INHOUD Inleiding Biografische schets van A. Hagoort (1929) 2 Acquisitie, inhoud en bewerking 3 Aanwijzingen voor gebruik 4 Inventaris Opleidingstekeningen 5 Tekeningen beroepspraktijk / Projectdossiers 6 Vrijwerk 12 Reisschetsen 12 Portretten 12 Bijlagen Werkenlijst 13 1
INLEIDING Biografische schets van A. Hagoort (1929-1999) Arie Hagoort werd geboren in 1929 te Klaaswaal. In Rotterdam volgde hij een opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten, waar hij in 1953 afstudeerde op de afdeling tekenen en schilderen. Hij overleed aan het eind van 1999. In 1955 begon Hagoort zijn opleiding als architect aan de TH Delft. Op 20 augustus 1962 trad hij in dienst bij ir. S.J. van Embden, bureau voor architectuur en stedebouw in Delft (het latere OD205 1 ). In 1965 verliet hij het bureau voor ongeveer een jaar om af te studeren. Bij dit bureau was Hagoort 30 jaar werkzaam; eerst als bureaumedewerker, later als medewerkend architect en uiteindelijk werd hij benoemd tot hoofdarchitect en hoofd van de afdeling architectuur. Vanaf 1979 behoorde hij tot de directie van OD205. Deze toenemende reeks leidinggevende taken namen steeds meer tijd in beslag. Toch gaf Hagoort het ontwerpen zelf de hoogste prioriteit. De invloed van Hagoort op de architectuurontwerpen van OD205 is niet steeds dezelfde, ook niet op die projecten waar zijn naam als ontwerper direct aan verbonden is. De inbreng op het ontwerp voor het gebouw Elektrotechniek & Fysica van de T.H.- Twente was belangrijk maar niet bepalend, de Medische Faculteit in Rotterdam is al meer zijn ontwerp en de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag is geheel zijn ontwerp, vanaf de eerste opzet. Toch vertonen de ontwerpen een duidelijke samenhang en is op de tekeningen de hand van een en dezelfde ontwerper herkenbaar. Vanaf 1972 was Hagoort als mentor verbonden aan de afdeling bouwkunde van de T.U. Delft en aan de Academie van Bouwkunst Rotterdam. Ook vervulde hij gastdocentschappen aan de T.U. Delft. Van 1988 tot 1989 was hij als hoogleraar in de architectuur betrokken bij de opzet van het tweede fase onderwijs aan de Amsterdamse School 2. Verder werd Hagoort meerdere keren gevraagd om als jurylid op te treden bij verschillende architectuurprijsvragen, waaronder de Archiprix (1988). Gebruikte literatuur Oosterman, A., Arie Hagoort, Rotterdam 1991 1 In 1969 koos men, na de terugtreding van Van Embden, voor de naam OD205. Op dat moment werd de directie gevormd door J.L.C. Choisy, N.P.H.J. Roorda van Eysinga, H.G. Smelt en J.E.B. Wittermans. Met de naam OD205 werd de schijn van een eventuele hiërarchie binnen het bureau vermeden en de nadruk gelegd op het multidisciplinaire ontwerpteam. De naam OD205 was afgeleid van het adres waar het bureau gevestigd is: Oude Delft 205 te Delft. 2 De Amsterdamse School is de voorloper van het Berlage Instituut.. 2
Acquisitie, inhoud en bewerking De tekeningen van Arie Hagoort werden op 23 mei 1999 opgenomen in de collectie van het Nederlands Architectuurinstituut. Het materiaal werd geschonken door de architect zelf en bestond uit een publicatie en 5 portefeuilles met daarin opleidingstekeningen, ontwerptekeningen en twee reisschetsen. Het materiaal beslaat de periode van ca. 1955 tot 1993. De opleidingstekeningen zijn gemaakt naar aanleiding van zijn opleiding tot architect aan de TH Delft. De ontwerptekeningen maken onderdeel uit van zijn werk als architect bij het bureau OD205. De ontwerptekeningen betreffen voor de Nederlandse bouwhistorie opmerkelijke gebouwen, zoals de T.U.-Twente, de Medische Faculteit in Rotterdam en de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Ook niet-uitgevoerde projecten zijn gedocumenteerd, zoals de uitbreiding van het Tweede Kamer-complex, een kantoorgebouw op Schiphol en een paleis in Oman. Aangezien de ontwerptekeningen van gerealiseerde gebouwen niet meer van belang zijn voor eventuele uitbreidingen of verbouwingen voor het bureau OD205, was schenking mogelijk 3. Voor het NAi is naast de betekenis van het project zelf, het soort tekening een reden geweest het materiaal te acquireren. Uit de periode 55-60 is nog erg weinig studiemateriaal aanwezig en er bevinden zich weinig tekeningen in de collectie uit de naoorlogse periode die het allereerste ontwerpstadium van een project documenteren. De tekeningen hebben bovendien een opmerkelijke picturale kwaliteit. De tekeningen betreffende de uitvoering van de projecten, zoals bestek- en werktekeningen, en zijn nog aanwezig op het bureau van OD205. Eventueel zullen zij op een later tijdstip in de collectie van het NAi worden opgenomen als onderdeel van het archief OD205. Gezien de nadruk die het NAi op dit moment legt op collectievorming van de direct na-oorlogse periode, kan een eventuele acquisitie nog enige tijd vergen. De tekeningen zijn door Hagoort zelf per project geordend. Deze projectmatige ordening is bij de inventarisatie aangehouden, de projectdossiers zijn vervolgens in chronologische volgorde in de inventaris verwerkt. Sommige dateringen zijn onzeker, de jaartallen staan dan tussen vierkante haken [ - ]. De meeste tekeningen zijn in origineel in de collectie aanwezig (op transparant of op dik papier), een enkele tekening is alleen in kopie aanwezig (dit is dan altijd een lichtdruk). Wanneer er een kopie gemaakt is, bevindt de originele tekening zich niet in de collectie. Elke tekening heeft een eigen toegangsnummer gekregen dat op de achterzijde staat vermeld. De nummerreeks loopt van 1 tot 826. De tekeningen zijn omgepakt en bevinden zich nu in 10 portefeuilles. De publicatie, een tentoonstellingscatalogus van zijn vrije werk, heeft de titel Arie Hagoort. Zeichnungen (Siegen 1990) en is opgenomen in de catalogus van de bibliotheek. Deze publicatie is aanwezig op de studiezaal. Bij Hagoort thuis bevinden zich nog een tekeningen die betrekking hebben op zijn vrije werk. Op de werkenlijst in de bijlage zijn de projecten, waarvan materiaal in de collectie aanwezig is, cursief weergegeven. 3 Omdat de tekeningen van Hagoort binnen het archief van OD205 steeds apart in portefeuilles bewaard zijn gebleven, is besloten deze vooralsnog als aparte verzameling-hagoort in de collectie van het NAi op te nemen. 3
Aanwijzingen voor gebruik Deze verzameling bevat uitsluitend tekeningen (826 bladen). U kunt alle tekeningen raadplegen met behulp van de aanvraagnummers, die u in de inventaris steeds bij de beschrijvingen aantreft. Vermeld deze aanvraagnummers, mét de code HAGO, op de witte briefjes aan de balie van de NAi-studiezaal: HAGO + aanvraagnummer. Deze inventaris is als tekstdocument in het programma Word op namen en termen te doorzoeken. Om die reden is van een inventaris-index afgezien. De tekstdocumenten zijn op aanvraag op de studiezaal te raadplegen. Inlichtingen: collection@nai.nl 4
INVENTARIS ARIE HAGOORT Opleidingstekeningen [1955-1965] Opleiding als architect aan de TH Delft, [1955-1965] tekeningen: 1-82 [1955-1956] Tekeningen vormstudie Aanvraagnummer: 13-16 : tekening 15 en 16 zijn lichtdrukken [1957-1958] Studietekeningen vormconstructie Aanvraagnummer: 7-12 : tekening 11 en 12 zijn lichtdrukken [1958-1960] Nadere uitwerking woningbouw type B Aanvraagnummer: 1-6 [1960] Tekeningen staal/beton/hout Aanvraagnummer: 66-70 : tekening (69 en 70 zijn lichtdrukken [1961] Tekeningen portefeuille (ontwerp LOM-school en passage tijdschriftenwinkel), Aanvraagnummer: 71-82 : tekening 74 en 75 zijn lichtdrukken [1962-1964] Vier van de vijf ontwerpen betreffende het kandidaatsexamen : het ontwerp van de rechtbank werd uiteindelijk een voldoende. 1. ontwerp Finse Ambassade Aanvraagnummer: 41-42 2. ontwerp KMA Aanvraagnummer: 43-503 3. onderwerp onbekend Aanvraagnummer: 51-55, 52a en 55a : tekening 54 is een lichtdruk 4. Ontwerp rechtbank Aanvraagnummer: 56-63 : tekeningen 61 en 63 zijn lichtdrukken 1964 Tekeningen utiliteitsbouw, instrumenten- en apparatenfabriek Aanvraagnummer: 32-40 1965 Tekeningen afstuderen (Studentencentrum Drienerlo) Aanvraagnummer: 17-31 : tekeningen 29 en 31 zijn lichtdrukken 5
Tekeningen beroepspraktijk / Projectdossiers 1965-1972 Medische Faculteit Erasmus Universiteit Rotterdam aan het Dr. Molenwaterplein 50 te Rotterdam, in opdracht van het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit, 1965-1972. tekeningen: 83-149 83-115, 135-149 tekeningen Medische Faculteit, o.a. van niet gerealiseerde aula 116-130 tekeningen ingang en buisposttoren (ten dele gerealiseerd) 131-134 tekeningen hal Dijkzigt 1970 Prijsvraagontwerp Universiteit Brussel, 1970. tekeningen: 150-157 1972 Schuurtje in tuin, 1972. tekeningen: 158 het schuurtje is niet gebouwd vanwege te hoge kosten 1972 Uitbreidingsplan 3000 woningen Rijnsoever Katwijk, 1972 tekeningen: 159-206 1972 Kantoor Uithoorn, 1972. tekeningen: 277-278 : 6
1973 Kantoorgebouw Nederhorst te Driebergen, 1973 tekeningen: 207-215 1973-1985 Koninklijke Bibliotheek Den Haag en omgeving, aan het Prins Willem Alexanderhof 5, in opdracht van de Centrale Directie Den Haag van de Rijksgebouwendienst, 1973-1982. Het ontwerp van het buitengebied dateert uit 1979-1985. tekeningen: 216-276, 805, 810-811 805, 810-811 afgedrukt in monografie (805 is een negatief van een tekening) 1974-1977 Kantoorgebouw De Grafische Industrie Haarlem NV aan de Nijverheidsweg 1 te Haarlem, 1974-1977 tekeningen: 804 804 tekening afgedrukt in monografie (dit is een lichtdruk) [1976] Stedenbouwkundig plan voor woningbouwproject Schutterswei Katwijk aan de Rijn, [1976] tekeningen: 832-837 [1977] Badcentrum Katwijk, [1977]. tekeningen: 304-305 dit plan is niet gerealiseerd 7
1979 Meervoudige opdracht uitbreiding Tweede Kamer-complex aan de Hofweg te Den Haag, in opdracht van de Centrale Directie Den Haag van de Rijksgebouwendienst, 1979 tekeningen: 315-422 315-317 presentatietekeningen 1979-1983 Kantoorgebouw Ministerie van Defensie Kerkrade, 1979-1983 tekeningen: 313-314 1980 Uitbreidingvan het gebouw Elektrotechniek en Fysica T.U.-Twente gelegen op de Campus Drienerlo, in opdracht van het College van Bestuur T.U.-Twente, 1980 tekeningen: 423-431, 806 806 afgedrukt in monografie [1980] Ontwerp universiteit Maastricht, 1980 tekeningen: 827-831 1981 Kantoorgebouw Riijkswaterstaat aan de Grote Oost te Hoorn, in opdracht van de Regionale Directie Haarlem van de Rijksgebouwendienst, 1981. tekeningen: 432-482, 808-809 op 808-809 afgedrukt in monografie 8
1982 Meervoudige opdracht Masterplan PTT-gebied Groningen, in opdracht van de PTT, 1982. tekeningen: 483-504, 802-803 op 802-803 afgedrukt in monografie 1982 Directiekantoor voor de N.V. Luchthaven Schiphol, 1982 tekeningen: 505-532 1985 H.B.O.-school Rotterdam,1985 tekeningen: 533-538 1985 Residentie H.H. Sayed Thuvainy Bin Shibab, Oman, 1985. tekeningen: 539-543 1985 Meervoudige opdracht voor een woningbouwcomplex aan de Torenstraat te Den Haag, in opdracht van de Dienst Stadsontwikkeling Den Haag,1985. tekeningen: 544-555 9
1985-1990 Penitentiaire inrichting De Grittenborgh aan de Kinholtsweg te Hoogeveen, in opdracht van de Centrale Directie Den Haag van de Rijksgebouwendienst, 1985-1990 tekeningen: 556-602 1987-1991 Sophia Kinderziekenhuis aan het Dr. Molenwaterplein te Rotterdam, in opdracht van de Raad van Bestuur Academisch Ziekenhuis Rotterdam,1987-1991 tekeningen: 603-723 1988-1990 Cleanroom T.U.-Twente, op de Campus Drienerlo, in opdracht van het College van Bestuur T.U.-Twente, 1988-1990 aanvraagnummers tekeningen: 744-759 1989 Meervoudige opdracht stedenbouwkundig plan voor woningen en theaters aan de Gevers Deynootweg te Scheveningen, in opdracht van Nationale Nederlanden Vastgoed,1989. tekeningen: 760-762, 807 op 807 afgedrukt in monografie 1989 Prijsvraag complex Octrooiraad Leidschendam, 1989 tekeningen: 298, 301, 303a 1989-1994 Faculteit voor Informatica T.U.-Twente, op de Campus Drienerlo, in opdracht van het College van Bestuur T.U.-Twente, 1989-1994 tekeningen: 763-801 10
1992-1993 Collegezalen T.U.-Twente, 1992-1993 Tekeningen: 814-826 z.j. Montessori- of L.O.M.-school Tekeningen: 306-312 Algemeen: Hagoort had de tekeningen rond 1973 gedateerd. In de werkenlijst wordt een L.O.M.-school te Eindhoven uit 1978 vermeld. z.j. Kinderkamer tekeningen: 302-303 z.j. Infrastructuur Schiphol tekeningen: 279-288, 293-296 z.j. Diverse ontwerpen (o.a. 1 tekening van ziekenhuis Spijkenisse) tekeningen: 289-292, 297, 299-300 z.j. Tempeltafel tekeningen: 724-729 De tempeltafel is een grote tekentafel die Hagoort ontwierp voor zichzelf. Het tempeltje op de tafel was bedoeld om zijn tekenattributen in op te bergen. Deze tafel is niet gemaakt. 11
Vrij werk REISSCHETSEN 1988 ReisschetsenToscane, 1988 tekeningen: 812-813 dit zijn lichtdrukken gebruikt in monografie Arie Hagoort (Rotterdam 1991) PORTRETTEN 1988 Portretten n.a.v. voorzitterschap Archiprix, 1988 tekeningen: 730-743 12
Bijlage BIJLAGE Werkenlijst Deze werkenlijst is gebaseerd op de lijst die staat in de biografie Arie Hagoort geschreven door Arjen Oosterman (Rotterdam 1991). De lijst is aangevuld met de projecten waarvan wel materiaal in het archief aanwezig is maar die niet in het boek staan. De projecten die aanwezig zijn in de collectie van het NAi, zijn cursief en vet weergegeven. [1955-1956] Vormstudie betreffende opleiding aan de TH Delft [1957-1958] Bouwconstructie betreffende opleiding aan de TH Delft [1958-1960] Nadere uitwerking woningbouw type B, opleiding aan de TH Delft] [1960] Staal/beton/hout betreffende opleiding aan de TH Delft [1961] Portefeuille betreffende opleiding aan de TH Delft, (ontwerp LOM-school en passage tijdschriftenwinkel) 1962-1964 Vier van de vijf ontwerpen betreffende het kandidaatsexamen aan de TH Delft 1963 Mede-ontwerper van het masterplan Vrije Universiteit Berlijn 1963 Kapel T.U.-Eindhoven 1963-1967 Opbouw voor Elektrotechniek en Fysica, T.U.-Twente 1964 Utiliteitsbouw, instrumenten- en apparatenfabriek betreffende opleiding aan de TH Delft 1965 Tekeningen m.b.t. afstuderen aan de TU Delft (Studentencentrum Drienerlo) 1965-1972 Medische Faculteit Erasmus Universiteit Rotterdam aan het Dr. Molenwaterplein 50 te Rotterdam (hoogbouw, gebouw voor klinische wetenschappen, klinische collegezalen, cafetaria, preklinische collegezalen, laagbouw voor algemene functies) in opdracht van het College van Bestuur van de Erasmus Universiteit 1967 Woonhuis te Son 1970 Prijsvraagontwerp Universiteit Brussel 1972 Schuurtje in tuin 1972 Uitbreidingsplan 3000 woningen Rijnsoever Katwijk 1972 Kantoor Uithoorn 1973 Kantoorgebouw Nederhorst te Driebergen 1973-1985 Koninklijke Bibliotheek Den Haag en omgeving, aan het Prins Willem Alexanderhof 5, in opdracht van de Centrale Directie Den Haag van de Rijksgebouwendienst, 1973-1982. Het ontwerp van het buitengebied dateert uit 1979-1985. 1974 Prijsvraag Prefabricated Sociale Woningbouw 1974 Kantoor Bocholt Duitsland 1974-1977 Kantoorgebouw De Grafische Industrie Haarlem NV aan de Nijverheidsweg 1 te Haarlem 1975 Meervoudige opdracht stedenbouwkundig plan centrum Katwijk `1975 Meervoudige opdracht kantoorgebouw Boskalis Papendrecht [1976] Stedenbouwkundig plan voor woningbouwproject Schutterswei Katwijk aan de Rijn [1977] Badcentrum Katwijk 1978 L.O.M.-school Eindhoven 1979 Meervoudige opdracht uitbreiding Tweede Kamer-complex aan de Hofweg te Den Haag, in opdracht van de Centrale Directie Den Haag van de Rijksgebouwendienst 1979-1983 Kantoorgebouw Ministerie van Defensie Kerkrade 13
Bijlage 1980 Uitbreidingvan het gebouw Elektrotechniek en Fysica T.U.-Twente gelegen op de Campus Drienerlo, in opdracht van het College van Bestuur T.U.-Twente [1980] Ontwerp universiteit Maastricht 1981 Kantoorgebouw Riijkswaterstaat aan de Grote Oost te Hoorn, in opdracht van de Regionale Directie Haarlem van de Rijksgebouwendienst 1982 Kantoorgebouw N.V.-Luchthaven Schiphol 1982 Meervoudige opdracht Masterplan PTT-gebied Groningen, in opdracht van de PTT 1982 Directiekantoor voor de N.V. Luchthaven Schiphol 1983 Masterplan Erasmus Universiteit Rotterdam Hoboken 1983 Bebouwingsplan voor het Philip Morris terrein te Eindhoven 1984 Situering Drinkwaterleiding Leiden 1984 Stedenbouwkundig plan stationsgebied Sloterdijk 1984 Stedenbouwkundige situering Sophia Kinderziekenhuis Rotterdam 1985 H.B.O.-school Rotterdam 1985 Residentie H.H. Sayed Thuvainy Bin Shibab, Oman 1985 Meervoudige opdracht voor een woningbouwcomplex aan de Torenstraat te Den Haag, in opdracht van de Dienst Stadsontwikkeling Den Haag 1985-1990 Penitentiaire inrichting De Grittenborgh aan de Kinholtsweg te Hoogeveen, in opdracht van de Centrale Directie Den Haag van de Rijksgebouwendienst 1986-1990 Uitbreiding Grafische Industrie Haarlem 1987-1991 Sophia Kinderziekenhuis aan het Dr. Molenwaterplein te Rotterdam, in opdracht van de Raad van Bestuur Academisch Ziekenhuis Rotterdam 1988 Portretten n.a.v. voorzitterschap Archiprix 1988 Meervoudige opdracht Hojel-complex Utrecht 1988-1990 Cleanroom T.U.-Twente, op de Campus Drienerlo, in opdracht van het College van Bestuur T.U.-Twente 1989 Structuurplan Hallengebied T.U.-Twente 1989 Meervoudige opdracht stedenbouwkundig plan voor woningen en theaters aan de Gevers Deynootweg te Scheveningen, in opdracht van Nationale Nederlanden Vastgoed 1989 Prijsvraag complex Octrooiraad Leidschendam 1989-1994 Faculteit voor Informatica T.U.-Twente, op de Campus Drienerlo, in opdracht van het College van Bestuur T.U.-Twente 1990 Meervoudige opdracht Haagse Hogeschool te Den Haag 1992-1993 Collegezalen T.U.-Twente - Tempeltafel 14