1 Advies concept Brede MER windenergie Korendijk januari 2015 Kwaliteitsteam Hoeksche Waard
2 INHOUD 0. aanleiding 3 1. leeswijzer 4 2. samenvatting en advies 5 3. plangeschiedenis 7 4. quick scan en Brede MER Korendijk 11 5. tussenbalans 17 6. zoeken naar meerwaarde 18 7. advies 22 Bijlage 1: bronnen 24 Bijlage 2: samenstelling leden kwaliteitsteam 26
3 0. Aanleiding Eind november 2014 diende het bestuur van de gemeente Korendijk bij het Kwaliteitsteam Hoeksche Waard een adviesaanvraag in over de Brede MER windenergie Korendijk. De vraag luidde: Graag vernemen we de visie van het Kwaliteitsteam op de voorkeurslocatie vanuit de Brede MER windenergie Korendijk. Het Kwaliteitsteam adviseert over ruimtelijke ontwikkelingen. Uitgangspunt daarvoor is de Structuurvisie Hoeksche Waard. Onze adviezen richten zich altijd op regionale aspecten. We beperken ons in dit advies dan ook niet tot in de Brede MER genoemde voorkeurslocatie(s), maar bezien het locatieonderzoek in een regionale context. Het advies is erop gericht om een consequente redeneerlijn te hebben rond de plaatsing van windturbines. Om in de woorden van voormalig rijksadviseur Yttje Feddes te spreken : Windmolens hebben een verhaal nodig. In het advies wordt een redeneerlijn ontwikkeld, om - naast de ruimtelijke inpassingsvraag - de vraag naar meekoppeling met andere (beleids)doelen en het creëren van meerwaarde een rol te laten spelen. Door op deze manier de plaatsing van turbines te verbinden met andere initiatieven en partijen hoopt het Kwaliteitsteam een opening te bieden naar een productieve besluitvorming rond de plaatsing van windturbines in Korendijk. Miranda Reitsma Voorzitter Kwaliteitsteam Hoeksche Waard
4 1. Leeswijzer Het advies is als volgt opgebouwd: Na De aanleiding en de leeswijzer, volgt paragraaf 2, met een samenvatting en kernachtig advies. Dit wordt in de volgende paragrafen onderbouwd. In de paragraaf 3, plangeschiedenis, wordt ingegaan op de ontwikkeling van beleid op het vlak van het locatieonderzoek voor windenergie door rijk en provincie. Vervolgens wordt in de paragraaf 4, Locatieverkenning Korendijk, ingegaan op het locatie onderzoek en de Brede MER windenergie Korendijk van de gemeente Korendijk. In paragraaf 5, Tussenstand, wordt de balans opgemaakt van de locatiekeuze en het verschil in benadering tussen rijk, provincie en gemeente. Het wordt gevolgd door paragraaf 6, Nieuwe invalshoek, waarin een nieuwe invalshoek naar de locatiekeuze wordt geformuleerd. Tot slot is paragraaf 7, Advies, het advies verwoord ten aanzien van de locatiekeuze Brede MER windenergie Korendijk.
5 2. Samenvatting en advies Samenvatting Al een geruime tijd wordt er op rijks- en provinciaal niveau gestudeerd over de plaatsing van windturbines. Het rijk kijkt naar de koppeling met de oude kustlijnen, grote zeearmen en de Deltawerken. De provincie maakt de sprong naar de grote open wateren, dammen, dijken en hoofdinfrastructuur. Telkens wordt er bij de criteria ingespeeld op de fysieke en waarneembare eigenschappen van het landschap. Door het beleidsmatige karakter zijn deze studies abstract van aard. De onderzoekswijze van Korendijk is daarin een echte trendbreuk. Vertrekpunt van dit onderzoek zijn de harde belemmeringen voor de plaatsing van windturbines, zoals geluid en slagschaduw. Deze benadering is ingegeven om overlast te minimaliseren. Vanuit bewoners en andere potentiële gehinderden gezien is dit begrijpelijk en belangrijk, maar het is wel een benadering die niet ruimtelijk te onderbouwen is. In de Brede MER windenergie Korendijk scoren alle locaties op landschappelijk waardering daarom ook neutraal tot negatief. Het Kwaliteitsteam heeft de zes locaties uit de Brede MER van Korendijk onderzocht op ruimtelijke kwaliteit. Zij concludeert dat de locaties in het open landschap sterk de kernwaarden van de open ruimte van de Hoeksche Waard verstoren. Behalve bij de locaties aan de randen van Korendijk heeft de inrichting van het landschap geen rol gespeeld bij de locatiekeuze. De turbines staan daarom verloren in de ruimte. Een aantal gekozen locaties is te klein om een goede opstelling van de masten mogelijk te maken, waardoor de opstelling rommelig overkomt. Dat geldt ook voor de beoogde locatie 50 van de provincie. De zoeklocatie langs het Spui is, in tegenstelling tot die langs de Dordse Kil, te klein om door de plaatsing van windturbines het verloop van de rivier leesbaar te maken. Kortom, de locatiekeuze van de Brede MER leidt niet tot een locatie die recht doet aan beide vertrekpunten, namelijk die van de ruimtelijke inpassing en die van de harde belemmeringen. Advies Om deze impasse te doorbreken beveelt het Kwaliteitsteam het volgende aan: Schaal de locatiekeuze op naar het juiste schaalniveau - de regionale - en zie het als een ontwerpopgave Betrek eerdere studies en ontwerpverkenningen hierbij Kijk, naast harde belemmeringen, naar mogelijkheden voor een positieve bijdrage van windmolens aan de leesbaarheid van het landschap en zoek naar meerwaarde in combinatie met andere ontwikkelingen. Doe dat in de context van de uitwerking van de waardenketens Stromenland en Blauwe Hart uit de gebiedsvisie Hoeksche Waardenmakerij. Betrek daar partijen van de waardenketen Stromenland bij. Concrete locatiekeuze Kijk bij de concrete locatiekeuze of er mogelijkheden zijn om bij locatie A windmolens als markering van de Spuimonding te plaatsen en dit te combineren met plannen voor natuurontwikkeling. Gezien de schaal van het buitendijkse gebied waarop unieke getijdennatuur ontwikkeld kan worden vraagt dat een heel precieze afweging, waarbij de paradox van de randligging dat de molens het natuurgebied visueel afschermen van het eiland en contrasteren met het weidse zicht - nadrukkelijk aan bod moet komen. Kijk naar de mogelijkheden om locatie F om te zetten naar een locatie in aansluiting op de voorkeurslocatie in de Westerse Polder van Numansdorp, te combineren met de opschaling van de bestaande turbines en in te zetten op de ruimtelijke poortwerking van de A29. Dit vraagt om een andere benadering van partijen en gemeenten dan tot nu toe. De provincie kan zo haar grensoverschrijdende rol en positie innemen. Breng daarom deze benadering in als zienswijze op de plan/project MER; provinciaal inpassingplan Windturbinepark Spui van de provincie Zuid Holland
6 Windplan Deelgebied Basis windplan, overzichtskaart heel 3: Nederland zuidwestelijke delta Bakens aan de kust Doordat ze van grote afstand zichtbaar zijn, kunn de megawindturbines de grote landschapspatrone verschillen van Nederland zichtbaar maken. Als we kijken naar de grote windopstellingen die e van zo n 80 meter hoogte, dan vormen die molens een signaal in het landschap. Dankzij de windmol waar de Eemshaven ligt en waar de Kreekraksluizen De windmolens in de bocht van de dijk in Oosteli verkeersbewegingen op de A6 en markeren de gre Gekoppeld aan de windrijke, grootschalige kustge bines in de derde dimensie de ontginningsgeschie expressie brengen: de oude en nieuwe kustlijnen, ningen, de havens, de grote kunstmatige verdedig Door de turbines aan deze grote landschapspatron een passende samenhang tussen maat, schaal en Van afstand gezien werken ze als bakens aan de ku Tegelijk vertelt de positie van de windturbines aan van de ontwikkeling van de windenergie: van de a windmolens op het eigen erf veertig jaar geleden op Europese schaal in 2050. Vanuit dit thema bakens aan de kust en vanuit d turbines ruimte mogen vormen maar geen compl domineren (met de havengebieden als uitzonderi gemaakt voor de grote landschappelijke eenheden voor heel Nederland opleveren. Deelgebied 3: zuidweste Deelgebied 3: zuidwestelijke delta A Ontwerpen aan zulke mega-elementen is een kwe de schaalniveaus: de schaal van de landschappelijk basis windplan, overzichtskaart Nederland Noord-Nederland, het IJsselmeergebied in de omva A bron: Een choreografie Zuiderzeeproject voor en 1000 de zuidwestelijke molens delta), de p Atelier Rijksbouwmeester, van de uitwerkingslocaties Yttjes Feddes, en de zichtbaarheid van de terugkoppeling naar het beeld van de Nederlan sept. 2010 H 16 17 H G G F A C F H B D F G Hoeksche Waard C D basis windplan, Deelgebied 3; zuidwestelijke B delta. bron: Een choreografie voor 1000 molens E E Atelier Rijksbouwmeester, Yttjes Feddes, sept. 2010 Overzichtskaart zuidwestelijke delta D B Overzichtskaart zuidwestelijke delta A B C D Maasvlakte Philipsdam, Schelderijnkanaal en Kreekraksluizen Moerdijk en Hellegatsdam Sloegebied E F G H Haven Tern Oostersche Brouwersd Haringvliet E A B C D Maasvlakte Philipsdam, Schelderijnkanaal en Kreekraksluizen Moerdijk en Hellegatsdam Sloegebied E F G H Haven Terneuzen Oosterscheldedam Brouwersdam Haringvlietdam Overzichtskaart zuidwestelijke delta A Maasvlakte E Haven Terneuzen 41
7 3. Plangeschiedenis Een choreografie van 1000 molens In september 2010 heeft de voormalige rijksadviseur voor het landschap, ir. Yttje Feddes, een advies opgesteld voor de plaatsing van windturbines, Een choreografie van 1000 molens. Zij stelt daarin dat windturbines met een ashoogte van 100 of 120 meter, en rotorbladen die tot 180 meter hoogte komen, niet zomaar een maatje groter zijn dan de molens van 40 of 60 meter hoog die nu bij agrarische erven, langs wegen of poldervaarten staan. Ze zijn een nieuw fenomeen in het landschap. De plaatsing daarvan behoeft een redeneerlijn, een nieuw verhaal. De combinatie van windmolens met de kunstmatige elementen als dijken, dammen, havens en kanalen en de koppeling aan nieuw ingepolderd land - oude en nieuwe kustlijnen komt overeen met de nieuwe windturbines en is een herkenbaar en begrijpelijk verhaal. Bovendien is het een strategie die ruim voldoende ruimte lijkt te bieden waarbinnen de taakstelling voor wind-op-land kan worden gerealiseerd, alsdus de rijksadviseur. Op de kaarten die bij het advies zijn gevoegd is op de Hoeksche Waard geen windturbinelocatie opgenomen. De Plaatsingsvisie windenergie Nota Wervelender; provincie Zuid Holland (2011) De Hoeksche Waard is vanwege het karakter van nationaal landschap in de Nota Wervel uit 2003 benoemd tot vrijwaringsgebied voor windenergie. Op de kaart van Plaatsingsvisie van de provincie uit 2011 zijn, in tegenstelling tot in het advies van de rijksadviseur, wél zoeklocaties in de Hoeksche Waard aangewezen. De provincie heeft bij de opstelling van de Nota Wervelende de vraag gesteld óf en onder welke condities windturbines geplaatst zouden kunnen worden in de vrijwaringsgebieden, waaronder de nationale landschappen en heeft een aantal zoeklocaties en één gewenste locatie (bij het Spui) aangewezen op de Hoeksche Waard. (zie kaart.) De zoeklocaties werden onderzocht in de ontwerpverkenning Windenergie en nationale landschappen (2011). Criteria die daarin ontwikkeld zijn om de zoeklocaties te beoordelen zijn: de herkenbaarheid van het overkoepelende concept d.w.z. in hoeverre begrijp je dat dit gaat om een windpark en, bijvoorbeeld, niet om een paar losse turbines de mate van orde die binnen de opstelling te ervaren is, d.w.z. in hoeverre de turbines samen een afgeronde ruimtelijke eenheid vormen de impact op de bestaande landschappelijk kwaliteiten, d.w.z. in hoeverre is het verbonden met de directe omgeving of vormt het daar juist een inbeuk op denk aan de mastvoet, de weg er naar toe, de ligging nabij een dijk of kreek, de maat van de polder etc. niet zo maar een maatje groter, een nieuw fenomeen in het landschap
8 De algemene conclusie uit deze ontwerpverkenning luidt: De conclusie uit het onderzoeksrapport voor de Aan de randen van bovenstaande Hoeksche Waard luidt: vrijwaringsgebieden is plaatsing van Windturbines aan de randen verhouden zich op windturbineopstellingen onder voorwaarden logische wijze met het rationele landschap van de wel mogelijk, bijvoorbeeld afhankelijk van Hoekse Waard. Enkelvoudige lange lijnen passen doelstelling onderz de natuurwaarden en mate van verstoring. het beste, omdat deze zijn te relateren aan rand ( ). De voorkeur gaat ook hier uit naar de land-water en aan het dijkenpatroon. De noordelijke combinatie met open wateren, dammen en dijken, en de zuidelijke entree vertonen overeenkomsten, hoofdinfrastructuur ( ). Daar waar Nationaal maar ook verschillen. Aan de zuidzijde zijn ook Landschap en plaatsingsgebied aan elkaar grenzen grotere molens dan 80 meter mogelijk, dit past bij is voor de nadere beoordeling en afweging een het robuuste waterlandschap van het Haringvliet. onafhankelijk ruimtelijk kwaliteitsadvies vereist. ( ) Een deel van de reeds gerealiseerde De ruimtelijke impact van windmolens aan de rand windenergieprojecten bestaat uit relatief kleine stopt niet bij de Hoeksche Waard, maar is ook een turbines van minder dan 3 MW. De turbineeigenaren zullen deze projecten in de toekomst geheel. Het concept van waterranden en entrees verhaal van het Haringvliet en Hollands Diep als opschalen naar moderne turbines van 3 of meer wordt sterker als hier ook de overzijde van het water MW per stuk. Dit geldt niet voor de locaties in en in betrokken wordt. ( ) aan de randen van een Nationaal Landschap. Deze opstellingen moeten qua situering, aantal turbines en ashoogte ruimtelijk inpasbaar blijven en de kernkwaliteiten van het landschap niet onevenredig aantasten, aldus de studie. Hierbij wordt uitgegaan van de fysieke, waarneembare, topografische eigenschappen van het landschap. ing en doelstelling onderzoek n in de januties dturies is elijk wer- Het nden ne d van iale ndaties. Hoeksche Waard Plaatsingsvisie windenergie bron: Nota Wervelender Plaatsingsvisie windenergie nota Wervelender 15 (Bron: nota Wervelender) 15 Plaatsingsvisie windenergie nota Wervelender
9 Visie Ruimte en Mobiliteit (VRM); Verordening ruimte Provincie Zuid Holland ; 2014 De aanbevelingen uit het rapport worden overgenomen in de VRM. Hier wordt de keuze bestendigd om het nationaal landschap te respecteren door alleen de randen op te zoeken. De aanbevelingen uit Windenergie en nationale landschappen worden grotendeels opgevolgd. De locatie aan het Spui blijft een gewenste locatie. Samenvatting en conclusies Het advies op nationaal niveau koppelt de windturbines aan het schaalniveau van de oude en nieuwe kustlijnen en de deltawerken, een schaalniveau waarop de Hoeksche Waard niet voorkomt. De provinciale kaarten laten een stap zien naar de randen van (grote) wateren, dammen, dijken en hoofdinfrastructuur. Aan de randen van nationale landschappen is plaatsing van windturbineopstellingen onder voorwaarden wel mogelijk, waarmee plaatsing in de Hoeksche Waard aan bod komt. De redenering achter beide keuzes liggen in elkaars verlengde, bij de provincie ligt het schaalniveau waarop aansluiting wordt gezocht wat lager. Ten behoeve van het onderzoeken van de randvoorwaarden door middel van ontwerpverkenningen zijn ruimtelijke criteria opgesteld. Deze criteria zijn geschikt om de koppeling te leggen tussen de schaal van de turbines, de schaal van de omgeving en de ontmoeting tussen turbine en maaiveld. De verkenningen laten zien dat de randen inderdaad geschikte locaties vormen, mits er sprake is van lijnopstellingen die de randen over voldoende lengte volgen om de leesbaarheid van het verloop van de rivieren te bewerkstelligen of mits de turbines in lijnopstellingen zijn gekoppeld aan de infrastructuur de poorten naar de Hoeksche Waard, waar de A29 zijn entree doet. Alleen de locatie aan het Spui is (vanwege de status van gewenste locatie ) in de ontwerpverkenning niet verder onderzocht. Aan de ontwerpverkenning zijn, tot slot, uitgangspunten voor de opstelling van de windturbines op de zoeklocaties ontleend. Deze ontwerpverkenningen laten zien dat het mogelijk is om een consistente redeneerlijn te hebben over de ruimtelijke aspecten van de plaatsing van windturbines. Legenda Voorkeurslocaties Provincie Zuid- Holland voor Hoeksche Waard en Goeree
5 5 8 4 5 4 5 10 4 g Samenhangende concepten Ho Bron: Windenergie en Nationale Landschappen, HNS (De windturbines zijn in dit beeld in grootte overdreven weergegeven) Concept waterranden Hoeksche Waard 5 8 Ho Hoeksche Waard, concept Waterranden (De windturbines zijn in dit beeld in grootte overdreven weergegeven) H + N + S '11 160 5 8 Concept Concept Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Lijnopstellingen markeren als poort de Hoeksche Waard Concept Hoeksche Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Waard, concept Lijnen als poort (De windturbines zijn in dit beeld in grootte overdreven weergegeven) 159 H + N + S '11 Bron: Verordening Ruimte, Provincie Zuid-Holland Kaart: locaties windenergie Figuur 2.1 Kaart Figuur 10 verordening 2.1 Kaart ruimte 10 verordening ruimte
11 4. Locatieverkenning van Korendijk Quick scan Windenergie Korendijk (juni 2014) Als gevolg van maatschappelijke discussie rond de plaatsing van turbines op de door de provincie gewenste locatie aan het Spui heeft de raad van de gemeente Korendijk besloten om een quick scan uit te voeren naar andere geschikte locaties voor windenergie. Het uitgangspunt voor de scan is om overlast voor omwonenden te minimaliseren. Het vertrekpunt van de scan is om de harde belemmeringen in kaart te brengen, zoals geluid en slagschaduw, waardoor er locaties overblijven voor plaatsing van de turbines waar zo min mogelijk overlast op dat vlak zal optreden. Dit proces van eliminatie leidt tot een kaartbeeld met kleine, versnipperde en veelvormige locaties. Discussie in raad leidt tot verder schrappen van locaties aan de zuidrand, omwille van natuur-en cultuurhistorische waarden. Kaart 6: Zoekgebieden Resultaat na harde belemmeringen: zoekgebieden. Bron Ecofys & Tauw
12 n en ijn eze i- de aneen ere en zijn de van or neren e- en Concept Brede MER windenergie Korendijk Naar de overgebleven zes locaties is een brede MER uitgevoerd. Daarin worden de locaties gescoord op uiteenlopende criteria, zoals geluid, slagschaduw, natuur, externe veiligheid, cultuurhistorie, landschap en energieopbrengst. Uit deze MER is een voorkeurslocatie naar voren gekomen, locatie E, midden in de polder. Als we de locaties op de kaart van de kernkwaliteiten van de Hoeksche Waard intekenen, dan zien we dat de locaties I, E en B een directe inbreuk betekenen op de open ruimte van de Hoeksche Waard. De locaties E en B liggen in de panorama s van de A29, die belangrijke zichtlijnen vormen op de polders en dijken. De 3 megawatt opstelling leidt bij de locatie G en I tot een rommelige opstelling omdat de locaties te klein zijn voor een lijnopstelling. De topografie Kernkwaliteiten (de van landschappelijke het ondergrond) heeft Nationaal Landschap geen rol gespeeld bij de locatiekeuze. De turbines Hoeksche Waard. Bron: van de inlandige locaties zullen om die reden verloren Structuurvisie Hoeksche waard in de ruimte staan. De locaties A en G (locatie 50 van de provincie) liggen nog wel langs de randen van het water. Bij beide locaties blijft het zeer de vraag Concept of de lijnopstelling voldoende lengte heeft om op Kenmerk overtuigende R001-1223584EMG-cri-V01 wijze de rand van het eiland te markeren. Tot slot geldt voor alle locaties dat het de vraag is of Kernkwaliteiten Hoeksche Waard (bron: structuurvisie Hoeksche Waard) 43 H + N + S '11 Locaties met indicatieve opstellingen voor een typische 3 MW Turbine. Bron: Brede MER windenergie Korendijk Figuur 3.3: 6 locaties met indicatieve opstellingen voor een typische 3 MW windturbine
13 Concept Brede MER windenergie Korendijk Naar de overgebleven zes locaties is een brede MER uitgevoerd. Daarin worden de locaties gescoord op uiteenlopende criteria, zoals geluid, slagschaduw, natuur, externe veiligheid, cultuurhistorie, landschap en energieopbrengst. Uit deze MER is een voorkeurslocatie naar voren gekomen, locatie E, midden in de polder. Als we de locaties op de kaart van de kernkwaliteiten van de Hoeksche Waard intekenen, dan zien we dat de locaties I, E en B een directe inbreuk betekenen op de open ruimte van de Hoeksche Waard. De locaties E en F liggen in de panorama s van de A29, die belangrijke zichtlijnen vormen op de polders en dijken. De 3 megawatt opstelling leidt bij de locatie G en I tot een rommelige opstelling omdat de locaties te klein zijn voor een lijnopstelling. De topografie (de landschappelijke ondergrond) heeft geen rol gespeeld bij de locatiekeuze. De turbines van de inlandige locaties zullen om die reden verloren in de ruimte staan. De locaties A en G (locatie 50 van de provincie) liggen nog wel langs de randen van het water. Bij beide locaties blijft het zeer de vraag of de lijnopstelling voldoende lengte heeft om op overtuigende wijze de rand van het eiland te markeren. Tot slot geldt voor alle locaties dat het de vraag is of de omvang van de opstelling drie tot vijf masten voldoende robuust is om te kunnen spreken van een eigen orde, een afgeronde ruimtelijke eenheid en niet van een incident. zoeklocatie G zoeklocatie B zoeklocatie A zoeklocatie I zoeklocatie E zoekgebieden lijnopstelling turbines van 5 MW. Bron: Brede MER windenergie Korendijk zoeklocatie F
14 Uitkomst voorkeurslocatie en locaties zoekgebieden windenergie Provinciale Verordening zoeklocatie G zoeklocatie B zoeklocatie A zoeklocatie E zoekgebieden lijnopstelling turbines van 3 MW. Bron: Brede MER windenergie Korendijk zoeklocatie F
15 n en ijn eze i- de aneen re en zijn de an or neren e- en Kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap Hoeksche Waard Bron: Structuurvisie Hoeksche Waard Kernkwaliteiten Hoeksche Waard (bron: structuurvisie Hoeksche Waard) 43 H + N + S '11 zoeklocatie B zoeklocatie E Locaties E, B directe inbreuk op kernkwaliteiten Hoeksche Waard
16 zoeklocatie E zoeklocatie F Snelwegpanorama s E en F liggen in panorama A29 zoeklocatie I zoeklocatie E opstellingen niet conform topografie en opstellingen te klein voor eigen orde
17 5. Tussenbalans Als we de balans opmaken van het verloop van de locatiekeuze voor windenergie dan zien we een steeds verdere verkleining van de schaal waarop de locatiekeuze wordt onderzocht en beargumenteerd. Wat de quick scan oplevert is een waardevol inzicht in de plekken waar het minste overlast van windturbines gevreesd hoeft te worden. Wat het niet oplevert is een goede ruimtelijke inpassing. Omdat de locaties voortkomen uit een proces van eliminatie van andere dan landschappelijke factoren is de plek ervan in ruimtelijk opzicht volstrekt willekeurig. In de matrix van de Brede MER waarin de locaties gescoord worden is de landschappelijke waardering van alle locaties dan ook neutraal tot negatief. De discussie over de plaatsing van windturbines is een sectorale discussie. Voor zover het gaat om het effect op andere activiteiten wordt het in het negatieve getrokken,van overlast en hinder, van hun en niet van ons. Dit kan leiden tot keuzes vanuit het negatieve waar geven turbines het minste overlast, waar zijn ze het meest uit het zicht te plaatsen. Dat zou jammer zijn omdat de discussie uiteindelijk draait om een goede omgevingskwaliteit en omgevingskwaliteit is belangrijk voor iedereen. De rijksadviseur onderzocht hoe windturbines positief kunnen bijdragen aan het verhaal van het landschap. In een eerder advies over windturbines (juni 2013) van het Kwaliteitsteam aan het Portefeuillehouders Overleg van het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard heeft het Kwaliteitsteam geadviseerd om ook te kijken naar de mogelijkheid om de turbines te koppelen aan ander gebruik(ers) en programma s, om een gezamenlijke meerwaarde te bereiken. Dit advies is ook aangeboden aan de vijf gemeenteraden in de Hoeksche Waard.
18 6. Nieuwe invalshoek Het afgelopen jaar is voor de Zuidrand een visiedocument opgesteld, de Hoeksche Waardenmakerij. Met stakeholders is geïnventariseerd wat voor initiatieven en projecten er op stapel liggen. Dit is tezamen met de omgevingskwaliteit gethematiseerd tot waardenketens, inspirerend concepten waarbinnen economische initiatieven elkaar kunnen versterken. Een deel van de zoeklocaties van de Brede MER ligt binnen de invloedssfeer van een van deze waardenketens, Stromenland. Citaat uit Stromenland 2020 uit de Hoeksche Waardenmakerij: Stromenland is een landschap om tot rust te komen en op te laden, dat ligt in de westhoek van de Hoeksche Waard. De meest duurzame verblijfsrecreatie in een groene setting met ruige deltanatuur is de basis van deze waardenketen. Gezondheid, zorg, sport, wellness en natuurbeleving voegen zich daarin en vormen een recreatie- en zorgeconomie. Het verhaal van deze waardenketen speelt in op een groot verhaal over een natuurlijke delta. Dit is het Haringvliet de grootste monding van Maas en Rijn met op termijn een de zoetzoutovergang vanuit de Kier in de Haringvlietsluizen. De zeearm wordt weer tot leven gewekt, de deltanatuur bloeit op. Ondernemers weten daar wel raad mee. ( ) De setting is robuust en duurzaam. Duurzame energiewinning past in het verhaal, mits in balans met het landschap. Je komt hier om op te laden figuurlijk en letterlijk. De verbinding met het water, de kreken en stromen is essentieel. Piershil, Goudswaard, Nieuwendijk versterken de relatie met het water. Het is een stromenland met Spui, Haringvliet, Hitsertse Gat buitendijks en de oude binnendijks gelegen kreek Pierhilse Gat. De stromen zijn ook energiestromen en het komen en gaan van recreanten. ( ) De boeren zijn hier zeer innovatief, dat bewijzen de duurzame productiemethoden en de bloemrijke akkerranden en streekproducten. Zorgboerderijen en bijzondere zorgconcepten, bijvoorbeeld een nierdialysecentrum, het schip van de Zonnebloem en biowalks van Rotterdamse ziekenhuizen, zijn in dit gebied te vinden. De windmolens zijn onderdeel van een energiecoöperatie. Een informatiepunt is tegelijk de plek waar je je elektrische voertuig oplaadt. En één van de windmolens is een uitzichtpunt. Ruim 70 meter boven de grond krijgt de bezoeker een magnifiek uitzicht over een groot deel van dit Nationale Landschap en de Delta. Een paar locaties vallen ook binnen de invloedsfeer van het Blauwe Hart. Een citaat: Midden in de zuidrand, bij de grootste kern Numansdorp, ligt het inmiddels verleidelijke knooppunt van watersport, landschapsrecreatie en bedrijvigheid. In het gebied bloeit een toeristische economie. Hier zorgen ondernemers voor gastvrije horeca, een goed aanbod in verblijfsrecreatie, B+B s tot groepsaccommodaties, perfecte havens en een levendig nautisch centrum. Stromenland 2020 uit de Hoeksche Waardenmakerij
19 Inventarisatie van projecten In het kader van de verdere uitwerking van Stromenland zijn de projecten die daar nu spelen geïnventariseerd en op kaart gezet. Dat heeft geleid tot het onderliggende kaartbeeld. De vraag is of de plaatsing van windturbines een bijdrage aan Stromenland kan betekenen. Dan zou het consequent zijn om de hierboven ontwikkelde redeneerlijn hiervoor te hanteren. Vanuit dat oogpunt zijn de zoeklocaties A en F uit de Brede MER potentieel interessant. Voor locatie A geldt dat de ligging bij de Spuimonding kansen biedt om een combinatie te maken met natuurontwikkeling. De omvang van het buitendijkse gebied biedt unieke kansen voor natuurontwikkeling en daar wordt ook sterk op ingezet. In de ontwerpverkenningen van de nota Windenergie en Nationale Landschappen zien we dat er een aspect onderbelicht is gebleven de beleving van het eiland vanaf het water. Zeilers oriënteren zich van oudsher op oriëntatiepunten op het land, zoals kerktorens, watertorens en recent, zendmasten en televisietorens. Daar komen nu de windturbines bij. De aanleg van windturbines bij locatie A kan het de monding van het Spui in de delta leesbaar maken en daarmee voor watersporters een belangrijk oriëntatiepunt vormen, zoals bij de zoeklocaties bij de monding van de Dordtse Kil. Tegelijkertijd zien we hier de paradox van de randligging : terwijl turbines vanaf het water de oever markeren, vormen ze op het land juist een verstoring van de rust en de weidsheid van het natuurgebied en het zicht op het water. Uit het projectenoverzicht van Stromenland blijkt dat juist hier natuur, rust en ruimte domineren. Uit dat oogpunt lijkt het dan weer niet logisch om hier grote windturbines als markering te plaatsen. De ligging van locatie F is voor het Kwaliteitsteam aanleiding om te adviseren om een nieuwe lijnopstelling aan het Haringvliet te onderzoeken, aansluitend aan die in de Westerse Polder van Numansdorp, en daar de sanering en opschaling van bestaande molens aan de koppelen. Dit is dus afwijkend van locatie F, waar de turbines niet in een lijn met de Numansdorpse linie zouden komen te staan en sterk contrasteren met het kleinschalige 17e eeuwse dijklint. Bij de in dit advies voorgestelde locatie kun je ruimtelijk inzetten op de ontwikkeling van een poortwerking van de A29, zoals eerder genoemd bij de ontwerpverkenningen in het kader van de nota Windenergie en Nationale Landschappen. Dat is in lijn met de in de Brede MER voorgestelde zoeklocatie nabij de A29. De gemeente Korendijk zou in dat perspectief aansluiten bij de voorkeurslocatie van de gemeente Cromstrijen. De consequentie kan zijn dat deze lijn moet worden doorgetrokken in de Oosterse Laagjes, het buitendijkse Natura2000-gors onder Zuid-Beijerland, dus ook hier is een afweging met natuurwaarden en cultuurhistorische waarden aan de orde. Een alternatief is om de nieuwe turbines in Cromstrijen meer landinwaarts te plaatsen om op die wijze tot een gezamenlijke lijnopstelling te komen. Projecten Stromenland in de Gemeente Korendijk Zorgboerderij De Morgenster Bloemrijke akkerranden Ambitiekaart WWF en Havenbedrijf Rotterdam Inrichtingsplan Leenheerengorzenpolder Project Swaneblake ParkerenTiengemeten Landgoed Deltahoeve Hitsersekade
20 Oud-Beijerland A29 Heijnenoord Mijnsheerenland Klaaswaal Numansdorp Haringvliet Zicht vanaf knooppunt Hellegatsplein naar Hoekschewaard. bestaande situatie. beeld: Urban Synergy Kansen voor opschaling windturbines langs Haringvliet, direct naast de A29. beeld: Urban Synergy Hoe verhoudt het zich tot zoeklocaties Provincie Zuid- Holland?
21 Tiengemeten Het Spui De Korendijksche Slikken Goeree Beninger Slikken Haringvliet Zicht vanaf Haringvliet, kijkend naar het oosten, richting Tiengemeten; turbines langs het Spui (360 m afstand tussen turbines) beeld: Urban Synergy Zicht vanaf Haringvliet, kijkend naar het oosten, richting Tiengemeten; turbines langs het Spui (grotere turbines, 500 m afstand tussen turbines) beeld: Urban Synergy Hoeksche Waardenmakerij beleving vanaf het water
22 7. Advies Om de impasse rond de discussie over de locatiekeuze te doorbreken beveelt het Kwaliteitsteam aan om de plaatsing van windturbines alsnog als regionale ontwerpopgave te zien en dit positief te benaderen. De nieuwe type windturbines zijn qua schaal een nieuw fenomeen in het landschap. De primaire invalshoek is hoe deze nieuw fenomenen een positieve bijdrage aan de leesbaarheid van het landschap kunnen leveren. Betrek eerdere studies en ontwerpverkenningen hierbij. Kijk, naast harde belemmeringen, naar mogelijkheden voor een positieve bijdrage van windmolens aan meerwaarde in combinatie met andere ontwikkelingen. Door de locatiekeuze in het licht te zien van de zogenoemde waardenketens uit de Hoeksche Waardenmakerij in dit geval hebben we het over Stromenland - kan dit als een integrale opgave worden opgepakt. Dit kan samen met stakeholders in het gebied verkend worden aan de hand van ontwerponderzoek, d.w.z. het schetsen van verschillende opstellingen. Dan komen de belemmeringen, effecten op de omgeving, maar ook de potentiële meerwaarde van gezamenlijke ontwikkeling, in beeld. Kijk bij de concrete locatiekeuze of er mogelijkheden zijn om bij locatie A windmolens als markering van de Spuimonding te plaatsen en dit te combineren met plannen voor grootschalige natuurontwikkeling. Gezien de schaal van het buitendijkse gebied waarop unieke getijdennatuur ontwikkeld kan worden vraagt dat een heel precieze afweging, waarbij de paradox van de randligging dat de molens het natuurgebied visueel afschermen van het eiland en contrasteren met het weidse zichtnadrukkelijk aan bod moet komen. Kijk naar de mogelijkheden om locatie F om te zetten naar een locatie die aansluit op de voorkeurslocatie in de Westerse Polder van Numansdorp, te combineren met de opschaling van de bestaande turbines en in te zetten op de ruimtelijke poortwerking van de A29. Deze benadering vraagt wel om een andere blik, zowel vanuit de gemeente als vanuit de provincie. Breng daarom deze benadering in als zienswijze op de Plan/project MER; provinciaal inpassingplan Windturbinepark Spui van de provincie Zuid Holland. Met nadruk wordt hierbij gesteld dat deze benadering niet mag worden opgevat als voorkeur, maar dat deze zich richt op een nader (ontwerp) onderzoek naar de consequenties van locaties A en F, in samenhang met de waardenketen Stromenland.
23 Concept Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Natuurbeschermingswet Concept 1998 Kenmerk R001-1223584EMG-cri-V01 Natura 2000-gebieden (bestaande uit Vogel- en/of Habitatrichtlijngebieden) en Beschermde natuurmonumenten worden beschermd door de Natuurbeschermingswet 1998. Ieder gebied kent specifieke instandhoudingstoelen. Effecten op deze gebieden en doelen kunnen optreden door ontwikkelingen Natuurbeschermingswet nabij of (deels) 1998 binnen de grenzen ervan. Daarnaast is het mogelijk dat gebieden of soorten, Natura 2000-gebieden die een belangrijke (bestaande relatie uit hebben Vogel- en/of met een Habitatrichtlijngebieden) met beschermd Natura en Beschermde 2000-gebied, beïnvloed natuurmonumenten worden zo worden indirect beschermd een effect door op de het Natuurbeschermingswet Natura 2000-gebied veroorzaken. 1998. Ieder gebied Dit wordt kent omschreven specifieke als instandhoudingstoelen. externe werking. In Effecten onderstaande op deze figuur gebieden wordt en de doelen ligging kunnen van optreden locaties door in relatie ontwikkelingen tot Natura 2000 nabij gebieden of (deels) binnen afgebeeld. de grenzen De relevante ervan. Daarnaast gebieden is zijn: het mogelijk dat gebieden of soorten, die een belangrijke relatie hebben met een met beschermd Natura 2000-gebied, beïnvloed worden en zo indirect een effect op het Natura 2000-gebied veroorzaken. Dit wordt - Hollands Diep omschreven als externe werking. In onderstaande figuur wordt de ligging van de locaties in - Oudeland van Strijen relatie tot Natura 2000 gebieden afgebeeld. De relevante gebieden zijn: - Haringvliet Opstellingen - in relatie tot - Hollands Diep cultuurhistorische waarden. De specifieke - Oudeland gebiedsbeschrijving van Strijen met bijhorende instandhoudingsdoelen komen nader aan de Bron Ecofys & Tauw orde in de - natuurtoets Haringvliet in bijlage 1. - De specifieke gebiedsbeschrijving met bijhorende instandhoudingsdoelen komen nader aan de orde in de natuurtoets in bijlage 1. Figuur 4.9 Opstellingen in relatie tot cultuurhistorische waarden Tabel 4.16 beoordelingscriteria thema cultuurhistorie en archeologie Criterium Cultuurhistorie (historische Criterium archeologie w en geografie) + + Groot positief effect Zeer aanzienlijke versterking van n.v.t. cultuurhistorische waarden door toedoen van het initiatief + Positief effect Versterken van cultuurhistorische n.v.t. waarden door toedoen van het initiatief 0 Neutraal effecten Geen effect Aanwezigheid van een opstel Ligging van de zes locaties ten opzichte van Natura-2000 gebied Bron Ecofys & Tauw een gebied met lage verwachtingswaarde - Negatief effect Aantasting en of verstoring van vlakken of elementen met een redelijke hoge tot hoge waarde Aanwezigheid van een opstel een gebied met middelhoge to verwachtingswaarde Figuur 4.6 Ligging van de zes locaties (met letters aangegeven) ten opzichte van Natura 2000-gebied - - Zeer negatief effect Aantasting en of verstoring van vlakken Aanwezigheid van een opstel Figuur 4.6 Ligging van de zes locaties (met letters aangegeven) ten opzichte van Natura 2000-gebied
24 Bijlage 1 Bronnen NOTA S Korendijk: Quick Scan Windenergie Korendijk; Ecofys; 17 juni 2014 concept brede MER windenergie Korendijk; Tauw en Ecofys; nov 2014 gemeente Korendijk; concept MER windenergie, natuurtoets; Tauw; nov 2014 Provincie Zuid Holland Plaatsingsvisie windenergie Nota Wervelender; provincie zuid holland ; 2011 ADVIES Een choreografie voor 1000 molens; ir.yttje Feddes, rijksadviseur voor het landschap; sept. 2010 Wind in Zicht! Advies over de ruimtelijke kwaliteit van windmolens in Zuid-Holland; provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in Zuid- Holland; Eric Luiten - September 2010 Daar bij die molen Advies over de visuele toelaatbaarheid van windturbines in de randen van de Nationale Landschappen van Zuid- Holland; provinciaal adviseur ruimtelijke kwaliteit in Zuid-Holland ; Eric Luiten - oktober 2011 Windenergie en Nationale Landschappen H+N+S, CSO, ROM3D; okt 2011; iov prov zuid holland ; Windenergie en nationale Landschappen; onderzoek naar studielocaties Nota Wervelender Advies windenergie; Kwaliteitsteam Hoeksche Waard; juni 2013 Advies Polder Buitenzomerlanden; Kwaliteitsteam Hoeksche Waard; juni 2014 Visie Ruimte en Mobiliteit ; Verordening Ruimte; provincie Zuid Holland; 2014 Windenergie in Korendijk; folder provincie over aanwijzing. Dec 2014 ANDERS Notitie Reikwijdte en Detailniveau Milieueffectrapportage windpark Hogezandse Polder; i.o.v. De Wolff Nederland Windenergie; dec. 2013 Notitie Reikwijdte en Detailniveau; Plan-/ projectmer: Provinciaal Inpassingsplan Windturbinepark Spui; provincie Zuid Holland; okt 2014 Posters inloopavond windenergie Korendijk ; Bosch en van Rijn; provincie Zuid Holland; dec. 2014
25
26 Bijlage 2 Bronne Samenstelling Kwaliteitsteam Leden Aad Klompe H-Wodka Adrie Konijnendijk Streekcommissie Hoeksche Waard Basjan Niemansverdriet - LTO Noord Dick Bussing Hoekschewaards Landschap Henk van den Berg Hoeksche Waard Duurzaam Jan Prince Hoekschewaards Landschap Janneke Zevenbergen Stichting Rietgors Jeroen Ras Erfgoedkoepel Hoeksche Waard Jos Gevers Streekcommissie Hoeksche Waard Raymond van Galen Ondernemersvereniging Hoeksche Waard Willy Spaan Erfgoedkoepel Hoeksche Waard De leden van het kwaliteitsteam leveren een bijdrage op grond van hun specifieke gebiedskennis en op individuele, onafhankelijke basis. Het advies is niet bindend voor of namens hun organisatie. Voorzitter Ir. Miranda Reitsma Secretaris namens SOHW Jaap Groeneweg Colofon Tekst: Miranda Reitsma beeldbewerking, illustraties pag 14-16, 19-20 en lay out: Urban Synergy januari 2015 Kwaliteitsteam Hoeksche Waard