De wind kan aardig spoken aan de kust, tussen torenhoge gebouwen. Sterke windzuiging stelt zware eisen aan de uitvoering van daken. Dat geldt bijvoorbeeld voor het beloopbare dak op de tiende verdieping van de nieuwbouw van de ministeries van Veiligheid en Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Mastum Daksystemen tekende voor de engineering van de daken, in co-makership met de Bouwcombinatie JuBi. Nieuwbouw ministeries aan de Haagse Turfmarkt Tekst: Jan Bol Beeld: Mastum, Norbert Waalboer, De Jong Luchtfotografie Tekeningen: Van der Tol hoveniers Met een weids gebaar maakt Marc Evers, directeur van Mastum Daksystemen, de omvang van het werk duidelijk: Ons werk aan de daken van het nieuwe gecombineerde ministerie van Veiligheid en Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ligt inmiddels vast in meer dan 20 dikke ordners met plannen en adviezen, tekenwerk, werkvoorbereiding, kwaliteitscontroles, protocollen en verslagen. Het zijn misschien niet zo veel vierkante meters dak. Het zijn wel complexe vierkante meters. Met die complexe vierkante meters doelt Marc Evers niet op de daken van de torens op een niveau van ruim 140 meter. Het gaat dan met name om de platte daken op het niveau van de laagbouw tot en met 6
Windvast dak op hoog niveau de tiende verdieping, ruim 40 meter boven maaiveld en over de daktuin bij de entree op maaiveldniveau, bovenop de tweelaagse parkeergarage. Evers: Door de omliggende hoge gebouwen is de windkracht op het dak op de tiende verdieping zo sterk. Veel sterker dan bovenop de hoge torens. Het dak op de tiende verdieping is een terrasdak, voorzien van grote bloembakken. In verband met de windkrachten is het dak geballast met een dubbele laag daktegels. Met name het beloopbare dak voor de daktuinen op de 10de verdieping van de nieuwe ministeries moet voldoen aan zware technische eisen. Door de omliggende hoogbouw is de winddruk en -zuiging daar heel sterk. 7
ONTWERP DA KENRA A D NU MME R 112, FE B RUA R I 2 013 L E E F DA K E N De isolatie bestaat uit een laag geëxtrudeerd polystyreenschuim (XPS), type Floormate 500. Deze isolatie is voldoende bestand tegen de belasting door de dubbele laag daktegels op dragers. De gevels hebben een open structuur met prefab elementen opgehangen aan beugels. Dat vraagt om extra zekerheden wat betreft de aansluitingen van dak en gevel, die aan alle randen zijn uitgevoerd met EPDM-slabben en een Triflex afwerking. De twee lagen zijn onderling verlijmd. Evers: We hebben samen met de leverancier, Zoontjens uit Tilburg, uitgebreid getest welke uitvoering het beste was voor deze daken. Zij hebben de daktegels ook gelegd. Niets is aan het toeval overgelaten. Daarmee komt Marc Evers op het voorbereidingstraject, met de complete engineering van de dakbedekkingen en van de daktuin van de nieuwe ministeries op adres Turfmarkt 147. Uitgaande van het bestek bij aanbesteding was er nog heel wat te sleutelen aan de techniek en de uitvoering van de daken. In het bestek stond een opbouw van de dakafwerking als volgt: een laag PEfolie, een laag minerale wol met afschot, een EPDMmembraan en daarbovenop grindtegels. Evers: Alleen al gelet op de eis dat we een onderhoudsarm, beloopbaar dak moesten opleveren met een levensduur van minstens 25 jaar. Het ging vooral ook over uitvoering, over planning en logistiek. Want er was een beperkte bouwplaats en strikt toegemeten kraantijd. We moesten wel tegelijk met het werk mee omhoog, om de daken zo snel mogelijk waterdicht te krijgen tijdens de bouw. En het ging zeker ook om tussentijdse kwaliteitscontroles en verslaglegging die de bouwcombinatie eiste, fase voor fase. Want lag het dak eenmaal dicht, dan kwam je er niet meer bij. Voortbordurend op het co-makership breekt Evers een lans voor een volgens hem noodzakelijke verandering in de dakenbranche, een cri de coeur als het ware: Dakdekkers moeten veel meer èn op tijd gesprekspartners worden voor de architect en natuurlijk ook voor de aannemer en de adviseurs. Co-makership Evers: Al in 2006 raakten we betrokken bij dit project. We hebben de hele voorbereiding en uitwerking van de techniek, planning en uitvoering gedaan in de vorm van een co-makership met de Bouwcombinatie JuBi, een combinatie van BAM en Ballast Nedam. Toen in 2007 het werk werd gegund aan de bouwcombinatie, kreeg Mastum ook meteen de opdracht om de daken te maken volgens de oplossingen die we hadden bedacht. Over prijzen is daarna nooit meer gesproken, die lagen al vast bij de inschrijving, op basis van de engineering die we samen hadden gedaan. De bouwcombinatie wist op voorhand precies waar hij aan toe was, de opdrachtgever ook en wij wisten het ook. Het beloopbare dak is, mede in verband met genoeg ballast, voorzien van een dubbele laag betonnen daktegels. De totale laagdikte is 11 cm. De ballastwerking is vooraf uitgebreid getest. 8 DR112-006_013.indd 8 08-02-2013 14:43:59
De bloembakken zijn voorzien van een wortelvaste dakbedekking. Projectgegevens Ministeries van Veiligheid en Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Turfmarkt in s Gravenhage Voor de waterkeringen bij de aansluitingen bij de bloembakken op het platte dak is het vertrouwde lood gebruikt. Het materiaal is makkelijk te bewerken, heeft een lange levensduur en heeft genoeg massa om goed te blijven liggen. Daarin investeren is een kans voor de toekomst. Niet blijven denken dat je in de ontwerpfase nog niets kunt verdienen, omdat de architect niet zelf inkoopt. Als je als dakspecialist vroegtijdig samenwerkt, krijg je een beter bestek en op basis daarvan betere en ook vergelijkbare prijsaanbiedingen. Nu heeft de architect voornamelijk contact met leveranciers. Die denken natuurlijk alleen vanuit hun producten. Maar, dakdekkersbedrijven denken in complete systemen en hebben overzicht, tot en met de oplevering en de gebruiksfase. Zij doorzien een ontwerp en dus het bestek beter. Opdrachtgever : Rijksgebouwendienst, Directie Projecten Architect : prof. Hans Kollhoff Architekten, Berlijn / Rotterdam Co-architect : Inbo Bouwkunde, Rotterdam Bouwmanagement : Brink Groep, Leidschendam Aannemer : Bouwcombinatie JuBi vof, Bunnik : BAM en Ballast Nedam Daken : Mastum Daksystemen BV, De Meern Daktuin : Van der Tol hoveniers, Amsterdam Installaties : Installatiecombinatie JuBi vof, s Gravenhage HOMIJ Technische Installaties en Imtech Nederland Adviseurs daken : BDA Dakadvies BV, Gorinchem bouwfysica dak: Mastum Daksystemen BV, De Meern constructies : Ingenieursbureau Zonneveld Bruto dakoppervlakte : 5.300 m 2 inclusief daktuin op maaiveld niveau Totale oppervlakte : 131.583 m 2 BVO Commerciële ruimten : 2.100 m 2 Expositieruimte BG : 1.412 m 2 Aantal bouwlagen : 41 waarvan: 2 bouwlagen ondergronds 10 bouwlagen in de laagbouw 28 bouwlagen in de torens 1 laag dakopbouw Aantal werkplekken : 4.050 Hoogte torens : 140 meter + 6 meter dakopbouw Hoogte laagbouw : 41,7 meter (t/m 10e verdieping) Bouwtijd : 47 maanden start bouw in januari 2009 hoogste punt op 6 oktober 2011 oplevering 8 december 2012 Bouwsom : 330,5 miljoen 10
Waar aan de Turfmarkt in Den Haag eens het veelbesproken woongebouw de Zwarte Madonna van Carel Weeber stond, staan nu de torens van de nieuwe ministeries van Veiligheid en Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 11
Beloopbaar dak Het dak van de laagbouw van de nieuwe ministeries, niveau tiende verdieping, is een omgekeerd dak op een betonnen onderconstructie op afschot, waarop vervolgens eerst een volledig gegoten dakbedekking is aangebracht. Daaroverheen een dakbedekking, volledig gekleefd met warme bitumen 110/30, met daarop een Derbigum toplaag, gebrand. Vervolgens een 120 mm dikke laag isolatie van geëxtrudeerd polystyreenschuim (XPS). Daarna een ballastlaag van Drenoliet tegels, afmeting 600 mm x 600 mm x 55 mm, kleur grijs. Hier bovenop worden Drenoliet tegels van 600 mm x 600 mm x 60 mm, kleur grijs, voorzien van een RVS verbindingsplaat, vlakke onderkant en watersleuf verlijmd, gelegd volgens het DakNivelleringSysteem. Door deze dakopbouw ontstaat een windvaste schijfconstructie. Evers ten slotte: De daktegels liggen strak tegen het opgaande werk. De architect gaf een nul-tolerantie aan. Uiteindelijk mochten we werken met een tolerantie van maar liefst 2 mm. Als je ziet hoe mooi en strak de tegels zijn gezaagd en gelegd, dan voldoet het dak zeker aan het beeld dat de architect voor ogen stond. De architect van JuBi ging uit van marges met een nultolerantie. Het werd een tolerantie van 2 mm. Door strak zaagwerk en goede maatvoering is het gelukt aan dat beeld te voldoen. Bij het dakontwerp en in de tegelconstructie moest ook nog rekening worden gehouden met een glazenwasinstallatie die op pootjes staat. 13