Cursus blz 12. Risico analyse: bepalen van alle gevaren die zich kunnen voordoen op een machine. Hiervoor kan een type B norm 1050 gebruikt worden, deze bevat alle zaken die mis kunnen lopen op een machine. Opsommingslijst van 5blz van alle mogelijke dingen die mis kunnen lopen op een machine, de lijst aflopen als een checklist en aanvinken indien get risico bestaande is op de machine. Verplichtingen naar de klant: attest machine is conform met de machine richtlijn en aanbrengen CE norm sticker. Klant wil tegenwoordig ook een risico analyse.risico analyse laten invullen door meerdere mensen, best door mensen die veel met de machine te maken hebben. Rekening houdend met vb: mechanische, elektrische thermische gevaren, lawaai hinder (eventuele gehoorschade) trillingen, stralinge, gevaar door gebruik van specifieke materialen en stoffen, gevaren ivm onverwacht opstarten machine, wegvallen spanning, wegvallen hydraulische druk, combinaties van gevaren,... ergonomische principes: vb: men kan een operator niet tien keer per uur door zijn knieën laten gaan, of op de toppen van zijn tenen laten staan om een knop in te duwen, te veel deuren openen om aan een knop te kunnen. Mechanische gevaren: gekneld geraken, afsnijden ledematen, gevaar voor vast geraken in een systeem, kledij die kan meegesluerd worden, gevaar naar binnen trekken in machine, opgesloten worden in machine, steken, stoten, wrijvingsschade,... elektrische gevaren: eerder beperkt, elektrocutie en brand: machine moet beschermd zijn tegen direct contact met onder spannings staande delen, en onrechtstreeks contact met onder spanning staande delen. Lawaaihinder: verstaat men nog een collega naast U (die mss waarschuwt voor gevaar of voor iets gevaarlijsk verwittigd?). Deze lijsten moeten systematisch afgelopen worden om een risico analyse te bekomen, dan dient er een inventaris opgemaakt te worden. Beoordeling: 1) inventarisatie (al dan niet adhv EN1050) 2) Risico's gaan wegen (soort top 30 opmaken). Risico's tov elkaar afwegen (kan ook gebeuren adhv EN1050) afhalen ( http://www.euronorm.net ) a) ersnt van het risico: lichte verwonding, ernstige verwonding of dood tot gevolg? E1= lichte verwonding, E2= ernstige verwonding tot dood b) opsomming gevaren gebeurt bij een machine ingebeeld ZONDER de veiligheidsmaatregelen. c) waarschijnlijkheid op aanwezigheid van personen: Wp1= lage kans, Wp2= grote kans. d) in welke mate kan de operator het risico afwenden? A1= afwending mogelijke, A2 = afwending onmogelijk. Vaak afhankelijk van de snelheid, of de operator zich nog kan verplaatsen voor naderende obstakels. e) waarschijnlijkheid incident? Wi1=klein, Wi2= beperkt, Wi3= reeël. Risicograaf EN1050: zie cursus pagina 27: de risicograaf toont ons adhv vooraf gekozen parameters bepalen welke gevaren eerst moeten aangepakt worden. Beter vermelden van alle risico's en de manier waarop ze geëlimineerd is, zodat de klant weet dat er aan gedacht is. Beter één te veel opsommen dan één te weinig.
Risico analyses tov de arbeidsmiddelen richtlijn: vb: kenmerken/vereisten bedienigssysteem, elektrische sturing, bediengsknoppen, stop functies,... Bediengsfuncties moeten zichtbaar zijn en herkenbaar. Het idee om het leven van een operator zo makkelijk mogelijk maken. Vb: overal zelfde type startknoppen te gebruiken: zo zijn alle functies voor die man onmiddellijk zichtbaar/kenbaar. Vroeger door kleuren, nu niet meer (nog teveel mensen die moeilijk verschil zien tussen groen en rood, start en stop, tegenwoordig meer wit grijs en zwart). Start wordt voorzien met een streepje, stop wordt voorzien van een nul of bolletje. Meerdere symbolen zijn vastgelegd in een IEC norm 700... IEC normen vanaf 700 hebben te maken met symboliek, vb schildpad voor voeding, haas voor ijlgang. De bedieningsknoppen moeten buiten de gevarenzone aangebracht worden, vrijgave functies buiten de gevarenzone aanbrengen. Ervoor zorgen dat op het moment dat de operator naar het bediengspaneel of startknoppen gericht is, hij een zicht heeft op de machine. Knoppen mogen niet onopzettelijk bediend worden: vb metalen kraag rond drukknop: met een rug leunen tegen een kast kan/mag de machine niet starten. Tuimelschakelaars mogen niet meer op de schakelkast geplaatst worden. De bediener moet de gevarenzone kunnen zien: vb twee vrijgaveknoppen waarbij operator verlicht is rond de machine te lopen, en tijdens een bepaalde tijd de andere knop in te drukken op een tweede bediengspaneel aan de andere kant van de machine. Ook gevarenzone aanduiden met geel/zwarte schuine lijnen. Stop moet binnen handbereik zijn, stoptijd van de machine is afhankelijk van het risico. Bij stilstand kan men de energiebron wegnemen. Noodstop moet nog steeds goed zichtbaar zijn: gele schildje met rode paddenstoelknop is verplicht. Plaatsen van een noodstop is niet altijd noodzakelijk, vb loopbrug. Plaatsen van een noodstop is niet verplicht, enkel als deze de machine veiliger maakt. Wanneer de noodstop de machine niet sneller kan stoppen dan een normale stop, heeft een NOODstop geen zin. Werking van een noodstop: EN418: omschrijft hoe een machine moet reageren op een noodstop, en bij het heropstarten na een noodstop. Noodstop heeft voorang op alle bediengswijzen van een machine: automatische werking, enkele cyclus, manuele cyclus, onderhoudsmodus,... Noodstop moet een vergrendelende functie zijn en alle andere bedieningsmogelijkheden blokkeren.
Heropstarten machine: Rode noodstopknop terug uittrekken, en een reset/vrijgevenknop indrukken om de machine terug vrij te geven. Dit is verplicht volgende de EN418. Bewegende delen afschermen, indien er geen scherm kan geplaatst worden, kan men een lichtscherm plaatsern of een elektrisch gordijn, tweehandenbediening. Elektronica moet voorzien zijn van een tweehandenbediengsrelais, die een stijgende flank nodig heeft binnen een bepaalde tijd om een machine op te starten, zodat wanneer één van de twee knoppen vast zit, de machine toch niet met één hand gestart kan worden. Veiligheidscategoriën slaan op veiligheidsrelais/ heden mag een klassieke plc niet gebruikt worden voor veiligheidsschakelingen. De laatste drie vier/vijf jaar bestaan er veiligheidsplc's (Siemens: FS CPU's: fail safe CPU's) mogen ingezet worden voor veiligheidstoepassingen en noodstopcircuits. Daardoor worden de normen nu herschreven zodat PLC's wettig ingezet kunnen worden. Tegen het jaar 2010 worden de veiligheidsvoorschriften herzien. Blz 30 in de cursus: van buiten te kennen! Categorie B: geen speciale veiligheidsvoorzieningen. Categorie 1: gebruikte materiaal is veiligheidsbeproefd. Stop contacten altijd normal closed, bij geval van draadbreuk stopt de machine, bij normal open contact zou men de machine niet meer stil kunnen leggen bij draadbreuk. Normaal gesloten contact die veiligheidsbeproefd is kent een gedwongen contact: contacten kunnen niet plakken, wanneer men de knop niet kan indrukken zijn de contacten aan elkaar gelast, dan kan men de ongewenste las kapotdrukken door hard door te duwen. Eindeloopcontacten zijn beter normal closed (voorbeeld loopbrug die op het einde niet van de rails naar benden mag komen. Deze moeten ook veiligheidsbeproefd zijn: ze kennen een langere levensduur, zijn beter qua constructie, beter materiaal,... Categorie 2: Nadelen van categorie B en 1: Wat als de veiligheidsbeproefde materialen falen? Dan verliest men alle veiligheidsfuncties. 1 fout in de schakeling leidt tot een gevaarlijke situatie. In categorie voorziet men een procedure om de werking van de noodstoppen periodiek te controleren. De machine maakt gebruik van zelfcontrole, of men kan periodiek eens de noodstop indrukken of deur opentrekken en controleren of de machine stilvalt. Wanneer een contact niet gebruikt wordt verslijt dit vlugger. Vb: op het einde van de week/productie eens de noodstoppen en veiligheidsfuncties testen bij stilleggen productie. Categorie drie: (goed te kennen) antwoord op tekortkomingen categorie B, 1 en 2: inbouwen van redundantie: back up mogelijkheden waarbij veiligheid gewaarborgd blijft bij één fout. Vb: meerdere stoppen plaatsen, ipv één noodstopcontact, twee contacten gebruiken. Alles wordt ontdubbeld om aan categorie drie te voldoen.
Categorie vier bewaakt beide redundante kanalen: bij noodstop controleert de elektronica of beide normal closed contacten van een noodstop gelijktijdig hetzelfde signaal afgeven. Op de risicograaf blz 29 kan men bekijken in welk van bovenstaande categorie men moet werken. Hoe hoger de categorie, hoe duurder. Iedereen streeft er naar om in categorie B terecht te komen maar meestal komt men in categorie drie en vier terecht. Veiligheidsrelais: Euchner Pilz Schmersal Jokab safety Deurbewakeinge, schermen, deuren, klassieke noodstoppen, tweehandenbedieningen,... Redundant en zelfbewakend. Blz 31: samenvatting risicograaf en beveiligingscategorie. TCD: enkel zaken die te maken hebben met veiligheid kenbaar maken, de rest is intellectuele eigendom. Kopie schema's noodstopkringen, veiligheidsmaatregelen, bovenaanzicht machine met aanduiding bediengsposten, berekeningen en testrapporten vd machine, lijst met fundamentele veiligheidseisen, zaken waarmee rekeninge gehouden geweest is tijdens het ontwerp op gebied van veiligheid, preventieve voorzieningen, technische verslagen of certificaten van een bevoegde instantie of een bevoegd labo, duidelijke gebruiksaanwijzing in de taal van de bediener + onderhoudshandleiding: na hoeveel tijd dient men een onderdeel te vervangen, hoe dient men een motor of filter te vervangen, wat dient men te doen wanneer een thermiek uitvalt?... Technisch constructie dossier mag in elke europese taal opgesteld worden, de gebruikshandleiding dient opgesteld te worden in de taal van de operator, van de persoon die de machine moet gebruiken. Een gebruikershandleiding is een herhaling van de merktekens, van de gegevens, met uitzondering serienummer, aanvullend met gegevens die het onderhoud vergemakkelijken, de beoogde gebruiksomstandigheden. De werkplek die de bediener moet innnemen, instructies voor in bedrijf stellen, gebruik, hanteren, installeren, monteren en demonteren, afstellen, onderhoud en reparatie, zonder dat er gevaar optreedt. Labeling en etiketering is verplicht op alle componenten volgens de Eplan schema's: bladzijde, symbool, pad. Klassiek veiligheidsrelais wordt meer en meer vervangen door veiligheids PLC's: de PLC weet wanneer, welke noodstop bediend is op welke plaats. Een klassiek veiligheidsrelais kent geen signalisatie, of men moet een extra contact van de noodstop binnen nemen in de PLC, dit is echter veel duurder: bedrading en werkuren voor het installeren. Veiligheids PLC heeft nog bijkomende voordelen: programmeren veiligheidsfuncties: bepaalde gedeeltes laten uitschakelen voor een bepaalde drukknop. Veiligeidslogica kan geprogrammeerd worden en dient niet bedraad te worden.
Vb: communicatie kaart op de PLC pluggen: vb ASI master. Op deze bus alle schakelaars, bedieningsknoppen in te schakelen. Men kan de ASI bus verlengen en daar noodstoppen op plaatsen. De gewone communicatie kaart is niet voorzien van veiligheidsrelais en mag dus niet gebruikt worden voor noodstopcircuits. Op dezelfde bus mag wel een safety monitor gebruikt worden die de contacten van de noodstoppen inleest over de bus, en de safety monitor, die een categorie vier kan zijn, kan een motor stilleggen. (bij siemens safety bus). Men plaatst dus op dezelfde bus een veiligheidsircuit. Voordeel: weinig bedrading, snelle indienstname, alle informatie ivm de toestand van de machine of veiligheidsfuncties zijn voor handen. Materiaalkost is duurder, maar werkkost is lager, minder werkuren, en minder bekabeling. Veiligheidsfunctie kan ook in de plc verwerkt worden: men kan de veiligheden op de drie maal duurdere Fail Safe CPU aansluiten. In de software kan men een tweehandebediening, schermfunctie, etc terugvinden. Men dient dus niet meer te programmeren, enkel te paramtreren. Programma moet gekeurd worden door externe organisatie, in België AIB.