Informatie voor veehouders en medewerkers van bedrijven waar Q-koorts is vastgesteld Inleiding U krijgt deze informatie omdat er door het tankmelkonderzoek Q-koorts is vastgesteld op uw bedrijf of omdat u op een bedrijf werkt waar Q-koorts is vastgesteld. Deze informatie gaat over Q- koorts en welke acties de GGD onderneemt na een melding op een veebedrijf. Wat doet de GGD? Q-koorts heeft een veterinaire meldplicht. De GGD krijgt ook een melding van een Q-koorts positief veebedrijf. De GGD neemt telefonisch contact op met de eigenaar van een besmet bedrijf. De GGD geeft voorlichting en brengt samen met de veehouder in kaart welke personen op het bedrijf wonen of werken, in de stallen zijn geweest en direct contact met de dieren(materialen) hadden. Wat kunt u doen? Bent u in de stallen geweest? Dan adviseren wij u om bij klachten passend bij Q-koorts naar de huisarts te gaan. Zeker als u een verhoogd risico op chronische Q-koorts heeft. Informatie hierover vindt u verderop in de brief. Wanneer er mensen in de stallen komen, vragen we de veehouder die personen ook van informatie te voorzien. De GGD informeert ook (huis)artsen in de regio over gebieden waar positieve bedrijven zijn. Zo kunnen deze artsen ook alert zijn op ziekteverschijnselen bij mensen die in de omgeving wonen. Moet u zichzelf laten testen op Q-koorts als u in de stallen komt? Heeft u klachten die passen bij Q-koorts? Ga dan naar uw huisarts en neem deze informatie mee. Heeft u een hartklepafwijking, verminderde weerstand of bent u zwanger? Overleg met uw huisarts of het nodig is om u te laten testen op Q-koorts. Ook als u geen klachten heeft. Neem daarnaast ook contact op met uw bedrijfsarts. Deze kan u informeren over eventuele aanvullende hygiënemaatregelen en persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals mondmaskers. Meer informatie? Meer informatie? Meer informatie over Q-koorts kunt u vinden op de website van de GGD Hart voor Brabant www.ggdhvb.nl, het ministerie van LNV www.minlnv.nl en het RIVM www.rivm.nl/cib. Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen? Dan kunt u contact opnemen met de GGD Hart voor Brabant, Bureau Infectieziektebestrijding, via tel. (073) 640 40 74, op werkdagen van 8.30-17.00 uur of per e-mail via: infectieziekten@ggdhvb.nl. Voor vragen rond maatregelen belt u het loket van LNV, via tel. 0800-22 333 22. - 1 -
Algemene informatie over Q-koorts Q-koorts bij mensen Wat is Q-koorts? Q-koorts is een infectieziekte die van dieren kan overgaan op mensen. In Nederland zijn besmette melkgeiten en melkschapen de bron van de ziekte bij mensen. De meeste mensen lopen Q-koorts op door het inademen van lucht waar de bacterie inzit, tijdens de lammerperiode van geiten en schapen. De letter Q komt van het woord Query dat vraagteken betekent. De bacterie die Q- koorts veroorzaakt, Coxiella burnetii, was namelijk lang onbekend. De ziekte is voor het eerst vastgesteld bij slachthuispersoneel in Queensland, Australië. De bacterie kan lang overleven in het milieu. Hoe herken ik Q-koorts? Meer dan de helft van de mensen met Q-koorts heeft nagenoeg geen klachten. Mensen die wel klachten hebben, krijgen meestal (aanhoudende) koorts en heftige hoofdpijn. Andere klachten kunnen zijn: hoesten, spierpijn, gewrichtspijn, koude rillingen, nachtelijk zweten, malaise en vermoeidheid. Bij een ernstig verloop krijgen mensen een longontsteking met droge hoest en pijn op de borst. Sommige mensen krijgen een leverontsteking. Mannen hebben vaker last van Q-koorts dan vrouwen en ook mensen die roken worden vaker ziek. Veel mensen die Q-koorts hebben gehad, zijn daarna nog lange tijd moe. Indien op uw bedrijf de Q-koorts is vastgesteld is belangrijk dat ook de bedrijfsarts hiervan op de hoogte is, omdat deze vermoeidheidsklachten aanleiding kunnen geven tot meer langdurig (gedeeltelijk) ziekteverzuim. Hoe lang duurt het voordat je ziek wordt na besmetting? Ruim de helft van de mensen die besmet zijn met Q-koorts worden helemaal niet ziek. Krijgt u wel last, dan is dat gemiddeld 2-3 weken na de besmetting. Soms duurt het 6 weken. Wat kan ik doen als ik klachten heb? Ga naar de huisarts als u koorts heeft met hoofdpijn of hoesten, vooral als u in een gebied woont of bent geweest waar Q-koorts voorkomt. De huisarts beslist of bloedonderzoek nodig is. Ga zeker naar de huisarts als u denkt dat u Q-koorts heeft en u zwanger bent, een hartklepafwijking heeft of een hartoperatie heeft gehad in het verleden, of als u een afweerstoornis heeft, bijvoorbeeld door kanker of door medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken. Deze groepen mensen kunnen ernstiger ziek worden na besmetting. Zijn er medicijnen tegen Q-koorts? Als bij u Q-koorts is vastgesteld en u heeft klachten, dan krijgt u een antibioticumkuur. Let wel, ook na de Q-koorts kunt u lang last houden van vermoeidheid. Die vermoeidheid is niet te behandelen maar zal uiteindelijk wel verdwijnen. Bij chronische Q-koorts is vaak jarenlang behandeling met antibiotica nodig. Informatie voor veehouders en medewerkers van bedrijven waar Q-koorts is vastgesteld december 2009-2 -
Wat is chronische Q-koorts? Chronische Q-koorts is een zeer zeldzame vorm van Q-koorts (komt voor bij ongeveer 1-3% van alle patiënten) die jarenlang kan duren. Chronische Q-koorts begint sluimerend. U kunt last krijgen van benauwdheid, koorts, transpireren, vermoeidheid en vermageren. De meeste mensen met chronische Q-koorts hebben een ontsteking aan de hartkleppen (endocarditis). Chronische Q- koorts komt meestal voor bij patiënten met een afweerstoornis en hartpatiënten. Bij zwangere vrouwen kan een eerder doorgemaakte Q-koortsinfectie tot chronische Q-koorts leiden Hoe kun je besmet raken? Hoe kan ik Q-koorts oplopen? Q-koorts kunt u oplopen door het inademen van lucht waar de bacterie in zit. De bacterie komt in de lucht tijdens het lammeren van besmette geiten of schapen vanaf februari tot en met mei. Vooral vruchtwater en de moederkoek van besmette dieren bevatten grote hoeveelheden bacteriën. De bacterie kan ook in melk, mest en urine zitten, maar niet in het vlees van de geit of het schaap. Andere dieren zoals koeien en huisdieren kunnen ook besmet zijn en de infectie overdragen op mensen. In Nederland is dit nog niet of nauwelijks gebeurd. De bacterie kan maanden tot jaren overleven in de omgeving. Uw bedrijfsarts kan u informeren over eventuele hygiënemaatregelen. Wanneer kan ik Q-koorts oplopen? U loopt het meeste risico op besmetting tijdens de lammerperiode van februari tot en met mei. De tijd tussen besmetting en het ontstaan van klachten is gemiddeld 2-3 weken, oplopend tot 6 weken. Daarom worden de meeste mensen ziek van maart tot en met juli. Buiten deze periode is het risico om Q-koorts op te lopen gering. Waar kan ik Q-koorts oplopen? Op www.rivm.nl/q-koorts staat een kaart met de gebieden waarin zich besmette bedrijven bevinden. Hoe dichter bij het bedrijf, hoe groter de kans op het inademen van de bacterie. De bacterie komt in de lucht tijdens het lammeren van besmette geiten en schapen. In de literatuur is beschreven dat de bacterie over afstanden van kilometers kan verwaaien. Aangenomen wordt dat er een verhoogde kans is op het oplopen van Q-koorts in een cirkel van 5 km rond een besmet bedrijf. U kunt ook Q-koorts oplopen door direct contact met besmette geiten en schapen. De bacterie kan op kleding en schoenen zitten, bijvoorbeeld van iemand die heeft geholpen bij de bevalling van besmette schapen of geiten. Als u vervolgens in aanraking komt met die kleding kunt u besmet raken. - 3 -
Kan ik anderen besmetten? Nee, u kunt geen andere mensen besmetten als u Q-koorts heeft. U kunt dus gewoon naar uw werk of school gaan als u zich niet meer ziek voelt. Ik ben zwanger. Kan ik mijn kind besmetten? Nee, tijdens de zwangerschap kunt u uw kind niet besmetten met Q-koorts. In zeer zeldzame gevallen kan dit wel gebeuren tijdens de bevalling of bij het geven van borstvoeding. Kan ik Q-koorts meerdere keren krijgen? Voor zover we weten niet. Als u Q-koorts hebt gehad, bent u langdurig beschermd. Hoeveel mensen in Nederland hebben Q-koorts? In 2009 hadden ruim 2200 mensen Q-koorts. Het gaat vooral om mensen in de provincies Noord- Brabant, Limburg, Gelderland en Utrecht. In 2008 kregen ongeveer 1000 mensen Q-koorts. Tot 2007 kwam Q-koorts bij mensen in Nederland nauwelijks voor. In 2007 was de eerste Q- koortsuitbraak in Noord-Brabant met circa 190 ziektegevallen. Wie kan Q-koorts oplopen? Kunnen kinderen Q-koorts krijgen? Ja, ook kinderen kunnen Q-koorts krijgen, maar dat komt weinig voor. De meeste kinderen hebben geen klachten. En als ze wel last hebben, dan zijn dat vaak milde griepachtige klachten. Er zijn in Nederland geen kinderen met chronische Q-koorts bekend. Is Q-koorts een beroepsziekte? Q-koorts is inderdaad een ziekte die bij veehouders, dierenartsen en slachthuispersoneel vaker voorkomt. Maar Q-koorts komt ook voor bij mensen die niet met dieren werken. Iedereen kan immers besmet raken door het inademen van lucht waar de bacterie inzit. Als een bedrijfsarts geconfronteerd wordt met een werknemer met Q-koorts moet deze dat melden bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten als beroepsziekte. Dit is om bij te houden hoeveel mensen Q-koorts oplopen door beroepsmatig contact met dieren. Ik werk met geiten en schapen. Hoe kan ik Q-koorts voorkomen? Volg de algemene hygiënemaatregelen, hoewel u hiermee Q-koorts niet volledig kunt uitsluiten. Er zijn maatregelen die gelden voor melkgeiten- en melkschapenbedrijven en voor geiten en schapen op kinder- en zorgboerderijen, dierentuinen en op bedrijven met meer dan gemiddeld contact tussen dieren en mensen zoals rondtrekkende schaapskuddes in natuurgebieden en bedrijven met lammetjesaaidagen. Kijk bij Q-koorts bij dieren?. Meer informatie over alle maatregelen vindt u op de website van het ministerie van LNV, www.minlnv.nl, dossier Q-koorts. Informatie voor veehouders en medewerkers van bedrijven waar Q-koorts is vastgesteld december 2009-4 -
Ik werk op een besmet bedrijf. Hoe kan ik Q-koorts voorkomen? Werkt u op een besmet bedrijf, dan gelden voor medewerkers die in de stallen komen of werken met dierlijk materiaal de volgende maatregelen: Laat geen zwangere medewerkers toe in de stallen. Laat geen personen uit risicogroepen toe in de stalen. Laat zo weinig mogelijk medewerkers in de stallen komen. Pas goede handhygiëne toe. Gebruik een haarnetje, een wegwerpoveral, handschoenen en overschoenen. Gebruik mond-neusmasker (type FFP2). Neem geen werkkleding en andere besmette voorwerpen mee naar huis. Zie ook LCI-richtlijn Q-koorts: bijlage II; Beleid bij een Q-koortspositief veebedrijf en de leaflet Werken en Q-koorts, neem het uiterst serieus van Stigas. Meer informatie over alle maatregelen vindt u op de website van het ministerie van LNV, www.minlnv.nl, dossier Q-koorts. Kan ik ernstig ziek worden? De kans om ernstig ziek te worden na besmetting is groter voor zwangere vrouwen, mensen met een hartklepafwijking of mensen die een hartoperatie hebben gehad in het verleden. Ook mensen met een afweerstoornis, bijvoorbeeld door kanker of door medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, kunnen ernstig ziek worden na besmetting. Ik ben zwanger. Waar moet ik op letten? Een zwangere vrouw die Q-koorts heeft, heeft een heel kleine kans op een vroeggeboorte of een miskraam. Zwangere vrouwen hebben ook een iets grotere kans om chronische Q-koorts te krijgen. Vermijd als u zwanger bent contact met melkgeiten en melkschapen, vooral tijdens de lammerperiode (februari tot en met mei). Let verder goed op klachten die kunnen wijzen op Q- koorts, zoals koorts met hoofdpijn of hoesten. Neem contact op met uw huisarts als u hier last van heeft of als u denkt dat u besmet bent met Q-koorts. Q-koorts is beter te behandelen als u er vroeg bij bent. Tijdig behandelen met een antibioticumkuur voorkomt mogelijk een miskraam of vroeggeboorte. Ook als u zwanger bent, zijn antibiotica die u veilig kunt gebruiken. Vertel uw arts dat u (mogelijk) zwanger bent. Zwangere werkneemsters kunnen voor meer informatie contact opnemen met hun werkgever of bedrijfsarts. Ik ben een hartpatiënt. Waar moet ik op letten? Voor hartpatiënten (waarbij het gaat om mensen met klepgebreken, zoals een kunstklep of een hartruis; en om mensen die een operatie hebben ondergaan in het verleden) is er een grotere kans om chronische Q-koorts te krijgen. Dit komt doordat de bacterie zich makkelijker op de beschadigde hartklep of op littekenweefsel kan hechten. Let goed op klachten die kunnen wijzen op Q-koorts, zoals koorts met hoofdpijn of hoesten. Neem contact op met uw huisarts als u hier last - 5 -
van heeft of als u denkt dat u besmet bent met Q-koorts. Vermijd direct contact met melkgeiten en melkschapen, vooral tijdens de lammerperiode (februari tot en met mei). Ik heb een afweerstoornis. Waar moet ik op letten? U heeft een grotere kans op een ernstig verloop van Q-koorts als u verminderde weerstand heeft, bijvoorbeeld door kanker of door medicijnen die uw immuunsysteem onderdrukken. Let goed op klachten die kunnen wijzen op Q-koorts, zoals koorts met hoofdpijn of hoesten. Neem contact op met uw huisarts als u hier last van heeft of als u denkt dat u besmet bent met Q-koorts. Vermijd direct contact met melkgeiten en melkschapen, vooral tijdens de lammerperiode (februari tot en met mei). Hoe kun je Q-koorts voorkomen? Kan ik besmetting voorkomen? Nee, u kunt besmetting niet voorkomen. U kunt de bacterie namelijk in een gebied, waar Q-koorts voorkomt, via de lucht inademen. Wel kunt u de volgende maatregelen nemen als u in direct contact met dieren komt: Was uw handen met zeep en veel water na contact met dieren. Was uw handen vóór het eten. Eet niet tussen de dieren. Eet geen voedsel dat op de grond is gevallen. Kom niet bij zieke dieren of dieren die jongen krijgen. Neem geen mest onder uw schoenen mee naar huis. Draag een overall en laarzen bij het contact met dieren op een boerderij en laat de overall en laarzen op het bedrijf achter. Beperk het contact met hooi, stro, mest, vruchtwater en moederkoek van landbouwhuisdieren en doodgeboren dieren. Beperk het contact met kleding en schoenen die op melkgeiten- en melkschapenbedrijven zijn gedragen als u tot een risicogroep behoort. Was dus bijvoorbeeld deze kleding niet. Voorzorgsmaatregelen voor besmette bedrijven staan beschreven bij ik werk op een besmet bedrijf. Hoe kan ik Q-koorts voorkomen. Is er een vaccin voor mensen? Nee, er is in Nederland nog geen vaccin voor mensen tegen Q-koorts. Het Nederlands Vaccin Instituut (NVI) onderzoekt wel de mogelijkheden van vaccinatie voor bepaalde groepen mensen, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In Australië is er wel een vaccin dat wordt gegeven aan mensen met een beroepsrisico, dit vaccin kent echter veel bijwerkingen. Informatie voor veehouders en medewerkers van bedrijven waar Q-koorts is vastgesteld december 2009-6 -
Achtergrondinformatie Deze informatie is gebaseerd op gegevens van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Als u meer wilt weten kunt u terecht bij: Portal Q-koorts: www.qkoortsinnederland.nl Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu: www.rivm.nl/infectieziekten Het Nederlandse Huisartsengenootschap, voor informatie over ziekten en behandeling: www.nhg.org Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: www.minvws.nl Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit: www.minlnv.nl De Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie: www.nvog.nl Het arboportaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: www.arbo.nl Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid: www.kiza.nl De Voedsel en Waren Autoriteit: www.vwa.nl De Land- en Tuinbouw Organisatie: www.lto.nl De Gezondheidsdienst voor Dieren: www.gddeventer.com Het Centraal Veterinair Instituut: www.cvi.wur.nl De Nederlandse Hartstichting: www.hartstichting.nl De Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose: www.nvalt.nl Stigas is de preventiedienst opgericht door en voor de agrarische en groene sector: www.stigas.nl Patiëntenvereniging voor Q-koorts: www.zorgbelang-brabant.nl - 7 -