3 2 4 1 5 Achtergrondkennis Hintergrundwissen Bauphysik Bouwfysica... für die sichere Dichtung der Gebäudehülle... Voor de veilige afdichting van de gebouwschil Grondslagen Grondslagen Preventiepotentieel Bauschadensfreiheitspotential tegen bouwschade Renovatiestudie
Overzicht 3 Bouwfysica Beste lezer, Kennis is een kostbaar bezit, want kennis leidt tot oplossingen voor problemen en is van enorme, toegevoegde waarde. De knowhow van pro clima vormt de grondslag voor superieure kwaliteit, betrouwbare systeemtoepassingen en zodoende een lange levensduur van onze systemen en producten. Ons team van bouw- en houtbouwingenieurs staat in permanent contact met onze partners uit de dienstverlenings- en ambachtsbranche, handel, industrie, vakorganisaties, onderzoek en opleiding. Samen met de praktijkspecialisten van de afdelingen Planning en Verwerking werken zij continu aan nieuwe en intelligente energie-efficiënte, oplossingen voor afdichting van de gebouwschil, waarmee bouwschade wordt voorkomen en waarmee een gezond leefklimaat wordt bereikt. Nieuwe inzichten op het gebied van bouwfysica en materiaalontwikkeling worden doorvertaald naar de productie op ultramoderne machines, onder permanente kwaliteits bewaking. De ideale opbouw 4 Gebrekkige luchtdichting en de gevolgen 5 De sluipwegen van het vocht 8 De kennis en expertise van pro clima omvat veel meer dan wat u op de volgende pagina's wordt getoond Onze workshops over theorie en praktijk, onze lezingen, onze KENNIS-Wiki en onze uitgebreide reeks publicaties verschaffen u een specifieke inkijk in onze vakkennis u mag zelf kiezen welke vorm het best bij uw wensen aansluit. Samen kunnen wij onze doelen bereiken: een veilige en betrouwbare isolatieconstructie en zo een gezond woonklimaat zonder schimmels. Hartelijke groeten en hoed u voor bouwschade! Lothar Moll Dipl.-Ing. Houttechniek Directie Research en ontwikkeling, productie, kwaliteitsbewaking, export Michael Förster Gediplomeerd bouwingenieur Hoofd Engineering Research en ontwikkeling, kwaliteitsbewaking, seminars... en de isolatie is perfect
3 2 4 1 5 Grondslagen / De ideale opbouw Energie-efficiëntie / Klimaatbescherming 4 5 De ideale opbouw Gebrekkige luchtdichting en de gevolgen Schutz im Winter Rücktrocknung im Sommer De werking van alle thermische isolatie berust op luchtinsluiting in het isolatiemateriaal (cellulosevlokken, kurk, wolvezels, minerale vezels of andere materialen). Voorwaarde voor de isolerende werking van deze luchtinsluitingen is hun bescherming tegen luchtbeweging. Daarom is bij een optimale isolatieconstructie het isolatiemateriaal van alle kanten afgesloten: van binnen luchtdicht van buiten winddicht. Economie+ecologie/warmteverlies Klimaatopwarming Isolatie door stilstaande lucht Onbeschermd isolatiemateriaal: luchtbeweging in de poriënstructuur vermindert de isolerende werking. Reeds de kleinste lekkages in het dampremvlak, bijvoorbeeld als gevolg van een ondeugdelijke verlijming van de baanoverlappingen of -aansluit ingen, hebben verstrekkende gevolgen. Een dergelijke fout heeft dezelfde uitwerking als een doorgaande voeg tussen het raamkozijn en het metselwerk. Niemand zou op die plaats een voeg tolereren. Daarom dient er net zo scherp op voegen in de damprem te worden gelet. Ondichte gebouwschil: hoge stookkosten en CO 2 -uitstoot. Beschermde thermische isolatie Van binnen luchtdicht van buiten winddicht Tip Belangrijk bij het aanbrengen van de luchtdichting is een perfecte uitvoering, want openingen in het isolatievlak en de aansluitingen hebben gevolgen. Beschermd isolatiemateriaal: geen luchtbeweging in de poriënstructuur mogelijk, volledige isolatiewerking. Een voorbeeld: Ook de warmte-isolerende werking van een wollen trui is gebaseerd op niet bewegende luchtlagen tussen de vezels. Zodra er een koude wind waait, neemt de isolerende werking af. Trekt men over de trui een dun windjack aan dat zelf geen noemenswaardige warmte biedt, dan wordt de isolerende werking hersteld. Daarom is bij een optimale isolatieconstructie het isolatiemateriaal aan alle kanten afgesloten: van buiten met de winddichting, bijv. een diffusieopen onderdak- of gevelbaan, van binnen met een luchtdichtingsvlak, bijv. een damprem. De winddichting verhindert dat er koude lucht door de isolatie stroomt. De luchtdichting beschermt tegen het binnendringen van vochtige binnenlucht en aldus tegen condensvocht en schimmel. De ten gevolge van ondichtheden optredende hogere stookkosten leiden voor de opdrachtgever tot een lager rendement van de thermische isolatie. Daarnaast is de CO 2 -uitstoot hoger dan voor luchtdichte gebouwen noodzakelijk is. Een onderzoek van het Institut für Bauphysik in Stuttgart heeft uitgewezen dat de U-waarde van een thermische isolatieconstructie met een factor 4,8 lager wordt. Dit betekent in de praktijk dat een huis met een woonoppervlak van 80 m 2, waar lekkages in de luchtdichting voorkomen, evenveel energie voor het verwarmen verbruikt als een huis met ca. 400 m 2 woonoppervlak. Een ongecontroleerde CO 2 -uitstoot bevordert het broeikaseffect en de mensheid wordt geconfronteerd met de gevolgen, zoals het toenemende aantal weercatastrofes. Om die reden moet worden gestreefd naar terugdringing van de CO 2 -uitstoot. We helpen het milieu niet alleen door zuiniger om te gaan met energie, maar ook door te kiezen voor intelligente oplossingen. Huizen in Midden-Europa verbruiken volgens een onderzoek uit het jaar 2000 gemiddeld 22 l olie/m 2 (220 KWh/m 2 ) woonoppervlak voor het verwarmen van de woonruimte, een passief huis verbruikt slechts 1 l, een 3 l-huis, zoals de naam al zegt, 3 l olie/m 2 mits de luchtdichting perfect is. Voegen in het luchtdichtingsvlak van gebouwen leiden tot een sterke toename van de energiebehoefte per vierkante meter woonoppervlak. +20 C Voeg m 14 cm 10 C Dichte gebouwschil: geringe kosten en klimaatbescherming Alleen een thermische isolatieconstructie zonder voegen garandeert de volledige isolatiewaarde... en de isolatie is perfect
Woonklimaat Woonklimaat 6 Onaangenaam binnenklimaat Ongezond binnenklimaat 7 in de zomer in de winter De warmte-isolatie in de zomer wordt gekarakteriseerd door de tijdsduur in uren gedurende welke de onder de dakbedekking aanwezige warmte tot aan de binnenkant van de constructie doordringt (faseverschuiving), en door de daarmee gepaard gaande toename van de binnentemperatuur in graden Celsius ( C) in vergelijking tot de buitentemperatuur (amplitudedemping). Gedurende de verwarmingsperiode dient de relatieve luchtvochtigheid in woonruimten 40 60 % te bedragen. Een te droog binnenklimaat is schadelijk voor de gezondheid. Koele ruimten bij warm weer in de zomer Voor de isolatie in de zomer worden de faseverschuiving en de amplitudedemping berekend. Daarbij wordt uitgegaan van een luchtdichte thermische isolatie, waar de warmte porie voor porie doorheen moet trekken. Het dikwijls optredende fenomeen van droge binnenlucht in de winter vindt zijn oorzaak in de koude buitenlucht die door voegen het huis binnendringt. Wordt de koude lucht door de verwarming opgewarmd, dan neemt de hierin aanwezige relatieve luchtvochtigheid af. Huizen met een slechte luchtdichting hebben in de winter sneller een te droge binnenlucht, die ook met behulp van bevochtigingsapparatuur nauwelijks verbeterd kan worden. Het gevolg is een onbehaaglijk binnenklimaat. Droge koude lucht dringt door voegen naar binnen Snelle opwarming door luchtstroming Voegen in het luchtdichtingsvlak leiden ertoe dat door de hoge temperatuur en het daardoor optredende drukverschil een luchtstroom van buiten naar binnen en daardoor een grotere luchtuitwisseling optreedt. De warmte-isolatie kan in de zomer geen isolerende werking meer uitoefenen en er ontstaat een onaangenaam, te warm binnenklimaat. Voorbeeld: 10 C koude lucht kan bij 80 % rel. luchtvochtigheid (LV) maximaal 1,7 g/m 3 vochtigheid opnemen. Wordt deze lucht naar 20 C opgewarmd, daalt de rel. luchtvochtigheid naar 9,9 %. max. watergehalte in de lucht [g] 25 20 15 12,9 17,3 10 80 % rel. LV 9,3 bij -10 C = 1,7 g/m 3 6,8 1,7 g/m 5 3,3 3 = 9,9 % rel. LV 2,1 2,5 bij 20 C 23,1 Te lage rel. LV is slecht voor de gezondheid en vermindert de behaaglijkheid 0-10 -5 0 5 10 15 20 25 Temperatuur [ C] www.proclima.com
De sluipwegen van het vocht Bouwschade 8 De sluipwegen van het vocht 9 Thermische isolatieconstructies moeten worden beschermd tegen vochtbelasting door de warme binnenlucht. Hiervoor zorgen damprem- en luchtdichtingsbanen Diffusie geschiedt volgens plan Tip Een damprem met een μd-waarde van 2,3 m laat in de winter volgens de methode van Glaser per dag ca. 5 g vocht per vierkante meter de constructie binnendringen. Onvoorzien: vochtintreding via de flank van een bouwelement Diffusie De diffusie vindt plaats onder invloed van het drukverschil tussen binnen en buiten. Daarbij vindt er geen uitwisseling via voegen plaats, maar via vocht door een monolithische, luchtdichte materiaallaag. De diffusie verloopt in de winter doorgaans van binnen naar buiten, in de zomer van buiten naar binnen. De vochtintreding in de constructie hangt af van de diffusieweerstand (μd waarde) van het materiaal. De periode met warme buitentemperaturen duurt in Midden-Europa langer dan die met winterse temperaturen, zodat er meer vocht uit de constructie naar buiten kan opdrogen. Flankdiffusie Vocht dringt via de flank van een bouwelement door in de thermische isolatie. Het bouwelement met de flank is in de regel luchtdicht, maar heeft een lagere μd-waarde dan de damprem. Voorbeeld: geïntegreerde, luchtdicht gepleisterde metselwand. Wanneer van buiten diffusiedichte constructies aan de binnenzijde van dampremmen zijn voorzien, die geen of slechts geringe terugdroging mogelijk maken, dreigt vochtophoping en daardoor bouwschade, ook bij een luchtdichte uitvoering. Een voorbeeld: Door een isolatieconstructie zonder voegen met een damprem met een μd-waarde van 30 m diffundeert op een normale winterdag 0,5 water per vierkante meter in de constructie. In dezelfde tijdsperiode stroomt door convectie via een m brede voeg in de damprem 800 g vocht per meter voeglengte in de constructie. Dat komt overeen met een verslechtering met een factor 1600. Bouwschade door schimmelvorming dreigt, wanneer vochtige, warme lucht in de winter bijv. via voegen in het damprem- en luchtdichtingsvlak de thermische isolatieconstructie binnendringt en grote hoeveelheden condensvocht worden gevormd. Veel schimmels produceren als secundaire stofwisselingsproducten giffen, o.a. MVOC (microbial volatile organic compounds - microbiële, vluchtige organische verbindingen) en sporen, die schadelijk zijn voor de gezondheid. Deze gelden als de belangrijkste oorzaak van allergieën. Contact met schimmels beslist vermijden. Daarbij is het niet van belang of de MVOC of schimmelsporen via de voeding, dus via de maag, of via de longen met de ingeademde lucht in het lichaam terechtkomen. +20 C Voeg m 14 cm 10 C 800 g condens door m brede voeg Schimmel door condens Onvoorzien: vocht uit bouwmateriaal Vochtige bouwmaterialen Via de verwerkte bouwmaterialen komt er dikwijls veel water in de constructie terecht. Een voorbeeld maakt duidelijk, om welke hoeveelheden het daarbij kan gaan. Bij een dak met 6/22 kepers, e=70 cm en een houtgewicht van 500 kg per kubieke meter is sprake van ca. 10 kg hout per strekkende meter keper. Bij slechts 1 % uitdroging van het hout komt dus 100 g water per vierkante meter vrij, bij 10 % is dat 1000 g, bij 20 % 2000 g water, dat in de kepers naar buiten opdroogt en in de overige delen van de constructie kan binnendringen. Vocht kan op tal van manieren de constructie binnendringen. Vochtbelasting kan nooit volledig worden uitgesloten. Wanneer de vochtbelasting te hoog is, treedt bouwschade op. Dampremmen zijn veiliger dan dampschermen. Dampschermen met hoge diffusieweerstanden laten nauwelijks terugdroging vanuit het bouwelement naar binnen toe en worden zo al snel vochtvallen. Bepalend voor het bouwschadevrij blijven van een constructie zijn: hoge uitdrogingsreserves. Onvoorzien: luchtstroming (convectie) Convectie Beweegt lucht zich als een stroom, dan spreekt men van convectie. Deze kan als thermische isolatieconstructies optreden, wanneer er voegen in het dampremvlak aanwezig zijn. Tussen binnen- en buitenklimaat heerst ten gevolge van het temperatuurverschil ook een drukverschil, dat zich via de luchtstroming wil opheffen. Door convectie kan per dag een veelvoud van 100 g vocht in de isolatie komen en zich daar als condens verzamelen. Optimale betrouwbaarheid Damprembanen met een vochtvariabele diffusieweerstand beschermen de constructie het best tegen schade door condens. In de winter zijn deze diffusiedichter en beschermen de isolatie optimaal tegen binnendringend vocht. In de zomer kunnen ze hun diffusieweerstand zeer sterk verlagen en garanderen zo de beste omstandigheden voor terugdrogen. Bescherming in de winter Terugdroging in de zomer Het beste middel: intelligente banen... en de isolatie is perfect
01.2012 ID 13784 MOLL Veilige systeemoplossingen voor de dichting van de bouwschil Damprem- en luchtdichtingssysteem INTELLO Luchtdichting binnen Maximale betrouwbaarheid, ook voor bouwfysisch veeleisende constructies. Vochtvariabele s d / μd-waarde 0,25 tot meer dan 10 m. Sub-and-Top renovatiesysteem DASATOP Renovatie + modernisering Geoptimaliseerd voor dakrenovatie aan de buitenkant. Snel, eenvoudig, betrouwbaar! Systeem SOLITEX Winddichting buiten Hoogdiffusieopen onderdak- en gevelbanen. De beste kwaliteit voor bouwschadeen schimmelvrije constructies voor daken en muren. Betrouwbare verbinding Allroundkleefbanden en aansluitlijmen voor binnen en buiten. Aansluitband voor pleisterwerk Detailolplossingen bauökologische Produkte GmbH Rheintalstraße 35-43 D-68723 Schwetzingen Fon: +49 (0) 62 02-27 82.0 Fax: +49 (0) 62 02-27 82.21 email: info@proclima.com www.proclima.com Uw pro clima partner: pro clima KENNIS 2012/13 pro clima KENNIS 2012/13 Energie besparen Bouwschade voorkomen Gezond wonen Betrouwbare oplossingen voor afdichting van de bouwschil Vragen? Vraag nu het pro clima KENNIS De grote pro clima leidraad voor u gebundeld in 416 pagina s: alle informatie over bouwfysica, systemen, producten, constructies, service en nog veel meer. Informatie- en bestelservice pro clima België ISOPROC cvba Kapelstraat 1 1980 Zemst Tel. : +32 (0) 15 62 39 35 Fax.: +32 (0) 15 62 39 36 info@isoproc.be www.be.proclima.com pro clima Nederland Warmteplan BV Mercuriusweg 5 NL 6971 GV Brummen Tel.: +31 (0) 575 564805 Fax: +31 (0) 575 564815 info@warmteplan.nl www.nl.proclima.com MOLL Bauökologische Produkte GmbH Rheintalstraße 35 43 D-68723 Schwetzingen www.proclima.com Fon: +49 (0) 62 02-27 82.0 Fax: +49 (0) 62 02-27 82.21 email: info@proclima.com pro clima 01.2012 ID DIG-101 De weergegeven informatie heeft betrekking op de huidige stand van onderzoek en ervaringen uit de praktijk. Wij behouden ons het recht voor om de aanbevolen constructies en de verwerking, de verdere ontwikkeling en de daarmee gepaard gaande kwaliteitsverandering van de afzonderlijke producten te wijzigen. Op het tijdstip van montage informeren wij u graag over het actuele kennisniveau.