Bolognalaan 6 5632 RL Eindhoven dialoog church sound Tel: (+31) 40 242 0840 Fax: (+31) 40 242 6125 Email: info@cantorsound.nl Aandacht voor kerkradio geboden Goed gediimensiioneerde kerkgelluiidsiinstallllatiie onontbeerlliijjk Nu het aantal verschillende kerkradiosystemen almaar toeneemt, is het van belang aandacht te schenken aan de wijze waarop de kerkgeluidsinstallatie samenwerkt met het kerkradiosysteem, en aan de eisen welke gesteld moeten worden om de luisteraars thuis de dienst ten volle kunnen laten meebeleven. De ervaring leert helaas dat dit lang niet altijd vlekkeloos verloopt. Tot voor enkele jaren, konden zieken en bejaarden die zelf niet meer naar de kerk konden gaan, gebruik maken van de kerktelefoon. De aansluiting op de kerktelefoon bood hen de gelegenheid de diensten in de eigen kerk te volgen. Door middel van een aparte telefoonlijn werd een permanente verbinding tussen het kerkgebouw en het woonhuis van de aangeslotene tot stand gebracht. Zodra de geluidsinstallatie in de kerk werd ingeschakeld, kon alles wat in de kerk werd gezegd of gesproken werd, direct thuis gevolgd worden. Een systeem dat vele jaren tot ieders tevredenheid functioneerde. Totdat de KPN, daartoe door de OPTA gedwongen, een marktconforme prijs ging berekenen. Het gevolg was een aanzienlijke prijsverhoging welke door velen niet meer kon worden opgebracht en zich daardoor genoodzaakt zagen hun kerktelefoonabonnement op te zeggen. Kerken en hun overkoepelende organisaties, zoals het LOK, de CIO-K en de daartoe opgerichte sikn zijn op zoek gegaan naar nieuwe mogelijkheden om kerktelefoon tegen een acceptabel tarief te kunnen leveren. Op dit moment is het dan ook mogelijk verschillende oplossingen te bieden welke ieder zo z'n eigen voordelen en beperkingen hebben, ook ten aanzien van de tariefstructuur en de daaraan gekoppelde exploitatie en investeringskosten. In Nederland zijn er tegenwoordig niet alleen meerdere aanbieders van kerkgeluidsinstallaties, maar ook van kerkradio systemen. De praktijkervaring leert dat het nogal eens wat schort aan een technisch professionele oplossing welke aan de kwaliteits- en veiligheidseisen voldoet. Om de luisteraars thuis een goede weergavekwaliteit te bieden heeft de Landelijke Organisatie Kerktelefoon, het LOK, daarom een normblad met eisen opgesteld. Hieraan dient niet alleen het kerkradiosysteem te voldoen, maar ook zijn de voorwaarden geformuleerd waaraan de kerkgeluidsinstallatie moet voldoen om de luisteraars van de kerkradio een goede geluidskwaliteit te kunnen bieden. Kerkbesturen doen er goed aan deze LOK 1040 norm te raadplegen bij een offerteaanvraag, met name als het gaat om de aanschaf een kerkradiosysteem, een nieuwe geluidsinstallatie dan wel de opwaardering daarvan. Kerkradiosystemen Voor de distributie van het geluidssignaal uit de kerk worden verschillende technische systemen gebruikt. Zo kan het signaal zowel op analoge als op digitale wijze verspreid worden. Daarbij is de geluidskwaliteit van een digitaal signaal aanmerkelijk beter dan dat van een analoog signaal.
Voorbeelden van analoge distributie zijn de verspreiding van kerkdiensten via de ether met een eigen, meestal in de toren geplaatste kerkzender. Ook de langzamerhand in onbruik geraakte traditionele kerktelefoon van de KPN is een typisch voorbeeld van een analoge distributie. Digitale distributie vindt voornamelijk plaats via het internet en kan via een telefoon of kabelaansluiting worden ontvangen. In principe kan een kerk dit in eigen beheer verzorgen, maar voor de continuïteit is het aan te bevelen de distributie over het internet door een daarvoor speciaal bestemde organisatie te laten verzorgen. De stichting Kerkomroep (www.kerkomproep.nl) van de stichting Intermediair Kerkomroep Nederland (sikn), welke aan het LOK gelieerd is daartoe de eerst aangewezene. Computer niet nodig Voor het beluisteren van uitzendingen via het internet is het niet nodig om de beschikking te hebben over een Om de luisteraars thuis de dienst in de kerk ten volle te laten meebeleven, is niet alleen een professioneel kerkradiosysteem vereist, maar dient ook het geluidssignaal dat aan dit systeem wordt aangeboden van een hoogwaardige kwaliteit te zijn en een natuurgetrouwe weergave te vormen van het geluidsbeeld in de kerk. Kerkradiosystemen van sikn en Cantor kerkgeluidsinstallaties van Dialoog Church Sound staan hiervoor garant en zijn ten zeerste aan te bevelen. computer. Er zijn speciale, zogenaamde "webradio's" beschikbaar welke via een telefoonlijn of kabelaansluiting automatisch verbinding maken met de webserver waarop de te beluisteren kerkdienst wordt uitgezonden. Een groot voordeel van digitale verspreiding is de uitstekende geluidskwaliteit en de mogelijkheid overal de uitzendingen te kunnen beluisteren. Dit in tegenstelling tot verspreiding via de ether door een kerkzender, waarvan het bereik doorgaans tot 5 km beperkt is. Bij digitale verspreiding over het internet kan bijvoorbeeld iemand die in een wat verder gelegen ziekenhuis ligt, de diensten in de kerk toch meemaken of
kan een ver familielid aan de andere kant van de wereld de huwelijksinzegening van een verwante hier, rechtstreeks volgen. Een bijkomend voordeel van digitale distributie is dat de kerkdienst in een bestand op de webserver kan worden opgeslagen en op ieder gewenst moment later nog eens beluisterd worden. Via de kabel Een andere mogelijkheid welke op een aantal kabelnetten wordt geboden is digitale kerkradio, waarvoor met de kabelexploitant afspraken zijn gemaakt. Hierbij wordt het digitale kerkradiosignaal niet via het internet verspreid, maar door de sikn rechtstreeks naar het plaatselijke kabelkopstation gestuurd. Daarbij wordt het geluidssignaal van een aantal plaatselijke kerken digitaal gebundeld en in één kanaal over het kabelnet verspreid. Thuis kan de luisteraar met een speciale digitale kerkradio ontvanger dan afstemmen de kerk van zijn of haar keuze. Verschillende mogelijkheden In het diagram zijn de verschillende technische mogelijkheden welke beschikbaar zijn op een overzichtelijke wijze bijeengezet. De groene lijnen geven aan dat het om digitale distributie gaat, terwijl de donkerblauw lijnen de analoge weergeven. De centrale geluidsinstallatie Het geluidssignaal voor de kerkradio is in alle in gevallen rechtstreeks afkomstig van het centrale geluidssysteem in de kerk, ongeacht de wijze waarop het signaal verder gedistribueerd wordt. Dit houdt in dat de kerkgeluidsinstallatie over de voorzieningen moet beschikken welke voldoen aan de eisen voor een goede signaaldoorgifte. Nu zijn er wel eisen die b.v. de KPN stelt voor de signaaloverdracht over telefoonlijnen, maar aan een allesomvattend eisenpakket voor kerkradio ontbrak het tot nu toe. Het is de verdienste van de LOK geweest deze eisen te bundelen in een samenhangende LOK 1040 norm voor kerktelefoon. Aan kerkradio worden eisen gesteld De eisen welke aan een goed functionerend kerkradio systeem worden gesteld en dat de garantie biedt dat de luisteraar thuis de dienst in de kerk ook werkelijk kan meebeleven, is in een aantal groepen te verdelen. Allereerst zijn er eisen te stellen aan de wijze waarop het signaal van de centrale kerkgeluidsinstallatie aangesloten wordt op het kerkradio distributiesysteem, meestal een telefoonlijn of de kerkradiozender. Technische voorschriften Zo moet de er bij de aansluiting op de telefoonlijn een galvanische scheiding 1 bestaan tussen de kerkgeluidsinstallatie en de uitgaande telefoonlijn. Soms is hierin al door de KPN voorzien. Is dit niet het geval, dan wordt deze door ons aangebracht. Verder worden er eisen gesteld aan de bronimpedantie en de breedte van het frequentiegebied van het aangeboden signaal. De kerkversterkers uit de Cantor MAMP serie voldoen aan alle eisen die voor aansluiting op kerkzender of telefoonlijn zijn gesteld. Zo zijn de kerkversterkers bijvoorbeeld standaard voorzien van een speciale PTT uitgang voor aansluiting op het openbare telefoonnet. Om een al te grote demping van het signaalniveau door de uitgaande lijn te compenseren, is het signaalniveau van deze lijn instelbaar. Cantor MAMP kerkversterkers beschikken tevens over een aparte ingang voor de kerkradio. Het signaal op deze zogenaamde PTT ingang wordt niet in de kerkzaal weergegeven en is bedoeld voor het rechtstreeks uitzenden op de kerkradio. Bijvoorbeeld voor het doen van mededelingen die bestemd zijn voor de luisteraar thuis, en niet voor de mensen in de kerk zelf. Vanzelfsprekend dient alle elektronische apparatuur te voldoen aan de wettelijke CE eisen ten aanzien van veiligheid en hoogfrequent stoorsignalen. Alle kerk- 1 Bij een galvanische scheiding is er geen stroomgeleidende verbinding waardoor onveilige spanningen en stoorsignalen geblokkeerd worden.
Verantwoordelijkheid kerkbesturen Kerkbesturen doen er goed aan zich er van te vergewissen dat zowel de geluidsinstallatie, de kerkradio als de bekabeling, voldoen aan de wettelijke eisen ten aanzien elektrische veiligheid en brandwerendheid, zeker als bij de installatie gebruik wordt gemaakt van de inzet van vrijwilligers. Het bestuur kan in gebreke worden gesteld indien niet aan de wettelijke voorschriften is voldaan. Ze kan nalatigheid worden verweten en voor alle geleden schade aansprakelijk worden gesteld als zich onverhoopt een incident mocht voordoen. Het is dan nog maar de vraag of in zo'n geval de schade door de verzekering wordt gedekt. Bij projecten van Dialoog Church Sound vindt de zelfwerkzaamheid van de vrijwilligersgroep onder onze leiding plaats en wordt door ons geïnspecteerd. Dit betekent dat de verantwoordelijkheid voor de geluidsinstallatie ten aanzien bovengenoemde wettelijke eisen bij ons berust. versterkers uit de MAMP serie zijn voorzien van het CE keurmerk en voldoen daarmee aan de gestelde eisen. Op soortgelijke wijze worden eisen kwaliteit welke in de specificaties van de fabrikant moeten zijn opgenomen. Tevens is het van belang goed nota te nemen van de regelgeving van het Agentschap Telecom ten aanzien van het gebruik van de kerkzender. Aansluiting kerkradio op geluidsapparatuur Voor aansluiting van de centrale geluidsinstallatie op de kerkradio biedt Cantor verschillende oplossingen. Als de aansluiting op het kerkradio systeem ver verwijderd is van de centrale geluidsinstallatie, en een langere afstand overbrugd moet worden, kan het audiosignaal het beste als 100 Volt signaal getransporteerd worden, zoals is afgebeeld in figuur 2. Dit levert namelijk beduidend minder signaalverlies op dan bij lagere spanning het geval zou zijn. Daarom zijn de Cantor MAMP serie kerkversterkers alle uitgerust met speciale 100 Volt uit- Figuur 2 Figuur 3. gesteld aan de kerkradiozender en de telefoonlijn 2. Voor een telefoonlijn gaan deze overigens niet verder dan de KPN minimaal garandeert. V.w.b. de kerkzender doen kerkbesturen er goed aan kennis te nemen van de ontvangst- 2 Het frequentiebereik van een analoge telefoonlijn, en daarmee de kwaliteit van de doorgifte van het geluidssignaal is sterk afhankelijk van de afstand tussen het aansluitpunt in het kerk gebouw en het laatste versterkte KPN splitspunt. Deze wordt slechts gegarandeerd voor spraakweergave in een frequentiegebied van 300-3400 Hz. Dit is aanmerkelijk minder dan de kwaliteit van het geluid dat door de kerkversterker wordt aangeboden Eisen geluidsapparatuur voor aansluiting op telefoonlijn Galvanische scheiding tussen kerkgeluidsinstallatie en uitgaande lijn Niveau maximaal 0,7 V eff voor sinusvormig signaal Goed functionerende signaalbegrenzer Bronimpedantie kleiner dan 2 Ohm voor uitgaande lijn met daarin KPN transformator, dan wel kleiner dan 7,9 Ohm indien hierin geen transformator aanwezig is. Frequentiekarakteristiek van het zendsignaal ligt tussen 40 Hz en 15 khz met een maximale afwijking +/- 1 db. Voorzien van CE kenmerk voor wettelijke m.b.t. elektrische veiligheid en hoogfrequent stoorsignalen
gangen. Het 100 Volt geluidssignaal wordt met vervolgens omgezet naar een laagspannings audiosignaal. Hiervoor wordt de DBS-1 omvormer gebruikt. Hierin bevindt zich een transformator welke tevens voor de galvanische scheiding zorgt. Daardoor wordt voorkomen dat hoogfrequent stoorspanningen en onveilige spanningen uit het 100 Volt circuit doordringen op het laagspanningsgedeelte. Het uitgaande signaal van de DBS-1 omvormer wordt tenslotte aangesloten op een solide en robuust XLR contact, waar het audiosignaal kan worden afgetapt voor aansluiting op de telefoonlijn of kerkzender. Met name als de kerkzender ver van de geluidsinstallatie in bijvoorbeeld de toren is geplaatst, is deze verliesvrije en veilige oplossing aan te bevelen. Als het aansluitpunt voor de kerkradio zich wat dichter bij de centrale geluidsapparatuur bevindt, kan een lijnuitgang van de kerkversterker gebruikt worden, welke dan meestal nog wel door een transformator galvanisch gescheiden moet worden van de het kerkradiocircuit, zoals in figuur 3 is aangegeven. Zoals reeds eerder vermeld, zijn de Cantor MAMP serie kerkversterkers hiertoe standaard voorzien van een speciale, regelbare PTT lijnuitgang. Gebruikerseisen Akoestische instabiliteit Om in de kerk een goede verstaanbaarheid te garanderen, is een bepaalde mate van akoestische versterking nodig. De benodigde versterking wordt in hoge mate bepaald door de afstand tussen de geluidsbron (spreker) en de afstand tot de dichtstbijzijnde en de verst verwijderde toehoorder. De afstand welke het versterkte geluid als het ware moet overbruggen bepaalt de benodigde akoestische versterking. De versterking kan weliswaar met de volumeknop eenvoudig worden vergroot, maar dit kan niet onbeperkt gebeuren. Op een gegeven moment gaat de geluidsinstallatie "rondzingen" en wordt het systeem akoestisch instabiel. Dit wordt veroorzaakt doordat het geluid dat door de geluidszuilen in de kerk wordt verspreid, direct of indirect via geluidsreflecties van wanden, vloeren en plafond, door openstaande microfoons wordt opgevangen. Vervolgens wordt het wederom versterkt en nogmaals door de geluidszuilen in de kerk weergegeven. Binnen een fractie van een seconde herhaalt zich dit, totdat een schrille, hoge fluittoon ontstaat dat "rondzingen" wordt genoemd In de kerk bestaat een directe communicatie tussen voorganger en kerkgangers. De mensen in de kerk zien én horen de voorganger, het koor en het orgel en kunnen de dienst ten volle meebeleven. De luisteraars van de kerkradio daarentegen, missen niet alleen de visuele dimensie, maar horen ook alleen datgene wat door de microfoons wordt opgevangen. Reden te over om extra aandacht te besteden aan belevingsvolle weergave via de kerkradio. Het geluidsbeeld moet zo natuurgetrouw en evenwichtig mogelijk worden overgebracht, zodat de luisteraars thuis de dienst in de kerk ook zo echt mogelijk kunnen meebeleven. Daartoe zijn aanvullende maatregelen nodig en worden extra eisen gesteld aan de apparatuur van de centrale kerkgeluidsinstallatie. Samenzang Zo dient de weergave van de samenzang over de kerkradio goed naar voren te komen. Daar ontbreekt het nogal eens aan omdat bij samenzang de microfoons te weinig geluid uit de kerk opvangen waardoor deze thuis onvoldoende naar voren komt. Hiervoor kunnen verschillende redenen bestaan. Als gebruik gemaakt wordt van geluidsversterkers die voor kerken niet of minder geschikt zijn omdat deze de tot rondzingende neigende frequenties onvoldoende of niet onderdrukken, worden de microfoons nogal eens uitgeschakeld of richtmicrofoons gebruikt. Hierdoor wordt geen of weinig geluid uit de kerk opgevangen waardoor wordt voorkomen dat het geluidssysteem akoestisch instabiel wordt en gaat rondzingen. Hierdoor worden weinig of niets van de samenzang wordt opgevangen. En, als microfoons geheel worden uitgeschakeld, hoort de luisteraar thuis zelfs helemaal niets meer en het lijkt of de lijn dood is en het kerkradiosysteem uitgezet. Het is dan gewenst om een extra ruimtemicrofoon - ook wel sfeermicrofoon genoemd - in de kerk te plaatsen. Het van de ruimtemicrofoon afkomstige geluid is alleen bedoeld voor de luisteraar thuis en wordt niet via de geluidszuilen in de kerk verspreid.
Natuurgetrouw geluidsbeeld over kerkradio Met de Cantor MAMP serie bestaat het gevaar voor rondzingen niet. Dit zijn kerkversterkers welke speciaal zijn ontwikkeld voor gebruik in kerken en die de tot rondzingen neigende geluidsfrequenties in ruime mate onderdrukken. Daarom kan men bij een Cantor kerkgeluidsinstallatie zelfs rustig met een microfoon voor een geluidszuil gaan staan zonder dat het systeem akoestisch instabiel wordt en gaat rondzingen. Reden óók waarom het bij een Cantor geluidssysteem niet nodig is om onbesproken microfoons uit te schakelen. Evenmin hoeft gebruik gemaakt te worden van richtingsgevoelige microfoons, maar kunnen rondom gevoelige microfoons probleemloos worden gebruikt. Hierdoor wordt over de kerkradio een constant geluidsniveau gewaarborgd en een natuurgetrouw geluidsbeeld verkregen dat niet beperkt is tot alleen het geluid van een sfeermicrofoon. Alleen een Cantor kerkgeluidssysteem biedt de luisteraar de mogelijkheid de kerkdienst thuis op dezelfde wijze mee te beleven en te ervaren als de mensen in de kerk. Meezingende voorganger Bij samenzang komt het nogal eens voor dat de voorganger uit volle borst meezingt. In de kerkzaal zélf, valt dit minder op, maar via de kerkradio (en ook bij CD opnames), overheerst dan vaak het stemgeluid van de voorganger. Om dit ongewenste effect te voorkomen dient tijdens samenzang de sprekersmicrofoon te worden uitgeschakeld. Daartoe zijn de Cantor MAMP kerkversterkers voorzien van een module, welke de microfoons automatisch uitschakelt zodra het orgel begint te spelen. Constant geluidsniveau Voor de luisteraar thuis is het prettig dat het stemvolume van de voorganger constant blijft en niet steeds varieert bij het wenden van het hoofd en of wanneer niet recht in de microfoon gesproken wordt. En hier mankeert het nogal eens aan: het stemvolume varieert door richtingsgevoelige microfoons, microfoons die worden in- en uitgeschakeld, klankkleur en volumecorrecties die plaats vinden. Kortom, er ontstaat een onrustig geluidsbeeld dat afbreuk doet aan een belevingsvolle geluidsweergave via de kerkradio. Voor Cantor is de oplossing simpel. Omdat Cantor kerkgeluidssystemen over een groot akoestisch vermogen beschikken, kan gebruik gemaakt worden van microfoons zonder richtwerking, welke rondom gevoelig zijn en het volume en de klankkleur van het geluid constant houden, en, zeker zo belangrijk, de bewegingsvrijheid van de spreker niet beperkt. Universeel inzetbaar Cantor kerkversterkers, in combinatie met sikn kerkradiosystemen waarborgen een hoogwaardig geluidsbeeld bij de luisteraar thuis. Ze zijn universeel inzetbaar en kunnen op alle kerkradiosystemen worden aangesloten. Dit ongeacht fabrikaat, merk of type. Cantor kerkgeluidsinstallaties hebben zich bewezen voor: Solution kerkwebradio Orbitron digitale kerkradio via de kabel en kerkradio via de ether Istreme ontvangers voor ADSL, draadloos netwerk, ISDN, digitale kabel en analoge telefoonlijn Astent kerkradio via ISDN Rivendel kerkradio via de ether Stream-it IP radio via internet CANTOR KERKVERSTERKERS EN SIKN KERKRADIOSYSTEMEN HEBBEN HUN DIENSTEN BEWEZEN, IN KLEINE EN GROTE KERKEN, KATHOLIEK EN PROTESTANT, IN HEEL ONS LAND, ZOALS UIT DE VELE REFERENTIES BLIJKT