Hervorming Minimabeleid 2016-2020 Gemeente Borger-Odoorn Afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling November 2015
Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 2. Inkomens- en vermogensgrens 5 3. Draagkracht 6 4. Vorm voorzieningen 7 5. Positie jeugdsportfonds en jeugdcultuurfonds 9 6. Witgoedregeling 9 7. Extra Bijstand 65+ 10 8. Aanvraagperiode minimavoorziening 10 9. Juridisch 11 10. Financieel 11 1. Inleiding Er zijn meerdere ontwikkelingen en aanleidingen om het minimabeleid te hervormen. Een heel belangrijke is de invoering van de Participatiewet op 1 januari 2015. Ook is er een ontwikkeling in de bijzondere bijstand te zien: van categoriale bijzondere bijstand naar individuele bijzondere bijstand. Van aannemelijke kosten naar daadwerkelijk gemaakte kosten, oftewel maatwerk. Gemeenten moeten meer op individueel niveau bekijken hoe mensen kunnen meedoen in de samenleving. De gemeente heeft hiervoor beleid opgesteld: de kadernota sociaal domein 2012-2016 eedoe aa e oge e het eleidspla so iaal do ei - de ge ee te als nuchtere noaber' met als kernbegrippen zelfregie, eigen kracht, eigen inzet en eigen verantwoordelijkheid. In het regenboogmodel is deze visie gevisualiseerd. Belangrijk is dat juist mensen met een laag inkomen en vermogen (minima) deel kunnen nemen aan de samenleving. Daarnaast is het besluit tot de implementatie van de webwinkel voor minima een belangrijke aanleiding om het minimabeleid te vernieuwen. De webwinkel moet tot een klantgerichter minimabeleid leiden: een zeer toegankelijke en duidelijke webwinkel is van groot belang. Speciale aandacht wordt bij de implementatie van de webwinkel besteed aan digibetisme en laaggeletterdheid. Minima krijgen keuzevrijheid in de besteding van hun budget. De webwinkel moet ervoor zorgen dat de maatschappelijke participatie van mensen met een laag inkomen en vermogen groter wordt. Voorstellen Het minimabeleid dateert uit 2007 en heeft een update nodig. Er zijn veel minimaregelingen en verschillende aanvraagprocedures. Overlap en dubbel werk moet zoveel mogelijk worden vermeden. Het minimabeleid kan duidelijker en overzichtelijker. We willen toe naar een integraal minimabeleid. De gemeente en ook het minimabeleid moet met de tijd mee, inspelend op de ontwikkelingen. Verandering van het minimabeleid is noodzakelijk om toekomstbestendig te zijn. De komst van de webwinkel speelt hierin een belangrijke rol. 2
Door het vereenvoudigen van de regelingen kunnen minima beter bereikt worden. Dit moet ertoe leiden dat meer mensen die het nodig hebben ervan gebruik maken. Ook voor de gemeente biedt de hervorming van het minimabeleid voordelen: minder uitvoeringskosten en een effectievere besteding van de middelen. Versoberen of bezuinigen zijn niet de doelen van de hervorming van het minimabeleid. In deze beleidsnota worden voorstellen gedaan om het minimabeleid te hervormen per 1 april 2016. Ter vergelijking is er gekeken naar de gemeenten Coevorden en Emmen omdat hiermee in BOCE-verband wordt samengewerkt. Doelstelling Het minimabeleid heeft twee doelstellingen. De eerste is het bevorderen van de maatschappelijke participatie van minima. De tweede doelstelling is het ondersteunen van minima. Doelgroep Inwoners (kinderen en volwassenen) uit de gemeente Borger-Odoorn met een laag inkomen en laag vermogen zijn de doelgroep. De doelgroep is dus breder dan mensen met een bijstandsuitkering (ongeveer 500 personen). Ook mensen met een AOW, WW- of WIAuitkering en mensen met lage inkomsten uit arbeid (loon) of eigen onderneming kunnen tot de doelgroep behoren. Niet tot de doelgroep behoren dege e die als stude e de i de zi a de Wet Studiefinanciering 2000 (WSF) worden aangemerkt. Schatting doelgroep Borger-Odoorn telt 10.955 huishoudens met een gemiddelde grootte van 2,3 gezinsleden. 35% van de huishoudens hebben kinderen en 39% van de huishoudens hebben geen kinderen. De resterende 26% betreft 1-persoonshuishoudens (CBS, 2015). Ongeveer 300 huishoudens in de gemeente Borger-Odoorn maken op dit moment gebruik van één of meerdere minimavoorzieningen. Ongeveer 180 kinderen worden bereikt. 3
Minimavoorzieningen In onderstaande tabel staat een overzicht van de huidige minimavoorzieningen in de gemeente Borger-Odoorn. De inkomensgrens is niet voor alle minimavoorzieningen hetzelfde. Sommige minimavoorzieningen, zoals de individuele inkomenstoeslag (voorheen langdurigheidstoeslag) en de individuele studietoeslag, zijn recentelijk in samenwerking met andere gemeenten vastgesteld. Minimavoorziening Inkomensgrens Bedrag 1. Bijzondere Bijstand (boven de van toepassing zijnde bijstandsnorm) Variabel 2. Fonds Maatschappelijke Participatie pe pe soo (per gezinslid) per jaar 3. Witgoedregeling pe jaa per huishouden 4. Startpakket voortgezet onderwijs (VO) pe ki d bij overgang van basisschool naar VO 5. Computervergoeding pe jaa pe huishouden voor een kind van 12 t/m 17 jaar 6. Internetabonnement pe aa d x = per jaar per huishouden voor een kind van 12 t/m 17 jaar 7. Jeugdsportfonds 8. Jeugdcultuurfonds 9. Individuele inkomenstoeslag 100% alleenstaande, allee staa de oude, 544 gehuwden 10. Individuele studietoeslag 100%. pe zes aa de 11. Extra Bijstand 65+ alleenstaande., pe maand en samenwonenden., allee staa de, gehuwden 12. Collectieve zorgverzekering 110% Variabel 13. Kwijtschelding lokale lasten 100% Variabel Het Sociaal Team helpt daarnaast mensen om schulden te voorkomen en om schulden aan te pakken (integrale intake schulddienstverlening). Afhankelijk van de aard van de problematiek kan de Gemeentelijke Kredietbank het verder oppakken. 4
Hieronder volgt een overzicht van het gebruik per minimavoorziening en de gemeentelijke uitgaven eraan. Gebruik minimavoorzieningen 2014 Borger-Odoorn Minimavoorziening Aantal huishoudens Kosten in Bijzondere bijstand (totaal) 237 433.184 Fonds Maatschappelijke Participatie 285 68.835 Witgoedregeling 90 39.690 Startpakket voortgezet onderwijs 15 8.741 Computervergoeding 19 8.458 Internetabonnement 25 3.158 Individuele inkomenstoeslag 147 36.329 Extra bijstand 65+ 57 12.851 Collectieve zorgverzekering 297 14.754 2. Inkomens- en vermogensgrens In de gemeente Borger-Odoorn geldt nu voor de minimavoorzieningen een inkomensgrens a o e de a toepassi g zij de ijsta ds o ex lusief aka tietoeslag. Daarnaast geldt nu een vermogensgrens volgens artikel 34 van de Participatiewet. Dit betekent. voor alleenstaande en. voor een alleenstaande ouder of sa e o e d. Ge ee telijk eleid is o de aa de a ee auto o e de.,- tot het vermogen te rekenen. Coevorden en Emmen hebben allebei een inkomensgrens van 110% van de toepasselijke bijstandsnorm. Borger-Odoorn wijkt in het huidige beleid hiervan af met een absolute in plaats van relatieve inkomensgrens en met de hoogte van de inkomensgrens. Wat betekent dit concreet? Onderstaande bedragen zijn gebaseerd op de landelijke normen per 1 juli 2015, exclusief vakantietoeslag. Deze normen worden halfjaarlijks aangepast. Alleenstaande of alleenstaande ouder 21 tot 65 jaar Inkomensgrens 100% 110% +180 120% 130% netto per maand 914,50 1.005,95 1.094,50 1.097,40 1.188,85 Samenwonend of gehuwd 21 tot 65 jaar Inkomensgrens 100% 110% +180 120% 130% netto per maand 1.306,42 1.437,06 1.486,42 1.567,70 1.698,35 5
Als er gekozen zou worden voor een inkomensgrens van 120% kunnen er meer mensen bereikt worden en wordt er voorkomen dat mensen er op achteruit gaan. Als er gekozen zou worden voor een inkomensgrens van 110% gaan vooral alleenstaanden/alleenstaande ouders er op achteruit ten aanzien van de huidige situatie. Een deel van hen heeft dan geen recht meer op de minimavoorzieningen. Ook het bereik van de groep samenwonenden/gehuwden wordt kleiner. Voor alleenstaanden/alleenstaande ouders zit de 120%-inkomensgrens dicht in de buurt van de huidige +180-inkomensgrens (grijs gearceerd). Voor samenwonenden/gehuwden is het e s hil,. Voo al de g oep sa e o e d/gehu d o dt da kzij deze e ui i g dus groter. De verruiming van de inkomensgrens levert naar schatting een extra bereik op van 20 huishoudens. Kiezen voor een relatieve inkomensgrens in plaats van de huidige absolute heeft als voordeel dat een relatieve inkomensgrens automatisch geïndexeerd wordt. o dt door inflatie steeds minder waard. Het werken met een percentage is bovendien handiger voor de uitvoering. Omliggende gemeenten werken ook met een relatieve inkomensgrens. Voorstel 1: de inkomensgrens verruimen naar 120% van de toepasselijke bijstandsnorm. Op dit voorstel gelden drie uitzonderingen: de individuele inkomenstoeslag, de individuele studietoeslag en de kwijtschelding lokale lasten. Hiervoor zijn aparte afspraken gemaakt en blijft de inkomensgrens van 100% gelden. De inkomensgrens van het bijzondere bijstandsbeleid zal wijzigen naar 120%, het bijzondere bijstandsbeleid zal inhoudelijk niet veranderen. 6
3. Draagkracht De gemeente Borger-Odoorn hanteert nu een draagkrachtberekening. Mensen met een inkomen iets boven de inkomensgrens kunnen hierdoor aanspraak maken op een gedeelte van de minimavoorziening. Emmen hanteert ook een draagkrachtberekening, Coevorden niet. De draagkracht wordt als volgt berekend: Stap 1: 35% van 1 ste x aa de is per jaar. Stap 2: 50% van het resterend bedrag x 12 maanden is X. Stap 3: 210 + X = de draagkracht per jaar De draagkrachtberekening is een ingewikkelde berekening en moeilijk uit te leggen aan de klant. Voor minimavoorzieningen, zoals het Fond Maatschappelijke Participatie, vindt deze berekening bovendien in de praktijk maar 5 tot 10 keer per jaar plaats. Een harde inkomensgrens is duidelijker voor de klant en het scheelt veel tijd voor de uitvoering. Bovendien is de doelgroep al groter geworden door de verruiming van de inkomensgrens. Voorstel 2: geen draagkrachtberekening meer hanteren. Op de inkomensgrens van de gemeente Borger-Odoorn bestaan in de bijzondere bijstand enkele uitzonderingen voor bepaalde kostensoorten. Voor deze kostensoorten geldt een inkomensgrens van 100%. Voorstel is om dit niet te veranderen. Dit gaat over de volgende kostensoorten: - Beschermingsbewind, inclusief opstart- en griffiekosten (1-1-2015) - Woonkostentoeslag - Eigen bijdrage kinderopvang 4. Vorm voorzieningen Een vermindering van het aantal voorzieningen is belangrijk omdat het de komst van de webwinkel mogelijk maakt. Voorgesteld wordt te vereenvoudigingen naar twee voorzieningen: een voorziening voor de jeugd en een voorziening voor volwassenen. Bij elke voorziening hoort een bepaald budget. De doelgroep heeft in de webwinkel de vrijheid waaraan ze dit budget besteden. Dit kan dus bijvoorbeeld besteed worden aan een computer/laptop, de ouderbijdrage, de dierentuin, een fiets, kleding, een muziekinstrument en de contributie van de voetbalvereniging. Het budget is heel het kalenderjaar te besteden. Is het budget voor 31 december van dat jaar niet opgemaakt, dan vervalt het bedrag. Eén maand van tevoren wordt een herinneringsmail verstuurd. 1. Jeugd: - asiss hool: 350 per kind per jaar - oo tgezet o de ijs: 500 per jongere per jaar 7
Ouders van schoolgaande kinderen van 4 tot 18 jaar krijgen het budget ter besteding in de e i kel. Voo ki de e die aa de asiss hool gaa is de jaa lijkse ijd age e oo jo ge e die aa het oo tgezet o de ijs gaa. Hoe ee ki de e er zijn, hoe hoger het budget zal zijn. In het huidige beleid krijgt de doelgroep alleen bij de overstap van een kind van de asiss hool aa het oo tgezet o de ijs ee ext a ijd age,-). Het voorstel is nu om de bijdrage elk jaar van de basisschool en het voortgezet onderwijs te geven. Ouders kunnen zo gedurende de gehele schoolperiode van hun kind op financiële ondersteuning rekenen. In het huidige beleid wordt niet gekeken of het kind op de basisschool of op het voortgezet onderwijs zit. Het voortgezet onderwijs vraagt elk jaar om relatief hoge uitgaven, niet alleen in het eerste jaar. Schoolboeken zijn weliswaar gratis in het voortgezet onderwijs, maar er zijn meer zaken nodig: schriften, rekenmachines, woordenboeken, gymkleding etc. Ook is er de ouderbijdrage en de bijdrage voor excursies en schoolreisjes.. Vol asse e : per jaar per gezinslid van 18 jaar en ouder. Volwassenen krijgen het budget ter besteding naar keuze in de webwinkel. Ter vergelijking: Emmen heeft twee regelingen gericht op de participatie van de minima. De eerste is de pa ti ipatie egeli g ki de e asiss hool,- e oo tgezet o de ijs,-) en de tweede is de stimuleringsregeling volwassenen,- per gezinslid van 18 jaar en ouder). Klanten krijgen dit bedrag als tegoed in de webshop. De gemeente Coevorden heeft in 2010 het armoedebeleid herzien en geïntegreerd in één regeling: de Doe-Mee-Pas. De Doe-Mee-Pas is een pas waarmee kinderen, jongeren en 65-plussers gratis lid kunnen worden van één of meerdere sport- of culturele verenigingen. De enige voorwaarde voor het gebruik van deze pas is dat de gebruiker een inkomen heeft rond het sociaal minimum. Het gemiddelde bedrag per pas is,-. Voorstel 3: vereenvoudiging van het aantal voorzieningen naar een voorziening voor de jeugd en voor volwassenen. Situatie Huidig Nieuw Volwassen met 1 kind (op VO) pe jaa Volwassene met 1 kind (basisschool) 600 per jaar Volwassene met 1 kind (naar VO). 750 per jaar Alleenstaande pe jaa Volwassene met twee kinderen (1 naar VO en 1 basisschool)..100 per jaar Volwassene met twee kinderen (2 VO).250 per jaar Volwassene met twee kinderen (2 basisschool) per jaar 8
5. Positie jeugdsportfonds en jeugdcultuurfonds Het Jeugdsportfonds en het Jeugdcultuurfonds zien we als onderdeel van het minimabeleid, ondanks dat deze voorzieningen worden uitgevoerd door externe partijen. Via een intermediair kan een aanvraag ingediend worden. Als deze wordt goedgekeurd betaalt het Jeugdsportfonds de contributie en in bepaalde gevallen sportattributen. Het Jeugdcultuurfonds betaalt dan het lidmaatschap, muziekinstrument of de kleding. De bijdrage van het Jeugdsportfonds is maximaal per kind per jaar en het Jeugdcultuurfonds maximaal 425 per kind per jaar. Het is een extra bijdrage die van harte welkom is bij de doelgroep. Het Jeugdsportfonds kreeg in 2015 een subsidie van de gemeente van.,- en het Jeugdcultuurfonds.,-. De subsidie voor 2016 is nog niet bekend omdat dit afhankelijk is van de realisatie 2015 en de verwachting voor 2016. Deze aanvraag moet nog worden ingediend. Naast subsidie van de gemeente, krijgen deze fondsen ook financiële ondersteuning van bedrijven en particulieren e.d. 6. Witgoedregeling Minima kunnen om de ijf jaa krijgen voor witgoed. In 2014 hebben 90 mensen van de witgoedregeling gebruik gemaakt. Afgevraagd kan worden of deze regeling nog wel van deze tijd is. Dit kan anders, er zijn meerdere opties. Het is mogelijk om witgoed onder te brengen in een apart gedeelte van de webwinkel. Wasmachines, koelkasten e.d. passen echter niet binnen de gedachte van de webwinkel: maatschappelijke participatie. De gemeente Coevorden en Emmen kennen geen witgoedregeling. Het vervangen van een koelkast of wasmachine is weliswaar een grote, maar normale uitgave. In de bijstand valt dit onder de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan en hiervoor krijgt men de algemene bijstandsuitkering. Aan bijstandsverlening ligt het uitgangspunt ten grondslag dat het normbedrag, bedoeld voor de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan, in beginsel toereikend is. Het is dus de bedoeling dat bijstandsgerechtigden sparen voor grote uitgaven zoals witgoed. Witgoed zou dus uit de algemene bijstandsuitkering en eventuele toeslagen (bijvoorbeeld individuele inkomenstoeslag) betaald kunnen worden. Dit komt overeen met het bijzondere bijstandsbeleid van de gemeente Borger-Odoorn. Hierin staat dat men voor noodzakelijke duurzame gebruikersgoederen geacht wordt te sparen of een lening af te sluiten. Bijzondere bijstand voor duurzame gebruiksgoederen is alleen mogelijk in de vorm van een lening bij de Gemeentelijke Kredietbank of een commerciële bank. We beseffen echter dat het betalen van witgoed uit de algemene bijstandsuitkering voor sommigen moeilijk is, maar er zijn andere voorzieningen. De ruilgoederenbank is bijvoorbeeld een mogelijkheid. Sommige tweedehands wasmachines zijn nog goed bruikbaar. 9
Het werken met het regenboogmodel is hier goed van toepassing. Voor witgoed zou er eerst gekeken kunnen worden naar het sociaal netwerk. Dit is de eerste boog: zelfregie. Dan naar algemene voorzieningen, dit is de tweede boog (bijvoorbeeld de ruilgoederenbank). Vervolgens naar collectieve voorzieningen, de derde boog van het model. Biedt dit geen uitkomst dan blijft een maatwerkvoorziening mogelijk als de noodzaak aanwezig is. Dit hangt van het individuele geval af en is de laatste boog van het regenboogmodel. Het sociaal team speelt hierin een belangrijke rol. Voorstel 4: afschaffen witgoedregeling. 7. Extra Bijstand 65+ In 2014 hebben 57 mensen extra bijstand 65+ gekregen. Alleenstaanden krijgen en gehuwden. Ouderen ontvangen deze automatisch omdat ze vanwege hun leeftijd vaak extra kosten zouden hebben. Er gelden voor deze regeling andere inkomensgrenzen: allee staa de., pe aa d e sa e o e de., pe aa d. Deze regeling past niet helemaal in de gedachte van de Participatiewet. Het zijn namelijk aannemelijke kosten voor een bepaalde groep (ouderen). Gemeenten mogen geen categoriale bijzondere bijstand meer verstrekken, er mag alleen nog bijstand verstrekt worden op basis van werkelijk gemaakte kosten (bewijsstukken). Een optie is om de extra bijstand aan ouderen op een aanvraag mogelijk te maken in de webwinkel. Deze voorziening past echter niet binnen de doelstelling van de webwinkel om minima te laten meedoen. Ouderen met een laag inkomen en vermogen kunnen natuurlijk wel het budget (van volwassenen) krijgen ter besteding in de webwinkel. Ook hier geldt het werken volgens het regenboogmodel en speelt het sociaal team een belangrijke rol. Het sociaal team heeft goed zicht op wat iemand nog wel kan en hoe iemand het beste geholpen kan worden. Dit moet op individueel niveau bekeken worden. Het sociaal team kan, kortom, maatwerk leveren. Voorstel 5: geen extra bijstand meer verstrekken aan 65-plussers. 8. Aanvraagperiode minima voorziening Het startpakket kent nu als aanvraagperiode juli-december. De aanvraag voor de andere minimavoorzieningen is heel het kalenderjaar mogelijk. Eén aanvraagperiode voor alle minimavoorzieningen is duidelijker en klantvriendelijker. Voorstel 6: aanvraag van een minimavoorziening heel het kalenderjaar mogelijk maken. 10
9. Juridisch Uit de voorstellen in deze nota volgt dat de volgende voorzieningen worden hervormd tot één voorziening voor de jeugd en volwassenen: - Fonds Maatschappelijke Participatie - Startpakket voortgezet onderwijs - Computervergoeding - Internetabonnement De nota hervorming minimabeleid 2016-2020 zal door de raad moeten worden vastgesteld. De ingangsdatum van het hervormde minimabeleid is 1 april 2016. De verordening Fonds Maatschappelijke Participatie 2008 en de verordening startpakket voortgezet onderwijs 2008 zullen door de raad per 1 april 2016 ingetrokken moeten worden. De witgoedregeling, de extra bijstand 65-plussers, de computervergoeding en het internetabonnement vervallen ook per 1 april 2016. 10. Financieel In de begroting bestaat het minimabeleid uit diverse voorzieningen: bijzondere bijstand, Fonds maatschappelijke participatie (Fmp), schulddienstverlening en kwijtschelding lokale lasten. De voorstellen in deze nota hebben betrekking op de budgetten bijzondere bijstand en het Fmp. Een deel van deze voorzieningen wordt hervormd en via de webwinkel aangeboden. Financieel gezien zijn er twee consequenties: door de verruiming van de inkomensgrens en door het aanbieden van de voorzieningen via de webwinkel wordt het bereik naar verwachting groter en het ruimere beleid kost extra geld. In de programmabegroting staan de volgende ramingen: Voorziening Begroting 2015 Begroting 2014 Werkelijk 2014 structureel Bijzonder bijstand 408.628 414.420 483.180 Fmp 40.000 40.000 68.835 Wctg 300.000 - - Telling structureel 748.628 454.420 552.015 incidenteel Klijnsmagelden 32.551 79.551 Koopkrachtreparatie - 91.237 Telling incidenteel 32.551 170.788 0 Totaal 781.179 625.208 552.015 11
9.1 Met betrekking tot de webwinkel De begroting 2016 voor de webwinkel is gebaseerd op een situatie met optimaal bereik (300 huishoudens). De om te vormen voorzieningen met bijbehorende bedragen zijn als volgt: Voorziening Werkelijk Webwinkel Toename 2014 2016 lasten Fmp 68.835 Computervergoeding 8.458 Internetabonnement 3.158 Startpakket Vo 8.741 192.750 Extra bijstand 65+ 12.851 Witgoedregeling 39.690 Totaal 141.733 192.750 51.017 Financieel: De e a hti g is dus, dat doo deze ijzigi g de laste et 51.017 toenemen. 9.2. Met betrekking tot het extra bereik Dankzij de verruiming van de inkomensgrens worden er naar verwachting 20 huishoudens extra bereikt. Dit geldt voor de minimavoorziening in de webwinkel, collectieve zorgverzekering, jeugdsportfonds en jeugdcultuurfonds. Financieel: De e a hti g is dat de laste a dit ext a e eik. zulle zij. 9.3. Financiële consequenties De totale fi a iële o se ue ties ko e uit op. +. = 69.867. De dekking hiervan past binnen het budget voor de bijzondere bijstand. De ervaring leert, dat het ingeschatte totale bereik achteraf tegenvalt (dus minder daadwerkelijk bereik dan de begrote 320 huishoudens). Als we kijken naar de afgelopen drie jaren, blijkt er enige ruimte in het budget voor de bijzondere bijstand te zitten. Budget bijramen is op dit moment niet noodzakelijk. 12