Dyslexieprotocol Pallas Athene College November 2012 1
1. Inleiding Dit dyslexieprotocol is geschreven om aan te geven volgens welke afspraken wij op het Pallas Athene College werken met leerlingen die in meer of mindere mate dyslectisch zijn. Ons dyslexiebeleid is er op gericht om leerlingen met dyslexie zo snel mogelijk te diagnosticeren en zo goed mogelijk te begeleiden. Het protocol geeft medewerkers van onze school en buitenstaanders een duidelijk inzicht in wat het Pallas Athene College doet op het gebied van dyslexie en waar de grens van de begeleiding door school ligt. Op bladzijde drie vindt u algemene informatie over dyslexie en wat de overheid daarover zegt. Vanaf pagina vijf vindt u informatie over het dyslexiebeleid op het Pallas. Tot slot worden er enkele tips gegeven voor leerlingen, hun ouders en docenten. November 2012 2
2. Algemeen. Wat is dyslexie? Het woord dyslexie betekent niet goed kunnen lezen. Deskundigen omschrijven dyslexie als een stoornis in het leren die verhindert dat het lezen en foutloos schrijven van woorden een automatisme wordt. Leerlingen met dyslexie hebben moeite om letters (visuele code) snel om te zetten in klanken (auditieve code). De oorzaak van deze problemen ligt vooral aan de kant van de auditieve code. Leerlingen met dyslexie hebben meestal minder talent voor de snelle verwerking daarvan. In het voortgezet onderwijs is het tempo vaak het grootste struikelblok. Het tempoprobleem breekt hen niet alleen op bij de talen, maar ook bij vakken als aardrijkskunde, geschiedenis en biologie, waar vaak veel moet worden gelezen. Daarnaast moeten leerlingen met dyslexie onevenredig veel energie stoppen in het leren van vreemde talen. De lees- en spellingsproblemen die het gevolg zijn van dyslexie blijken in de praktijk door de juiste aanpak te kunnen verbeteren. Dit wil zeggen dat verreweg de meeste leerlingen met dyslexie kunnen komen tot een voldoende niveau van lezen en schrijven. Een niveau waarmee zij zich staande kunnen houden in onze maatschappij. Het is daarom van groot belang dat de handicap zo vroeg mogelijk wordt onderkend en behandeld. De behandelmethode moet zoveel mogelijk worden afgestemd op de individuele situatie. Hierbij spelen naast de individuele probleembeschrijving ook andere zaken een rol. Wat motiveert de leerling? Wat zijn sterke kanten van de leerling? Welk niveau heeft hij nodig? Werkt hij graag met computers? Hoe kunnen computers hem ondersteunen bij zijn lezen en spellen? Mensen met dyslexie zijn vaak creatieve, beeldende of logische denkers. Wanneer zij op school goed begeleid worden en leerstrategieën kunnen ontwikkelen die bij hen passen, zullen ze met minder pijn en moeite de positie in de samenleving kunnen innemen die bij hun talenten aansluit. Schooluitval en onderprestatie als gevolg van dyslexie zijn dan verleden tijd. November 2012 3
De overheid en het dyslexiebeleid: Een leerling met een handicap moet het onderwijs kunnen doorlopen op een manier die aangepast is aan zijn of haar mogelijkheden. Dit is geen gunst, maar een recht: dit is wettelijk geregeld. Dyslexie wordt in dit kader als handicap erkend. De diagnose dyslexie geeft, volgens artikel 55 van het Eindexamenbesluit en artikel 19 van het Besluit Staatsexamens 1978 de leerling extra tijd voor toetsen en examens. Andere faciliteiten zijn ook mogelijk, maar moeten door een deskundige gemotiveerd worden. Hierin worden de richtlijnen van het Min. van O&W gevolgd. Leerlingen op de Havo en het Vwo kunnen geen verplichte taal laten vallen. - Onderbouw jaar één tot en met drie: geen vrijstelling. Bovenbouw: - Op de Mavo is een tweede moderne vreemde taal niet verplicht. - Op de Havo is in de bovenbouw geen extra moderne vreemde taal verplicht in de profielen Natuur en Techniek en Natuur en Gezondheid. - Op het Vwo kan in uitzonderlijke gevallen, waarin sprake is van ernstige dyslexie, in de tweede fase ontheffing aangevraagd worden voor een tweede moderne vreemde taal in de profielen Natuur en Techniek en Natuur en Gezondheid. Echter er moet dan wel een ander vak gekozen worden. November 2012 4
3. Dyslexiebeleid op het Pallas Athene College School en het dyslexiebeleid: Onze school heeft ervaring in de leerlingenbegeleiding. Onze zorg voor de dyslectische leerling is onderdeel van de totale leerlingenzorg. Voor de school als geheel geldt dat zij een persoonlijke, stimulerende en veilige werkomgeving wil bieden voor alle leerlingen. De school volgt de maatschappelijke en onderwijskundige veranderingen en legt deze vast in een dyslexieprotocol. Dit protocol zorgt ervoor dat leerlingen, ouders, docenten en schoolleiding kunnen zien wat is afgesproken met betrekking tot de bijzondere begeleiding van leerlingen met dyslexie. Dit protocol wordt jaarlijks geactualiseerd. In 2013 wordt het protocol op het niveau van het samenwerkingsverband aangepast. Voor alle scholen voor voortgezet onderwijs in Ede en Wageningen geldt dan ditzelfde protocol. De school stelt tijd beschikbaar voor dyslexiebegeleiding. Leerlingen met dyslexie krijgen bijzondere faciliteiten. Zo mogelijk worden extra leermiddelen ingeschakeld. De school geeft tijdig en duidelijk aan in hoeverre de schoolloopbaan van de dyslectische leerling voorspoedig verloopt. Indien de resultaten structureel onvoldoende zijn, is er tijdig overleg tussen de mentor, de ouders en de leerling en eventueel de dyslexiecoach. Op onze school kan de leerling in aanmerking komen voor Remedial Teaching door een speciaal voor dyslectische leerlingen aangestelde Remedial Teacher. Dit gebeurt op voorspaak van het docententeam en/of de dyslexiecoach. Als uw kind RT krijgt, wordt u hiervan op de hoogte gebracht. In Magister wordt aangegeven welke leerlingen dyslexie hebben. Ouders en het dyslexiebeleid: Op de basisschool is een leerling vaak in staat zijn lees- en spellingproblemen zo te compenseren dat deze problematiek bij de leerling wel opvalt, maar niet sterk genoeg lijkt te zijn voor een dyslexieonderzoek. In het voortgezet onderwijs krijgt de leerling vaak te maken met lange, ingewikkelde teksten en meer talen en wordt van hem een redelijk verwerkingstempo verwacht. Zo kan het voorkomen dat de problematiek pas in het voortgezet onderwijs echt een belemmering wordt. Al onze eersteklassers worden in het eerste schooljaar gescreend op taalproblemen. Ouders van kinderen met dyslexie weten dat hun kinderen extra inspanningen moeten doen om onze school te doorlopen. Het is van wezenlijk belang dat school en ouders samenwerken in de begeleiding van hun kind. Ouders moeten voldoende geïnformeerd zijn over het dyslexiebeleid op school en de specifieke begeleiding van hun kind. Dit protocol en de taalpas geven de ouders van de dyslectische leerling de gewenste duidelijkheid. Het begeleiden van de leerling met dyslexie heeft ook gevolgen op financieel gebied. Het uitvoeren van verdere dyslexieonderzoeken brengt kosten met zich mee. Deze kosten komen voor rekening van de ouders. Het overleg tussen de dyslexiecoördinator en de Remedial Teacher wordt betaald door de school. De kosten van de Remedial Teaching in de eerste zes weken worden ook betaald door de school. De ouders van de dyslectische leerling stellen zich redelijk en coöperatief op ten aanzien van de school van hun kind, ook in het geval de resultaten onvoldoende zijn en een overstap naar een ander niveau of school noodzakelijk is. November 2012 5
Leerlingen en het dyslexiebeleid Leerlingen met dyslexie hebben extra ondersteuning nodig. Leerlingen met dyslexie kunnen problemen krijgen met hun zelfvertrouwen. Ze kunnen gaan twijfelen aan hun mogelijkheden bij de talen. Een leerling met dyslexie kan problemen hebben met: 1. automatiseren 2. verbale vaardigheden 3. concentratie 4. sociaal-emotionele ontwikkeling 5. taalontwikkeling 6. links/rechts onderscheid 7. tijdgevoel De eerste periode in het eerste leerjaar is van groot belang voor de leerling om zijn mogelijkheden voor het aanleren van vreemde talen in te schatten. Gaat het fout, dan zal een leerling denken dit wordt nooit wat. Onvoldoendes worden een bevestiging en de leerling verliest zijn motivatie. Andere dyslectische leerlingen zetten zich bovengemiddeld in om een krappe voldoende te halen. We willen voorkomen dat leerlingen onnodig falen. Spanningen, faalervaringen en dientengevolge een lage zelfwaardering maken het leren moeilijk. Een neerwaartse spiraal van slechte resultaten, negatieve verwachtingen, faalangst en vermijdingsgedrag, kan nog slechtere resultaten tot gevolg hebben. Wij willen dit helpen voorkomen. Leerlingen met dyslexie zullen altijd extra hard moeten werken. Zij zullen meer tijd aan hun huiswerk moeten besteden dan leerlingen zonder dyslexie. De leerling moet met hulp leren onderzoeken wat voor hem de beste manier van leren is. Hij moet ook zelf hulp leren vragen als dat nodig is. De school zorgt voor een omgeving waarin het leerprobleem geaccepteerd en erkend wordt, waarbij de plichten van de leerling wel duidelijk blijven. De leerling met dyslexie blijft altijd zelf verantwoordelijk voor bijvoorbeeld het aanvragen van een toets met ondersteuning van Kurzweil. Docenten zullen stimuleren en positieve feedback geven. Tenslotte dient opgemerkt te worden dat de school in goede samenwerking met ouders, leerling en docenten wil komen tot optimale resultaten, rekening houdend met de handicap. Dit kan natuurlijk alleen met volledige inzet van alle betrokkenen. Het dyslexieprotocol is daarbij een belangrijk hulpmiddel. Docenten en het dyslexiebeleid: In het verleden bestond het dyslexiebeleid op het Pallas Athene College alleen uit het toekennen van extra tijd en het werken met grootschrift. Tegenwoordig worden toetsen aangeboden in lettertype Arial12 met regelafstand 1,5. Om de begeleiding van de leerling met dyslexie te optimaliseren, dient de deskundigheid van docenten op dit gebied uitgebreid te worden door het geven van een interne scholing over dyslexie. Deze scholing wordt door de Remedial Teacher gegeven. Tevens is er in school voldoende informatie over dyslexie beschikbaar. November 2012 6
Deskundigen buiten school Tot nu toe was de begeleiding van leerlingen met dyslexie uitsluitend het werk van de docenten van deze school. Nu is de eerste lijn: zorg op klassenniveau, waarbij de docenten de afgesproken faciliteiten actief toepassen, de leerling met dyslexie stimuleren en motiveren en extra hulp geven. De tweede lijn in het dyslexiebeleid zal zijn: zorg buiten de klas in samenwerking met de remedial teacher en de dyslexiecoördinator. Kurzweil Kurzweil is een softwarepakket voor scannen, technisch en begrijpend lezen, spellen, strategisch schrijven, leren en studeren. Het Pallas Athene College heeft tien licenties aangeschaft. Leerlingen met dyslexie kunnen met behulp van Kurzweil hun teksten en toetsen tegelijkertijd lezen en beluisteren. Ook is het mogelijk om Kurzweil tijdens het centraal examen te gebruiken. Kurzweil wordt gebruikt vanaf het derde leerjaar bij proefwerken en alleen bij: Nederlands, Engels, Frans en Duits. In de tweede fase kan Kurzweil ook gebruikt worden bij de talen en geschiedenis, aardrijkskunde en economie. November 2012 7
4. Signalering en onderzoek op het Pallas Athene College Aanmelding Van de bij ons aangemelde leerlingen kan dyslexie al op de basisschool bekend zijn. Indien er op het onderwijskundig rapport de aantekening dyslexie staat, neemt de teamleider/dyslexiecoördinator contact op met de basisschool. Om in aanmerking te komen voor de faciliteiten voor leerlingen met dyslexie, moet een onderzoeksrapport en een officiële dyslexieverklaring aanwezig zijn. Ook wordt aan de basisschool gevraagd welke extra begeleiding er heeft plaatsgevonden. Signalering 1 In het eerste schooljaar maken alle eersteklassers citotoetsen om hun niveau te bepalen en eventuele problemen te signaleren. Naar aanleiding van de uitslag van deze toets kan aanvullend onderzoek nodig zijn. In overleg met de Remedial Teacher kan worden besloten welke leerlingen in aanmerking komen voor 6 weken Remedial Teaching. Na deze 6 weken wordt gekeken of verder onderzoek nodig is. (zie signalering 2) Signalering 2 Aan het einde van de RT-periode worden diverse onderzoeken op het gebeid van spelling en lezen gedaan. Alle beschikbare gegevens worden door de R.T-er beoordeeld en na overleg tussen de remedial teacher en de dyslexiecoördinator wordt besloten welke leerlingen advies krijgen om verder onderzocht te worden. De teamleider van de brugklas en de mentor worden hierover geïnformeerd. De ouders en de leerling krijgen informatie over de afgelopen weken, advies en informatie over verder onderzoek omtrent dyslexie. Wanneer gebleken is dat de 6 weken RT op school niet voldoende resultaat heeft opgeleverd, worden de ouders hierover ingelicht en worden zij geadviseerd externe remedial teaching in te schakelen. November 2012 8
5. Dyslexieverklaring Om in aanmerking te komen voor faciliteiten moet een leerling in het bezit te zijn van een dyslexieverklaring. In de dyslexieverklaring moet het volgende te staan: Onderkennende diagnose: in welke mate wordt voldaan aan de gestelde criteria op basis van controleerbare, betrouwbare en valide instrumenten en procedures. Verklarende diagnose: uitspraken over de individugebonden cognitieve factoren die in dit geval kennelijk de stoornis oproepen en in stand houden. Uitspraken die gebaseerd zijn op controleerbare, betrouwbare en psychodiagnostische instrumenten en procedures. De stoornis mag niet het gevolg zijn van omgevingsfactoren, zoals een tekort aan onderwijs of van onderwijs op een te hoog niveau. Handelingsgerichte diagnose: informatie op basis van betrouwbare en valide psychodiagnostische instrumenten en procedures, over concrete onderwijsbeperkingen en de specifiek pedagogische didactische behoeften die daarmee samenhangen. Aangegeven wordt dat de onderwijsbelemmeringen niet zijn op te lossen door verwijzing naar een lager niveau, maar vragen om nader te noemen specifieke maatregelen of faciliteiten. De bevoegdheid om een dyslexieverklaring af te geven is volgens de inhoud alleen mogelijk door: - professionals die gekwalificeerd zijn voor het uitvoeren van psychodiagnostisch onderzoek; - daartoe is een academische graad in de klinische kinder- en jeugd-psychologie of orthopedagogiek vereist; Daarnaast is een bekwaamheidsregistratie in de psychodiagnostiek, minimaal op het niveau van de BIG-registratie (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) Gezondheidszorgspycholoog vereist. November 2012 9
6. Pallaspas De leerlingen met dyslexie die al op de basisschool gediagnosticeerd zijn en de leerlingen die in de brugklas een diagnose hebben verkregen, worden uitgenodigd, nadat zij een officiële dyslexieverklaring van de orthopedagoog kunnen overleggen, voor een gesprek met de dyslexiecoach. In het intakegesprek worden de leerling-specifieke problemen in kaart gebracht. De faciliteiten worden per leerling aangegeven op de Pallaspas. Indien in klas 2 of hoger toch nog andere leerlingen met dyslectische kenmerken naar voren komen, dan kan in overleg met ouders, dyslexiecoördinator en een externe deskundige besloten worden een dyslexieonderzoek te laten plaatsvinden. Dit geldt ook voor leerlingen die van een andere school komen. November 2012 10
Tips voor de leerling Tijdens de les Ga in de klas vooraan zitten Huiswerk Houd er rekening mee dat je meer tijd nodig hebt dan je klasgenoten Werk niet te lang achtereen, deel de leerstof op in kleine stukjes en herhaal eerst voordat je er een nieuw stukje bij leert Werk iedere dag Werk vooruit Lees, spreek uit, luister naar jezelf, schrijf op Herhaal: na een paar dagen begrijp je het vanzelf Maak extra oefeningen Lees iedere dag voor jezelf serieus een half uur hardop Maak gebruik van gesproken boek Laat iemand je overhoren en/of helpen November 2012 11
Tips voor ouders Help uw kind met plannen van zijn huiswerk Herhaal de leerstof voordat er nieuwe leerstof bijkomt Help uw kind met zijn huiswerk, (eventueel huiswerkbegeleiding) Overhoor het huiswerk Blijf positief en geef regelmatig complimenten, het kind kan er niets aan doen, dyslexie is heel hardnekkig Geef 1 instructie per keer, bij 3 instructies worden er 1 of 2 vergeten. Laat afspraken herhalen, zodat u zeker weet of het kind het begrepen heeft Ouders stellen de dyslexiecoördinator en mentor op de hoogte indien de belasting van het schoolwerk te groot wordt of als de leerling het even niet meer ziet zitten Lees regelmatig voor, dat is goed voor de woordenschatontwikkeling en het begrijpend lezen Literatuurtip: Kinderen met dyslexie van Tom Braams Balans is een landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren, waaronder dyslexie. (http://www.balansdigitaal.nl/) November 2012 12
Tips voor docenten Zorg dat leerlingen met dyslexie redelijk vooraan in de klas zitten Controleer of huiswerk goed in de agenda staat Controleer of leerlingen de aangeboden leerstof begrijpen, stel niet meer dan één vraag tegelijk, laat de leerling navertellen wat uitgelegd is en wat de opdracht is Geef kopieën van aantekeningen van een medeleerling mee naar huis Geef erkenning voor hun probleem, begrijp dat deze leerlingen leren met een leerhandicap en dat het voor hen extra moeilijk is Complimenteer de leerling regelmatig Soms zal om een andere manier van uitleg gevraagd worden of neem de leerling even apart Wees niet ongeduldig als de leerling het na 3 keer uitleggen nog niet begrijpt Een leerling met dyslexie wil geen uitzondering zijn en durft soms ook niet te vragen om uitleg, bang om voor dom versleten te worden Een leerling met dyslexie die uit het raam staart, is misschien het spoor bijster Een leerling met dyslexie bereikt nooit het stadium van volledige automatisme en daarom lijkt het soms alsof ze alle leerstof kwijt zijn, herhaal beknopt de leerstof van de vorige les Geef een repetitie of s.o. zo lang mogelijk van te voren op, zodat de leerling de leerstof zelf in kleine stukken kan hakken en veel kan herhalen Knip een repetitie of s.o. in stukken en overhoor een deel voor een deelcijfer Laat leerlingen met dyslexie de Cito-luistertoets op een ander moment maken, zodat ze zelf de CD/DVD kunnen bedienen en de toets na elke vraag kunnen stilzetten Er mag maximaal één taaltoets opgegeven worden waarvoor geleerd moet worden November 2012 13