geon ieuws maandblad van de mineralogische kring antwerpen vz w 18(2), februari 199 3 in dit nummer : mineralen (goed) reinige n telluur

geon ieuws maandblad van de mineralogische kring antwerpen vz w 18(2), februari 199 3 in dit nummer : mineralen (goed) reinige n telluur

mineralogische kring antwerpen vz w Oprichtingsdatum : 11 mei 1963 Statuten nr. 9925, B.S. 17 11 77 Zetel : Ommeganckstraat 26, Antwerpen BTW-nummer : 687 082 47 4 Wettelijk depot. Kon. Bib. België BD 334 3 Verschijningsdata : maandelijks. behalve in juli en augustus. Redakteur en verantwoordelijke uitgever H. DILLEN. Doornstraat 15, 8-9170 Sint-Gillis-Waa s Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, mikrofilm of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Betalinge n Belgie kontributie. HBK-rekening 880-1909401-0 3 andere betalingen HBK-rekening 880-1909401-03 of postrekening OM-1155095-19. Nederland : alle betalingen girorekening (NL) 51 91 10 (betalingen in gulden). AI deze rekeningen staan op naam van M.K.A. v.z.w.. Marialei 43, B-2900 Schoten. NUTTIGE ADRESSE N * BENDER H.. Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem. Tel. 03/440 89 87. Bestuurder, sekretaris, ledenadministratie. * BENDER P., Pieter Van den Bemdenlaan 107. B-2650 Edegem. Tel. 03'440 89 87. Mineraal van de maand. technische realisatie Geonieuws. * CORNELIS G.. Schijfstraat 81, B-2020 Antwerpen. Tel, 03/238 62 62. Jeugdwerking. * DILLEN H.. Doornstraat 15. B-9170 Sint-Gillis-Waas. Tel, 03.'770 60 07. Redakteur Geonieuws. * EMMERMANN A.. Lobbesplein 12, 8-2640 Mortsel. Tel. 03/455 19 77. Werkgroep technische realisaties. * JENSEN J.. Petrus Delenstraat 3. B-2390 Westmalle. Tel. 03/311 73 47. Bestuurder, vindplaatsenkartoteek. * LOYENS R., Noorderveld 15. B-2960 Sint-Job-in-'t-Goor/Brecht. Tel. 03/663 23 8 6 Uitleendienst. werkgroep fluorescentie. * MAERTENS J., Koeisteerthofdreef 60, B-2640 Mortsel. Tel. 03/455 88 78. Ekskursies, werkgroep informatika. * OP DE BEECK E., L. Weytensstraat 127, B-2900 Schoten. Tel. 03/658 54 34. Vergaderingen RVB. * PAUWELS M.. Boskouter 70, B-2070 Burcht. Tel. 03/253 13 79. Samenaankoop. * ROGIEST G.. Prins Kavellei 86. B-2930 Brasschaat. Tel. 03/652 02 32. Bestuurder, public relations. * SCHUYBROECK E., Karel de Vle straat 11. B-2030 Antwerpen. Tel. 03'542 40 87. Bibliotekarïs. * TAMBUYSER J. Jan Samijnlaan 37, B-2100 Deurne. Tel 03/325 03 9 3 Determinatiedienst. * TAMBUYSER P. Surmerhuizerweg 23. NL-1744 JB Eenigenburg. Tel. 00/31,2269.4231. Fax 00/31/2269/3560. Werkgroep edelsteenkunde. * VAN GOETHEM L.. Boterlaarbaan 225. B-2100 Deurne. Tel. 03/321 50 60. Werkgroepen. opvang nieuwe leden. kulturele raden, public relations. * VAN HEE P.. Marialei 43. B-2900 Schoten. Tel. 03/645 29 14. Bestuurder, voorzitter. kobrdinator beurzen en tentoonstellingen. * VAN HEE-SCHOENMAEKERS A., Marialei 43. B-2900 Schoten. Tel. 03/645 29 14. Penningmeesteres. * VAN TICHELEN W.. Robert Molsstraat 19. B-2018 Antwerpen. Tel. 03/237 58 18. Mede-bibliotekaris. dokumentatiedienst. * VERCAMMEN A., Palmanshoevestraat 21. B-2610 Wilrijk. Tel. 03/827 32 11. Bestuurder. ondervoorzitter. exposantenadministratie Minerant.

mka - kalende r Vrijdag 12februari1993 Jaarlijkse officiële statutaire vergadering in zaal "OP-SINJOORKE" van de Vlaams e 1Vi"K1+*- Jeugdherberg; Eric Sasselaan 2 te Antwerpen (d.i. langs de singel - E 17 - tussen uitrit 4 en 5). ri Openbaar vervoer : tram 2 of 4. 19.30 h gelegenheid tot transakties, identifikaties. tombola, aanbod van het mineraal va n de maand (telluur), afspraken voor privé-ekskursies. 20.30 h STATUTAIRE JAARVERGADERIN G Agenda Jaaroverzicht 199 2 Financieel verslag over 1992 en budget voor 199 3 Verslag van de kommissarissen (HH. Troch en Smedts ) Verkiezing raad van bestuu r Vaststelling ledenbijdrage 199 4 Vari a Voor meer gedetailleerde gegevens verwijzen we naar de rubriek "MKA-nieuws " verder in dit nummer. Zaterdag 13 februari 1993 Vergadering van de werkgroep edelsteenkunde in het lokaal Ommeganckstraat 26 t e Antwerpen (achter de Zoo), van 9.30 tot 12.00 h. René HOFKENS gaat ons verder initiëren in de chemie. Vorige keer (alweer een paar maan d geleden) leerden we reeds hoe we eenvoudige chemische formules moeten interpreteren. Vandaag gaat hij ons weer enkele geheimen uit de chemie verklappen. Titelpagina Malachietkonkretie van Shaba; Zaire. Beeldbreedte 4 cm. Foto en verzameling H. Dillen. geonieuws 18( 2), februari 1993 23

Zaterdag 13 februari 199 3 n GROEPSUITSTAP VOOR DE GANSE FAMILIE NAAR HET K.B.I.N. TE BRUSSEL. MKA= De MKA nodigt u en uw geïnteresseerde familieleden uit voor een bezoek aan het Museum va n het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen te Brussel. We bezoeken d e museumzaal MINERALOGIE, met de didaktische tentoonstelling over mineralogie. Verder kan u nog enkele van de andere talrijke tentoonstellingen bezoeken (waaronder de dinosaurus-robots). We ontmoeten elkaar om 13 h in de inkomhal van het museum of om 11.30 h in het spoorwegstation te Berchem (bij Antwerpen) voor de loketten. Het museum is gelegen in het Leopoldspark aan de Vautierstraat 29 te 1040 Brussel, en is t e bereiken : PER TREIN : via BRUSSEL-NOORD, richting NAMUR-LUXEMBURG. tot het station BRUSSEL-LEOPOLDSWIJK (van daar nog ongeveer 5 min te voet). Let er wel op dat u een trein neemt die wel degelijk in dit station stopt 1 PER AUTO * uit Gent : E 40, uitrit BRUSSEL-KOEKELBERG (1 ) * uit Antwerpen A 12, uitrit BRUSSEL-CENTRUM (1 ) of E 19, via RING. uitrit BRUSSEL-CENTRUM (2 ) * uit Leuven, Luik, Hasselt E 40. uitrit BRUSSEL-CENTRUM (2 ) (1) via de centrumlanen richting NAMUR-TERVUREN (= Belliardstraat. tot voorbij het Europees Parlement ) - rechtsaf Etterbeeksesteenweg - Maalbeeklaan - Waversesteenweq (2) via Schumanplein - Wetstraat - Aarlenstraat - Belliardstraat - Etterbeeksesteenweg - Maalbeeklaan Waversesteenwe q De toegangsprijs tot het museum bedraagt 80 BEF. Indien u de dinosaurus-robots wenst t e bezoeken is de toegangsprijs ongeveer 200 BEF. De verplaatsing per trein kot 330 BE F (individueel tarief). Voor meer inlichtingen kan U terecht bij de heer Johan MAERTENS (adres : zie binnenkaft Geonieuws). 50 MM pour 1100,- bfr 50 petites et plus grandes pièces pour 2200,- bf r Uytenbogaardit (Nevada/USA) MM 110,- bf r Paragonit-3T (USSR) MM 70,- bfr Demandez notre grande list e (plus de 2000 espèces ) pour 1$ (en billet ) Mathias D. Rheinlcinde r Eckènbornwèg 5 m 3400 Gë ttin'gen Allemagn e 24 geonieuws 18( 1), februari 1993

mka-nieuws Algemene ledenvergaderin g De jaarlijkse algemene vergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen vzw heeft plaats o p vrijdag 12 februari 1993 om 20.00h in het lokaal 'Op Sinjoorke' (Vlaamse Jeugdherberg), Eri c Sasselaan 2, Antwerpen. Volgens de statuten hebben op deze vergadering alleen de effektiev e leden stemrecht. Toetredende leden worden wel vriendelijk uitgenodigd om de vergadering bi j te wonen en er eventueel vragen te stellen. Personen die alsnog effektief lid wensen te worden (zie bijgaande lijst) dienen een schriftelijk e aanvraag te richten tot sekretariaat M.K.A., P. Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem voo r de vergadering van 12 februari 1993. Ieder effektief lid dat de vergadering niet kan bijwonen, kan zich door middel van een volmach t door een ander effektief lid laten vertegenwoordigen Niemand kan houder zijn van meer dan éé n volmacht. Ten einde de vergadering een zo representatief mogelijk karakter te geven, worden d e effektieve leden die niet aanwezig kunnen zijn. verzocht van deze mogelijkheid gebruik te maken. Agenda 1. Jaaroverzich"t 1992. 2. Financieel verslag 1992 en budget 1993. 3. Verslag van de kommissarissen (Dhr Troch en Smedts). 4. Verkiezing raad van bestuur. 5. Vaststelling ledenbijdrage 199 4 6. Vari a Effektief Lidmaatschap Formulier op te sturen aan sekretariaat M.K.A., P Van den Bemdenlaan 107. B-2650 Edegem voor de algemene ledenvergadering. Ondergetekende (naam en voornaam). toetredend lid van de MKA vzw, wenst vanaf heden effektief lid te warden. Datum Handtekenin g Volmach t Formulier door ondergetekende aan de gevolmachtigde te bezorgen. die het bij het begin van de algemen e ledenvergadering afgeeft aan de sekretaris. Ondergetekende (naam en voornaam), effektief lid van de MKA vzw, geeft hierbij volmacht aa n (naani en voornaam). effektief lid van de MKA vzw, om in zijn plaats op 14 februari 1992 geldig te stemmen op de jaarlijkse algemen e ledenvergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen vzw. Datum Handtekenin g geonieuws 18( 2), februari 1993 25

EFFEKTIEVE LEDEN MK A 429 A.Antoni - Adam 634 J. Kerstens 48 J. Tambuyse r 869 E. Baens 929 F. Kogeler 49 P. Tambuyse r 96 K. Bal 567 R. Loyens 180 R. Tanne r 596 F. Balck 258 J Luyten 50 M. Terry n 298 H. Bender 472 J Maertens 442 H. Torf s 318 P. Bender 666 E. Mans 52 G. Troc h 233 P. Bloch 463 T. Meyvisch 569 C. Van A s 661 J. Bol 699 L. Mirakaj 583 K. Van Bossche - 282 A. Boxstaens 800 P. Mulder Vercamme n 689 G. Claeys 187 P. Mutsaars 59 J. Van Goethe m 347 P. Colson 61 E. Op de Beeck 60 L. Van Goethem 473 G. Cornelis 796 M.Pauwels 309 J. Van Roi e 133 R. Coveliers 603 G. Peeters 505 F. Van Schai k 151 F. Daems 39 H. Pelcknians-Ooms 271 R. Van Tasse l 364 A. Delandtsheer 789 A. Ploegman 147 W. Van Tichele n 600 H. Deplus 388 A. Quadens 91 K. Van de moorte l 14 H. Dillen 240 J. Relecom B95 J. Van den Henge l 599 A. Dykmans 851 H. Reynders 52 P. Van hee 643 A. Elsermans 769 G. Rogiest 244 A. Van hee - 506 P. Gelaude 305 M. Scherpereel Schoenmaecker s 267 M. Gelders 94 E. Schuybroeck 580 A. Vanberghe n 18 A. Gieten 568 J. Sibtsen 70 A. Vercamme n 22 W. Heirman 395 P. Sleeckx 71 F. Ver halle n 558 R. Hekker 45 M. Sluyts 275 J. Verlooy 24 W. Israel 186 G. Smedts 455 R. Vochten 615 J. Jansen 818 L. Sneyers 474 H. Voorbraeck 541 A. Jaquet 176 M. Staut 459 M. Voorspoel s 177 J. Jensen 417 L. Staut 77 B. Wijn s 122 L. Jusgen 864 C. Struyken-Boudier 561 M. Wonderge m 752 E. Keppens 361 H. Suis 152 P. d'hanens Gea-Kring Zeeuws-Vlaanderen is niet meer... Heel onverwacht vernamen we in een brief van Kringvoorzitter Lie dat onze zustervereniging ui t Zeeuws-Vlaanderen per 1 januari 1993 werd opgeheven. Een van de oorzaken bleek de moeilijk e verbinding te zijn tussen Terneuzen en o.a. Walcheren en Zuid-Beveland. In het laatste numme r van Gea lezen we zelfs (citaat) : "Maar onze Regering vondt kennelijk dat Zeeuws-Vlaandere n beter bij België gevoegd kon worden en verhoogde de ponttarieven drastisch". Het gaat echte r niet alleen om een finanieel, maar ook een praktisch probleem. In Zeeuws-Vlaanderen is het nie t ongewoon dat halverwege de voordracht een deel van het publiek er de brui moet aan geven o m de laatste pont nog te halen. Een ietwat cynische suggestie zou zijn dat men ons voorbeeld volgt, en in een jeugdherberg vergadert : dan kun je desnoods ter plekke blijven overnachten... Voor ons was deze Kring zeker geen onbekende : vele jaren bemanden zij een stand voor Ge a op Minerant. Nogal wat MKA-leden zijn trouwens in de loop van hun "carrière" wel eens de gren s overgestoken om in Zeeuws-Vlaanderen iets te gaan vertellen over een of andere facet van d e mineralogie. AI bij al is het erg jammer dat deze sympatieke kring verdwijnt, maar... de mense n die er deel van uitmaakten niet! Wij wensen Mevrouw Doorenweerd, de heer Lie en alle ander e ex-gea-kring-zeeuws-vlaanderen-leden van harte het allerbeste toe! 26 geonieuws e( 1 ), februari 1993

Samenvatting Verslag vergadering Raad van Bestuur en Dagelijks Bestuur - 14 novembe r 199 2 Aanwezig. H. Bender. P. Bender. G. Cornelis, H. Dillen, R. Loyens. M. Pauweis, G. Rogiest, E. Schuybroeck, P. Van hee. A. Vercamme n Verontschuldigd A. Emmermann. J. Jensen. J. Maertens. E. Op de Beeck. A. Schoenmackers. P. Tambuyser. J. Tambuyser. L. Van Goethem 1. Overzicht boekhouding 1992 en budget 1993. Een overzicht van de boekhouding volgens de stand van begin november wordt overlopen en he t budget voor 1993 opgesteld. 2. Lidgelden 1994. De lidgelden 1994 zullen niet verhoogd worden. In 1995 zal wellicht wel een verhoging nodig zijn. 3. Enquete en viering 34 laar MKA. Slechts 40 leden hebben gereageerd op de enquete. te weinig voor een representatieve steekproef. Er blijkt wei een grote vraag te bestaan naar inleidende voordrachten, artikels in Geonieuws, werkgroe p Er zal een 'Jubileumdag' georganiseerd worden, wellicht 11 december 1993, bestaande uit - voor - drachten, receptie en mini-tentoonstelling. Hiervoor zullen 3-4 sprekers uitgenodigd worden. Al s thema wordt voorgesteld 'Vulkanisme en vulkaanmineralen'. Verder zal er ook een jubileumrei s georganiseerd worden naar London en komt er een Geonieuws met kleurenfoto's omtrent fluorescentie. Ook een gezellig samen zijn zal in 1993 ingericht worden. 4. Bibliotheek. Verhuis van de bibliotheek zal pas mogelijk zijn nadat de stad een nieuwe deur en stuk muur za l aangebracht hebben. Hopelijk kan er tussen kerst en nieuwjaar verhuisd warden. 5. Data Minerant 94, 95,... 1994 : 7/8 mei 1995 : 6/7 mei : 1996 : 4/5 mei : 1997 : 17/18 me i 6. Bestuursverkiezingen 1993. Statutaio zijn uittredend en mits kandidatuurstelling herverkiesbaar als lid van het bestuur PV H (voorzitter). AV (ondervoorzitter) en HB (4 jaar verkozen). 7. Zelf mineralen determineren 2de uitgave. Een heruitgave van dit boek zou een belangrijke financiële aderlating zijn. Een grondige marktstudi e dringt zich op alvorens een beslissing kan getroffen worden. 8. Kontaktvergaderingen Belgische verenigingen voor Mineralogie en Paleontologie. Deontologisch e erekode, 'Raad van Verenigingen van Belgische Amateur Geologen'. De deontologische erekode uitgewerkt door 13 Belgische verenigingen voor mineralogie e n paleontologie wordt goedgekeurd en zal geratificeerd worden. P. Van hee H. Bende r Reizen met KOMPAS_.. In de loop van 1992 hebben een paar geografen, waaronder MKA-lid Paul Vandevelde, een reisclub opgericht die luistert naar de naam KOMPAS vzw. De bedoeling is om vooral in het buitenland vakanties met een geografische, geologische en eventueel ook mineralogische insla g te programmeren. Er wordt veel gewandeld, maar bij twee reizen worden er ook minerale n gezocht en gevonden. In de paasvakantie reist KOMPAS naar vier Cycladen-eilanden. Milos, Kythnos, Serifos en Sifnos (3-17 april). Vooral Serifos is een bekende naam bij mineralenverzamelaars, wat niet betekent dat op de andere eilanden niets zou te vinden zijn. I n de kerstvakantie wordt opnieuw een wandel- en mineralenreis op Lanzarote (Kanarische Eilanden ) ingericht. Onder meer zeolieten kunnen daar gevonden worden. Voor meer informatie kunt U kontakt opnemen met Paul VANDEVELDE, Kapelsestraat 148 te 295 0 Kapellen. Tel. 03/664 98 22. geonieuws 18(2), februari 1993 27

beurzen en tentoonstellinge n 19 01 NL ROTTERDAM. De Doelen, Kruisstraat 2. 10-17 h 30 01 D WINNENDEN (Stuttgart). Stadthalle. 9-18 h. Beurs (M-F). 31 01 D FRIEDRICHSHAFEN. IBO-Messegelánde. 9-17 h. Beurs (M. munten postzegels ) 06-07 01 D DUSSELDORF. Robert-Schumann-Saai, Ehrenhof (tegenover 'Rheinterasse'j. 11-18 h 06-07 02 F VILLEMOMBLE. Théátre Georges Brassens. 9 av. Detouche. Beurs (M-F). 06-07 02 F PARIS. Centre de Rencontres : 13 rue Marsoulan. Paris 12ème. 06-07 02 F BOURG-EN-BRESSE. Para des expositions. 8 route du Pont d'ain Beurs (M-F-J-E ) 07 02 D MIJNCHEN. Kleine Olympiahalle. 11-18 h. Beurs (M-F). 07 02 A RIED (Inntal). Messerestaurant (bij autosnelweg). 9-17 h. Beurs (M-F). 11-14 02 USA TUCSON. Convention Center (en elders). Van 's morgens tot 's avonds... Beurs (M-F-E). 13-14 02 D HANNOVER. Congress-Zentrum. 11-18 h. Beurs (M-F-F-E). 13-14 02 F ANGERS. Salie du Parc de Belletontaine. av. Montaigne. Ruil-beurs (M-F-MM). 13-14 02 B CHARLEROI. Palais des Expositions. av. de I'Europe 11. 10-18 h. Info : Monsieur R. LISEN, rue F. Jacquet 3. B-6200 CHATELET. Tel. 071/38 47 4C. 20 02 A WIEN. Restaurant Wienerwald. Marzestr. 1, Wien 15. 9-17. Beurs (M). Tentoonst ove r titaanminerale n 21 02 B TIHANGE/HUY. Ontvangstpaviljoen van de Kerncentrale van Tihange 10-18 h. Beur s (M-F). tentoonstelling/voordracht over "Sicile. du soufre el du feu ' Info Monsieur L. Leroy. rue Nicolas Lhomme 21. B-4480 ENGIS. Tel. 041/75 56 83. 27-28 02 D FRANKFURT. Jahrhunderthalle Hoechst. 11-18 h. Beurs (M-F-E-J). Zondag 28 februari 199 3 IMRA, ingericht door A.C.A.M. vzw Zaal "ALPHEUSDAL", F. Williotstraat 22. Berchern/Antwerpe n Info Mevrouw Swaerren-Van Dun, Hoge Kaart 73, B-2930 BRASSCHAA T Tel. 03/651 79 2 6 28 02 D BIELEFELD. Stadthalle (Foyer). 11-17.30 h. Beurs (M-F). 28 02 D KRONKEL-EPGERT. Mehrzweckhalle BAB3 (uitrit Neuwied/Altenkirchen). 10-17 h. Beurs (M-F). 05-07 03 D BERLIN. Kongresshalle. Alexanderplatz. 10-18 h. Beurs "Schmuck und Edie STeine. Kunst rund um das Ei " 06-07 03 D GELSENKIRCHEN. Revierpark Nienhausen. 10-17 h. Beurs (M-F-E). 06-07 03 A WELS. Stadthalle. 9-17 h. Beurs (M-F). 06-07 03 1 BOLOGNA. Pal. delta cultura e dei Congressi. Pad. Poiivalente, Piazza Bell a Costituzione 5/c. 8.30. 19.30 h. Beurs (M-F). 06-07 03 D GELSENKIRCHEN. Revierpark Nienhausen. 10-17 h. Beurs (M-J-F-E). 07 03 B HANNUT. 10-18 h. Beurs (M-F-E-J-S). Gratis toegang. 07 03 D EPPELHEIM. Rhein-Neckar-Halle. 9-17 h. Beurs (M. J beperkt). 07 03 D ERKELENZ. Stadthalle. 10-17 h. Beurs (M). 07 03 D WALDKRAIBURG. Haus der Kuiter (Stadtmuseum). 10-17 h. Beurs (M-F). 07 03 D SIEGEN-EISERFELD. Kulturhalle Richerfeld. 11-17 h. Beurs (M-F). 12-14 03 H M1SKOLC. Universiteit. Beurs (M) ; tentocnst. over alpiene mineralen en edelstenen. 13-14 03 K ESBJERG. Kvaglundhallen. 10-17 h. Beurs (M). 13-14 03 A MODLING. Brauhof. Bahnhofsplatz la. 13. 18/9. 17 h. Beurs (M. MM). 13-14 03 D OSNABRUCK. Stadthalle. 11-18 h. Beurs (M-F-E-J). 13-14 03 F WITTELSHEIM. Feestzaal. 14 03 KEMPEN. Kolpinghaus. 9-17 h. Beurs (M-F). 28 geonieuws 18(1). februari 1993

beurzenoverzicht 199 3 Voor de geinteresseerden geven we hier een lijst weer van een aantal beurzen die, voor zove r ons reeds bekend, in 1993 plaatsvinden. Zo kan U eventueel Uw reisplannen wat aanpassen. Deze lijst is niet kampleet, en de redaktie wijst elke verantwoordelijkheid af voor de vermeld e gegevens. Detailgegevens omtrent deze beurzen vindt U maandelijks in Geonieuw s 14 03 A ST. JOHANN IM PONGAU 08-09 o5 B ANTWERPE N 14 03 A ST. POLTEN 08-09 05 D ASCHAFFENBUR G 14 03 D WOLFRATHSHAUSEN 08-09 05 D BAD SACKLINGE N 20-21 03 KOLN 08-09 05 D ERFUR T 20-21 03 SF LAHTI 08-09 05 S GOTEBOR G 21 03 D BRAUNSCHWEIG 08-09 05 A HALLEI N 21 03 D DUISBURG 08-09 05 A KLAGENFUR T 21 03 D FULDA/PETERSBERG 09 05 A INNSBRUC K 21 03 B GENT 09 05 KEMPEN/NIEDERRHEI N 21 03 D KAMP-LINTFORT 09 05 PFORZHEI M 21 03 D KORBACH 15-16 05 A MURAU-ST. EGID I 21 03 D STRAUBING 15-16 05 RAVENSBURG/ESBAC H 21 03 A YBBS 15-16 05 SAARBRUCKE N 24-25 03 D HAGEN 21-23 05 IDAR-OBERSTEI N 26-28 03 A WIEN 23 05 NIESTETAL/KASSEL 27 03 KEMPTEN (Allgáu) 04-08 06 JAP TOKY O 27-28 03 BERLIN 05 06 D GER A 27-28 03 NL DEN HAAG 05-06 06 D EI ESHEI M 27-28 03 PL SOSNOVIEC 05-06 06 E MULHOUS E 27-28 03 WIESBADEN 05-06 06 DK SONDERBUR G 28 03 0 BUSECK 06 06 A WIENER NEUSTAD T 03-04 04 D AUGSBURG 12 06 D EHRENFRIEDERSDOR F 03-04 04 D BAD EMS 12 06 CS JICI N 03-04 04 D BREMEN 13 06 D COTTBU S 03-04 04 CH NEUCHATEL 13 06 D FREUDENSTADT 03-04 04 DK TOMMERUP/FUNEN 19 06 D FREIBERG {Sachsen ) 04 04 A AMSTETTEN 25-27 06 F STE-MARIE-AUX-MINES 04 04 D ROSENHEIM 27 06 A BRUCK.MU R 04 04 TUBINGEN ; LUSTNAU 03-04 07 CND PETERBOROUG H 12 04 NL GRONINGEN 03-04 07 A KUFSTEI N 16-18 04 STUTTGART 1011 07 A OBERGURGL (Otztal ) 17 04 AUE (Sachsen) 11 07 FREISE N 17-18 04 D AALHEN 17-18 07 IDAR-OBERSTEI N 17-18 04 A W!EN 18 07 A MITTERSIL L 17-18 04 PL WROCLAW 18 07 A OBERZEIRIN G 18 04 D COBURG 01 08 A ZELL-AM-SE E 18 04 NL EINDHOVEN 07 08 A GROBMIN G 18 04 NL GELEEN 07-08 08 CH DISENTI S 18 04 MUNSTER 14. 15 08 N STATHELL E 18 04 NL ZUTPHEN 15 08 A BRAMBER G 24-25 04 D MUNCHEN 21-22 08 OBERMAISELSTEI N 24-25 04 A SALZBURG 22 08 CH MARTIGN Y 24-25 04 H SOPRON 28-29 08 CH INTERLAKE N 24-25 04 CH ST.-GALLEN 28-29 08 D OSNABRL}CK 25 04 8 AALST 04-05 09 CH ALTDOR F 25 04 D ALSDORF (Aachen) 04-05 09 A EISENER Z 25 04 NL AMSTERDAM 04-05 09 D HAGE N 25 04 DORTMUND 04-05 09 D IDAR-OBERSTEI N 24 04 ISERLCHN 04-05 09 K R Y 25 04 D KARLSRUHE 05 09 A SAALFELDE N 01-02 05 A ORNBIRN 18-19 09 B BRUSSE L 01-02 05 CS TISNOV 25-26 09 NL DEN HAA G 01-02 05 A WIEN-NORD 03 10 B DE HAA N 01-02 05 D WUPPERTAL 31 10 NL AMSTERDA M 02 05 D FLJRTH 06-07 11 B LIEG E 02 05 D RATINGEN 21 11 B SCHOTEN geonieuws 18(2), februari 1993 2 9

uit onze tijdschriften * GEA 25(2), 06.92 41-46 Zoet en zout grondwater in Nederlan d 46-51 Gesteentewandelingen in en om Hoor n 51-55 De ertsvoorkomens van Spanj e 56-59 De systematiek van mineralen VII I silicate n 59-60 Micromounts ruilen, hoe doe je dat? 60-61 Een bijzondere lithofyse? 61-63 lvb in Skane (Zuid-Zweden) : land va n sagen, kalk en kaolie n 63-64 Catastrofen en evoluti e 65 Mineraalnamen 66-68 Mineralen determinere n INTERN. LABORATORY 22(6). 06.92 MINERALOGICAL ABSTRACTS 43(2). 06.92 MINERALIEN WELT 3(4). 08.9 2 16-46/64 Die Mineralien des Marmors vo n Carrar a 47-51 Achate und andere Mineralien aus de n nordost-b6hmischen Malaphyre n 52-54 Die Grube Lorenz Gegentrum bei Halsbrucke, nbrdlich Freiberg/Sa. 55-57 Johannes Mathesius zu Joachimstha l 58-62 Zepterquarz e 63 Cookeit aus einer alpinen Kluftparagenese i m Vorsterbachtal in der Rauris, Salzbur g * MINERAUX ET FOSSILES 18(197). 06.9 2 6-11 La calcedoine bleue de Trestia (Roumanie ) 12-13 "SHAPE". un programme à découvri r 19-21 Un pseudo-minéral rare :la quincyt e 22-25 Le musée Lecocq à Clermont-Ferrand (F ) 43 Boléit e CANADIAN MINERALOGIST 29(4), 12.9 1 Terra-nummer petrology. : quantitative methods i n * NAUTILUS INFO 16(10). 06.9 2 187-192 Enige bevindingen over Belgisch e calcieten. 193-200 Paragenes e * INTERN. LABORATORY 22(5). 05.9 2 * EXTRALAPIS nr. 1, 10.9 1 Temanummer (97 pp.) : "SMARAGD' MINERALOGICAL RECORD 23(3), 06.92 209-228 Gold in South Africa 231-238 Minerals of the Linwood Mine, Scot t Co., lowa. US A 241-249 Hiendelaencina, Spai n 255-260 The Geoscience Collections of the Freiberg Mining Academ y 263-266 Additions and corrections to th e Glossary of Mineral Species 199 1 267.272 Paris show 199 1 272 Bilbao, Spain. Show 199 1 273-281 Tucson Show 1992 282 Brazilian amethys t 283-288 Letters (Fake Venezuelan gold crystals ; Spanish minerals ; about old labels ; localit y notations ; Smokey Bear quartz ) MINERAUX ET FOSSILES 18(198). 08.9 2 35-38 Remarquable exposition sur les météorite s à Ensisheim (Vosges, F). * DER AUFSCHLUSS 43(4), 08.92 231-240 Smaragde aus der Kesselklamm, Untersulzbachtal. Osterreich. 241-253 Gelbe Uberzuge an Gesteinen aktive r Vulkan e 245-246 Damarait - ein Mineralneufund aus den antiken Schlacken von Lavrion/Griechenlan d 247-248 Azurit und Malachit auf eioe r chinesischen Munz e 249-256 Magnesiocopiapit von Ossling/Lausit z erste mineralogische Beschreibun g ROCKS AND MINERALS 67(3), 06.9 2 158-168 Miarolitic cavity minerals of the Government Pit. Albany. New Hampshire. USA 176-178 Tetrahedrite crystals from the zin c mines at Balmat. St. Lawrence County. New York, USA 179-186 Cancite from Thomasville. Pennsyl - vania. USA morphology and twinnin g 190-193 The Arizona Mining and Minera l Museu m 194-198 Are there rocks that bend? ROCKS AND MINERALS 67(4). 08.9 2 225-227/275 Latitude and longitude device s 228-229 Geo-currents (diamonds collision o f meteorites ) 230-254 Native silver localities in Colorad o (USA ) 30 geonieuws 18( 1 ), februari 1993

mineraal van de maan d telluur p. bender r Deze maand een (zeer) zeldzaam mineraal met een gemakkelijke naam en formul e Telluur = Te Dit element vormt slechts zelden kleine prismatische kristallen, meestal is het massief o f poederachtig. Seleen kan in het kristalrooster ingebouwd zijn Het kristalstelsel is trigonaal. Zoals het past voor een metaal is de dichtheid hoog (6,25). De hardheid is echter laag (2 tot 2,5), de kristallen zijn bros. De kleur is tinwit, met een metaalglans en een grijze streekkleur. Telluur werd in 1782 ontdekt door Muller en kreeg in 1798 zijn naam van Klaproth naar het latijnse "tellus" (-aarde). Te lost op in warm gekoncentreerd zwavelzuur en geeft dan een rode oplossing. De vlam kleur t groen in aanwezigheid van Te Dit metaal is giftig. Uiterst kleine hoeveelheden in de lucht zorge n ervoor dat gevoelige personen een knokloofadem krijgen die slechts na lange tijd verdwijnt. Dit metaal smelt bij 450 0C en kookt bij 990 C. In gesmolten toestand korrodeert het ster k metalen zoals ijzer en koper. Toch wordt het gebruikt om lood te versterken en korrosiebestendiger te maken. Ook aan roestvrij staal en koperlegeringen wordt het toegevoegd. Het kan voor sommige petrochemische reakties als katalysator ingezet worden en het helpt bij he t vulkaniseren van rubber. Ook in de elektronica zijn er toepassingen (Te is een p-halfgeleider). De vindplaatsen zijn hydrothermale gangafzettingen, dikwijls samen met goud- en zilvertelluurlegeringen. met gedegen goud en galeniet. Telluur is zeldzamer dan goud of platina e n wordt in gedegen toestand slechts weinig aangetroffen. Vindplaatsen zijn : Boulder, Gunnison, La Plata. Montezuma, Saguache en Teller County, alle in Colorado, US A Butte, Caiaveras, Mariposa, Shasta en Tuolumne County, Californië, USA Delamar, Lincoln County, Nevada, USA Moctezuma, Sonora, Mexic o grote XX komen uit de Balia-mijnen, Turkij e > Fidji-eilande n > verschillende plaatsen in Japa n > West-Australi ë > Fata Baii, Roemeni ë Honduras (seleentelluur - Te met + -30% Se ) Op de aangeboden specimens zit rond het telluur een wit, geel tot geelbruin laagje. Dit komt voor op stukken van de meeste van de reeds vermelde vindplaatsen van telluur. Het is telluriet, het oxyde van telluur dat bij verwering van het erts ontstaat. Dit telluriet is orthorhombisch. Naast de korstvorm komt het ook voor als dunne gestrieerde plaatjes of als bollen me t radiaalstruktuur De hardheid is 2, de dichtheid 5,9. Beide mineralen zitten op de aangeboden specimens van de Mina Bambollita, Moctezuma. Sonora, Mexico. "Kiockmanns Lehrbuch der Mineralogie", editie 16, Enke Verlag Stuttgart. 1978, p.413. "Lexicon der non-ferrometalen". SWG, Union Minière. 1972, p.136-137. W.L. Roberts, T.J. Campbell G.R. Rapp. ' Encyclopedia of Minerals". 2nd ed., 1989, 853-854, VNR New York. 'Tellurit". Lapis 13(2) 7 1988 geonieuws 78( 2), februari 1993 31

mineralen reinigen h. dille n :7 Om alle misverstanden te vermijden : in deze bijdrage buigen we ons enkel over het reinigen van mineralen. We gaan er dus van uit dat het specimen al naar wens geformatiseerd is. 11 Wanneer je een specimen uit het gesteente hebt gehakt en geformatiseerd, is dat meestal noga l vuil, en zit het vol met resten van mos, klei, stoftot zelfs spinnewebben en insektelijkjes toe. f-, 1 Geodes zijn vaak opgevuld met klei. Niemand haalt het in zijn hoofd (veronderstellen we) om een specimen dat vol modder zit zonde r verdere behandeling in zijn verzameling op te nemen. Dat wil echter ook niet zeggen dat je een specimen letterlijk "in zijn hemd" moet zetten. Het i s zeker niet wenselijk te trachten alle begeleidende mineralen van het specimen te verwijderen ; een mineraal is veel interessanter (en meestal zelfs aantrekkelijker) in zijn natuurlijke paragenese. Eens te meer bewandel je best de gulden middenweg. Dit komt hierop neer. Je verwijdert steeds stof, modder, klei en dergelijke. Soms kan het de moeite waard zijn om op chemische wijze limoniet, calciet en andere matrixmineralen t e verwijderen, bv. indien zij een bijzonder interessant mineraal helemaal overdekken. Dat is geenszins de regel! Verlies nooit uit het oog dat je door behandeling met chemische produkten sommige specimen s net zo goed kan ruineren als reinige n 1. 'Zinteer gij begint... ' Je doet er goed aan voor je begint te borstelen eens goed na te denken en onder andere d e volgende punten in overweging te neme n 1. Wat is de chemische samenstelling van het te reinigen mineraal? Hiervan zal de reinigingsmetode afhangen je zult erover moeten waken dat het zo begeerde mineraal je behandeling overleeft. 2. Van welke aard is het te verwijderen vuil? Probeer aan de weet te komen hoe vast het vuil verankerd zit aan het specimen. Is het van organische oorsprong (mos e.d.), is het klei of een roestachtige afzetting, of gaat he t alleen om wat onschuldig stof? 3. Is het stuk mechanisch stabiel? Zijn de kristallen stabiel, en zitten ze goed vast? Is de matrix erg brokkelig of poreus? Is er kans dan in het vuil heel fijne, bv. haarvormige mikrokristalletjes voorkomen? Indien je die te voorschijn wil toveren zul je met overleg en kennis van zaken moete n tewerk gaan! 32 geonieuws 18( 1), februari 1993

Lucht het goedkoopste reinigingsmidde l Wanneer het om los stof gaat op een niet al te fragiel specimen, kun je best de grootst e hoeveelheid stof wegblazen. Als je adem genoeg hebt (en het aantal af te blazen stukken niet te groot is) gebruik je je longen. Anders gebruik je de blaasmond van een stofzuiger. Je kan ook een stof-wegblaas-peertj e gebruiken dat de fotograaf gebruikt om zijn kamera te reinigen. Voor dit doel bestaan oo k speciale spuitbusjes. Gebruik zeker nooit de krachtige straal van een hoge-druk-persluchtpistool, tenzij voor bijzonder stevige exemplaren. Met een kollektie borstels, gaande van een fijn penseeltje over een zachte scheerborstel en ee n hardere wasborstel tot een stalen borstel kun je ook een en ander doen. Droog borstele n verkleint de kans echter op het intakt houden van mikrokristallen, en in feite weet je nooit va n tevoren of die er zijn of niet. Meestal heb je voor het reinigen andere, meer gesofistikeerde middelen nodi g 3. Water. na lucht het goedkoopste.veiligste en... bestereinigingsmiddel, althans voor mineralen die niet in water oplosbaar zij n Wateropiosbare mineralen komen vooral voor in de volgende groepen : nitraten, boraten, sulfaten, halogeniden, en de meeste Na- en K-verbindingen (met uitzondering van de meest e silikaten). Silikaten en sulfiden daarentegen zijn slechts heel zelden oplosbaar in water. Indien je niet zeke r bent zoek je het best even op! Het kan U een troost wezen dat ik me ook als eens flink heb laten vangen... maar 't was dan oo k een soort strikvraag... Wellicht herinner je je de kubische lueshietkristallen die zo'n 10-15 jaar geleden hier en daar o p Belgische beurzen beschikbaar waren. Het gaat om kubische zwartblauwe kristallen tot zo'n 4 à 5 mm ribbe. Ik had een mooi groepje, met als extra-zeldzame bijzonderheid, dat het nog in d e vermiculietmatrix zal. Het was erg stofferig, dus, zonder verder nadenken het stukje he t ultrasoonbad in. enkele minuten laten sudderen (en vooral niet in 't oog houden), en wanneer j e terugkomt vindt je van lueshiet geen spoor meer terug. Als troostprijs ligt de vermiculietmatri x poedervormig op de bodem van je US-bad en ben je in het bezit van een verdunde oplossing van natriumniobaat. Achteraf beschouwd moet zeker een chemicus weten dat zo goed als alle natriumzoute n oplosbaar zijn in water, ook NaNbO 3 (Na-niobaat)... ofte lueshiet! Let ook goed op voor grensgevallen : gips bv. is min of meer oplosbaar in water (2.4 g/l bi j 20' C, meer bij hogere temperatuur). Door een langdurig verblijf onder water kan een gipskrista l zijn glans verliezen, en zelfs aangetast worden. Maar niet alleen oplosbare mineralen kunnen problemen opleveren. Mineralen die in een zee r poreuze vorm of als losse aggregaten (vergelijkbaar met samengeperst zand) voorkomen kunne n bij behandelen met water totaal uiteenvallen in onooglijke korrels, of verbrokkelen bij het drogen. Vooral kleimineralen zijn hieraan bijzonder gevoelig. ok als de matrix erg brokkelig e n mechanisch onstabiel is kun je de specimens beter niet in water gooie n geonieuws 12( 2), februari 1993 33

Een typisch voorbeeld voor dit probleem is het materiaal afkomstig van Blaton (je weet wel, ferristrunziet, cacoxeniet, berauniet e.d.). Reinigen in water is onontbeerlijk wil je van deze specimens kunnen genieten onder de stereomikroskoop, maar is niet gemakkelijk. Wanneer je een kwartsgeode of een groep calcietkristallen bergt die vol modder of vochtige kle i zit verdient het aanbeveling om deze niet te laten drogen, maar vochtig te houden tot je z e definitief gaat reinigen. Het best is ze mèt de vochtige modder in een plastiekzak te verpakke n en zo mee naar huis te nemen. Indien je (in een kwartsgeode bv.) de aanwezigheid va n mikromineralen kunt vermoeden (bv rutiel, goethiet, toermalijn e.d.) dan kun je ze best USreinigen (zie verder), want zelfs een licht borstelbeurt zou de mikrokristallen vernietigen. Je laat specimens best 1 à 3 dagen inweken in een licht zeepsopje, gebaseerd op een gewoon neutraal vloeibaar handafwasmiddel. Gebruik nooit afwasmiddel dat citroenzuur of ander e additieven bevat, en ook geen poeder van de vaatwasmachine (dat zou trouwens niet een s efficiënt vuil afweken, maar in vele gevallen wel je specimen flink aantasten). In niet-kritische gevallen kun je de specimens na het inweken (best onder water) borstelen. Pa s de aard/hardheid (varkenshaar, nylon...), de stijfheid (scheerkwast vs. tandenborstel) en d e afmeting (penseel vs. verfborstel) aan aan het geval. Na het borstelen moet je elk specime n zorgvuldig naspoelen met water. Als je het perfekt wil doen gebruik je voor de laatste spoelbeur t gedemineraliseerd water (of regenwater). Dan blijven er zeker geen kalkvlekken achter. 4. Het ultrasoonbad.._ deus exmachina? Sinds mijn vorig artikel (DILLEN, 1975) hieromtrent heb ik duizenden (wellicht zelf s tienduizenden) specimens ultrasoon gereinigd, en omwille van deze ervaring zullen we di t systeem uivoerig toelichten. 34 geonieuws 1 $(1), februari 1993

Fig. 2 Het mechanisme van het piëzo-elektrisch effek t in kwartsplaatjes Fig. 3 Bruikbare oriëntaties voo r piëzo-elektrisch e kwartsplaatje s 4.1. Mechanisme van de technie k Een ultrasoonreiniger bestaat uit een tank (0.5 tot 25 liter en zelfs meer) waarin zich water (eventueel met additieven) of een andere vloeistof bevindt. Aan de onderkant van de bodem zij n één (of meerdere, afhankelijk van de grootte van het bad, maar ook van het merk) piezoelektrische kwartsplaatjes aangebracht (gekleefd). Die brengt men met een heel hoge frekwenti e aan het trillen (meestal 40 khz of 40 000 Hz, di. 40 000 trillingen per sekonde). Hoe dat in zij n werk gaat hebben we bij een vorige gelegenheid al eens uitgelegd (DILLEN, 1989). Fig. 4 Schematisch overzicht van een ultrasoonbad met 1.Schakelaar verwarming C ) 2.Termostaat (" } 3.Verwarmingselement C) 4.Afloop (`. ] 5.Overloop C ) 6.Piëzo-elektrisch kwartsplaatj e ( ")Optie. voor mineralogische toepassingen niet nodig I")Enkel op grote modelle n geonieuws 18(2), februari 1993 35

Fig. 5 Generatie van ultrasone trillingen in d e bodem door het piëzo-elektrisch effekt va n kwartsplaatjes die tegen de bodem gekleef d zijn. Deze ultrasone trillingen (niet-hoorbare geluidsgolven) worden via de bodem van de tan k overgebracht in de vloeistof. Wanneer de geluidsgolven zich door de vloeistof voortplante n ontstaan op mikroschaal enorme drukverschillen. Daardoor ontstaan dampbelletjes (hooguit ee n paar mikrometer groot - je kunt ze dus absoluut niet zien) die onmiddellijk imploderen (dit is he t tegenovergestelde van exploderen). Dat veroorzaakt plaatselijk een schokgolf(je), vooral in d e buurt van obstakels. De stofdeeltjes worden als het ware losgeschud met een frekwentie die te hoog is o m vastzittende kristalletjes te beschadigen. Ook enkele neveneffekten die van belang zijn voor het reinigen doen zich voor. Het is duidelijk dat de primaire aktie bestaat uit het loskomen van deeltjes die door adhesie aa n het specimen zitten. enkel door implosies in de omgeving. Door de schokgolven wordt de vloeistof (met eventueel wat detergent om d e oppervlaktespanning te verlagen) ook in kapilaire openingen als het ware binnengezogen, waardoor ze ook de meest onbereikbare plaatsen van je specimen reinigen. Door de geometrie van tank en oscillatorkristallen ontstaan in de vloeistof stromingen, waardoo r stofdeeltjes schijnbaar uit het specimen in de vloeistof gezogen worden (dat kun je met het blot e oog heel goed zien!). Een klein specimen zal zelfs vaak over de bodem van het US-bad "kruipen " door interferentie- en resonantieverschijnselen in de vloeistof. Door verschillende implosies di e "in fase" voorkomen komen ook veel grotere loszittende deeltjes los. 4.2. Goed ultrasoonreinige n Indien je er echt werk van wil maken, of indien de vervuiling stevig vastzit op het specimen, ka n je de specimens best 1 à 3 dagen op voorhand laten weken in het bekende lichte-neutralezeepsopje. Schalen zoals ontwikkelbaden voor foto's zijn hiervoor heel geschikt. De bodem van het US-bad mag je niet belasten : je moet dus altijd werken met hetzij ee n inhangkorf, hetzij een (metalen!) inhangbakje (fig. 7). In het eerste geval wordt het US-bad gevuld met de reinigingsvloeistof die dan in direkt kontak t is met de voorwerpen in de korf. In het tweede geval wordt in de tank gewoon water gedaan. e n in een daarvoor voorzien inox-inhangbakje de reinigingsvloeistof. Je legt de te reinigen mineralen naast elkaar (niet op een hoop!) in het inhangbakje of -mandje. en vult het niveau aan tot de specimens volledig ondergedompeld zijn. Het waterniveau in he t US-bad zelf moet altijd minimaal tot 2.5 cm van de bovenrand van het bad komen ; indien he t bad zonder deze belasting aan water ingeschakeld wordt geeft het gegarandeerd na korte tij d de geest. 36 geonieuws 18( 1 ), februari 1993

Praktische tips... Belast de bodem niet : in zo'n geval werkt het toeste l niet efficiënt èn help je het na verloop van tijd naar d e bliksem 1 Het is heel wat efficiënter om kleinere porties t e behandelen dan de inhangkorf vol te stouwen. Hoe groter de verhouding volume water/volume te reinigen materiaal hoe beter het resultaat. Warm water (max. 60 'C) is efficiënter voor he t verwijderen van olie en vetten, maar dat is voor onz e minerale n niet... zelden het geval. Een kookwas hoeft echt ga' Ververs geregeld de reinigingsvloeistof. Fig. 6 De werking van een US-bad generatie van USgolven via de bodem (1) ; ontstaan va n gasbelletjes (2) schokgolfjes door implosie s (d.i. het zogenaamde kavitatie-effekt) (3). geonieuws 18( 2), februari 1993 3 7

Je schakelt het US-bad aan, en laat het 1 tot maximaal 3 minuten in werking. Langer aan éé n stuk reinigen heeft meestal geen zin. Dan leg je de specimens een paar minuten in proper water. Om de laatste zeepresten te verwijderen ultrasoon je de specimens nog eens (zonder ze eers t te laten drogen!) in zuiver water. Indien de specimens niet erg vuil waren kun je eventueel meerdere "porties" reinigen in hetzelfd e bad. Bedenk wel dat je niet kunt verwachten brandschone specimens te produceren in vuil water! Veiligheid isook belangrijk I I I I 1 I Steek nooit je vingers in de vloeistof wanneer he t toestel in werking is. De spelde prik/es' die je dan zou voelen zijn niet zo onschuldig als het wel lijkt : er ka n celbeschadiging optreden. Schakel het toestel steeds uit wanneer je specimens moet laden of ze eruit halen. Gebruik nooit brandbare vloeistoffen (aceton, benzine...) in een US-bad. Het explosiegevaar i s enorm omdat er veel meer verdamping is. Gebruik geen giftige/vluchtige vloeistoffen (kool - stof tetrachloride, koolstofdisulfide enz.) in he t US-bad, alweer omdat de verdamping door he t kavitatie-effekt wordt versneld.!! Gebruik nooit zuren in het US-bad : daar kan ook ino x niet tegen? 11 Om beschadiging te voorkomen èn om veiligheidsredenen moet u steeds de stekker uit he t stopkontakt halen wanneer u het toestel onbewaak t achterlaat (en vooral indien het daarenboven nie t gevuld is met water?). Jonge kinderen (e n leergierige volwassenen) drukken graag o p knopjes waarvan ze het gebruik niet kennen? US-reinigen is de ideale metode voor specimens met fijne naaldvormige kristallen, zoals bv. antimoniet-, aragoniet- en malachietkristallen. Je staat er verstomd van hoeveel vuil er in een USbad uit een schijnbaar proper stuk tevoorschijn getoverd wordt. Vooral de verzamelaar di e frekwent zijn stereomikroskoop gebruikt om zijn specimens te bekijken is gediend met een USbad. Kleine specimens kun je bv. in een glazen of metalen bakje in de inhangkorf brengen. De meeste kunststoffen (polystyreen, polyethyleen) absorberen echter ultrasone geluidsgolven zodat die al s recipiënt niet geschikt zijn. 38 geonieuws 18( 1 ), februari 1993

4.3. Wat kun je NIET ultrasoonreinigen? Uiteraard is ultrasoonreiniging taboe voor alle wateroplosbare mineralen. Anderzijds kunne n sommige speciale gevallen problemen opleveren : kristahen met interne restspanninge n kristallen met veel insluitsels (zowel gewone kristallijne als gasvormige en vloeibar e insluitsels ) echt haarvormige kristallen (amiant, boulangeriet, zeer fijne millerietkristallen e.d.) wanneer de matrix heel poreus en brokkelig i s Indien een afzetting zeer stevig verankerd is aan of zelfs vergroeid met het mineraal (bv. vaa k timoniet) komt die overkorsting natuurlijk door een ultrasoonbehandeling ook niet tos. Ook zee r kompakte en kleverige klei komt soms moeizaam of niet los. Daarvoor worden verder in dez e tekst andere roetodes beschreven. In de meeste werken raadt men af om de volgende mineralen ultrasoon te reinigen (all e wateroplosbare mineralen behoren natuurlijk ook tot deze kategorie, maar we hebben ze niet i n deze lijst opgenomen). amethyst (1) dioptaas (1 } mul liet (1 } atacamiet (1) farmakosideriet (1) natroliet (1 } aurichalciet (1) fluoriet (1) okenie t autuniet franckeiet (1) opaal ( 1 } bariet (1) gips (3) phillipsiet (1 ) boulangeriet (2) jamesoniet (2) realgar (1 ) chalcedoon (1) kyanlet (1) rutiel (1 ) childreniet (1) kwarts (1) senarmoniet ( 1 ) chlorapatiet (1) kyaniet (1) sfeen (1 ) cinnaber (1) larniet (1) spodumeen (1 ) celestiet (1) metahewettiet ( 1) topaas (1 ) colemaniet (t) mesoliet (1) valentiniet (1 ) croce'et (1 } milleriet (1) zwavel (1 ) diamant (1 } mimetesiet (1) Dat is wat de literatuur zegt... Van alle mineralen gemerkt met (1 } heb ik zelf ten minste enkele, en van sommige (o.a. fluoriet, kwarts, sfeen, childreniet, rutiel) ten minste tientallen specimen s ultrasoon gereinigd zonder dat ik ooit enige schade heb opgemerkt. Mineralen gemerkt met (2) heb ik ook al, zij het erg voorzichtig, ultrasoon gereinigd, mijns inzien s met een prima resultaat, hoewel de stukken natuurlijk enkele haartjes in het US-bad achterlieten. Ik verkies wel een perfekt stofvrij specimen, dat onder de stereomikroskoop echt genietbaar is, boven een weelderige, maar stofferige haardos (voor wie afgeleid geraakt... ik heb het nog steed s over mineralen...). Het meest kritische van de behandeling is eigenlijk het in en uit het wate r nemen van de specimens. Gips (3) reinig ik ook altijd (hoogstens gedurende een minuut, en zonder detergent toe t e voegen) ultrasoon, maar ik laat het zeker niet inweken. geonieuws 18( 2), februari 1993 39

Fig. 7 Om de bodem niet te belasten werkt men met een inhangbakje uit inox (links, 1), met ee n inhangkorf (rechts, 1) of men hangt de voorwerpen gewoon in het US-bad (rechts, 2). De situatie wordt natuurlijk wel veel kritischer, wanneer het gaat om dure edelstenen, waar d e kleinste beschadiging of een minuskuul stukje dat eraf springt een regelrechte ramp ka n betekenen. Vraag in dat geval advies aan een vakman. 4.4. Ultrasoon reinigen : konklusi e Naar mijn persoonlijke mening is de aanschaf van een goed (er zijn er inderdaad ook slechte!) ultrasoonbad voor de systematische verzamelaar, zeker indien hij makrofotografeert en/o f micromonteert, meer dan aanbevelenswaardig. Ikzelf reinig bijna al mijn aanwinsten ultrasoon (behalve natuurlijk wateroplosbare mineralen e n nu en dan een speciaal geval). Na een tijdje merk je trouwens op dat ook heel andere voorwerpen in je ultrasoonbad behandel d kunnen worden : lekkende en/of verstopte vulpennen, zonnebrillen, brillen, metale n horlogebandjes, tekengerief, siervoorwerpen, kleine onderdelen van motoren, filtertjes, sproeiers, zeefjes... je kunt het je zo gek niet bedenken of het kan ultrasoon gereinigd worden (dit argumen t heb ik stiekem in de tekst ingelast voor het geval je niet genoeg argumenten kunt bedenken o m zo'n toestel in huis te halen). Een heel klein toestelletje (0.5 à 0.9 liter) kost 6000 tot 12000 BEF. Een ultrasoonbad van 2 à 2.5 liter levert m.i. de beste kwaliteit/prijs/rendement-verhouding op. Dat kost naargelang van he t merk 18000 tot 24000 BEF. 5. Behandelingen met allerlei chemische produkte n Vooraleer we ons aan dit omstreden onderwerp wagen bezinnen we ons even over het waarom. Men neemt pas zijn toevlucht tot chemische middelen wanneer behandeling met water (al da n niet ultrasoon) geen of onvoldoende resultaat oplevert en indien een adekwate chemisch e reinigingsmetode voorhanden is. 40 geonieuws 18( 1 ), februari 1993

Daarenboven verwijdert men slechts een fase indien die mineralogisch van zeer weinig belan g is (bv het limoniet verwijderen van dioptaaskristallen) en wanneer het niet in de eerste plaat s gaat om de paragenese. Verwijder nooit begeleidende mineralen wanneer de eigen aard van het specimen, of een typisch e paragenese erdoor verloren gaat. Voorbeelden van zo'n typische parageneses zijn fluorietkristallen waarvan de vlakken begroei d zijn met kleine kwartskristalletjes. en danburietkristallen overgroeid met calcietkristalletjes. Wanneer we anderzijds specifiek een bepaald mineraal willen te voorschijn toveren kan het we l verantwoord zijn om drastische middelen te gebruiken. Voorbeelden : mooie sfalerietkristalle n volledig ingebed in slecht uitgekristalliseerde caiciet, fluorietkristallen overdekt met limoniet. Hoe ga je nu in de praktijk te werk? Indien je geen scheikunde-opleiding "genoten" hebt (dit i s niet hetzelfde dan "indien je niet van je scheikunde-opleiding genoten hebt"...) hou je het best bij bestaande en beproefde recepten. In elk geval moet je in de eerste plaats nagaan welk de chemische samenstelling is van het t e verwijderen mineraal èn van de mineralen die intakt moeten blijven èn van de matrix. Dan kie s je een geschikt reagens. dat het te verwijderen mineraal oplost zonder het te rekuperere n materiaal aan te tasten. Voor deze keuze is een minimale kennis van de scheikunde onontbeerlijk, en dan nog is het vaak een kwestie van "trial and error" (met naargelang van het geval méér tria l en minder error). Meestal worden zuren of zuurmengsels gebruikt, zoals zoutzuur, azijnzuur, oxaalzuur, maar soms zijn komplekse reagentie beter geschikt. Elke bewerking met chemische produkten is specifiek voor welbepaalde gevallen. Daarom zulle n we hier een paar nuttige tips geven voor welomschreven gevallen. Vermits het gebruik van gelij k welk chemische produkt risiko's inhoudt zullen we in de mate van het mogelijke de belangrijkst e veiligheidsregels vermelden.de auteur en de Mineralogische Kring Antwerpen wijzen elk e verantwoordelijkheid af voor mogelijke gevolgen en/of ongevallen die zich zouden kunne n voordoen bij het toepassen van de hier beschreven tips en recepten. Fig. 8 Zo verdunt men zwavelzuur : het zuur langs een glazen staaf in water laten lopen (niet omgekeerd!). Vergeet niet nadien de glasstaaf af te spoelen. geonieuws 18( 2 ), februari 1993 41

!! Wanneer je zuren moet verdunnen geldt steed s deze vuistregel : giet steeds zuur in water, liefs t onder afkoeling giet nooit water i n gekoncentreerde zuren! Vermits bij het verdunnen, vooral van zwavelzuur, veel warmte vrijkomt kan d e oplossing beginnen koken en spatten wanneer de juiste volgorde niet in acht genomen wordt, me t brandwonden of in het beste geval beschadiging va n het meubilair als mogelijke gevolgen.!! Giet nooit onverdund zuur (alweer voora l zwavelzuur) in de gootsteen : die kan letterlijk ontploffe n!! Zorg voor een goede verluchting.!! Gebruik een veiligheidsbril en zuurvaste handschoenen. Zelfs met zuurvaste handschoene n steek je nooit je vingers in het zuur, want er kan ee n minuskuul gaatje in de handschoenen zitten. Dit is geen overbodige raad... ik ken persoonlijk twee mensen die op die manier een vingernagel op ee n bijzonder pijnlijke manier zijn kwijtgeraakt.!! Zorg ervoor dat reagentia buiten het bereik va n kinderen gehouden worden. Dit zijn enkele elementaire regels met betrekking tot j e veiligheid. Onderschat het gevaar niet, en beperk j e tot handelingen waarvan je de draagwijdte exakt kent. 5.1. Calciet verwijdere n Calciet is goed oplosbaar in diverse zuren (het gas dat bij de inwerking van zuur opbruist i s koolzuurgas - CO 2 ) Je kan beter verdund azijnzuur gebruiken (bv. 25 % azijnzuur/75 % water ) dan zoutzuur, omdat azijnzuur wat milder is t.o.v. bepaalde sulfiden e.d. Gewone tafelazijn is nie t gekoncentreerd genoeg. Voor sideriet of ankeriet moet je een sterker zuur gebruiken (bv. verdund zoutzuur) op gevaar af ook andere mineralen aan te tasten. Calciet verwijderen met zuur gaat heel vlot. maar er zijn een paar dingen die je in het oog moet houden. Als je calciet verwijdert, zorg er dan voor dat alle calciet weg is. Anders krijg je, voora l als je het specimen onder de loupe of mikroskoop bekijkt, lelijke afgeronde restmassa's. Chioriet op kwarts lost wel niet op in zoutzuur, maar wordt aangetast en verbleekt sterk en word t omgezet tot een lelijke bleke aanslag. Als je er wat ervaring mee hebt herken je zulke specimen s van meters ver. Niet doen dus! Dit is trouwens een veel voorkomend probleem, dat de matri x lichtjes aangetast wordt en verbleekt, waardoor het specimen zijn "spiendeur" verliest. Met amidosulfonzuur bereik je ook goeie resultaten. vooral bij een temperatuur van 50 a 60. 42 geonieuws 18( 1 ), februari 1993

Amidosulfonzuur is het aktieve bestanddeel van de meeste types poederzakjes om koffieautomaten te ontkalken, en wordt ook als 15 % oplossing verkocht als huishoudelijke ontkalken. Probeer deze kommerciële produkten eerst uit op een onbelangrijk specimen, want je weet nooi t wat voor additieven erin zitten. Kijk ook na op de verpakking of het wel degelijk o m amidosulfonzuur gaat, en lees zorgvuldig de veiligheidsvoorschriften (en... pas ze toe!). 5.2. Limoniet-lepidocrociet-roest verwijdere n 5.2.1. Met zoutzuu r Limoniet lost op in 10 % zoutzuuroplossing. Wanneer het om poreus materiaal gaat kunnen i n de poriën resten ijzerchloride achterblijven, die het mineraal een vuilgele kleur geven : FeO(OH) + 3 HCI ----> FeCl 3 + 2 H 2O Je kunt hieraan verhelpen door het specimen na de behandeling eerst goed te spoelen met water, en dan ultrasoon te reinigen in een licht zeepsopje. Je kunt ook aan het zoutzuur wat natriumfluoride (NaF) toevoegen, waardoor de Fe3+ -ione n gekomplekseerd worden tot een kleurloos kompleks. NaF is zeer korrosief, giftig en gevaarlijk. Alleen te gebruiken door mensen met kennis van zaken dus. Bewaar het niet in keukenrecipiënten en etikettee r duidelijk! Zorg ervoor dat de oplossing nooit i n aanraking komt met huid of ogen 1 5.2.2. Met oxaalzuu r In plaats van zoutzuur kun je ook een 10 % - oplossing gebruiken van oxaalzuur in water Da n wordt Fe 3+ gereduceerd tot het zo goed als kleurloze Fe ' '. Oxaalzuur is ook wat milder voor vel e andere mineralen, die minder of helemaal niet aangetast worden. Een oxaalzuuroplossing laat j e ten minste één dag reageren. 1! Oxaalzuur is erg giftig. Bewaar het niet in keukenrecipiënten ; etiketteer duidelijk 1 i! Houdt ook het recipiënt waarin je oxaalzuur laa t inwerken op je specimens buiten het bereik va n kindere n 5.2.3. De dithioniet-metod e Dit is een veel kompleksere en duurdere metode, maar wel met spektakulaire mogelijkhede n omdat ze veel selektiever is. Er bestaan nogal wat recepten. Dat van R. WALLER (1980) lever t goede resultaten op. geonieuws 18( 2), februari 1993 43