Slachtoffers bevrijden met hydraulisch gereedschap Oefenkaart 112B Slachtoffers bevrijden met hydraulisch gereedschap Lesstof Leerboek Manschap A, Technische Hulpverlening Deel B-3 Verkeersongevallen met personenauto's (par. 3 Toegang verschaffen tot personenauto's) Deel C-2 Hydraulische redgereedschappen Leerboek Manschap A, Levensreddend handelen Deel C-2 Beoordeling toestand slachtoffer volgens ABCDE methode Overige bronnen Landelijk protocol levensreddend handelen door de brandweer: 5.3.1 Eigen veiligheid bij THV Inleiding Tijdens een inzet waarbij de brandweer technische hulp verleent, wordt in een vaste volgorde een aantal stappen doorlopen. In de achtergrondinformatie bij 111A (Risico's bij THV signaleren) is al gesproken over veiligheid en werkcirkels. In de achtergrondinformatie bij 112A (Slachtoffers bevrijden bij een verkeersongeval) zijn de werkvolgorde, de stabilisatie, het beschermen van het slachtoffer en het werken met glas behandeld. Het daadwerkelijke bevrijden van het slachtoffer met behulp van hydraulisch gereedschap wordt in deze achtergrondinformatie bij oefenkaart 112B behandeld. We raden u aan om bij deze oefening ook de achtergrondinformatie van 111A en 112A te gebruiken. 1. Slachtoffer bevrijden Het bevrijden van het slachtoffer vindt plaats nadat het voertuig is gestabiliseerd en alle veiligheidsmaatregelen zijn genomen om het slachtoffer en de hulpverleners zo min mogelijk risico te laten lopen. Methoden Bij het bevrijden van een bekneld slachtoffer wordt de auto eigenlijk van het slachtoffer afgepeld. Zo kan het slachtoffer blijven zitten tot de bevrijding en daarna zo voorzichtig mogelijk uit het voertuig worden gehaald. Hierna worden drie methoden beschreven die gebruikt worden bij het bevrijden van een slachtoffer: weghalen van een deur, weghalen van het dak en het maken van een 'derde deur'. Hierbij is het van belang een eenduidige aanduiding van de stijlen van een personenauto te hanteren. Het plaatje hieronder geeft de locatie van de A, B en C stijl aan. Een stationwagen heeft vaak nog een vierde stijl (achter de C-stijl) genaamd de D- stijl. NVBR/NIFV Oefenbank Brandweer - 19 oktober 2008 112B Achtergrondinformatie sluit zoveel mogelijk aan bij de leerstof voor de initiële 1
Verwijderen van een deur Voordat een deur verwijderd kan worden, moet eerst ruimte worden gemaakt om de scharnieren en het plaatmateriaal door te kunnen knippen. Er zijn drie manieren om die ruimte te maken: Manier 1: samenknijpen spatbord Manier 2: spreider achter voorkant deur plaatsen Manier 3: spreider in raamopening en eventueel doorknippen. Het kan voorkomen dat een auto is uitgerust met schuifdeuren. Dan is het zaak om eerst met de spreider ruimte te maken door hoekjes van de deur om te vouwen en dan met de schaar de steun door te knippen waarmee de deur in de geleiderol zit. Verwijderen van het dak Knip de A-stijl en de B-stijl door, Knip vervolgens het dak vlak voor de C-stijl aan beide kanten in, Vouw het dak om. Derde deur maken Bij een tweedeurspersonenauto is het noodzakelijk om een 'derde deur' te maken als het slachtoffer zich op de achterbank bevindt. Ga als volgt te werk: Maak de bekleding aan de binnenkant naast het slachtoffer los om goed zicht te hebben. Knip met de schaar de zijkant ter hoogte van de achterbank van de auto horizontaal in (net boven de onderbalk). Knip de zijkant verticaal in. Vouw de 'deur' naar buiten, gebruik eventueel een spreider en knip daarna de laatste vastzittende delen weg. Horizontaal knippen Verticaal knippen Derde deur is verwijderd 2
2. Hydraulisch gereedschap Hydraulische gereedschappen, zoals rammen, spreiders en scharen, worden gebruikt bij werkzaamheden waarbij met grote kracht delen uit elkaar moeten worden geperst, doorgeknipt, losgetrokken of verplaatst moeten worden. Dit redgereedschap bestaat uit: een pomp, die gereedschappen kan aandrijven op basis van druk op vloeistoffen. Er zijn pompen met een verbrandingsmotor of een elektromotor en hand- en voetpompen, gereedschappen die aangesloten kunnen worden op een pomp. Bediening, enkele algemene aandachtspunten zijn: 1. Controleer of de ontlastklep van de pomp dichtstaat. 2. Zet de eventueel aanwezige keuzeklep in de neutrale stand, of schakel de pomp uit. Dit hoeft echter alleen als de omstandigheden dat vereisen. Als gereedschap niet gebruikt wordt, is het niet altijd nodig om de keuzeklep in de neutrale stand te zetten. 3. Koppel de slangleiding aan de pomp en het gereedschap volgens de gebruiksaanwijzing 4. Voorkom dat er vuil of stof in de koppelingen komt. Dit kan het hydraulisch systeem beschadigen, waardoor er kans op lekkages ontstaat. Koppel het gereedschap op één van de volgende manieren: Leg een doek, deken, plastic folie of iets dergelijks op de vuile ondergrond, waardoor de koppelingen zelf niet meer op de vuile ondergrond liggen Gebruik bijvoorbeeld een been als ondersteuning om de koppelingen aan te sluiten Zet het gereedschap rechtop en koppel met twee personen (bediener en assistent). 5. Plaats stofkapjes op koppelingen en aansluitingen die niet worden gebruikt. 6. Zet de pomp aan. Onderhoud Na iedere inzet van hydraulisch gereedschap is onderhoud nodig: Maak pomp, aangesloten gereedschappen en hulpmiddelen goed schoon. Controleer de olieslangen, de koppelingen en het snoer van de elektromotor (als aanwezig) op beschadigingen. Vul (indien aanwezig) de tank van de verbrandingsmotor bij. Veilig werken met hydraulisch gereedschap Volg altijd de regels van veiligheid, stabiliseren en toegang verschaffen tot verongelukte voertuigen. Draag persoonlijke beschermingsmiddelen (handschoenen, bril, helm en veiligheidslaarzen). Werk altijd in teams van twee personen: één persoon bedient het gereedschap en plaatst de hulpstukken. De ander is assistent: hij/zij bedient de pomp, verleent ondersteunende diensten en houdt de omgeving van het gereedschap in de gaten. De assistent waarschuwt de bediener zo nodig en zorgt bovendien voor het gebruik van beschermplaten. Ga eerst na wat de mogelijke risico's zijn van een bepaalde handeling met het hydraulisch gereedschap. Er kunnen immers grote spanningen en reacties in materialen ontstaan. Zorg voor een blusmiddel dat gereed is voor direct gebruik. Zorg ervoor dat de pomp bij het opzetten van hulpstukken in de neutraalstand staat. Maak altijd gebruik van stevige afzetpunten en wees bedacht op wegglijden. Onderstop zo nodig of gebruik hulpmiddelen zoals de ramsteun. Volg de exacte werkwijze en gebruik het gereedschap op de juiste manier. Wees erop attent dat er met grote krachten gewerkt wordt. Houd rekening met de eigenschappen en gevaren van de specifieke aangesloten hydraulische gereedschappen De bediener moet altijd aan de buitenkant van het gereedschap en object gaan staan, zodat hij niet bekneld kan raken tussen het gereedschap en het object. De assistent moet erop letten dat het gereedschap zich niet vastklemt in het object (bijvoorbeeld een autowrak). Daardoor kan het gereedschap beschadigd raken. Bovendien zou de bediener verwond kunnen worden door gereedschap dat klem zit. De bediener of assistent moet er zelf op letten dat zijn/haar handen niet tussen het gereedschap en het object beklemd raken. 3
Soorten gereedschap Spreider: Delen uit elkaar drukken of samenpersen, eventueel in combinatie met een kettingset of snijkop. Bediening 1. Spreidpunten moeten een stevig aangrijpingsvlak hebben. 2. Let op: het draagvlak van spreidpunten is te klein voor zware last en spreidpunten kunnen gemakkelijk omkantelen. 3. Voor gebruik van de snijkop: maak een opening bij een stevig punt waartegen afgezet kan worden, gebruik dan de spreider met snijkop en afzetkop om de opening te vergroten. 4. Plaats stophout/blokken om materiaal dat terugkomt bij het ontlasten van de spreider op te vangen. Veilig werken Houd er rekening mee dat de spreider soms moeilijk hanteerbaar is door de massa en grote krachtontwikkeling. Specifiek onderhoud 1. Zorg er bij het inpakken voor dat de spreidpunten niet tegen elkaar klem zitten. 2. Zie onder algemene aandachtspunten. Schaar Delen doorknippen (raam- en deurstijlen, hekwerk, tralies). Bediening 1. Zet de schaarbekken loodrecht op het te knippen materiaal. 2. Voorkom dat de schaar tijdens het knippen wat gaat kantelen. 3. Stop met knippen als de messen tijdens het knippen van elkaar gaan wijken. 4. Stop met knippen als de schaar dreigt vast te lopen tegen het te knippen object en kies een andere beginpositie van de schaar. 5. Knip massief staal in de speciale knipholte (als die aanwezig is). Hier is de knipkracht het grootst. 6. Trek de schaar niet uit het materiaal, maar laat deze uit zichzelf terugkomen. Veilig werken 1. Door knippen ontstaat spanning op het materiaal dat hierdoor weg kan springen en verwondingen kan veroorzaken. Onderstop het materiaal zonodig. 2. Houd de schaar tijdens het knippen stevig vast, voorkom wegdraaien. 3. Weet wat u gaat knippen en waar dat het beste kan. Specifiek onderhoud 1. Zorg er bij het inpakken voor dat de schaarpunten net over elkaar zitten, anders is de schaar namelijk nog belast. 2. Zie onder algemene aandachtspunten. Combigereedschap Toegang verschaffen tot slachtoffers bij een verkeersongeval. Sloten, rolluiken, hekken openen, ondermeer bij brand. Bij grotere ongevallen moet ook een schaar en spreider met grotere capaciteit beschikbaar zijn. Zie spreiders en scharen. Zie spreiders en scharen. Bediening Veilig werken Specifiek onderhoud Zie spreiders en scharen. Ram Bediening Delen van bijvoorbeeld een voertuig uit elkaar trekken of in elkaar persen, om slachtoffers te bevrijden. Enkelwerkende ram: om te persen. Dubbelwerkend ram: om te persen en te trekken. Met hulpstukken functioneert de ram als dommekracht. Wordt vaak gecombineerd met een ramsteun om de kracht op te vangen die op het materiaal komt te staan waarop de ram druk gaat uitoefenen. 1. Kies de meest geschikte hulpstukken en bevestig die aan de uiteinden van de ram. 2. Zoek een stevig plaatsingspunt en houd rekening met tegenkracht. 3. Zorg voor een stevig aangrijpingspunt waartegen de ram gaat drukken. Versterk dit eventueel met een ramsteun. 4. Verzwak zo mogelijk het weg te persen materiaal door het in te knippen. 5. Pers de ram uit en zet een wig in de ontstane opening die ingeknipt is, om te voorkomen dat het materiaal terugkomt als de ram wordt ontlast. Doe dit eventueel ook aan de andere kant van het voertuig. 6. Zorg dat de kracht steeds recht op de plunjer(s) komt, zijdelingse kracht vervormt de plunjer(s). 4
7. Om een last weg te trekken: - Bevestig kettingaansluitstukken - Zorg voor een goede bevestiging aan een vast punt - Controleer voordat volledig wordt belast - Zorg voor een rechte lijn tussen de last en het vaste punt - De ram moet vrij hangen. Specifiek onderhoud 1. Zorg er bij het inpakken voor dat één plunjer enigszins uitgeschoven is, anders is de ram namelijk nog belast. 2. Zie algemeen. Overig hydraulisch gereedschap Gereedschap Vijzel Dommekracht Pedaalknipper Zware objecten optillen of uit elkaar persen. Grote lasten verticaal en horizontaal verplaatsen. Delen doorknippen (pedalen, sturen, raam- en deurstijlen, hekwerk of tralies). 3. Tips bij oefenen Omdat bij een ongeval alle stappen (veiligheid, stabilisatie, redding) achtereenvolgens plaatsvinden, is het mogelijk om oefenkaart 112A met 112B te combineren. Deze combinatie-oefening moet dan meerdere keren ingepland te worden om met het voertuig in de verschillende posities te kunnen oefenen (op z'n wielen, op z'n kop etc). Probeer in de oefeningen af te wisselen met de gebruikte gereedschappen. Laat de deelnemers zoeken naar andere manieren om hetzelfde resultaat te krijgen, bijvoorbeeld door het gebruik van een spreider in plaats van een schaar om een bepaalde plaat te verwijderen. Zorg dat iedereen de gereedschappen daadwerkelijk in de hand heeft gehad en ermee heeft gewerkt. Maak gebruik van diverse objecten (buiten voertuigen om), om op verschillende wijzen de (on)mogelijkheden van het materiaal te beoefenen. 5