EHRH 2. BRITT., Betula lenta L., Betula papyrifera 3. Betula plathyphylla S. var. japonica HARA Familie: Betulaceae Groeigebied: 1. Europa, Noord-Azië 2. Oostelijk en Noord-Amerika 3. Japan, Indonesië, Maleisië Boombeschrijving: hoogte: gemiddeld 18-21 m, diameter 0,5-1,0 m. In Noord- Europa zijn de takkenvrije rechte stammen gemiddeld 9 m Aanvoer: gekantrecht en triplex Draad: recht, kruisdraad komt voor Nerf: fijn Spinthout: het spinthout is niet van het kernhout te onderscheiden. Bij yellow birch is het spinthout echter duidelijk lichter dan het kernhout Kernhout: berkenhout is wit tot lichtbruin gekleurd. Yellow birch: licht tot donker roodbruin Volumieke massa: 1. (640-) 660 (-670) kg/m³ bij 12% vochtgehalte (Europees berkenhout) 2a. (550-) 670 (-710) kg/m³ 2b. (580-) 620 (-740) bij 12% vochtgehalte (Noord-Amerikaans berkenhout) Duurzaamheid: schimmels 5, Anobium G, Termieten 5 Werken: gering. Yellow birch werkt echter sterk Aanvoer: gekantrecht hout goed, dicht bij de randen wordt voorboren aanbevolen om het splijten te voorkomen Lijmen: goed Buigen: goed, bij foutvrij hout Impregneerbaarheid: kernhout 1-2, spinthout 1-2 Kwaliteitseisen: berkenhout wordt genoemd in de BRL 1705 Triplex Schrijnwerk Houtfiches 2012 25
BEUKENHOUT POPULAIRE HOUTSOORT GESCHIKT VOOR TAL VAN BINNEN Beukenhout heeft een regelmatige en dichte structuur. De tot 4 mm hoge stralen zijn op het langsvlak vaak duidelijk te zien als donkerbruine streepjes. Deze verkleuring is wel nadelig voor de impregneerbaarheid. Door Gauthier Geldhof KENMERKEN Belgisch, Nederlands en Frans beukenhout verschillen onderling vrijwel niet in kwaliteit. Franse beuk kan doorgaans in grotere afmetingen worden aangeboden. Oost-Europese beuk is vaak zachter en milder dan West- en Noord-Europese. Het Deense hout is vrijwel wit van kleur, vast en hard, en wordt speciaal voor de kleur gezocht voor meubelen. Gestoomd beukenhout is roze tot lichtrood en heeft als voordeel verminderde inwendige spanningen. De bewerkbaarheid wordt beïnvloed door de volumieke massa en groeiomstandigheden. Beukenhout kan zowel met Beukenhout heeft een regelmatige en dichte structuur handgereedschap als machinaal goed worden bewerkt. Bij nat hout of hout waarin droogspanningen aanwezig zijn, bestaat kans op klemlopen van de zaag. Bij gebruik van niet te scherp gereedschap bestaat kans op brandvlekken op het bewerkte oppervlak. Beukenhout is kleur- en smaakloos waardoor het in contact met voedingsstoffen geen problemen oplevert. Gevoelige personen kunnen huidaandoeningen krijgen door contact met vers hout. Ook kan langdurig inademen van houtstof astmatische verschijnselen veroorzaken. Er zijn afgeleide producten op de markt die zijn verkregen door massief beukenhout of een aantal fineerlagen al dan niet met bepaalde stoffen EIGENSCHAPPEN VAN BEUKENHOUT werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,9% tan 1,5% 60 90% rad 1,2% tan 2,5% krimpcoëfficiënt rad 0,17% tan 0,36% krimp van nat tot 12% rad 2,2% tan 5,9% krimp van nat tot geheel droog rad 4,5% tan 9,9% 722 kg/m³ 113 N/mm² 12.300 N/mm² 54 N/mm² 10 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 80-122 N/mm 8.430 N 7.060 N geïmpregneerd - bij 115 C onder een druk van 300 atmosfeer te brengen. Hierbij wordt het hout aanzienlijk samengeperst. De volumieke massa wordt verhoogd en de mechanische eigenschappen stijgen in waarde. In de handel is deze houtsoort bekend onder de namen Lignostone, Delignit, Panzerholz... Beuk kent vele toepassingen voor producten waar de duurzaamheidsklasse van het hout geen rol speelt. Een uitzondering hierop zijn dwarsliggers die worden verduurzaamd. Doordat het hout zich prima laat buigen, zonder stuik, is het een van de meest geschikte soorten voor gebogen werk, randen en leuningen. Verder wordt het gebruikt voor triplex, boxen, traptreden, riemschijven, gereedschappen, sigarenpersblokken, huishoudelijke voorwerpen, speelgoed, meubelen, stofdorpels, parket- en strokenvloeren,... Samengeperst beukenhout wordt gebruikt voor weefspoelen, tandwielen, slaglatten, kogelvrije en inbraakvrije deuren, industriële glijbanen, speciale vloeren,... Het ongestoomde hout wordt vrijwel alleen gebruikt voor binnenwerk van meubelen, stoffeerwerk, rompen... Handelsnaam: Belgisch, Deens, Duits, Engels, Frans, Nederlands, Roemeens, Slavonisch, Tsjechisch beukenhout (afhankelijk van de herkomst), (Rot)buche (Duitsland), beech (Groot-Brittannië), hêtre (Frankrijk) Botanische benaming: Fagus sylvatica L. Familie: Fagaceae Herkomst: Europa. In West- Azië, oostelijk Noord-Amerika en Japan komen beuken voor met overeenkomstige eigenschappen Volumieke massa: 720 kg/m³ bij 12% vochtgehalte (Deense, West-Europese en Engelse beuken), 670 kg/m³ bij 12% vocht gehalte (beuken uit Joegoslavië en Centraal-Europa), vers ongeveer 960 kg/m³ Kernhout: Witachtig tot lichtbruin, nadonkerend tot licht-geelbruin Spinthout: Geen duidelijk kleurverschil tussen spint- en kernhout Draad: Recht, soms golvend Nerf: Fijn, gelijkmatig Werken: Groot. Aanbevolen de droogtegraad van het hout bij verwerking zeer goed aan te passen aan de relatieve luchtvochtigheid van de omgeving. Gestoomd beukenhout is wat stabieler dan ongestoomd beukenhout Drogen: Vrij langzaam. Door de grote krimp tijdens het drogen is de neiging tot vervorming en scheuren groot. Gedroogd boven 60 C krijgt het hout een rode verkleuring Buigen: Zeer goed Duurzaamheidsklasse: V Lijmen: Goed Voorboren noodzakelijk. Bij boren gevoelig voor verbranden Verduurzamen: Gemakkelijk, met rode kern moeilijk Goed Samengeperst beukenhout wordt o.a. gebruikt voor deuren, maar door de grote buigzaamheid is het ook een van de meest geschikte houtsoorten voor trappen Schrijnwerk Houtfiches 2012 27
BILINGA MAKKELIJK BEWERKBARE LOOFHOUTSOORT Bilinga is een West- Afrikaanse loofhoutsoort met fraaie tekening en onregelmatige structuur. Het hout is geschikt voor zowel binnen- als buitentoepassingen. Door de kleur en tekening is bilinga ook geschikt voor parket. Door Laurens Dubois HOUTBESCHRIJVING Vers bilinga kernhout is geel tot oranjegeel en nadonkerend naar oranjerood tot goudbruin. Het duidelijk te onderscheiden spinthout is bleekgeel tot wit en 30 tot 50 mm breed. Door de kruisdraad is op het gezaagde kwartierse vlak een streeptekening te zien. Bilinga kan machinaal vrij goed worden bewerkt, alhoewel het een harde houtsoort is. Door de sterke kruisdraad moet je, om een glad oppervlakte te krijgen, Vers bilinga kernhout is geel tot oranjegeel, en nadonkerend naar oranjerood tot goudbruin bij machinaal schaven met een kleine spaanhoek (10 ) werken. Bewerken van gedroogd bilinga heeft een duidelijk afstompende werking op de snijgereedschappen. Bilinga heeft een onregelmatige structuur en een minder gunstige splijtsterkte. Bij drogen, zowel aan de lucht als versneld drogen, heeft bilinga neiging tot splijten en scheuren, hoewel het nauwelijks vervormt. Om het snel optreden van kopscheuren te voorkomen, is het aan te bevelen de kopse einden te beschermen. Bij het drogen ontstaan dikwijls haarscheurtjes. Bilinga is geschikt voor zowel binnen- als buitenwerk, en als constructiehout in de waterbouw voor sluisdeuren, remmingwerken, stuwen, steigers, bruggen, brugdekken en gordingen. Andere toepassingen zijn parkbanken, hekken, poorten en pergola s. Door de grote hardheid en hoge duurzaamheid is het ook geschikt voor carrosseriebouw, bedrijfsvloeren, wagonvloeren en dwarsliggers. Binnenshuis wordt bilinga verwerkt in parket, meubelen, beeldhouwwerken en draaiwerk, inlegwerk... Handelsnaam: Bilinga Botanische naam: Nauclea diderrichii (DE WILD. Et TH. DUR) Familie: Rubiaceae Herkomst: Tropisch West-Afrika Volumieke massa: (660-) 750 (-900) kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 900-1.150 kg/m³ Kernhout: geel tot oranjegeel, en nadonkerend naar oranjerood tot goudbruin Spinthout: bleekgeel tot wit, duidelijk te onderscheiden van het kernhout Draad: kruisdraad, ook wel warrige of golvende draad Nerf: grof Werken: groot Drogen: zeer langzaam, bilinga heeft een onregelmatige structuur en vertoont de neiging tot splijten en scheuren Duurzaamheidsklasse: I, in gematigde zones goed bestand tegen paalworm Impregnatie: kernhout 2, spinthout 1 Lijmen: goed te verlijmen bilinga kan heel mooi worden gepolitoerd als er ruim poriënvuller wordt gebruikt voorboren noodzakelijk Buigen: slecht EIGENSCHAPPEN VAN BILINGA werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 1,0 % tan 1,8 % 60 90% rad 1,0 % tan 2,0 % krimpcoëfficiënt rad 0,19 % tan 0,33 % krimp van nat tot 12% rad 2,1 % tan 4,2 % krimp van nat tot geheel droog rad 4,7 % tan 7,8 % 719 kg/m³ 129 N/mm² 13.400 N/mm² 61 N/mm² 8,1 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 46 N/mm tan 49 N/mm - 7.250 N Bilinga is geschikt voor zowel binnen- als buitentoepassingen Schrijnwerk Houtfiches 2012 29
BUBINGA GESCHIKT VOOR FIJNER HOUTSNIJWERK Bubinga is een zware en harde houtsoort met een wat vettig aandoend, roze geaderd uiterlijk. De draad is vrij onregelmatig, maar deze houtsoort laat zich zeer goed bewerken, krijgt een mooi oppervlak en laat zich ook zonder moeite afwerken. Bubinga is weinig slijtend en heeft een goede vormvastheid. Door Valérie Couplez Het gedrag van bubinga benadert bij het bewerken dat van Afzelia doussié. Ondanks zijn hardheid is bubinga een houtsoort die zich zowel met handgereedschap als machinaal zeer goed laat bewerken. Het laat zich zeer goed vlakken en schaven. Het verkregen oppervlak is uitstekend, maar men dient enkele voorzorgsmaatregelen te nemen bij kruisdraad en wanneer de draad onregelmatig is. De adering van het kernhout is op vers gezaagd bubinga zeer opvallend, maar vervaagt bij blootstelling aan licht en lucht Bij hout met veel draadverloop kunnen bij schaven immers inspringsels ontstaan. Glad afgewerkt krijgt het een zeer fraaie glans. Het laat zich bovendien zeer goed profileren, frezen en draaien. Het geslacht Guibourtia, voornamelijk de Guibourtia demeusei, bevat vaak grote hoeveelheden copal, een geel tot bruine hars. EIGENSCHAPPEN VAN BUBINGA werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,8% tan 1,2% 60 90% rad 1,3% tan 1,7% krimpcoëfficiënt rad 0,21% tan 0,33% krimp van nat tot 12% rad 2,5% tan 4,3% krimp van nat tot geheel droog rad 5,1% tan 7,8% 828 kg/m³ 139 N/mm² 17.700 N/mm² 71 N/mm² 12,6 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 123 N/mm - 11.570 N Bubinga kent als makkelijk bewerkbare houtsoort vele toepassingen: fineer, meubelen, fijn timmerwerk, betimmeringen, muziekinstrumenten, draaiwerk, knoppen en grepen, lijsten, parket, houtsnijwerk, inlegwerk. Bubinga is uiterst geschikt voor borstels en messenheften, kleine kunstvoorwerpen, maar ook voor minder luxueuze doeleinden zoals houtwerken, dwarsliggers, bedrijfsvloeren, wagonbodems Handelsnaam: bubinga Botanische naam: Guibourtia demeusei (HARMS), Guibourtia tessmannii (HARMS) Familie: Caesalpiniaceae Herkomst: West-Afrika, Nigeria, Kameroen Kernhout: oudroze tot roodbruine kleur, onderbroken met talrijke en zeer smalle paarsachtige aderen en met bruine, grotere en meer verspreide aderen. Deze adering is op vers gezaagd hout zeer opvallend, maar vervaagt bij blootstelling aan licht en lucht. Mooie streeptekening op het kwartiersvlak, prachtige vlamtekening op dosse Spinthout: crèmekleurig, 2 tot 8 cm Draad: recht, soms kruisdradig of warrig Volumieke massa: 800-960 kg/m³ bij 12% vochtgehalte; vers 900-1.100 kg/m³ Nerf: matig grof Drogen: in de open lucht droogt bubinga goed zonder scheuren of vervormingen en vrij snel voor een harde en zware houtsoort. Er kan echter wel veel droogspanning optreden. Na droging goed conditioneren. Het drogen van fineer moet voorzichtig gebeuren omwille van het gemakkelijk optreden van verkleuringen Duurzaamheidsklasse: II, bestand tegen aantasting door termieten, matig bestand tegen aantasting door paalworm Lijmen: goed goed Oppervlakafwerking: goed. De esthetische eigenschappen van Bubinga zijn in het algemeen op zichzelf al voldoende: het hout laat zich zeer mooi afwerken en kan zonder enige moeite in de was gezet en gevernist worden. Het kan echter ook goed worden gebeitst en op deze wijze kan een imitatie palissander bereikt worden Verduurzamen: moeilijk Werken: middelmatig Bubinga kent als makkelijk bewerkbare houtsoort vele toepassingen, waaronder ook muziekinstrumenten Schrijnwerk Houtfiches 2012 31
CEDER VAN SIGARENKISTJE TOT RAAMKOZIJN Het zachte loofhoutceder verdringt de naaldhoutvariant op de markt. Sigarenkistjes zijn een voorbeeld van de toepassing van loofhoutceder, dat ook in zowel binnen- als buiten-schrijnwerk wordt gebruikt. Door Laurens Dubois KENMERKEN Het hier beschreven ceder is afkomstig van loofbomen. Deze roodachtig, geelbruine tot helder roodbruine of bruine houtsoort is gelijkmatig van structuur. Soms wordt een lichte streepof vlamtekening veroorzaakt door de semi-ringporigheid van het hout. Het hout bevat een hoeveelheid etherische olie die de opvallende geur veroorzaakt en een harslaag geeft bij het uittreden van de olie. Ceder is gemakkelijk bewerkbaar. Een teveel aan gommen kan hierbij ook enige moeilijkheden veroorzaken. Hou Deze roodachtig, geelbruine tot helder roodbruine of bruine houtsoort is gelijkmatig van structuur er steeds rekening mee dat dit een zachte houtsoort is. Loofhoutceder staat bekend om zijn typische geur die de smaak van sigaren ten goede komt. Aziatisch ceder (of Toona sureni MERR) is nauw verwant aan het Amerikaanse en vertoont wat uiterlijk en eigenschappen betreft veel gelijkenissen. De Aziatische soorten schijnen echter neiging tot krimpen, werken en scheuren te vertonen. Bij de toepassingsmogelijkheden mag men niet uit het oog verliezen dat loofhoutceder zacht is. Door zijn goede eigenschappen is ceder voor lichte binnen- en buitenconstructies geschikt. De meest gekende toepassing is het gebruik bij sigarenkisten. Ceder combineert duurzaamheid met laag gewicht en wordt gebruikt voor meubelen, kledingkisten en kleerkasten (insectenvrij door insectenwerende eigenschap), maar ook voor muziekinstrumenten zoals gitaren, harpen en klankkasten van orgels. De etherische olie maakt dat zilver dat in de nabijheid ligt, vlekkerig wordt. Verder nog te gebruiken voor ramen, deuren, houtsnijwerk, jachtbouw en gieken. Loofhoutceder is bovendien uiterst geschikt voor gevelbekleding en gootsponden. TECHNISCHE FICHE Handelsnaam: Cedrela (Duitsland), cedar, cigar box cedar, American cedar (Groot-Brittannië), cédrat, cèdre acajou (Frans Guyana), cedro (in Spaanssprekende landen) Botanische naam: Cedrela odorata L., Cedrela fissilis VELL, Cedrela mexicana ROEM et SCHULT Familie: Meliaceae Herkomst: Tropisch Amerika Boombeschrijving: Hoogte 25-30 m Aanvoer: Gekantrecht hout en fineer Kernhout: Roodachtig, geelbruin tot helder roodbruin of bruinrood. Spinthout: Het 20 tot 50 mm spint is grijswit tot roze. Draad: Recht, maar zwakke kruisdraad kan voorkomen Volumieke massa: 400 700 kg/m³ bij 12% vochtgehalte (vers 800 kg/m³) Nerf: Matig fijn tot grove nerf Werken: Gering Drogen: Snel. Stammen die veel gom bevatten kunnen door uittreden van deze kleverige stof moeilijkheden veroorzaken. Impregneerbaarheid: Kernhout 3-4, spint 1-2 Duurzaamheidsklasse: II bestand tegen aantasting door termieten Lijmen: goed te verlijmen goed Verduurzamen: zeer moeilijk Buigen: matig EIGENSCHAPPEN VAN LOOFHOUTCEDER werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,6 % tan 0,9 % 60 90% rad 0,6 % tan 0,9 % krimpcoëfficiënt rad 0,19 % tan 0,25 % krimp van nat tot 12% rad 2,3 % tan 3,5 % krimp van nat tot geheel droog rad 4,3 % tan 6,1 % 554 kg/m³ 78 N/mm² 9.800 N/mm² 41 N/mm² 8,2 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 44 N/mm tan 44 N/mm 3.500 N 2.500 N Loofhoutceder kent vele toepassingen: het is uiterst geschikt voor gevelbekleding en gootsponden, maar de meest gekende toepassing is het gebruik bij sigarenkisten Schrijnwerk Houtfiches 2012 33
DOUGLAS OREGON PINE VEELZIJDIGHEID OP GROOT FORMAAT Dankzij de technische eigenschappen en de makkelijke machinale bewerking kent deze houtsoort, Douglas of Oregon pine, een universeel gebruik. Door Rory Moerman BESCHRIJVING Deze houtsoort kent verschillende namen: het hout dat in Noord- Amerika groeit, heet daar douglas fir en wordt hier in de handel Oregon pine genoemd. Het hout dat in West-Europa groeit, noemt men douglas. Douglas heeft als het vers is een licht geelbruine kleur die aan licht en lucht op den duur verkleurt tot mooi oranjeachtig geelbruin. Van snel groeiende, tamelijk jonge bomen is het hout meer roodachtig. Het wordt in Verenigde Staten dan ook wel red fir genoemd. Het witachtige spint is bij oude dikke bomen (old growth) maximaal 40-50 mm en bij jongere aanplant (second growth) 70-80 mm breed. Afhankelijk van het groeigebied (kuststreken of gebergte) is niet alleen de kleur, maar zijn ook de volumieke massa en de sterkte De kleur varieert van geelbruin tot oranjeachtig variabel. Het hier geïmporteerde hout is in de regel uit de kuststreken afkomstig. Douglas is harshoudend, waardoor soms vettige vlekjes of streepjes op het geschaafde oppervlak zichtbaar zijn. Ook komen, volgens de groeiringen verlopende, met hars gevulde holten (zogenaamde harszakken) voor. Door het kleurcontrast tussen het vroeg- en laathout van de groeiringen vertoont het kwartiers en halfkwartiers gezaagd hout een duidelijke streeptekening en dosse gezaagd hout een vlamtekening. Het in Europa gegroeide douglas is qua uiterlijk en eigenschappen vergelijkbaar met jongere bomen uit Noord-Amerika. Het in Nederland groeiende hout dat onder de naam inlands douglas wordt verhandeld, is door de bredere groeiringen grover van structuur dan het geïmporteerde hout. Het bevat veelal brede banden dicht laathout die er voornamelijk de oorzaak van zijn dat het hout een behoorlijke sterkte heeft. De bewerking met handgereedschappen is niet eenvoudig. Machinale bewerking levert weinig moeilijkheden op, mits er scherp gereedschap wordt gebruikt. Voor de oppervlakteafwerking is er een voorbehandeling vereist. Bij afwerkmiddelen op polyesterbasis kan de droging vertraagd en de filmvorming verhinderd worden. Oppervlakteafwerkingen hechten goed op droog douglas, op voorwaarde dat het eerst ontvet is. Het hars kan nog uitzweten en de aangebrachte lagen zodanig beïnvloeden dat het nodig is om het hout weer van de lagen te ontdoen en met thinner te ontvetten, waarna er weer een nieuw afwerksysteem wordt opgebracht. Handelsnaam: inlands douglas (aangeplant in België, Nederland, Duitsland), Europese douglas, Oregon pine, douglas fir, douglas spruce, red fir, yellow fir (VS), Douglasie (Duitsland), oregon (Frankrijk) Botanische naam: Pseudotsuga menziesii Familie: Pinaceae Herkomst: het westen van Noord-Amerika, aangeplant in Europa, Nieuw-Zeeland en Australië Volumieke massa: (410-)480-540(-800) kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 640 kg/m³ Kernhout: licht geelbruin, verkleurt tot oranjeachtig geelbruin Spinthout: witachtig Draad: recht, soms spiraalgroei en golvend Nerf: fijn Werken: gemiddeld Drogen: snel en gelijkmatig, kwasten komen los Duurzaamheidsklasse: schimmels: 3-4; termieten: G Impregneerbaarheid: kernhout 4, spint 2-3 Lijmen: goed Oppervlakteafwerking: vereist voorbehandeling goed, kans op splijten Buigen: slecht EIGENSCHAPPEN VAN DOUGLAS werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,8 / 1,1% tan 1,3 / 1,4% 60 90% rad 1,2 / 1,7% tan 1,9 / 2,5% krimpcoëfficiënt rad 0,18 / 0,26% tan 0,31 / 0,36% krimp van nat tot 12% rad 2,4 / 3,3% tan 3,9 /4,8% krimp van nat tot geheel droog rad 4,3 / 5,8% tan 7,0 / 8,4% 520 kg/m³ 89 N/mm² 13.500 N/mm² 50 N/mm² 9,5 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 38 N/mm tan 38 N/mm 4020 N 2940 N Douglas is, dankzij de grote afmetingen waarin het te koop is, voor zeer veel toepassingen geschikt. In de bouw zowel voor binnen- en buitenschrijnwerk, bijvoorbeeld ramen en kozijnen, deuren, riftvloeren, binnen- en buitenbetimmeringen, pergola's en hekken. Zwaarder balkhout wordt onder andere voor dragende constructies toegepast. Bekende toepassingen zijn ook ladderbomen en turngereedschap (bijvoorbeeld banken, evenwichtsbalken, wandrekken). Bovendien wordt douglas erg veel gebruikt voor de vervaardiging van constructietriplex (Douglas fir plywood).west-europees douglas wordt gebruikt voor allerlei soorten palen (heiningpalen, boompalen, perkoenpalen, heipalen). Douglas wordt op grote schaal als zwaar balkhout in dakconstructies gebruikt Schrijnwerk Houtfiches 2012 35
ESDOORN ESDOORN POPULAIR BIJ INTERIEURBOUW Zowel de Europese als de Amerikaanse variant is een fraaie houtsoort met een wit tot crèmeachtige kleur die bij blootstelling aan het daglicht lichtgeel wordt. Door Laurens Dubois KENMERKEN Tussen kern- en spinthout bestaat geen of weinig kleurverschil. Doorgaans krijgen we een gelijkmatige structuur te zien. De fijne streeptekening op het kwartiersvlak en het zachte vlampatroon op het dosse vlak zijn het resultaat van de scherpe aftekening van de groeiringen op het kopse vlak. Kenmerkend voor esdoorn zijn de spiegeltjes op het kwartiersvlak en de matige zijdeachtige glans. Het Amerikaanse hard esdoorn zal minder witachtig zijn, maar eerder een rozebruine kleur hebben. Bij oudere bomen kan zich een bruine Het Amerikaanse hard esdoorn is minder witachtig, maar heeft eerder een rozebruine kleur streeptekening of een donkerbruine kern voordoen. Esdoorn laat zich zowel handmatig als machinaal bewerken. Er wordt rekening gehouden met de aanwezigheid van golvende draad, wat voor sommige toepassingen, bv. muziekinstrumenten, wordt gewaardeerd. Deze houtsoort laat zich gemakkelijk drogen, maar heeft een sterke neiging tot donker verkleuren. Bij versneld drogen kan die verkleuring vermeden worden, maar dan wel met een temperatuur onder 50 C. Het 'gemoest' (met zogenaamde vogelogen) esdoorn wordt geleverd door de Amerikaanse soorten. Hard esdoorn (ook suikerahorn genoemd) is harder en zwaarder, maar krimpt tijdens het drogen ook het meest, en is gevoeliger voor houtaantastende insecten. Gezien de duurzaamheidsklasse wordt deze houtsoort niet buiten gebruikt. Esdoorn wordt veel gebruikt bij meubelen, fineer, parket (hard-maple), sportvloeren,... TECHNISCHE FICHE Handelsnaam: 1. Europees esdoorn 2. Amerikaans hard esdoorn 3. Amerikaans zacht esdoorn Botanische naam: 1. Acer platanoides L. 2. Acer saccharum Marsh 3. Acer rubrum L. Familie: Aceraceae Herkomst: 1. Europa, West- Azië 2.&3. Oostelijk Noord- Amerika/Canada Aanvoer: Zaaghout (Europees) en gekantrecht hout (Amerikaans) Draad: Recht, golvend of warrig Volumieke massa: 1. 600kg/m³, 2. 750 kg/m³ en 3. 540 kg/m³ bij 12% vochtgehalte Nerf: Fijn Werken: Middelmatig Drogen: Langzaam Impregneerbaarheid: Kernhout 1, spint 1 Duurzaamheidsklasse: 1. V; 2.&3.n IV Lijmen: Goed Oppervlakafwerking: goed Verduurzamen: 1. goed, 2.&3. is vrij moeilijk te verduurzamen Goed Buigen: 1. zeer goed, 2.&3. goed EIGENSCHAPPEN VAN ESDOORN werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,7 % tan 1,2 % 60 90% rad 0,6 % tan 1,3 % krimpcoëfficiënt rad 0,13 % tan 0,24 % krimp van nat tot 12% rad 2,0 % tan 5,2 % krimp van nat tot geheel droog rad 3,3 % tan 7,9 % 538 kg/m³ 94 N/mm² 10.100 N/mm² 46 N/mm² 15 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad 73 N/mm tan 119 N/mm - 4.850 N In dit bureel zijn zowel de kasten als het bureau in esdoorn vervaardigd Schrijnwerk Houtfiches 2012 37
ESSEN POPULAIR BIJ INTERIEURBOUW GROEIRINGBREEDTE CRUCIAAL VOOR TAAIHEID In het noordoosten Amerika groeien diverse soorten essen. De gewone es groeit in heel Europa, behalve ten zuiden van de Pyreneeën en in het noorden van Schotland. Door Laurens Dubois Essen staat bekend om zijn taaiheid. Van groot belang voor de taaiheid is de groeiringbreedte bij deze ringporige houtsoort. Van snel gegroeid hout met brede groeiringen bestaat het grootste opp. van de doorsnede uit vezelweefsel. Bij langzaam gegroeid hout met smalle groeiringen is het percentage vezelweefsel veel kleiner. Essen met brede groeiringen is daarom veel sterker en taaier dan essen met smalle groeiringen. De sterkte van essen is maximaal wanneer de groeiringen een breedte van gemiddeld 2,5 tot 4 mm hebben. Het spinthout varieert van wit tot geelachtig of licht geelbruin Door het grillige verloop van de kern komt bruin/wit gestreept of gevlamd (kwartiers of dosse) hout voor. Essen kan soms wortelknollen vormen, waarvan het hout vaak gedeeltelijk donker is verkleurd. Het fineer hiervan heeft een fraai licht-donker kleurcontrast. Japans essen of tamo is lichter van gewicht en bruiner van tint. Tamo fineer is tamelijk wild getekend. Taai en sterk essen (met 2,5-4 mm groeiringbreedte) is geschikt voor talloze doeleinden. Bv. sportartikelen als tennisrackets, hockey-, polo- en golfstokken, ski's, rekstokken,... Blank en mild essen is geschikt voor betimmeringen, meubelen en parketvloeren. Voor parket is blank hout gewenst. Olijfessen en blank essen worden veel toegepast als dekfineer voor triplex wandplaten. Bij het Europees essen is Frans essen taai en gelijkmatig van structuur. Belgisch essen is soms wat onregelmatig gegroeid. Inlands essen is taai, sterk, hard en zwaar. Pools en Slavonisch essen is wat brosser en wordt, door de regelmatiger groei, voor meubelen en betimmeringen gebruikt. Het blankste essen komt uit de staat Georgia in de Verenigde Staten. TECHNISCHE FICHE Handelsnaam: 1. Europees essen: Belgisch, inlands, Frans, Pools, Slavonisch essen, olijfessen (NL), frêne d'europe (F), Esche (D), ash (GB) 2. Amerikaans essen (NL), 2a white ash (US), 2b green ash, red ash (US), 2c black ash (US); 3. Japans essen (NL), tamo (JA) Botanische naam: Fraxinus excelsior L., Fraxinus americana L., Fraxinus pennsylvanica Marsh, Fraxinus nigra Marsh., Fraxinus mandshurica Rupr. Familie: Oleaceae Herkomst: Europa, Klein-Azië, Noord- Amerika, China, Japan Volumieke massa: (510-)680-700-750(-830) kg/m³ bij 12% vochtgehalte, vers 750-1.150 kg/m³. Kernhout: Het bruine kernhout is zichtbaar vanaf ca 60 jaar Spinthout: wit tot geelachtig of licht geelbruin Draad: Recht, soms golvend Nerf: Grof Werken: Groot Drogen: Matig snel. Duurzaamheidsklasse: V Lijmen: Goed Buigen: Zeer goed Goed Verduurzamen: Redelijk goed Goed. EIGENSCHAPPEN VAN EUROPEES ESSEN werken bij schommelingen tussen 30 60% rad 0,8 % tan 1,4 % 60 90% rad 1,2 % tan 2,0 % krimpcoëfficiënt rad 0,17 % tan 0,28 % krimp van nat tot 12% rad 2,3 % tan 4,9 % krimp van nat tot geheel droog rad 4,6 % tan 8,4 % 567 kg/m³ 110 N/mm² 12.800 N/mm² 51 N/mm² 14,6 N/mm² splijtsterkte per mm breedte rad - N/mm N/mm - N 6.140 N Belgisch essen wordt o.a. gebruikt voor meubelbouw, voor parket is blank essen gewenst Schrijnwerk Houtfiches 2012 39