Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg

Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg Inspirerende voorbeelden uit de praktijk Ted Kraakman Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher Vilans Actiz

Hbo-verpleegkundigen in de ouderenzorg Inspirerende voorbeelden uit de praktijk Ted Kraakman Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher Vilans ActiZ

Colofon 2009 Vilans en Actiz Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enig andere andere wijze zonder voorafgaande toestemming. Auteurs Ted Kraakman Maartje Kienhuis Jeroen Schumacher Fotografie Albert Dijkman Ontwerp en opmaak Lucien Voeten Vilans Catharijnesingel 47 Postbus 8228 3503 RE Utrecht Telefoon (030) 789 23 00 E-mail info@vilans.nl Website www.vilans.nl en ActiZ, organisatie van zorgondernemers Oudlaan 4 Postbus 8258 3503 RG Utrecht Telefoon (030) 273 93 93 E-mail info@actiz.nl Website www.actiz.nl ISBN 978-90-8839-075-3

Inhoud Inleiding 4 Begeleiden van zelfstandige professionele teams 6 Leren van en met elkaar 10 Spin in het web als casemanager dementie 14 Beroep doen op de verpleegkundige expertise 18 De zorg wordt complexer en de doelgroep groter 22 Brugfunctie tussen management en cliënten 26 Beschouwing 30

Inleiding 4 De komende tijd zal er veel veranderen in de ouderenzorg. Het aantal ouderen neemt toe, de zorg wordt complexer en de oudere mondiger. Daarnaast zal de overheid meer sturen op kwaliteit en efficiëntie. Doordat steeds meer ziekenhuiszorg verplaatst wordt naar verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg, zal de complexiteit van zorg groter worden. Terwijl men in de sector het accent nu juist wil verplaatsen: niet de zorg, maar de kwaliteit van leven van de cliënt moet centraal komen te staan. De ouderenzorg is dus sterk in beweging. In de afgelopen jaren is in de ouderenzorg, in veel gevallen door financiële druk, meer lager geschoold personeel aangenomen. Daardoor kan er een gebrek aan deskundigheid ontstaan op het gebied van bijvoorbeeld vroegsignalering. Signalen worden dan niet tijdig herkend en er wordt te laat actie ondernomen, of vragen komen juist te snel bij de verpleeghuisarts te liggen waardoor deze zich bezig moet houden met oneigenlijke taken. De kwaliteit in de ouderenzorg staat al met al onder druk: er is dringend behoefte aan herijking van inzetbare functieniveaus in relatie tot de zorgvraag. Pool en Schumacher 1 constateerden in 2006 al dat om de kwaliteit van de ouderenzorg te verbeteren er een nieuw soort verpleegkundige actief moet worden in de sector. Een verpleegkundige die geschoold is in het signaleren van gezondheidsrisico s, en verzorgenden ondersteunt in hun dagelijkse werk, namelijk het verzorgen en begeleiden van cliënten om de kwaliteit van hun leven te optimaliseren. Naar aanleiding hiervan is het competentieprofiel ontwikkeld voor de hbo-verpleegkundige gerontologie geriatrie (de hbo-vgg). In dit profiel zijn de competenties van de hbo-vgg beschreven aan de hand van vijf rollen (de vijf rollen van alle hboverpleegkundigen: zorgverlener, regisseur, coach, ontwerper en beroepsbeoefenaar). Van de hbo-vgg kan verwacht worden dat ze 2 de kwaliteit van de zorg op een hoger plan brengt, en deze kwaliteit in de bredere context van kwaliteit van leven plaatst. Dit doet ze door zelf complexere zorgvragen te

verplegen, door verzorgenden en helpenden Dit heeft voor een deel te maken met het Met deze brochure tonen Vilans en Actiz aan te coachen en door kwaliteitsverbeteringen imago van de ouderenzorg. Het beroep wordt dat werken in de ouderenzorg uitdagend is, aan te jagen en vorm te geven. als niet-spannend en -uitdagend gezien. Ten ook en misschien wel juist voor de verpleeg- onrechte, zoals zal blijken uit de verhalen van kundige niveau 5. De voorbeelden leveren Een hbo-verpleegkundige met dit profiel zal betrokkenen. het bewijs dat deze functie bedrijfsmatig in veel organisaties een grote rol kunnen uitstekend is in te passen. De verhalen doen spelen, als brug tussen de vloer en het In deze brochure bieden we zes inspirerende een beroep op werkgevers en opleiders in de bureau, ogen en oren open, meehelpen praktijkvoorbeelden van hbo-verpleegkun- ouderenzorg om meer van dergelijke functies maar ook de grote lijn zien. Door deze digen in de werkelijkheid van de ouderenzorg te creëren en professionals op te leiden, met nieuwe functie te creëren en de hbo- van alledag. Deze hbo-verpleegkundigen het oog op efficiënte en goede ouderenzorg. verpleegkundige als intermediair te laten hebben niet de uitstroomvariant vgg Overtuig uzelf. optreden tussen de verpleeghuisarts en het gevolgd, maar de voorbeelden tonen wel de management enerzijds, en de verzorgenden meerwaarde van een hbo-verpleegkundige anderzijds, kan de instelling tijd en kosten wat betreft de kwaliteit van de zorg, het besparen en aan kwaliteit winnen. De investering in een hoger opgeleide medewerker zal zich dan ook op meerdere terreinen terugverdienen, zo is de aanname. Maar is dit al verbindend vermogen en een realistisch loopbaanperspectief. De rol van deze verpleegkundigen niveau 5 en de uitdaging van het werk dat zij verrichten komen uitge- 1 A. Pool en J. Schumacher, Rollen en competenties van de hbo-verpleegkundige in het verpleeghuis. Vernieuwing van professionele verpleeghuiszorg. Den Haag: Lemma, 2006. realiteit? In de voorliggende brochure geven we antwoord op deze vraag. De uitstroomvariant vgg bestaat nu ruim drie jaar bij inmiddels negen hbo-v s. Nog weinig studenten kiezen voor de nieuwe richting. breid aan de orde. De interviews zijn met name afgenomen bij intern doorgegroeide medewerkers, maar al hun functies passen bij het profiel van de vgg. De hbo-verpleegkundigen gerontologie geriatrie kunnen direct instromen in dergelijke functies. 2 Met het oog op de leesbaarheid van de tekst hebben we ervoor gekozen voor verwijzingen naar de hbo-vgg de vrouwelijke vorm te gebruiken. Waar ze, zij of haar staat kan uiteraard ook hij, hem of zijn gelezen worden. 5

Begeleiden van zelfstandige professionele teams 6 Naar aanleiding van de ontwikkelingen in de zorg heeft men bij Valkenhof enkele jaren geleden opnieuw gekeken hoe de deskundigheid van de medewerkers zo optimaal mogelijk benut kan worden. Om de complexer wordende zorg aan te kunnen en dezelfde kwaliteit te blijven bieden, moest er wat veranderen. De leidinggevenden werden te veel belast met zorginhoudelijke taken. En er was behoefte aan leidinggevenden die meer als manager gingen opereren. Daarnaast werd de arts belast met taken en handelingen die eigenlijk binnen het verpleegkundig domein vallen. Vakgroep Als oplossing introduceerde Valkenhof een nieuwe functie voor twee hbo-verpleegkundigen. Begin 2008 is deze groep uitgebreid tot negen hbo-verpleegkundigen die tezamen een vakgroep vormen. In hun taken ligt de nadruk op het bevorderen van de kwaliteit door de professionaliteit van de verzorgenden te ondersteunen. De hbo-opgeleide verpleegkundige uit de vakgroep begeleidt de teams bij het invoeren van innovaties en het operationaliseren van beleid. Daarnaast coacht en ondersteunt de vakgroep de verzorgenden bij complexe en specialistische zorgvragen. Elke verpleegkundige uit de vakgroep heeft een specialisatie, zoals wondzorg, valpreventie, gerontopsychiatrie of gedragsproblematiek. Daardoor is op alle gebieden actuele specialistische kennis in huis. Let wel, deze verpleegkundige functie is nadrukkelijk geen staffunctie, geeft Nel Kolsteren, manager verpleging en verzorging, aan. Zo zijn de verpleegkundigen bijvoorbeeld bewust in de dienst verpleging en verzorging geplaatst. De verpleegkundigen zijn direct bij de uitvoering betrokken. Het is in deze rol belangrijk om feeling te houden met de praktijk, anders kun je geen vertrouwensrelatie opbouwen met de verzorgenden. Dan is de afstand te groot. Wij willen van binnenuit, vanuit de werkvloer, mensen meetrekken naar een hoger of sterker niveau. Binnen Valkenhof worden de hbo-verpleegkundigen uit de vakgroep verschillend ingezet. Sommige afdelingen waar complexe

zorg wordt geleverd, hebben permanent een verpleegkundige uit de vakgroep in hun team. De hbo-verpleegkundige heeft de deskundigheid om complexe situaties goed te analyseren en op basis van die analyses te kijken welke oplossingrichting het meest effectief is, zegt Nel Kolsteren. Als een dergelijke situatie maar een à twee keer in de week voorkomt, maar je de verpleegkundige de rest van de tijd wel laat meedraaien op de afdelingen, dan zet je haar niet goed in. In die situaties wordt de verpleegkundige binnen Valkenhof aan verschillende afdelingen gekoppeld. De insteek is dat op het moment dat de zorg complex is, er altijd iemand beschikbaar is om het team te ondersteunen. Nauwelijks weerstand Bij de verpleging en verzorging heeft de introductie van de verpleegkundigen met specialisatie nauwelijks weerstand opgeroepen. We zijn bewust eerst in gesprek gegaan met de teamleiders en andere disciplines, om samen met hen te kijken waar zij behoefte aan hadden en welke rol wij daarin kunnen spelen, aldus Annemiek Coolen, hbo-verpleegkundige uit de vakgroep. Daar kwam uit dat we het beste konden starten met het verder ontwikkelen van het BIGbeleid in Valkenhof. Er is toen een commissie Verpleegtechnisch handelen opgestart, we hebben de protocollen geactualiseerd en verzorgenden geschoold. Hier bleek behoefte aan te zijn en zo werd meteen ervaren wat de meerwaarde kan zijn van de verpleegkun- Valkenhof bestaat uit vier centra voor verpleging en verzorging met aparte locaties in en rondom Valkenswaard. In totaal heeft Valkenhof bijna 250 plaatsen in de verpleeghuizen en 100 plaatsen in verzorgingshuizen. Daarnaast heeft Valkenhof een dagcentrum waar zorg, behandeling en begeleiding worden geboden aan cliënten die nog zelfstandig thuis wonen. Valkenhof biedt daarnaast zorg thuis aan cliënten die in de omgeving van een van de centra wonen. In totaal werken er ongeveer 750 medewerkers en zijn er ruim 300 vrijwilligers actief. In het kader van deze brochure is gesproken over de functie van de hbo-verpleegkundigen die werkzaam zijn in verschillende huizen van Valkenhof. 7

dige. Jos Thielen, ook hbo-verpleegkundige soms ergens anders wat verloren. Dan kun uit de vakgroep, vult aan: Wat ook hielp was je de barricade op of met elkaar commu- In alles is mijn boodschap snel en adequaat reageren op vragen. Als je niceren, ik kies voor het laatste. Discussies aan de verpleegkundige iemand een keer goed geholpen hebt, zal die zijn nodig om een stap verder te komen. nadrukkelijk: neem geen immers sneller weer een beroep op je doen. Bij Valkenhof is er bewust voor gekozen om taken over, maar zorg Emancipatieproces het uitvoeren van handelingen en zorg die regelmatig voorkomt bij het team van ervoor dat de teams het zelf kunnen. De verpleegkundige Bij Valkenhof streeft men naar professionele verzorgenden te leggen. De vakgroep zorgt coacht de teams en maakt teams die weten wat ze kunnen en wat er ervoor dat de teams bekwaam zijn, zegt Nel zichzelf overbodig, zodat van ze verwacht wordt, en die zelf verant- Kolsteren. In alles is mijn boodschap aan de zij weer iets anders op kan woordelijkheid nemen. Maar ook naar teams verpleegkundige nadrukkelijk: neem geen pakken. die weten waar hun grenzen liggen en die taken over, maar zorg ervoor dat de teams op dat moment ondersteuning vragen. Deze het zelf kunnen. De verpleegkundige coacht ondersteuning wordt door de vakgroep van de teams en maakt zichzelf overbodig, zodat hbo-verpleegkundigen geboden. Bijvoorbeeld zij weer iets anders op kan pakken. met moeilijk gedrag, zegt Paola Derijks, hbo- bij terugkerende problemen rusten zij de verpleging en verzorging zo toe, dat zij met Signaalfunctie verpleegkundige uit de vakgroep. Dan analyseren wij de situatie en werkwijze, maken het probleem om kunnen gaan. We praten Doordat de hbo-verpleegkundigen frequent een plan en instrueren het team. Als dat klaar voortdurend over onze visie, wat we willen, op de afdelingen aanwezig zijn, vervullen is, volgen we het team op dat punt van een zegt Nel Kolsteren. We denken na over hoe zij ook een signaalfunctie. Bij mogelijke afstand. Zo krijgen de teams steeds meer het proces eruitziet, wat je tegen kunt komen verbeterpunten wordt dat in samenwer- inzicht in hun eigen kwaliteit. Zij weten beter en hoe je daarmee omgaat. En daarbij kom king met de teams opgepakt. Steeds vaker te benoemen waar zij sterk in zijn en waar ze je altijd weerstand tegen, het is een emanci- vragen teams ons als ze ergens behoefte aan als team ondersteuning bij nodig hebben. De 8 patieproces. Als je ergens iets bereikt, wordt hebben, bijvoorbeeld over hoe om te gaan verpleegkundige zorgt er zelf voor dat zij niet

als controleur wordt gezien maar als iemand die meedenkt met het team. Dit wordt binnen Valkenhof bereikt door zichtbaar te zijn en naar collega s te luisteren. Ik heb nu in deze functie, wellicht voor het eerst, het gevoel dat ik alle mogelijkheden van mijn beroep gebruik, vertelt Jos Thielen. Ik kan mijn deskundigheid volledig inzetten voor de kwaliteit van de verpleging en verzorging. Zodat het team ermee verder kan en de cliënt tevreden is. Meer zelfvertrouwen De hbo-verpleegkundigen hebben er mede voor gezorgd dat de verzorgenden steviger in hun schoenen staan. Vroeger was er minder gelijkwaardigheid binnen Valkenhof en overheersten de artsen nogal eens in het contact met de cliënten. De verzorgenden zeiden niet altijd wat ze vonden, maar nu laten zij nadrukkelijk hun professionaliteit zien, aldus Kristien Jansen, verpleeghuisarts. De verzorgenden zijn krachtiger, hebben meer zelfvertrouwen. Ik hoor nu veel duidelijker wat zij ervan vinden. Dat is belangrijk, want zij volgen de cliënten 24 uur per dag. De verzorgenden zeiden niet altijd wat ze vonden, maar nu laten zij nadrukkelijk hun professionaliteit zien. 9

Leren van en met elkaar Sinds vier jaar kent Cordaan de functie prak- zorgmanagers binnen Cordaan veranderde. verpleegkundige voert binnen haar regionale tijkverpleegkundige. Deze verpleegkundige Zij kregen meer en meer management- eenheid haar werkzaamheden uit. Zij coacht, werkt voor een hele regionale eenheid van taken. Hierdoor konden zij minder aandacht ondersteunt en begeleidt de verzorgenden Cordaan. In het geval van Verpleeghuis besteden aan meer zorginhoudelijke taken zodat zij optimaal kunnen functioneren. Slotervaart is dit de regio West. De aanlei- die dicht bij het primair proces liggen. Daarnaast speelt de praktijkverpleegkundige ding om deze functie te creëren was de een belangrijke rol bij de triage. Zij heeft ook schaalvergroting van Cordaan. De verpleeg- een specialistische functie op een bepaald huisartsen gingen, door de regiovorming terrein, bijvoorbeeld wondverzorging. Binnen binnen Cordaan, op meerdere locaties en extramuraal werken. Daardoor waren er Praktijkverpleegkundige Cordaan heeft elke praktijkverpleegkundige haar eigen specialisme. Daardoor is het altijd in de verpleeghuizen minder artsen fysiek Door deze ontwikkelingen ging Cordaan mogelijk om iemand in te schakelen of te aanwezig. Een andere reden was dat de arts heroverwegen hoe de kwaliteit van de zorg- consulteren die op de hoogte is van ontwik- regelmatig werd gebeld voor zaken waarvan verlening binnen de afdelingen het beste kelingen en innovaties op een specifiek hij vond dat ze niet op zijn taakgebied lagen. geborgd kan worden. Dit was een van de gebied. Veel van deze taken, onder andere verpleegtechnische handelingen, konden ook door hoofdgedachten bij het formuleren van een rol voor de praktijkverpleegkundige die breed Redelijk moeizaam een verpleegkundige worden uitgevoerd. over de afdelingen van het verpleeghuis en De implementatie van de functie, vier jaar 10 Een laatste reden was dat de functie van de buiten het verpleeghuis werkt. De praktijk- geleden, was een redelijk moeizaam proces.

Er bestond aanvankelijk een zekere afwach- Een arts blijft toch een arts, ook zonder witte tendheid bij de artsen en op de verpleegafde- jas. Het verpleeghuis Slotervaart is onderdeel van lingen. Men moest immers zaken overlaten aan een nieuwe functionaris met een eigen Meerwaarde Cordaan. Dit is een zorginstelling met vestigingen in Amsterdam, Diemen, Huizen, Maar- professionele verantwoordelijkheid. Het was Binnen Cordaan werd de meerwaarde van tensdijk, Haarlem en Nieuw Vennep. Bij Cordaan een proces van zoeken naar wat bij wie hoort. een praktijkverpleegkundige die (bijna) altijd wordt zorg geboden aan mensen die kortere Er moest een nieuwe manier van samenwer- in huis is en ingeroepen kan worden al snel of langere tijd verpleging, verzorging, begelei- king met een duidelijke afbakening tussen gezien. Wilma Panman, praktijkverpleegkun- ding en/of ondersteuning nodig hebben. Dit de verschillende professionals ontstaan. Dan dige bij Cordaan, onderschrijft dit: Bij acute zijn ouderen, mensen met een (verstandelijke) is zo n start wel moeilijk voor een verpleeg- situaties, bijvoorbeeld als iemand is gevallen, beperking, mensen die herstellen na een zieken- kundige, geeft Danielle van Ee, zorgmanager word ik ingeschakeld. Ik beoordeel dan of huisopname en mensen met een psychiatrisch van het Verpleeghuis Slotervaart aan. Toen het spoed is of niet, én of er een arts ingezet probleem. de nieuwe functie werd geaccepteerd, had dit moet worden. Als iets tot mijn competentie wel tot gevolg dat de praktijkverpleegkundige behoort los ik het op. Als dat niet het geval In het kader van deze brochure is Verpleeghuis juist te veel vragen kreeg, maar dit herstelde is, doe ik voorwerk voor de arts. Dit scheelt Slotervaart in Amsterdam West bezocht. Dit zich na korte tijd. Het blijkt wel dat mij tijd, en tijd kan het verschil maken bij cala- verpleeghuis biedt woonruimte aan ongeveer aanspreken laagdrempeliger is, zowel voor de miteiten. driehonderd mensen, verdeeld over negen teams als de cliënten, zegt Wilma Panman. Binnen Cordaan valt de praktijkverpleeg- woonafdelingen. 11

kundige organisatorisch gezien onder de BIG-beleid van Cordaan. Zij brengen erg veel medische dienst en niet onder de verpleging. actuele kennis in en toetsen en adviseren in Mij aanspreken is laag- Er is bewust gekozen voor plaatsing buiten de de beleidsvoorbereidende fase. In de verta- drempeliger, zowel voor de verpleegkundige teams, omdat de praktijk- ling van beleid naar de werkvloer spelen zij teams als de cliënten. Een verpleegkundige een wezenlijk andere functie ook een belangrijke rol. Ze verrichten zelf arts blijft toch een arts, ook vervult. nog bepaalde handelingen, zijn echt actief op zonder witte jas. Bij Cordaan vormen de praktijkverpleegkun- de vloer. Hierdoor kunnen zij goed invoelen digen samen een vakgroep. Deze vakgroep wat het effect van het beleid is. Zij hebben blijkt nadrukkelijk in een functie te voorzien, de positie en de ervaring en deskundigheid overleg met collega s die in een zelfde situ- om de verzorgenden en helpenden op de de afdeling. Ik kan dan bewust aandacht atie zitten kan veel opleveren. In de vakgroep afdeling te ondersteunen en te coachen. De besteden aan die verbeterpunten. worden ervaringen en strategieën uitgewisseld, bijvoorbeeld over het omgaan met praktijkverpleegkundige helpt de verzorgenden op hun eigen handelen te reflecteren Verbeterde kwaliteit weerstand bij implementatie van nieuwe en gezamenlijk zoeken zij naar manieren om De veranderingen die bij verpleeghuis Sloter- werkwijzen, over de afstemming met andere de zorgverlening te optimaliseren. Zij weten vaart zijn geconstateerd sinds de functie disciplines en veelal over vakinhoudelijke hoe het is om in de directe patiëntenzorg te praktijkverpleegkundige is geïntroduceerd, zaken. Naast deze lerende factor heeft de werken en zijn in staat om beleid te vertalen zitten met name in de verbeterde kwaliteit op vakgroep nog een functie. De verpleegkun- naar die werkvloer, geeft Danielle van Ee de afdelingen. digen die kiezen voor de functie van praktijk- aan. Doordat ze daadwerkelijk bepaalde Er is, mede door de functie, meer structuur verpleegkundige blijken vaak ambitieus en taken uitvoeren op de afdeling, zien zij ook en aandacht voor de cliënt. Daarnaast er vol ideeën te zijn. Door met elkaar in contact wat er wel goed gaat op de afdeling en wat is meer tijd en aandacht vrijgekomen voor te komen, kunnen zij hun ideeën beter niet. Als hun iets opvalt spreken ze de betref- thema s als eten en drinken of gewicht. vormgeven. De praktijkverpleegkundigen fende verzorgende daarop aan en geven ze Gewichtsafname wordt nu bijvoorbeeld 12 spelen bijvoorbeeld een essentiële rol bij het dat signaal door aan mij, als manager van eerder gesignaleerd en ik kan daar gelijk

op inhaken en beleid bepalen, zegt Wilma Panman. Maar ook bij acute situaties zoals een uitbraak van een Norovirus, speel ik een grote rol. Ik help de afdelingen dan om zo snel mogelijk volgens protocol te werken. Ik instrueer de verzorgenden en bekijk met hen hoe de zorg het beste gegeven kan worden. Extra deskundigheid De functie van praktijkverpleegkundige zal binnen Cordaan nog verder uitgroeien. In de komende jaren zal de zorgvraag van cliënten complexer worden. Zo blijven ouderen, door ontwikkelingen op medisch gebied, langer in leven en worden patiënten steeds eerder uit het ziekenhuis ontslagen. Cliënten met een AWBZ-indicatie zullen zo lang mogelijk thuis blijven en niet naar het verpleeghuis gaan. Danielle van Ee: We krijgen in toenemende mate te maken met agressie en psychiatrische problematiek. Er is extra deskundigheid nodig om bijvoorbeeld te beoordelen of er bij een cliënt sprake is van dementie of van een psychiatrische stoornis. Praktijkverpleegkundigen moeten hierop kunnen inspelen. Zij zullen de verzorgden ondersteunen bij het opstellen van een zorg(leef)plan als de zorg complex is, met duale problematiek. Je hebt toch bepaalde deskundigheid nodig om te zien wat de beste behandeling is, om de problematiek inzichtelijk te maken en daar de juiste interventies voor te bepalen. 13

Spin in het web als casemanager dementie In 2005 is een aantal instellingen in de regio keten tot stand te brengen. Voorafgaand aan komen vanuit verschillende zorginstellingen. Leiden, waaronder Thuiszorg Groot Rijnland het project heeft er nauw overleg plaatsge- Ze hebben allen een relevante hbo-opleiding (een van de rechtsvoorgangers van ActiVite) vonden tussen de deelnemende organisaties, gevolgd, bijvoorbeeld hbo-verpleegkunde het samenwerkingsproject Casemanage- huisartsen, medisch specialisten en het indi- of hbo maatschappelijk werk. De meesten ment dementie gestart. Het doel van het catiebureau. werken parttime als casemanager en hebben project was casemanagement op te starten daarnaast een functie als maatschappelijk zodat thuiswonende dementerende mensen werker, verpleegkundige of zorgbemiddelaar en hun omgeving ondersteund en begeleid in een verzorgingshuis. worden. In het verleden werd er na de diagnose dementie vaak geen extra zorgaanbod Casemanagers Wennen gedaan. Die mensen werden niet verder De inzet van casemanagers levert een In 2005 is gestart met vier casemanagers. De gevolgd, en aanvullende ondersteuning werd bijdrage aan de kwaliteit van leven en het periode voordat de casemanagers daadwer- pas aangeboden bij een crisis, veel te laat welbevinden van de dementerenden en hun kelijk de functie konden oppakken, kostte dus, aldus Nel van der Plas, hbo-verpleeg- omgeving. Zij zorgen er ook voor dat de zorg veel energie. Het ging immers om een totaal kundige die sinds 2007 als casemanager die nodig is om crisissituaties te voorkomen nieuwe functie in de zorg voor demen- werkzaam is bij ActiVite. Daarnaast had het wordt ingezet, zodat dementerenden zo lang terenden, waarbij meerdere organisaties project als doel een betere afstemming en mogelijk thuis kunnen blijven wonen. De betrokken waren. Er moest een functiebe- 14 samenwerking tussen de zorgverleners in de casemanagers die deelnemen aan het project schrijving worden opgesteld, procedures

worden vastgelegd en afspraken worden gemaakt over de daadwerkelijke invulling van het hele begeleidingsproces. Daarnaast is veel aandacht besteed aan het informeren van direct betrokkenen. Bij de start wisten huisartsen in de regio niet altijd wanneer en bij welke problematiek de casemanager ingeschakeld kon worden. Ook zag een aantal huisartsen niet direct de meerwaarde van de casemanager. De huisartsen moesten wennen. Een aantal ging ervan uit dat het voldoende was als de eigen praktijkondersteuner af en toe contact opnam met de cliënt en de familie. Nu, in 2008, zien ook zij in dat een casemanager toch echt meer doet en een belangrijke functie vervult in de zorg rondom de dementerenden, aldus Nel van der Plas, fulltime casemanager dementie. Uitbreiding Na een jaar is de functie geëvalueerd. De uitkomsten waren veelbelovend. Alle betrokkenen waren positief en vonden dat het project verlengd moest worden. De geleverde zorg bleek van groot belang voor de dementerenden en hun omgeving. Goede ondersteuning en aandacht van de casemanager vroeg in het dementieproces bleek een crisis in een later stadium te kunnen voorkomen. Door dit succes is besloten het aantal casemanagers en regio s uit te breiden. Op dit moment zijn er twintig casemanagers in de regio Leiden werkzaam en acht in de regio Rijnstreek. De stichting ActiVite is ontstaan uit een fusie van de stichtingen Thuiszorg Groot Rijnland, WoonZorgcentra LAS en ZorgKompas. ActiVite bestaat onder andere uit zeven woonservicecentra. Daarnaast biedt ActiVite onder andere thuiszorg, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg en hulp bij het huishouden. Bij ActiVite zijn in totaal 3.000 medewerkers in dienst. Daarnaast zijn er ruim 850 vrijwilligers actief binnen Acti- Vite. In het kader van de brochure is ActiVite bezocht en dan met name de verpleegkundige casemanager die werkzaam is binnen het project Casemanagement dementie. 15

Overleg Regie De casemanagers hebben twee maal per Nel van der Plas geeft aan dat zij het als een Het beroep casemanager maand overleg met elkaar. Het ene overleg voordeel ziet dat zij vanuit haar verleden biedt een enorme vrijheid, heeft een organisatorisch karakter, het veel ervaring heeft in de thuiszorg. Ik weet je kunt je kennis op allerlei andere overleg is meer inhoudelijk. Bij het de weg binnen de thuiszorg. Ik weet welke manieren benutten en bent organisatorisch overleg bespreken de casema- mogelijkheden er zijn. Wie waar te vinden bezig op een heel breed nagers waar ze in het werk tegenaan lopen, is, en wat ik moet doen om hen ingezet te gebied van de zorg. Geen wat de knelpunten zijn en of de procedures krijgen. Thuiszorg is een ontzettend goed dag is hetzelfde en het gaat nog helder zijn. In het inhoudelijk overleg product om zorg te regelen, maar de diffe- nooit zoals je wilt. Dat is wordt casuïstiek besproken of wordt op een rentiatie van de producten maakt het lastig. voor mij een grote uitda- specifiek onderwerp ingegaan, waarbij regel- Je hebt iemand voor het huishoudelijke werk, ging. matig een externe deskundige wordt uitgeno- voor de verzorging en voor de verpleging. digd. Ik ben dan wel werkzaam bij ActiVite, Er kunnen bij iemand dus drie verschillende maar naast mijn collega-casemanager bij mensen voor drie producten komen, zo is ActiVite, zijn mijn collega-casemanagers de bekostiging geregeld. Maar wie neemt flexibel en heeft zij geen last van vaste plan- van de andere organisaties belangrijk. de regie daarbinnen? Als casemanager heb ningen. Voordeel is dat het hierdoor mogelijk Wij hebben immers dezelfde functie en je daar een belangrijke rol in. Zo zorgt de is om in een crisis direct te handelen en de lopen tegen dezelfde inhoudelijke en orga- casemanager ervoor dat de dienstverlening situatie onder controle te krijgen. Nel van der nisatorische problemen aan. Samen met wordt aangestuurd en de verschillende hulp- Plas geeft aan: Als er een acute oproep is en hen kan ik oplossingen zoeken voor de verleners met elkaar in contact blijven en hun ik mijn andere afspraken moet verzetten, dan problemen, aldus Nel van der Plas. Een eigen, maar ook elkaars, taken kennen. Nel is dat bijna nooit een probleem. Iedereen wil van de voordelen is ook dat er gebruik- van der Plas ziet het als een groot voordeel meewerken omdat zij als zij zelf in een crisis- gemaakt kan worden van de verschillende dat zij haar volledige dienstverband als case- situatie zitten ook hopen dat ik direct kom. Je 16 netwerken. manager werkzaam is. Op die manier is zij erg zou kunnen zeggen dat mijn cliënten en de

mantelzorgers zich op een bepaalde manier met elkaar verbonden voelen. Inschatten Tijdens het startgesprek bij de nieuwe cliënt schat de casemanager direct in welke problemen er zich in de toekomst voor kunnen doen. Nel van der Plas vertelt: Ik kijk dan naar de mogelijkheden van de mantelzorgers of de huisvesting. Is het voor mijn cliënt mogelijk om daar met ondersteuning van mantelzorgers te blijven wonen als de aandoening verergert, of is het te voorspellen dat de cliënt zal moeten verhuizen? Als dat nodig is, maak ik verhuizen bespreekbaar. Hulp wordt vaak makkelijker geaccepteerd als deze nog niet dringend is, dan is zoiets als verhuizen nog te overzien. In een later stadium blijken zulke veranderingen vaak te groot. Als gedurende het proces bijvoorbeeld douchen ingewikkeld wordt, of aankleden veel strijd oplevert tussen de cliënt en de mantelzorger, dan regel ik dat er thuiszorg komt. Ik neem nadrukkelijk niet over, maar zorg ervoor dat de juiste hulp geboden wordt. Een casemanager kan de mantelzorger uitleggen welke symptomen bij de ziekte horen, hoe ermee om te gaan om escalatie te voorkomen. Zo is er meer begrip en ontstaan er minder problemen. Sociale vaardigheden Het is voor de casemanagers vooral belangrijk goed contact te hebben met de mensen om de cliënt heen. Zij zien alles en weten of het wel of niet goed gaat en wat er is veranderd. Deze contacten zijn van groot belang, al is het alleen maar omdat dementerenden nogal eens iets vertellen wat niet waar is. Daarnaast zijn de mensen in de directe omgeving van de dementerenden vaak ook geholpen met een luisterend oor. De rol van de casemanager is dan ook heel breed en ligt op het raakvlak tussen zorg en maatschappelijk werk. Deze rol vraagt een zelfstandige manier van werken, een sterk karakter, veel kennis over dementie en goede sociale vaardigheden. Nel van der Plas: Vaak zeg ik tegen de mantelzorger: geef mij maar overal de schuld van. Zeg maar tegen de cliënt dat het van mij moet, ik ben er toch niet bij. Soms helpt dat om cliënten iets te laten doen. Als er een acute oproep is en ik mijn andere afspraken moet verzetten, dan is dat bijna nooit een probleem. Iedereen wil meewerken omdat zij als zij zelf in een crisissituatie zitten ook hopen dat ik direct kom. 17

Beroep doen op de verpleegkundige expertise Het besluit om binnen de Tweemaster een specifieke functie voor een hbo-vgg er te creëren werd in 2008 genomen. Ten tijde van het interview eind 2008 was er dan ook nog geen verpleegkundige in de nieuwe functie werkzaam. Er is hard gewerkt aan het inrichten van de functie. In grote lijnen is bekend wat de Tweemaster wil, en samen met een stagiair hbo-vgg wordt de functie verder vormgegeven. Deze stagiair, Benjamin van der Kraan, richt zich in het kader van zijn stageopdracht op het invullen van het functieprofiel voor een hbo-vgg er in zorgcentrum de Tweemaser. In feite zijn we aan het experimenteren met de functie, zegt Gert van Dooren, divisiemanager zorg van Argos en locatiemanager van de Tweemaster. Op basis van de ervaringen en het advies van Benjamin gaan we de functie formaliseren. Positionering Bij Argos Zorggroep werken er reeds in een aantal verpleeghuizen zogeheten nurse practioners. Deze verpleegkundigen werken meer in het verlengde van het medisch domein. De noodzaak voor een dergelijke functie in een zorgcentrum ontbreekt volgens Gert van Dooren, maar een verpleegkundige met kennis op het gebied van ouderen en ouderenzorg kan in de zorgcentra zeker een meerwaarde bieden. Wij ontberen met name de kwaliteiten van de hbo-vgg er gericht op het ontwikkelen van nieuwe concepten en de implementatie daarvan, geeft Gert van Dooren aan. Wij willen de hbo-vgg er in het beroep zelf positioneren, dus niet in een management- of staffunctie, maar in de directe zorgverlening in een team. Zo kunnen zij het afdelingsmanagement ontlasten die op dit moment nog zorginhoudelijke taken heeft binnen het team. Hierdoor kan het afdelingsmanagement zich weer meer richten op andere managementtaken. Tijdwinst Zorgcentrum de Tweemaster kent een grote variëteit in problematiek van zijn cliënten. Over het algemeen is de complexiteit in de 18

zorg de laatste jaren toegenomen. Er is een enorme behoefte aan kennis op het gebied van best practices, en het ontbreekt op de werkvloer regelmatig aan kennis die het cliëntniveau overstijgt. Het is de bedoeling dat de hbo-vgg er voor een groot gedeelte in deze behoefte zal voorzien. Hoogstwaarschijnlijk starten we met één hbo-vgg er, zegt Gert Van Dooren. Op dit moment zijn meer hbo-vgg ers ook gewoon te duur, zeker met oog op het krimpende budget. Gert van Dooren verwacht dat er in de Tweemaster zowel logistiek als in de organisatie van het primaire proces nog slagen gemaakt kunnen worden. Met name op het gebied van slimmer organiseren van het werkproces is nog tijd te winnen. De hbo-vgg er zal hierbij binnen de Tweemaster een belangrijke rol gaan spelen. De verwachting is dat de nieuwe functie door deze tijdwinst op termijn budgettair neutraal wordt. Gert van Dooren: Tot die tijd moet je, in mijn ogen, als manager de financiële grenzen zoeken. Afweging In de Tweemaster wordt de nieuwe functie voor hbo-vgg er heel bewust in het primaire proces ingebed, in het hart van het zorgproces. De huidige functie is een combinatie van werken op de vloer en meer innovatiegerichte taken. De Tweemaster kiest er bewust niet voor om met een vaste verdeling in de functie te werken, maar de invulling te sturen door afspraken te maken en doelen te Zorgcentrum de Tweemaster is onderdeel van Argos Zorggroep. Argos Zorggroep is een organisatie op het gebied van ouderenzorg en heeft locaties en voorzieningen in de gemeenten Rotterdam/Hoogvliet, Albrandswaard, Spijkenisse, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis. Argos Zorggroep biedt basiszorg tot en met hoogspecialistische behandelingen. Daarnaast biedt Argos Zorggroep verschillende vormen van begeleiding en zorg thuis: van huishoudelijke hulp tot en met verpleegkundige hulp of begeleiding van een vrijwilliger. In het kader van deze brochure is Zorgcentrum de Tweemaster bezocht. Zorgcentrum de Tweemaster biedt basiszorg, aanvullende verpleeghuiszorg, kortdurende opname, palliatieve zorg en dagverzorging aan 110 cliënten. 19