Life+ Project NATUURHERSTEL MOST-KEIHEUVEL Infoavond werken aan waterlopen 19/11/2014
Inhoud Situering Life+ project Monitoring visfaunakleine Hoofdgracht en Grote Nete Werken aan waterlopen Ontwerp vispassages Kleine Hoofdgracht Ontwerp vispassage Grote Nete Ecohydrologische studie Most-Keiheuvel
Situering
NATURA 2000 Natura 2000 = Europees Natuurnetwerk ter bescherming van de meest kwetsbare habitats en soorten Afgebakende Speciale Beschermingszones met een specifiek beschermingsstatuut: Habitatrichtlijngebieden Vogelrichtlijngebieden Instandhoudingsdoelstellingen = doelen voor de uitvoering van het Europees natuurbeleid (Habitaten Vogelrichtlijn) in Vlaanderen Uitvoeren van projecten om deze doelstellingen te realiseren
LIFE + LIFE + = Europese fincancieringsinstrument voor natuurherstel Doel = bijdragen tot de implementatie, verbetering en ontwikkeling van het Europees milieubeleid en wetgeving door cofinanciering van pilootprojecten die een meerwaarde bieden op Europees niveau. Cofinanciering van 50% van het totale projectbudget van Life+ Most-Keiheuvel Totaal projectbudget = 4.095.645 euro
Projectpartners
Acties getrokken door de dienst Integraal Waterbeleid Herstel van landduinen en heide Herstel van trilveen Herstel inheems bos Aankopen van gronden Aankoop materiaal Ecologische monitoring Actualisatie beheerplan Bestrijding exoten Ecohydrologische studie Wegwerken van vismigratieknelpunten Communicatie rond beschermde habitats en soorten Verbinding mindervaliden pad recreatiedomein Keiheuvel Heroriëntering recreatiestromen
Visonderzoek Hoofddoel = evalueren van onze ingrepen Afvissing in 2014 (voor de ingrepen) voorjaar en najaar (seizoenale verschillen) Afvissing na de ingrepen (terug 2 x)
Visonderzoek elektrische afvissingen (tijdelijke verdoving vissen door opwekken elektrisch veld) bovendrijvende vissen opvangen, netten opwaarts en afwaarts het traject
Visonderzoek
Visonderzoek
GROTE NETE GN -E7 GN -E3 GN -E2 GN -E1 aantal/ha voorjaar najaar voorjaar najaar voorjaar najaar voorjaar najaar Eurytoop Aal/Paling 178 67 89 44 100 125 17 33 Baars 111 Brasem 22 Blankvoorn 22 Driedoornige stekelbaars 44 133 44 67 150 175 267 500 Kwabaal 156 67 22 xxx xxx xxx xxx Tiendoornige stekelbaars 22 Snoek 22 50 Rheofiel Beekprik 22 xxx xxx xxx xxx xxx xxx Bermpje 467 1533 156 444 375 450 200 83 Winde 25 Riviergrondel 133 22 Serpeling 200 89 311 400 xxx xxx Exoot Amerikaanse hondsvis 44 22 22 50 33 200 Zonnebaars 22 22 89 225 17 183 Blauwband 333 25 225 83 Limnofiel Vetje 75 Rietvoorn/Ruisvoorn 67 KANAAL GROTE STUW Stroomafwaarts Stroomopwaarts
Visonderzoek KLEINE HOOFDGRACHT KHG - E4 KHG - E8 KHG - E5 aantal/ha voorjaar najaar voorjaar najaar voorjaar najaar Eurytoop Paling 200 143 228 86 29 143 Snoek 84 86 Blankvoorn 29 171 Driedoornige stekelbaars 29 29 57 486 114 Kwabaal 29 xxx xxx xxx xxx Rheofiel Beekprik 29 57 xxx xxx xxx xxx Bermpje 829 1743 2086 1000 57 57 Riviergrondel 1.029 1571 1772 1286 57 1200 Exoot Amerikaanse hondsvis 800 629 286 714 29 Blauwband 86 Zonnebaars 57 STUW MOST Stroomafwaarts Stroomopwaarts
Visonderzoek Eerste conclusies - algemeen Nog geen Kleine modderkruiper deze soort rukt wel op in benedenstroomse gedeelte Grote Nete, maar voorlopig zijn ook daar nog enkele stuwen die deze soort tegenhouden Najaar betere vangst dan voorjaar omwille van grotere aanwezigheid juvenielen
Eerste conclusies - Grote Nete 18 soorten Visonderzoek Bevestiging van beekprik, serpeling, kwabaal Beekprikenkel helemaal afwaarts in projectgebied, het 2 de traject (net afwaarts kanaal): vangstefficiëntie laag? beekhabitat niet geschikt? Kwabaal groeit op, maar geraakt nog niet opwaarts van het kanaal Serpeling vooral in het najaar meer opwaarts in grotere aantallen, kan wel doorheen de sifon, maar niet voorbij de stuw Opwaarts de stuw enkel de meer algemene soorten
Visonderzoek Eerste conclusies - Kleine Hoofdgracht 11 soorten, nog geen Kleine modderkruiper Bevestiging van Beekpriken Kwabaal, maar geraken nog niet opwaarts de stuw aan het kasteeldomein Nadien nog wel een waarneming van kwabaal in eendenkom Voorzichtige conclusie: stuw is niet voor alle soorten een barrière, mogelijk is ze ook voor moeilijkere soorten in periodes met hoge afvoer wel passeerbaar (maar niet voor beekprik)
Wegwerken vismigratieknelpunten Doel? Kleine Hoofdgracht en Grote Nete maximaal vispasseerbaar maken voor de Habitatrichtlijnsoorten Beekpriken Kleine modderkruiper Sommige knelpunten eenvoudig oplosbaar Ontwerper aangesteld voor meer complexe ingrepen Kleine modderkruiper (Vildaphoto) Beekprik (Vildaphoto)
Wegwerken vismigratieknelpunten Sommige knelpunten eenvoudig oplosbaar en/of periodiek Ontwerper aangesteld voor meer complexe ingrepen Knelpunt 70 provinciegrens Knelpunt 30-40 Thv Kasteel De Most Opgelost door omleiding via de vijvers Knelpunten 110-120 sifon Grote Nete onder Kanaal Knelpunt 130 financieringsinstrument Grote Nete LIFE van de opwaarts Kanaal
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 130 Grote Nete Topmolen Drempelpeil: 40.64 mtaw Bodempeil: - opwaarts: 40.11 mtaw - afwaarts: 39.55 mtaw
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 130 Grote Nete Bestaande toestand: opstuwing Grote Nete voor voeding Topmolen via de Zweilingsloop Randvoorwaarden bij ontwerp: behoud opwaarts waterpeil in Grote Nete behoud debiet door Zweilingsloopi.f.v. voeding Topmolen geen wijziging in overstromingsfrequentie in woon- en landbouwgebied eisen voor vismigratie (snelheid en waterhoogte) behoud 3 afwaartse lozingspunten
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 130 Grote Nete Ontworpen toestand: aanleg meander op perceel van provincie behoud bestaande loop Grote Nete (afvoer lozingspunten + functie als bypass) zo natuurlijk mogelijke oplossing, rekening houdende met kostprijs grondafvoer (aanwezigheid zware metalen in ondergrond)
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 130 Grote Nete Huidige bedding te behouden: Lozingspunten bypass Nieuwe meanderende waterloop ±615 m lang brugje
Dwarsprofielen nieuwe waterloop
Wegwerken vismigratieknelpunten Randvoorwaarde: Knelpunt 130 Grote Nete Geen wijziging in overstromingen in woon- en landbouwgebieden t.o.v. de bestaande toestand Bestaande toestand Gemodelleerde overstromingen (simulatie storm sep. 1998) Geen effect ontworpen toestand t.g.v de ingreep
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 130 Grote Nete Voorstel werfweg: bestaande weg naast Zweilingsloop?? Geplande werken: Rooien vegetatie: ± 1 week werk Uitgravingen: ± 3 weken werk 4.500 m³ aan gem. 300 m³/dag Aanleg brug: ±1week werk Opkuis werf: ±1week werk
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht t.h.v. kasteel De Most
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Drempelpeil: 34.95 mtaw Knelpunt Kleine Hoofdgracht Bodempeil: Drempelpeil: 35.35 à 35.65 mtaw Opwaarts van drempels: 34.89 mtaw Afwaarts van drempels: 34.01 mtaw
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Bestaande toestand: vaste drempel en regelbare stuw i.f.v. voeding kasteelvijver Randvoorwaarden bij ontwerp: handhaven opwaarts waterpeil + voeden vijver geen wijziging grondwaterstanden i.f.v. nabijgelegen gebouwen (kasteel) behoud regelbaarheid door eigenaar van kasteel geen wijziging in overstromingsfrequentie eisen voor vismigratie (snelheid en waterhoogte)
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Ontworpen toestand: bestudeerde varianten 1. vispassage doorheen vijver: - technische problemen 2. aanleg van een stenen helling in de waterloop met bypass voor noodafvoer: - terreininname 3. aanleg van een stenen helling in de waterloop met geïntegreerde noodafvoer
Stenen helling noodoverlaat
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Werking noodoverlaat: Niveau wand (noodoverlaat): niveau 5cm hoger tov bestaande drempel niveau 10cm hoger tov aanzet stenen helling Zodra waterpeil het niveau van de wand overschrijdt water stort over de wand en wordt afgevoerd via de Kleine Hoofdgracht Lengte wand: zodanig bepaald dat volledige debiet kan overstorten (zonder waterpeilstijging)
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Grondplan Stenen helling noodoverlaat
Dwarsprofielen bedding Kleine Hoofdgracht Knelpunt Kleine Hoofdgracht Bestaande toestand ontworpen toestand
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Specifiek element bij ontwerp 1. Bijkomende noodafvoer/peilsturing via bestaande overloop (regelbare schuif) naar Mostgracht
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Randvoorwaarde: Geen wijziging in overstromingen in woon- en landbouwgebieden t.o.v. de bestaande toestand Bestaande toestand Gemodelleerde overstromingen (simulatie storm sep. 1998) Geen effect t.g.v de ingreep ontworpen toestand
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 30-40 Kleine Hoofdgracht kasteel De Most Voorstel werfweg: via weg naast Kleine Hoofdgracht Overige werken: op kasteeldomein Geplande werken: Rooien vegetatie: ± 1 week werk Plaatsen damwand + graafwerken ± 1 week werk Aanvulling: ± 2 weken werk Plaatsen nieuwe brug: ± 1 week werk Opkuis werf: ± 1 week werk
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunten 110-120 sifonnering Grote Nete onder kanaal Opwaarts kleine drempel in functie van onderhoud sifon
Knelpunten 110-120 sifonnering Grote Nete onder kanaal Opties 1. Dienst voor de Scheepvaart: balk er uit halen OF Wegwerken vismigratieknelpunten 2. Afwaarts de sifon via stenen helling de drempel aan de opwaartse zijde wegwerken Voorbeeld stenen helling
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 70 Kleine Hoofdgracht ± 40 stroomafwaarts Overmaai(provinciegrens) Voormalige schuifstuw met brugdek Schuiven verwijderd en vervangen door betonplaten Betonplaten met de jaren verzakt Brug niet meer gebruikt Permanent vismigratieknelpunt
Wegwerken vismigratieknelpunten Knelpunt 70 Kleine Hoofdgracht Brug + stuw afbreken Vervangen door 4 V-trappen (damwandplanken met steenbestorting) Aandachtspunt: behouden van huidig waterpeil 15m 15m 15m 10m Onderdoorgang baan (provinciegrens) 38,51mTAW afw VMKP070 38,59mTAW 55m 38,67mTAW 38,75mTAW
Wegwerken vismigratieknelpunten Verdere planning en timing Bouwvergunning aanvragen Indiening: jan 2015 Bouwvergunning: voorjaar 2015 Aanstelling aannemer na verkrijgen bouwvergunning Werken: vanaf nazomer 2015
Ecohydrologische studie Doel? Grondig inzicht verwerven in het eco-hydrologisch functioneren van De Most Formuleren van hydrologische herstelmaatregelen ifvnatura 2000 habitats Wat? Inventarisatie: grond- en oppervlaktewatermonitoring, kartering van de detailhydrografie Updaten van bestaande oppervlaktewaterkwantiteitsmodel Opmaak van een grondwatermodel Ecohydrologische analyse
Ecohydrologische studie Input voor diverse acties van het project Opmaak MER-ontheffingsdossiers Saneren vismigratieknelpunten op Kleine Hoofdgracht en Grote Nete Uitvoering hydrologisch herstelbeheer Algemene wetenschappelijke monitoring
Ecohydrologische studie Grond- en oppervlaktewatermonitoring Uitbreiding bestaande grond- en oppervlaktewatermeetnet Monitoring waterpeilen Meetfrequentie: 1x om de 14 dagen (afgestemd op monitoring in de Vennen Natuurpunt) Nieuw meetnet operationeel sinds jan. 2013 Bestaande peilbuizen sinds 2006 Monitoring waterkwaliteit Twee staalnamecampagnes Voorjaar (juni) 2013 Najaar (oktober) 2013
Ecohydrologische studie Uitbouw grond- en oppervlaktewatermeetnet Meetnet De Vennen Natuurpunt Meetnet Most-Keiheuvel ANB
Ecohydrologische studie Uitbouw grond- en oppervlaktewatermeetnet peilbuis Sinds 2006 oppervlaktewatermeetpunt
Ecohydrologische studie Monitoring grondwaterdynamiek Verwerking waterpeilmetingen Statistisch (min, max, gemiddelde) Grafisch (tijdsreeksen, dwarsprofielcurven en overschrijdingscurven) Analyse Zeer stabiele grondwatersituatie Peilschommeling op jaarbasis < 0.5m Zeer ondiepe grondwaterstanden: max 0.4mmv Zeer sterke grondwatervoeding Duurcurven peilbuis 1 (centraal in De Most) grondwaterdiepte (m-mv) 0.00-0.10-0.20-0.30-0.40-0.50 pb1_2006 pb1_2007 pb1_2008 pb1_2009 pb1_2010 pb1_2011 pb1_2012 pb1_2013 0 20 40 60 80 100 % van de tijd
Ecohydrologische studie Monitoring grondwaterdynamiek Verwerking waterpeilmetingen Statistisch (min, max, gemiddelde) Grafisch (tijdsreeksen, dwarsprofielcurven en overschrijdingscurven) Analyse Zeer duidelijke gradiënt Pb3 en 4: tussen Grote en Kleine Hoofdgracht Pb10: ten noorden van de Kleine Hoofdgracht (Mostdepressie) Pb8 en 9: overgangszone Pb11: Keiheuvel Tijdsreeks centrale meetraai Most-Keiheuvel grondwaterdiepte (m-mv) pb3 pb4 pb10 pb9 pb8 pb11 0.25 0.00-0.25-0.50-0.75-1.00-1.25-1.50-1.75-2.00-2.25-2.50-2.75-3.00 1/01/ 2013 17/03/2013 31/05/2013 14/08/2013 28/10/2013 11/01/2014
Ecohydrologische studie Monitoring grondwaterdynamiek Verwerking waterpeilmetingen Statistisch (min, max, gemiddelde) Grafisch (tijdsreeksen en overschrijdingscurven) Dwarsprofiel centrale meetraai Most-Keiheuvel Analyse Zeer duidelijke gradiënt Mostdepressie Effect Grote Hoofgracht op grondwater: zeer beperkt hoogte (mtaw) 39.00 38.50 38.00 37.50 37.00 36.50 Z GHG Mostgracht maaiveld LG GG HG KHG Pelterweg N 1.5m 36.00 35.50-375 -300-225 -150-75 0 75 150 225 300 375 afstand tot de Kleine Hoofdgracht (m)
Ecohydrologische studie Monitoring waterkwaliteit Verwerking waterkwaliteitsmetingen Toetsing aan milieukwaliteitsnormen Grafisch (~ecohydrologie) datum: 10/06/2013 milieukwaliteitsn orm Kleine hoofdgracht Kleine hoofdgracht Grote Hoofdgracht Grote Hoofdgracht Mostgracht Parameter kleine beek Kempen (BkK) Eenheid MOSS01x MOSS02x MOSS03x MOSS04x MOSS05x ph [5,5-8,5] 7 6.8 6.9 6.8 6.6 EC (20 C) 600 µs/cm 221 204 289 317 164 opgeloste zuurstof 6 mg/l 7.3 8.4 5.6 7 7.1 opgeloste zuurstof max 120 % 69 82 53 65 65 chloride 120 mg/l 20 20 24 31 14 sulfaat 90 mg/l 35 34 31 49 24 orthofosfaat 0.07 mgp/l 0,05* 0,05* 0,05* 0,05* 0,05* nitraat 10 mgn/l 1.2 1.1 0.17 0.1 0.38 Oppervlaktewater: neutraal - basisch milieukwaliteitsnorm achtergrond-niveau drempelwaarde datum staalname 10/06/2013 10/06/2013 10/06/2013 10/06/2013 Parameter Gwkwaliteits-norm CKS_0200_GWL_1 CKS_0200_GWL_1 Eenheid pb9 pb10 pb11 pb12 Grondwater: matig - zwak zuur ph [5,0-8,5] [4,8-7,2] 5.6 5.3 5 4.7 EC (20 C) 1600 900 1250 µs/cm 80 221 56 92 chloride 250 80 165 mg/l 8 26 7 9 sulfaat 250 220 235 mg/l 12 52 8 24 calcium 270 130 mg/l 9 10.8 4.3 1.7 magnesium 50 16 mg/l 1 2.8 1 1 natrium 150 42 mg/l 4 13.3 3.6 5.6 kalium 12 16 16 mg/l 3.1 1.7 1.2 1.4 ijzer 20 50 0.29 22.70 0.05 0.05 nitraat 50 50 mgn/l 0.8 0.5 8.4 0.8 nitriet 0.1 mgn/l 0.02 0.09 0.02 0.02 ammonium 0.5 1 0.08 mgn/l 0,1* 0.3 0.1 0.1 fosfaat 1.34 2.2 2.2 mgp/l 1.04 0.41 0.2 0.2
Ecohydrologische studie detailhydrografie toestand nov. 2013 Kartering detailhydrografie Mostdepressie Inzicht in detailafwatering Effect van ingrepen inschatten
Ecohydrologische studie Updaten oppervlaktewatermodel Wegwerken vismigratieknelpunten Kleine Hoofdgracht en Grote Nete Input voor de ontwerpvarianten Effectanalyse (~ potentiële wijziging in overstromingsregime) van het ontwerp MERontheffing
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Puntwaarnemingen (meetnet) vlakdekkend vertalen Effectinschatting hydrologische herstelmaatregelen Opbouw Regionaal model Focus: De Most Dimensies (bxh): 6.9 x 4.3 km (29.67 km²) Tijdsonafhankelijk zeer stabiele grondwatersituatie
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Opbouw - Inputgegevens Modellagen Geologisch 3D-model Databank Ondergrond Vlaanderen (DOV) + model VITO (2011) 5 lagen: +52 mtaw -205 mtaw Maaiveld: Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen Basis: Boomse Klei Waarom tot op Boomse Klei? Bovenliggende lagen niet volledig hydrologisch gescheiden Grondwaterwinningen op verschillende diepte
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Opbouw Inputgegevens Hydraulische karakteristieken (doorlatendheid!) gecalibreerd model VITO (wijk Bankei, 2011) Grondwaterwinningen (vergund, DOV): # 20 Onttrekking min max Diepte (mtaw) 12-185 Volume (m³/dag) 2 30 Waterlopen: monitoringsgegevens + oppervlaktewatermodel
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Opbouw: concept Randvoorwaarde: vaste stijghoogte grondwaterwinnning waterlopen Kanaal van Beverlo
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Modelcalibratie: Fit gemeten versus berekende grondwaterstanden Beperkte onderschatting De Keiheuvel Beperkte overschatting De Vennen Goede spreiding De Most Overgang Most-Keiheuvel
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Modeloutput: Grondwaterstijghoogte Grondwaterstroming/voeding: NO ZW Invloed Kanaal op grondwatervoeding: zeer lokaal ~ grondwaterchemie Invloed waterlopen: zeer lokaal Invloed grondwateronttrekkingen op ondiepe grondwatertafel: zeer beperkt Stijghoogte (mtaw) modellaag 1
Ecohydrologische studie Opmaak grondwatermodel Modeloutput: Grondwaterdiepte Reliëf = hydrologische gradiënt
Ecohydrologische studie To Do: Echydrologische analyse Hydrologie (standplaats) ~ ecologie (vegetatie) Tussentijds besluit: geen ingrepen op waterlopen 2 e cat i.f.v. vegetatie Te evalueren: ingrepen in detailhydrografie i.f.v. potenties voor broekbos (Europees habitattype 91 E 0)
VRAGEN? MEER INFO www.life-most-keiheuvel.be