Focus op het gebit van het paard M.E.C.A. Stam
tekst en foto s: drs. M.E.C.A. Stam, Tandheelkundig dierenarts voor paarden illustraties: Jaap van den Born vormgeving en druk: Drukkerij Willems, Eerbeek copyright 2007 by M.E.C.A. Stam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DAP De Kleine Smaalhorst.
Inhoud Het paardengebit is dynamisch 4 Tandheelkundig dierenarts voor paarden 5 Preventie gebitsafwijkingen 8 Wist u dat? 9 Heeft mijn paard kiespijn? 10 Overzicht veel voorkomende gebitsafwijkingen 12 Snijtanden 14 Kiezen 17
4 Het paardengebit is dynamisch De tanden en kiezen van een paard slijten enorm af tijdens het kauwen. Dit in tegenstelling tot de tanden en kiezen van bijvoorbeeld de mens. Het komt vaak voor dat de slijtage niet gelijkmatig verloopt. Deze folder gaat over de afwijkingen aan het paardengebit die hierdoor ontstaan en de behandeling daarvan. De tanden en kiezen van het paard zijn geen dode molenstenen, maar zijn levende elementen die ingebed liggen in de kaken. Botweefsel is het op twee na meest dynamische weefsel van het paard. De tanden en kiezen vormen samen met het hen omringende botweefsel een dynamisch geheel. De zorgverlener die het gebit van het paard behandelt, behoeft daarom een gedegen specialistische kennis van anatomie, vorm en de functie van het gebit. Van belang is verder dat het functioneren van het gebit niet op zich staat, maar als onderdeel van de voedselvertering de gezondheid van het paard sterk beïnvloedt. Vooral dierenartsen zijn opgeleid om deze complexe interactie te begrijpen en op basis daarvan de behandeling van het gebit correct uit te voeren. Het toevertrouwen van de gezondheid van uw paard aan de deskundige handen van een dierenarts zal uw paard u zeker in dank afnemen. Het paard is een herbivoor: het dieet van een paard bestaat uit plant aardige voedselbronnen. Plantaardig voedsel is vaak hard en stengelig. De darmen kunnen geen harde en stengelige structuren verteren. Om de darmen te voorzien van verteerbaar voedsel, moet het paard zijn eten fijn malen. Het paard doet dit met de kiezen van zijn gebit: de kiezen zijn als een soort molenstenen die het graan fijnmalen. Hoe fijner het voedsel gemalen wordt, hoe beter de darmen het voedsel kunnen verteren en hoe meer voedingswaarde het voedsel voor het paard oplevert. De maalfunctie van het gebit bepaalt op deze manier de voedsel efficiëntie voor het paard. Iedereen kent de voorbeelden wel: er zijn pony s die van de lucht nog dik worden en er zijn paarden die ondanks veel aangeboden erg goede kwaliteit voer, maar geen vlees willen aanzetten. Vaak is er een verband met de maalfunctie van het gebit: een goed gebit zorgt voor een efficiënter voerverbruik. Een paard met een goed gebit heeft minder voer nodig om in conditie te blijven. Dat is beter voor het paard, maar ook voor de portemonnee van de eigenaar. Een paard dat maar blijft eten en niets aanzet is heel kostbaar.
Tandheelkundig dierenarts voor paarden Anno 2006 zijn er helaas nog niet veel collega s met interesse en passie voor de tandheelkunde van het paard. Een goede tandheelkundig dierenarts voor paarden kunt u herkennen aan de volgende kenmerken: v Een deskundige dierenarts is zeer geduldig: tandheelkunde is geen formule 1 racesport. Met geduld wordt vele malen meer bereikt dan een snelle behandeling. Het is voor een optimale behandeling essentieel dat er eerst een goede diagnose gesteld wordt. v Voor een accurate diagnose en een veilige werkplek is het sederen van het paard (een klein roesje geven) een eerste vereiste. Een paard wil zijn mond niet vrijwillig openhouden. Het openhouden van de mond en het weghouden van de tong bij een niet gesedeerd paard geeft veel stress bij zowel de zorgverlener als het paard. Zonder sedatie houdt het paard zijn hoofd en zijn tong niet stil waardoor het onmogelijk is een volledige diagnose te stellen. De allergrootste problemen bij het paard, parodontitis 1 en diastemen 1, worden met een tong die continue heen en weer gaat niet opgemerkt. Terwijl dit de allerpijnlijkste afwijkingen zijn waardoor een paard niet goed kauwt. 1 Deze termen worden verderop in dit boekje uitgelegd. 5
v Er wordt gebruik gemaakt van een veilig speculum (dit is een mondklem). Dit is veilig voor zowel het paard als de zorgverlener. De gebitscontrole wordt uitgevoerd met een felle lamp in combinatie met een spiegel en een sonde. De lamp, spiegel en sonde zijn nodig voor het beoordelen van de afzonderlijke tanden en kiezen. v Het is van belang dat de problemen van het paard worden opgetekend in een gebitskaart. Zo kunt u altijd terugvinden wat de problemen van het paard zijn en kunnen zorgverleners onderling over het paard overleggen. Eigenlijk is de controle van het gebit van het paard hetzelfde als dat van onszelf! Ook u moet bij de tandarts uw mond openhouden, u moet uw hoofd stilhouden, de tandarts beoordeelt met een lamp, spiegel en sonde uw gebit. De bevindingen schrijft hij (of een assistent) op uw gebitskaart. Het grote verschil is dat wij best even onze mond open kunnen houden en stil kunnen blijven liggen. Een paard is hier niet zo eenvoudig van te overtuigen en heeft daarom een klein roesje en een veilig speculum nodig. Het zal u niet verrassen dat bijna alle wetenschappelijke behandelingsmogelijkheden van het paard, afkomstig zijn uit de tandheelkunde voor mensen. In die zin ligt de tandheelkunde van de dieren erg dicht bij de tandheelkunde van de mens. De zorgverlener voor het gebit van uw paard moet dan ook eigenlijk een echte arts zijn. Samenvattend kunnen we zeggen dat een goed opgeleide dierenarts met als specialisme tandheelkunde voor paarden, veel geduld heeft en gebruik maakt van een veilig speculum, een felle lamp, een spiegel en een sonde. Het tandheelkundig onderzoek van uw paard kan niet goed zonder roesje uitgevoerd worden. Een bijkomend voordeel is dat uw paard op deze manier geen nare herinneringen aan het onderzoek overhoudt en wordt het onderzoek op een voor alle partijen zo prettig mogelijke manier uitgevoerd. Dit komt de werkvreugde van iedereen ten goede en zorgt uiteindelijk voor de hoogst mogelijke kwaliteit van tandheelkunde bij het paard. En dat komt het welzijn van het paard ten goede. Tot slot nog een opmerking over de portemonnee: éénmaal goed behandelen is véél goedkoper dan jaren lang het eigenlijke probleem niet opmerken en dus ook niet verhelpen, met alle nare gevolgen van dien. Ofwel, zeker in de tandheelkunde voor paarden geldt: goedkoop is duurkoop. 6
7
Preventie gebitsafwijkingen Er zijn een aantal mogelijkheden om de gezondheid van het gebit van uw paard te bevorderen. Om te beginnen kunt u zorgen dat het paard zichzelf een optimale mondhygiëne geeft. Het paard moet hiervoor ongeveer 18 uur per dag voldoende speeksel produceren. Speeksel heeft namelijk een schonende werking op de mond. Een paard produceert meer speeksel als het kauwt. Om te voorkomen dat een paard te dik wordt van zoveel eten, kan ruwvoer met een lage voedingswaarde aangeboden worden, bijvoorbeeld stro. Het voeren van een ruwvoeder als stro is van levensbelang voor uw paard, zowel voor de gezondheid van het gebit als ook voor de algemene gezondheid, bijvoorbeeld ter voorkóming van hoefbevangenheid. Indien uw paard gevoelig is voor verstoppingen, voert u geen baal per dag, maar een paar plakjes verspreid over de dag. U voert dan toch stro, maar niet te veel om verstopt van te raken. Hierdoor produceert het paard meerdere keren per dag voldoende beschermend speeksel in plaats van twee maal wat meer. Het beste voert u uw paard van de grond. In de weide groeit het gras ook niet op borsthoogte. Terwijl het paard van de grond eet is de plaatsing van de onderkaak optimaal voor de werking van de kiezen (de molenstenen ). Dit zal de mondgezondheid van uw paard verbeteren. Het met beleid omgaan met de voerschep is van even groot belang voor zowel de mond- als de algemene gezondheid van uw paard. In krachtvoeder zit als mengstof melasse. Dit is een product uit de suikerindustrie. Melasse bevat een hoog gehalte aan suikers. Paarden zijn, net als wij mensen, echte zoetekauwen en zijn daarom verzot op krachtvoer. Echter suiker in het voer heeft, net als bij ons mensen, een slechte invloed op de mondgezondheid van het paard. Mensen krijgen gaatjes in de tanden van suiker, paarden krijgen dat óók! Voorts is het van belang dat het paard de hele dag bezig is met eten. Liever voert u meerdere keren per dag kleinere porties, dan bijvoorbeeld twee maal daags grote porties. 8
Suiker zit in bijna alle paardenvoeders. Sommige voeders bevatten veel suiker: krachtvoer, maar ook vers gras op een heldere koude winterdag. Met de dagelijkse hoeveelheid krachtvoer kunt u bepalen hoeveel extra suiker uw paard binnenkrijgt. Teveel suiker in het gehele dieet is nadelig voor de gezondheid van uw paard. De darmen zetten een overdosis suiker om in gas. Hierdoor kan uw paard koliek krijgen. Natuurlijk krijgen niet alle paarden koliek van suiker. Sommigen slaan de suiker op als vet. Andere paarden krijgen zoveel suiker binnen dat ze een overdosis insuline aanmaken (dit is het hormoon dat suiker in het lichaam verwerkt) en raken als het ware ongevoelig voor suiker. Deze paarden worden insuline resistent. Dit ziektebeeld is te vergelijken met suikerziekte bij de mens. Paarden kunnen van insuline resistentie hoefbevangen raken. Wist u dat? v Uit onderzoek van archeologen en paleontologen is gebleken dat in de oudheid de leeftijd waarop de meeste paarden in het wild kwamen te overlijden, zeven jaar is. Vanaf die leeftijd wordt het gebit van het paard steeds minder van kwaliteit. v De meeste gebitsproblemen ontstaan in de eerste levensjaren van een paard. v Dat een niet gezond paardengebit het voer niet optimaal kauwt. De darmen van het paard krijgen daardoor een niet optimaal substraat aangeboden. Het gevolg is dat het paard vatbaar wordt voor koliek. v Koliek is bij het paard de grootste doodsoorzaak. v Een regelmatige, vakkundige en met de juiste middelen uitgevoerde controle en zonodig behandeling van gebitsproblemen, te beginnen bij het zéér jonge paard, draagt bij aan een langer en paardwaardiger leven. 9
Heeft mijn paard kiespijn? Kunt u als eigenaar / verzorger van een paard beoordelen of uw paard kiespijn heeft? Het antwoord op deze vraag is moeilijk te geven. huidige paarden waren prooidieren. In vroegere tijden jaagde de mens op het paard om als voedsel voor de mens te dienen. Nog steeds is aan een paard te zien en te merken dat het een prooidier is. Zo staan de ogen aan de zijkant van het hoofd, in plaats van zoals bij de mens recht naar voren. Met de ogen aan de zijkant van het hoofd kan het paard bijna in een cirkel om zich heen kijken, dus ook bijna alles wat er achter hem gebeurt. Het paard let constant op mogelijke belagers. Het gedrag van een paard is ook nog steeds het gedrag van een prooidier: het schrikt bij het minste of geringste en probeert te vluchten. Het paard heeft maar één wapen om aan zijn belagers te ontsnappen: héél hard wegrennen. Om dit goed te begrijpen moeten we teruggaan naar het wezen van het paard. De wilde voorgangers van onze Deze beschrijving geeft in een notendop het wezen van het paard weer, maar wat heeft deze observatie nu met kiespijn te maken? Een prooidier in een kudde wordt opgemerkt door een belager als het ziek is en pijn toont. Dit zijn de zwakkeren uit de kudde. Deze zwakkeren worden als eerste belaagd, omdat zij minder hard rennen en dus eerder te vangen zijn. Om te overleven moet het paard zo weinig mogelijk pijn tonen. 10
Het is vanwege deze eigenschap dat het voor ons als eigenaren en verzorgers heel moeilijk te beoordelen is of een paard kiespijn heeft. Indien het paard wél heel duidelijk laat zien dat het kiespijn heeft, zijn de problemen in de mond vaak al zo erg dat een volledige genezing niet meer mogelijk is. Controle van de mond van een paard als er ogenschijnlijk niets aan de hand is, is daarom van levensbelang! De beste beoordelingen van kiespijn bij het paard blijken altijd achteraf ervaringen te zijn. Indien een paard met een gebitsafwijking goed behandeld is, verandert het gedrag van het paard na de behandeling vaak. Deze verandering wordt door de eigenaar opgemerkt. De gedragsverandering verschilt per paard, maar wordt bijna altijd als grote verbetering ervaren door de eigenaren of verzorgers. De gedragsverandering is achteraf de bevestiging dat het paard werkelijk kiespijn had vóór de behandeling! 11
Overzicht veel voorkomende gebitsafwijkingen diasteem blinde wolfskies ATR trapgebit bot irritatie haak onderbeet overbeet haak golfgebit ramp wolfkies parodontitis 12
smile grijns wig Normaal gebit hengstentand schaargbit scherpe rand snijtanden kiezen kaakgewricht 13
Snijtanden Overbeet Bij een overbeet komen de snijtanden in de bovenkaak niet op de snijtanden van de onderkaak: de snijtanden van de bovenkaak staan veel verder naar voren. Sommige paarden worden er mee geboren, dit zijn vaak de ergste overbeten. Indien er zich tijdens het leven van een paard op de achterste- of voorste kiezen grote haken ontwikkelen, kan er een overbeet ontstaan. Een overbeet belemmert een vrije zijwaartse beweging van de onderkaak. Dit kan resulteren in een abnormale slijtage van de kiezen. Bestaande afwijkingen, zoals haken op de voorste- en achterste kiezen, ATR, golfgebitten en schaargebitten worden ernstiger als het paard door de overbeet gedwongen wordt incorrect te kauwen. Een overbeet geeft soms ernstige problemen met het bit. Behandeling: Voorzichtig inkorten van de snijtanden in de onderkaak en verbeteren van de bestaande afwijking(en) in de kiezen. Onderbeet Bij een onderbeet komen de snijtanden in de bovenkaak niet op de snijtanden van de onderkaak: de snijtanden van de onderkaak komen verder naar voren. Veulens worden soms met een onderbeet geboren, vaak zijn dit de ergste onderbeten. Een onderbeet kan ook ontstaan als er zich tijdens het leven van een paard op de achterste- of voorste kiezen grote haken ontwikkelen. Een onderbeet belemmert een vrije zijwaartse beweging van de onderkaak. Dit kan resulteren in een abnormale slijtage van de kiezen. Bestaande afwijkingen, zoals haken op de voorste- en achterste kiezen, ATR, golfgebitten en schaargebitten zullen ernstiger worden als het paard door de onderbeet gedwongen wordt incorrect te kauwen. Een onderbeet geeft soms ernstige problemen met het bit. Ook kan het pijn in het kaakgewricht geven. Behandeling: Voorzichtig inkorten van de snijtanden in de onderkaak en verbeteren van de bestaande afwijking(en) in de kiezen. 14
Smile (ventrale curvatuur) Dit betekent dat de buitenste ondersnijtanden langer worden dan de buitenste bovensnijtanden. Een smile kan ontstaan wanneer de doppen op de buitenste melksnijtanden in de bovenkaak, de groei van de permanente snijtanden verstoren. Ook kan een smile ontstaan ten gevolge van een abnormaal kauwpatroon in de kiezen. Grijns (dorsale curvatuur) Dit betekent dat de buitenste bovensnijtanden langer worden dan de buitenste onder snijtanden. Een grijns kan ontstaan wanneer de doppen op de buitenste melksnijtanden in de onderkaak, de groei van de permanente snijtanden verstoort. Kribbenbijten is vaak een oorzaak, terwijl ook een abnormaal kauwpatroon in de kiezen een oorzaak kan zijn. Een smile weerhoudt het paard van het zijwaarts kauwen, wat leidt tot het abnormaal en te snel afslijten van de kiezen. Behandeling: De lengte van de bovenste middelste en onderste buiten snijtanden voorzichtig reduceren. Zodat uiteindelijk na een aantal correcties een vrije zijwaartse beweging mogelijk is. Een grijns weerhoudt het paard van het zijwaarts kauwen, wat leidt tot het abnormaal en te snel afslijten van de kiezen. Behandeling: De lengte van de onderste middelste en bovenste buiten snijtanden voorzichtig reduceren. Zodat uiteindelijk na een aantal correcties een vrije zijwaartse beweging mogelijk is. 15
Wig (diagonale beet) De bovensnijtanden aan één kant van de kaak zijn langer, terwijl de ondersnijtanden aan de andere kant van de kaak langer zijn. De snijtanden raken elkaar hierdoor in een diagonaal vlak. De diagonale beet kan ontstaan als het paard langdurig aan één kant kauwt. Ook kan de beet het resultaat zijn van kribbe- en houtbijten of ontstaan door een slechte balans in de kiezen. Missende of gebroken snijtanden kunnen ook voor een diagonale beet zorgen. Door het kauwen aan één kant kan deze zijde te snel afslijten, terwijl de tegenoverliggende kant van de kiezen niet afslijt en zo een schaargebit ontwikkelt. Er kan pijn in het kaakgewricht ontstaan. Behandeling: Inkorten van de extreem lange snijtanden zonder dat daarbij de zenuwen beschadigd worden. De niet afgesleten kiezen moeten eveneens voorzichtig ingekort worden. Het paard zal meerdere behandelingen met telkens kleine correcties nodig hebben. 16
Kiezen Haken op de achterste kiezen Als de bovenste of onderste achterste kies dominant wordt ten opzichte van de tegenoverliggende kies, ontstaat er een haak op deze dominante achterste kies. Indien het paard geboren is met een over- of onderbeet, kunnen de haken op de achterste kiezen een erfelijke oorzaak hebben. Haken ontstaan ook als gevolg van een abnormaal kauwpatroon waardoor de kaak uit zijn natuurlijke positie gedrukt wordt. Dit resulteert dan in haakvorming. Een haak weerhoudt het paard ervan om een vrije zijwaartse kauwbeweging te maken. Dit kan resulteren in ongewenste en excessieve afslijting van de kiezen. Vanwege de beperkte ruimte achterin de mond, ontstaan door de scherpe haken ernstige slijmvliesbeschadigingen in de wangen en tong. Deze beschadigingen kunnen verzet geven tegen de hoofdhouding tijdens het rijden. Behandeling: Voorzichtig inkorten van de kies met de haak en rond afwerken om slijmvliesbeschadigingen te laten genezen. Haken op de voorste kiezen Als de bovenste voorste kies dominant wordt ten opzichte van de tegenoverliggende kies, ontstaat er een haak op deze bovenste voorste kies. Als een paard geboren is met een overbeet, kunnen de haken op de voorste kiezen een erfelijke oorzaak hebben. Haken op de voorste kiezen ontstaan ook door een abnormaal kauwpatroon, waardoor de kaak uit zijn natuurlijke positie gedrukt wordt. Dit resulteert dan in haakvorming. Een haak op de voorste kies weerhoudt het paard ervan om een vrije zijwaartse kauwbeweging te maken. Dit kan resulteren in ongewenste en excessieve afslijting van de tegenoverliggende onderste kies. Deze haken kunnen ernstige problemen geven met het bit, in combinatie met slijmvliesbeschadigingen. Behandeling: Voorzichtig verkleinen van de haak en rond afwerken zodat slijmvliesbeschadigingen kunnen genezen. 17
Ramps ( ski-schans ) Een ski-schans ontstaat doordat de onderste voorste kies te veel hoogte bezit ten opzichte van de bovenste voorste kies. tong wang Scherpe randen Scherpe randen worden meestal gevormd aan de wangzijde van de bovenste kiezen en aan de tongzijde van de onderste kiezen Indien de melkkies van de voorste bovenste kies te lang blijven zitten, wordt de groei van de voorste bovenste permanente kies vertraagd. Dit kan resulteren in een ramp. Ook kan zich een ramp vormen als een kies is afgesleten zonder correctie van de tegenoverliggende kies. Een ramp weerhoudt het paard ervan om een vrije zijwaartse kauwbeweging te maken. Dit kan resulteren in ongewenste en excessieve afslijting van de kiezen. Een ramp kan ernstige problemen met het bit geven. Ook kan de onderkaak door ramps naar voren verschuiven, waardoor een onderbeet ontstaat. Behandeling: Verkleinen van de ramps, waardoor de tegenoverliggende kiezen in de loop der tijd kunnen herstellen. De scherpe randen vormen zich in de loop der tijd omdat het paard tijdens het kauwen niet zijn volledige zijwaartse beweging uitvoert. De delen van de kiezen die het paard niet benut worden scherpe randen. De scherpe randen veroorzaken beschadigingen van het slijmvlies. Deze beschadigingen geven pijn tijdens het kauwen. Door de slijmvliesbeschadigingen kauwt het paard nog minder. Er ontstaat een vicieuze cirkel die uiteindelijk leidt tot een minimaal kauwpatroon. Als de scherpe randen erg lang worden, kunnen ze afbreken. Bij het afbreken kan een zenuwbeschadiging ontstaan die kan leiden tot het afsterven van de kieswortel. De kies moet dan verwijderd worden. De scherpe randen kunnen vooral bij het gebruik van een bit of andere soorten tuig zeer pijnlijke slijmvliesbeschadigingen veroorzaken. Behandeling: De scherpe randen verwijderen. 18
Schaargebit Er is sprake van een schaargebit indien er zich een extreme hoek in het kauwvlak van één of beide kiezenrijen bevindt. Indien er zich in één of beide kiezenrijen een zeer pijnlijk proces bevindt, zal het paard deze kiezenrij met kauwen gaan vermijden. De extreme hoek wordt veroorzaakt doordat het paard geen vrije zijwaartse kauwbeweging meer maakt. Golfgebit Indien vele kiezen een ongelijk gegolfd kauwoppervlak vormen, is er sprake van een golfgebit. Een golfgebit is meestal het gevolg van andere problemen in de kiezen, zoals het te laat wisselen van het melkgebit, een missende kies, haken, ramps. Deze afwijkingen verhinderen het vrije zijwaartse kauwpatroon waardoor een golf kan ontstaan. De extreme hoek geeft een drastische vermindering van de kauwefficiëntie van het paard. Uiteindelijk zal het paard gaan vermageren. Het is daarom een zeer ernstig probleem. Behandeling: Opsporen en zo mogelijk behandelen van de oorzaak van het schaargebit. Voorzichtige stapsgewijze correctie van de extreme hoek van het kauwvlak van de kiezen, om uiteindelijk weer een vrije zijwaartse kauwbeweging te krijgen. De golf resulteert in het excessief afslijten van bepaalde kiezen waardoor deze kiezen te vroeg versleten zijn en er parodontitis, verval van kiezen en vroegtijdig verloren gaan van kiezen optreedt. De golf werkt een vrije zijwaartse kauwbeweging tegen en verstoort een normale vermaling van het voedsel. Behandeling: Voorzichtig reduceren van de hoge delen van de golf om de tegenoverliggende kiezen de kans te geven te herstellen en de zijwaartse beweging vrij te maken. Het paard zal meerdere behandelingen met telkens kleine correcties nodig hebben. 19
Trapgebit Het kauwoppervlak van de kiezen vertoont één of meerdere trappen. De trap is meestal het gevolg van een missende kies, waardoor de tegenoverliggende kies de kans krijgt om de vrijgekomen ruimte op te vullen. De trap kan eveneens ontstaan na excessieve afslijting van een tegenoverliggende kies. Ook kan, nadat een melkkies te lang niet gewisseld is, deze de permanente kies in groei remmen en zo de tegenoverliggende kies de kans geven een trap te ontwikkelen. ATR = accentuated transverse ridge ( wasbord ) Dit zijn ernstig verhoogde richels die dwars over het kauwoppervlak van de kiezen lopen en zo het effect van een wasbord geven. ATR kan veroorzaakt worden door een veranderde stand van de kaken ten opzichte van elkaar. Ook kan een harder deel van een kies inslijten in een zachter deel van een tegenoverliggende kies. ATR kan eveneens ontstaan als een paard niet in een vrije zijwaartse beweging kauwt. Omdat het paard door een trap niet vrij zijwaarts kan kauwen resulteert dit in een abnormale slijtage van kiezen en snijtanden. Behandeling: Voorzichtig verminderen van de trap in de kiezen. Dit zal herhaaldelijk moeten gebeuren daar de tegenoverliggende kies continue blijft doorkomen. ATR staat een normale kauwbeweging in de weg, het kan excessieve afslijting geven van tegenoverliggende kiezen. Ook kunnen er ernstige parodontitis en diastemen ontstaan. Behandeling: De ernstig verhoogde richels moeten voorzichtig verlaagd worden om de tegenoverliggende kiezen de gelegenheid te geven te herstellen. Het paard zal hierdoor meer zijwaarts gaan kauwen. Ook behandeling van andere bestaande kiesproblemen zal een verbetering van ATR geven. 20
Parodontitis Tandplak op de tanden en kiezen veroorzaakt een onsteking in de rand van het tandvlees. Zo n tandvleesontsteking heet gingivitis. De ontsteking kan zich uitbreiden van de tandvleesrand naar het daaronder gelegen kaakbot. Dan spreken we (net zoals bij de mens) over parodontitis. Op den duur gaat hierdoor het kaakbot rondom de tanden en kiezen verloren. Uiteindelijk kan er zoveel kaakbot verdwijnen dat de tanden en kiezen los gaan staan en tenslotte uitvallen. Door de ontsteking ontstaat er ruimte tussen het tandvlees en de tand of kies: een parodontale pocket. De pockets ontstaan in versnelde mate door een golfgebit, een schaargebit, een trapgebit, veel ATR enzovoorts. Tijdens het eten van het paard wordt er voer in de pockets geduwd. Dit voer hoopt zich op in de pockets en vormt een goede voedingsbodem voor bacteriën die de parodontitis veroorzaken. Het gevolg hiervan is méér botafbraak waardoor de pockets groter worden en er steeds meer voer in de pockets achterblijft. Door deze vicieuze cirkel worden de pockets alsmaar groter. Door de pijn die de parodontitis veroorzaakt gaan paarden afwijkend kauwen en meestal proppen maken. Parodontitis is de allerpijnlijkste afwijking aan het gebit van het paard. De parodontitis leidt op den duur tot botverlies uit de kaken. De aangrenzende tanden en kiezen gaan door botverlies uit de kaken loszitten en zullen uiteindelijk uit de kaak vallen. Vanuit de parodontitis komen bacteriën en hun giftige afscheidingsproducten (toxinen) uit de mond in het bloed van het paard. Deze kunnen in het hart een aantasting van de hartkleppen geven. Het paard kan hierdoor een hartafwijking krijgen. Behandeling: Tijdige behandeling kan het verlies van tanden en kiezen voorkomen. Preventie door regelmatige gebitscontrole is het belangrijkste. Dat wil zeggen op jonge leeftijd beginnen met controle van het gebit van het paard. De problemen van de tanden en kiezen die de oorzaak kunnen zijn van de parodontitis moeten adequaat behandeld worden. Een eenmaal ontstane parodontale pocket is moeilijk te verhelpen. Na het maken van een röntgenfoto om de ernst van het botverlies te bepalen, kunnen de pockets schoongemaakt worden met behulp van een speciaal apparaat. De pockets worden vervolgens behandeld met een medicijn dat wordt afgedekt met een laagje impressie materiaal. Dit rubberachtige materiaal zorgt ervoor dat het medicijn een tijdlang op zijn plaats blijft en zo zijn werk kan doen. 21
Diastemen Een diasteem is een ruimte tussen twee naast elkaar gelegen tanden of kiezen. Diastemen kunnen aangeboren of erfelijk zijn. Ook kunnen ze ontstaan door niet gecorrigeerde gebitsafwijkingen. Deze afwijkingen kunnen afzonderlijke kiezen uit elkaar drukken, waardoor een diasteem kan ontstaan. Bot irritaties zijn meestal het gevolg van verwondingen van de onderkaak door het bit. Bot irritatie Bot irritaties komen veelal voor op de onderkaak. De ruimte tussen de tanden en de kiezen wordt langzaam opgevuld met voerresten. Dit leidt tot ontsteking van het tandvlees. Hieronder vormt zich uiteindelijk parodontitis. De vicieuze cirkel is hierna moeilijk te doorbreken. Meerdere diastemen leiden tot een slechte mondgezondheid. Behandeling: Voorkomen van deze aandoening door regelmatige gebitscontrole is het allerbeste. Diastemen zijn moeilijk te behandelen. Indien de plaatsing van de kiezen het toelaat, kan een diasteem aan de kant van het kauwoppervlak met behulp van een speciale boor behandeld worden. Daardoor zullen de voerresten makkelijker uit het diasteem verdwijnen. In ieder geval moeten de aanwezige veroorzakende afwijkingen behandeld worden. Het paard zal meerdere behandelingen met telkens kleine correcties nodig hebben. Bot irritaties kunnen uiterst pijnlijk zijn en geven daarom problemen tijdens het rijden met een hoofdstel met bit. Het bit verwondt op deze manier steeds opnieuw de onderkaak. Behandeling: De bot irritaties kunnen eventueel chirurgisch verwijderd worden. Het beste is het paard niet meer met een bit te rijden. 22
Wolfskiezen Wolfskiezen zijn kleine kiezen met korte wortels die vóór de eerste kiezen liggen. Meestal liggen ze in de bovenkaak. Zelden komen ze voor in de onderkaak. Wolfskiezen komen regelmatig voor bij paarden. Blinde wolfskiezen Dit zijn wolfskiezen die op een abnormale plaats liggen en niet door het tandvlees heen breken. Een blinde wolfskies komt meestal door in een hoek ten opzichte van de kaak. Door deze scheve stand komt de wolfskies niet door het tandvlees heen. Tijdens het rijden kan het bit tegen de wolfskiezen aankomen. Als de wolfskies los zit of afgebroken is, kan dit veel ongemak en pijn veroorzaken. Indien het bit boven op een blinde wolfskies komt te liggen, kan dit erg veel ongemak en pijn opleveren voor het paard. Meestal worden deze wolfkiezen niet opgemerkt omdat ze onder het tandvlees liggen. Behandeling: Indien men besluit een paard af te richten en daarvoor het paard een bit in de mond gaat leggen, zouden de wolfskiezen verwijderd moeten worden vóór het begin van de africhting. Men kan zo veel ongemak en slechte gewoontes voorkomen. Behandeling: Verwijdering van blinde wolfskiezen. 23
Tandheelkunde voor het paard Tandheelkunde voor het paard neemt binnen de diergeneeskunde een steeds belangrijker plaats in. Dit hangt samen met het gegeven dat veel paarden vandaag de dag als dierbare en waardevolle gezelschapdieren worden beschouwd. Hierdoor worden problemen aan het gebit, en de kwalen die hier het gevolg van zijn, meer opgemerkt. Echter, voor een paardeneigenaar is het moeilijk om de kwaliteit van een willekeurige zorgaanbieder voor het gebit van het paard te beoordelen. Immers het doel is om de gebitsproblemen zo vakkundig en zorgvuldig mogelijk opgelost te zien. Dierenartspraktijk voor paarden drs. M.E.C.A. Stam, Tandheelkundig dierenarts voor paarden Rhienderensestraat 29 6964 BG Hall M.E.C.A. Arts erkend paardenarts Rhienderensestraat 29 6964 BG Hall Tel. 0313-656470 Fax 0313-656471 E-mail: m.arts@dapsmaalhorst.demon.nl De informatie in deze folder helpt hierbij door paardeneigenaren meer inzicht te geven in het gebit van hun paard. Veel voorkomende problemen worden beschreven en de mogelijke behandelingen worden uitgelicht. Tel. 0313 656470 www.dekleinesmaalhorst.nl 24