V aatwasmiddelen
Inhoud 4 Inleiding 6 Handafwas of vaatwasmachine? 9 De handafwas 12 De machinale vaatwas 15 De vaatwasmachine 20 De bevuiling 21 Het machinale vaatwasmiddel 25 De werking van het vaatwasproduct 30 Het spoelglansmiddel 31 Het zout 32 Overige producten 33 Materialen in de vaatwasmachine 40 Veiligheid en milieu 42 Consumententips en -adviezen 43 Unilever en Lever Fabergé Nederland Colofon Uitgave: Lever Fabergé Nederland B.V. Bodegraven Externe betrekkingen, oktober 2000 (kleine feitelijke aanpassingen juni 2002) Vormgeving: Hoogcarspel & Partners B.V. Hendrik Ido Ambacht Fotografie en illustraties: pag. 8, 43: Unilever Historisch Archief, Rotterdam pag. 33, 34, 35, 36, 37, 39: Lever Fabergé Europe Development Centre, Vlaardingen pag. 4, 17, 24: Archief SUN, Dubro, Lux, Lever Fabergé NL, Bodegraven pag. 11: Lever Casalpusterlengo, Italië pag. 28, 29 : Lever St. Vulbas, Frankrijk pag. 12, 16: Miele Nederland B.V., Vianen pag. 19: De Harense Smid, Oss pag. 14: Lowe Lintas, Parijs pag. 9, 10, 20, 24, 30, 32, 41, 42: Hoogcarspel & Partners B.V., Hendrik Ido Ambacht Druk: Eerste druk ISBN: 90-90142-26-6 3
Inleiding Het is 1885. In een restaurant in Parijs treffen we de eerste vaatwasmachine aan. Het apparaat, dat met de hand aangedreven dient te worden, bestaat uit een houten ton en een ingewikkelde staalconstructie waarin acht borden geklemd worden. Eerst gaan de borden door een reservoir met heet water om van het vet ontdaan te worden, dan langs twee borstels voor een stevige boenbeurt en tenslotte door koud water om afgespoeld te worden. Borden eruit halen, in een droogrek plaatsen en klaar. Of de Automatische bordenwasser de vaat echt schoon kreeg, vertelt dit verhaaltje uit een oude SUN brochure niet, maar machinevaatwasmiddelen bestonden toen nog niet. Wel toont dit aan dat men in de 19e eeuw al begon te denken over het automatisch afwassen. Ook een oud onderzoek naar afwasmachines van de Stichting Vergelijkend Warenonderzoek begint met het aanprijzen van de vaatwasmachine: Biedt zich aan: hulp voor de afwas. Doet tegen eenmalige betaling voor slechts 49 cent per keer uw vaat. Wil geen minimumjeugdloon, vier weken vakantie of inspraak. Is van goeden huize. Staat dag en nacht klaar. Is in het bezit van uitstekende getuigschriften. En deze hulp heet: Afwasmachine. Afwassen in het algemeen is het onderwerp van dit boekje, waarbij zowel aan de handafwasmiddelen als aan de machinale vaatwasmiddelen aandacht zal worden besteed. De machinale vaatwas krijgt de meeste aandacht, omdat daar de chemische aspecten van het reinigingsproces zo n grote rol spelen en de interacties met de schoon te wassen artikelen het grootst zijn. De consument 4 Met de hand wast de Nederlandse consument gemiddeld 45 à 60 minuten per dag af. Over een geheel jaar gerekend is dat meer dan 40 werkdagen met de hand afwassen. De vaatwasmachine kan dit vervelende karwei niet alleen voor het allergrootste deel overnemen, maar doet dit ook nog hygiënischer. De vaatwasmachine in het huishouden is een elektrisch apparaat dat volledig automatisch werkt. De vaat gaat er vuil in en komt er schoon en droog uit. Ook al beschikt u over de modernste apparatuur, ook al gebruikt u een uitmuntend machinaal vaatwasmiddel, een goed resultaat krijgt u pas als u met kennis van zaken te werk gaat. Vakkundige voorlichting, gebaseerd op jarenlange ervaring, is daarvoor nodig. Dit boekje geeft antwoord op allerlei vragen die met het vaatwassen, met de hand en met de machine, te maken hebben en geeft informatie over die zaken die kunnen bijdragen tot een perfect afwasresultaat. Afwassen met de hand neemt in Nederland langzaam af, terwijl het aantal huishoudens met een vaatwasmachine langzaam toeneemt. Reeds meer dan zo n 25% van de huishoudens bezit een vaatwasmachine waarmee gemiddeld 4 à 5 keer per week wordt afgewassen. De afwasborstel wordt nu gemiddeld ongeveer 4,5 keer per week per huishouden gebruikt. De verwachting is dat een neergaande trend zich zal doorzetten.
Het reinigen in de vaatwasmachine van bestek, glazen, porselein en aardewerk gaat in een aantal gevallen gepaard met bepaalde slijtageverschijnselen. Dat is het gevolg van het chemisch proces onder alkalische omstandigheden met sterk onthard water en bij een relatief hoge temperatuur. In dit boekje zal vooral bij het machinale afwasproces daarom veel aandacht worden besteed aan deze ongewenste bijverschijnselen die vaak veel vragen bij de consument oproepen. Wel is er een trend dat de fabrikanten van porselein en aardewerk steeds vaker en duidelijker aangeven wanneer bepaalde artikelen geschikt zijn voor de vaatwasmachine. Niet alle materialen zijn goed bestand tegen het wasproces in de vaatwasmachine. Voorbeelden zijn: aluminium en hout. De consument beoordeelt het wasresultaat voornamelijk op twee aspecten: 1. De staat van de glazen: helderheid, afwezigheid van opgedroogde druppels en strepen, en de glans. 2. Potten en pannen: verwijdering van hardnekkige bevuiling. Er zal altijd een gedeelte met de hand worden afgewassen. De reden kan zijn dat het materiaal niet geschikt is, maar veelal ook dat men even iets schoon wil maken zonder daar een geheel machineprogramma voor te willen starten. Bij het reinigen met de hand is de chemische werking gering, de temperatuur lager dan 40 0 C en de tijd zo kort dat alle bovengenoemde slijtageverschijnselen vrijwel niet optreden. De belading van de vaatwasmachine bestaat doorgaans uit een groot aantal artikelen. In aantal komt het roestvrijstalen bestek (messen, vorken en lepels) samen met aardewerk en porselein (borden, kopjes, schoteltjes) op de eerste en tweede plaats. Daarnaast natuurlijk glaswerk; veelal glazen maar ook borden en schalen. Wasfrequentie machinale vaatwas in Nederland 1998 % van alle huishoudens met een vaatwasmachine Al deze artikelen tezamen zorgen voor 80-90% van de totale belading in aantal. Ook is er dan nog een aantal artikelen die in mindere mate voorkomen zoals plastic bordjes en bekers, zilverbestek en pannen. Pannen zijn gering in aantal maar nemen natuurlijk veel plaats in. Ook kunnen speciale artikelen aanwezig zijn zoals gedecoreerd aardewerk en kristal. Bestek, glazen, kopjes en borden zien we in bijna alle machinebeladingen. De gemiddelde belading bestaat uit ongeveer 65-70 artikelen. 2 x per week :2% 3-4 x per week :34% 5-6 x per week :10% 1 x per dag of meer :54% 5
Handafwas of vaatwasmachine? Werkingsfactoren Bij het reinigen van de vaat spelen vier factoren een belangrijke rol: mechanische werking, chemische werking, temperatuur en tijd. De relatieve bijdrage van elk van deze factoren aan het afwasresultaat kan worden weergegeven in een cirkeldiagram (pag. 7). Bij de handafwas wordt het vuil voornamelijk door de afwasborstel verwijderd en het aandeel van de mechanische werking is dan ook groot. Bij de machinale vaatwas daarentegen moet het vuil worden verwijderd door de stralen van de wasoplossing uit de sproeiarmen en deze hebben niet de kracht van de afwasborstel. Om een schoon resultaat te verkrijgen, moet dit tekort aan mechanische werking worden gecompenseerd door de chemische werking van het vaatwasmiddel, de temperatuur en de tijd. Bij de machinale vaatwas hebben deze laatste drie factoren tezamen dan ook een veel groter aandeel in de reiniging. een temperatuur bereikt tussen de 50 en de 65 0 C. Bij de handafwas komt het water tot ongeveer 40 0 C omdat onze handen heter water slecht kunnen verdragen. Na het afwassen met de hand wordt het vaatwerk gedroogd met een droogdoek, waarin zich met het vocht ook vuilresten kunnen ophopen. Dit kan een minder hygiënisch eindresultaat opleveren. Tijdens het wasproces in de vaatwasmachine speelt de temperatuur een belangrijke rol bij het bereiken van een hygiënisch schoon resultaat, maar ook de chemische werking van het bleekmiddel, niet aanwezig in de handafwasproducten, speelt hierbij een rol. Vooral de aanwezigheid van TAED of andere bleekkatalysatoren die het bleken bij lage temperatuur mogelijk maken zijn belangrijk. Bij het machinaal vaatwassen komt de vaat bij het drogen nergens mee in aanraking. Het drogen gebeurt uitsluitend door warmte. Ook dit aspect draagt bij aan een goede hygiëne. Vergelijking Handafwas Machinale vaatwas 6 Hygiëne Handafwas Machinale vaatwas bijdrage (%) bijdrage (%) Mechanische werking 75 15 Chemische werking 10 35 Temperatuur 10 25 Wastijd 5 25 Hoe hoger de temperatuur tijdens het afwassen, hoe groter het reinigend vermogen, hoe hygiënischer het afwassen plaatsvindt. Het verwarmingselement in de machine zorgt ervoor dat het water Energie Vaatwassen kost energie, water en arbeid. Bij het afwassen met de hand moet veelal meerdere malen per dag een aantal handelingen verricht worden, zoals het vuile vaatwerk verzamelen, afspoelen, afwassen, afdrogen en vervolgens de schone vaat opbergen. Met de vaatwasmachine is dit allemaal veel gemakkelijker. De vuile vaat kan meteen in de machine worden gezet. Afwassen, afspoelen en afdrogen gaan volautomatisch en de vaat kan ook nog even in de machine blijven staan. De vaatwasmachine kan dienen als (tijdelijke) berging voor zowel de schone als de vuile vaat. Natuurlijk kost een vaatmachine meer geld dan één
Handafwas HANDAFWAS MACHINALE VAATWAS of zelfs meerdere afwasborsteltjes en er is ruimte voor nodig om de machine te kunnen plaatsen. In de afgelopen jaren is het energieverbruik van de machine echter drastisch gedaald, zowel het water- als het elektriciteitsverbruik. Een globale indruk van een kostenvergelijking tussen met de hand afwassen en machinaal afwassen levert een beeld op dat laat zien, dat beide manieren van afwassen niet veel in kosten van elkaar verschillen, wanneer men de kosten van de machine zelf even buiten beschouwing laat (zie pag. 8). Mechanische werking Er is nog een aantal andere redenen waardoor de consument voor sommige artikelen niet altijd voor het gebruik van de vaatwasmachine kiest, ook al staat deze in de keuken. Chemische werking Temperatuur Wastijd Deze redenen kunnen zijn: 1. De machine is vol 2. Emotionele of geldwaarde 3. Meteen weer nodig 4. Te groot 5. Kan breken 6. Opnieuw wassen 7. Te zwaar bevuild 8. Kan beschadigen 9. Niet genoeg artikelen 10. Niet-vaatwasmachinebestendig 11. Kan smelten 12. Onvervangbaarheid Machinale vaatwas Kortom, in de huishoudens waar een vaatwasmachine staat, zal toch veelal op twee manieren worden afgewassen: met de hand en in de machine. 7
Kostenvergelijking Machinale Vaatwas vs Handafwas Een machinale vaatwas wordt vergeleken met 4 keer een handafwas Variabele kosten Machinale vaatwas Handafwas Fl. ct E ct Fl. ct E ct Elektriciteit 50 23 Warm water spoelen 10 4,6 0,4 KWh Water 5 2,3 Water 5 liter 1,25 0,6 Product 35 16 Warm water wassen 10 4,6 0,4 KWh Spoelglans 5 2,3 Water 5 liter 1,25 0,6 Zout 5 2,3 Product 6 ml 3 1,4 Kosten per was 26 12 Kosten per was 100 45 Totale kosten van 104 47 4 handafwassen Gegevens: Elektriciteit: 25 ct/kwh = 11,3 E ct/kwh Water: 250 ct/m 3 = 113 E ct/m 3 De kosten van de vaatwasmachine zelf zijn hier buiten beschouwing gelaten. Het voordeel in comfort en gemak van het machinaal vaatwassen t.o.v. de handafwas is niet in kosten uit te drukken. 8
De handafwas De handafwasproducten zijn vloeibare producten, waarvan men een klein scheutje (ongeveer 6 ml) toevoegt aan het water. Handafwasmiddelen zijn gebaseerd op hoogschuimende wasactieve stoffen die tezamen met de mechanische kracht van het wasborsteltje een uitstekende reinigende werking hebben. De schuimvorming tijdens het gebruik is een indicatie dat voldoende wasactieve stoffen in het sop aanwezig zijn. Handafwasmiddelen zijn samengesteld zoals in onderstaande tabel is weergegeven. Samenstelling van een handafwasmiddel Mogelijke ingrediënten Aanwezigheid Functie(s) in product (%) Anionogene oppervlakte-actieve stoffen 5-20 Waswerking, reinigen Schuimvorming Anti-redepositie Niet-ionogene oppervlakte-actieve stoffen 1 10 Waswerking, reinigen Schuimversteviger Amfotere oppervlakte-actieve stoffen 1 10 Schuimvorming Verbetert de reiniging Verbetert de productoplosbaarheid Anti-redepositie Schuimstabilisator 0 5 Verwijdering vettig vuil Mildheid Schuimstabilisator Productstabilisator 0 5 Regelt de viscositeit van het product Parfum en kleurstof 0 2 Verbeteren de esthetische eigenschappen van het product Zuur (bv. citroenzuur of citroensap) 0 2 Regeling van de product ph rond een neutrale waarde Conserveringsmiddel 0 2 Producthoudbaarheid Water Tot 100 9
Wasactieve stoffen aan een olie/water grensvlak Anionogene wasactieve stof Niet-ionogene wasactieve stof oliefase Pakking van een mengsel van wasactieve stoffen aan een olie/water grensvlak waterfase Ca 2+ Ca 2+ Na + Na + Na + Na + Na + Ca 2+ Na + De reinigende werking en de schuimvorming worden in de eerste plaats bepaald door de anionogene wasactieve stoffen, vaak natrium- (alkyl)ethersulfaten. Deze stoffen zorgen voor uitstekende reinigende eigenschappen en geven veel schuim. wasactieve stoffen voor een betere pakking aan het oppervlak en de olie (dit is dus het vloeibare vettige vuil) - water grensvlakken, waardoor de reinigende werking beter wordt en tevens dit vettige vuil beter in suspensie wordt gehouden waardoor het niet op de artikelen terugslaat. Dit wordt hierboven geïllustreerd. Anionogene oppervlakte-actieve stof: Natrium alkyl ether sulfaat R - O - (C 2 H 4 O) n - SO - 3 Na + Amfotere oppervlakte-actieve stof: Betaïne R 1 - N + - R 2 - COO - Na + Cl - Niet-ionogene oppervlakte-actieve stof: Alkyl mono ethanol amide R - CO - NH - CH 2 - CH 2 - OH Behalve deze wasactieve stoffen bevatten de handafwasmiddelen nog een aantal ingrediënten die zorgen voor de juiste ph, de lange houdbaarheid van het product en de gewenste viscositeit, kleur en geur. De huidige samenstellingen zijn veelal dermate geconcentreerd dat een klein scheutje voldoende is voor de gehele afwas. Handafwasmiddelen zijn zodanig samengesteld dat ze geen huidirritatie veroorzaken. Veel producten zijn dermatologisch getest. In die uitzonderingsgevallen waarin door een gevoelige huid toch huidirritatie optreedt, kunnen beschermende handschoenen worden gebruikt. Teneinde de waswerking verder te optimaliseren worden kleinere hoeveelheden van andere typen oppervlakte-actieve stoffen toegevoegd. Dit zijn veelal geëthoxyleerde alcoholen (niet-ionogene wasactieve stoffen) en/of betaïnes (amfotere 10 wasactieve stoffen). In combinatie zorgen deze
De fabricage van handafwasmiddelen Fabricage van een handafwasmiddel Bij de fabricage van vloeibare handafwasmiddelen wordt gebruikgemaakt van vloeibare grondstoffen en water in een eenvoudig mengproces. De grondstoffen worden gewogen en met het benodigde water in een mengtank gedoseerd. De fabricage geschiedt veelal batchgewijs. Na een efficiënte en volledige menging wordt het afwasmiddel naar een vulmachine geleid waar de afvulling in plastic flessen plaatsvindt. De flessen gaan vervolgens naar een verpakkingsmachine voor het verpakken in kartonnen dozen en het pallettiseren. Tijdens de fabricage is hygiëne van het grootste belang. De gehele installatie en het proces zelf vinden plaats onder uiterst hygiënische condities teneinde het product in optimale kwaliteit bij de consument af te leveren en de houdbaarheid te bevorderen. Grondstoffen Mixer Flessenvulmachine Verpakkingsmachine Vervoer Water Flessenmachine 11
De machinale vaatwas Er komen steeds meer vaatwasmachines in Nederland. Nu staat er al een in meer dan 25% van de huishoudens en dit getal zal ongetwijfeld verder toenemen. In een aantal andere Europese landen, bv. Frankrijk, bezit een nog hoger percentage van de huishoudens een vaatwasmachine. Ook in Nederland zijn de wasgewoonten geleidelijk aan het veranderen. Meer dan de helft van de vaatwasmachinebezitters gebruikt de machine elke dag, waarbij meestal een normaal of een eco(nomisch) programma gebruikt wordt (zie pag. 5). De vaatwasmachines in Nederland nemen voor het overgrote deel koud water in. Iets meer dan de helft van de machines is in de keuken ingebouwd; de rest is vrijstaand. De meest voorkomende machinemerken zijn in het lijstje te zien. De machines zijn gemiddeld nog niet zo oud: meer dan de helft is jonger dan 6 jaar, maar er zijn ook nog steeds machines in gebruik die ouder zijn dan 20 jaar. 12 Vaatwasmachinemerken in Nederland AEG Marynen Ariston Miele ATAG Neff Bauknecht Pelgrim Blomberg Philips Bosch Siemens Candy Whirlpool Ignis Zanker Indesit Zanussi Sinds 1966 is het machinale vaatwasproduct SUN op de markt. In de beginperiode werden uitsluitend poeders gebruikt maar dit is de laatste jaren drastisch veranderd. De introductie van de tabletten voor de vaatwas was een enorm succes en meer en meer consumenten gaan het gemak van deze manier van doseren inzien. Meer dan 70% van de consumenten gebruikt al tabletten. Het gebruik van vloeibare machinale vaatwasmiddelen komt (bijna) niet voor in ons land. Verreweg de meeste consumenten (>80%) gebruiken naast het hoofdwasproduct ook zout en spoelglans.
Vaatwasmachinetypen in Nederland Normaal model, 60 cm breed 1999 % ingebouwd % vrijstaand Productgebruik machinale vaatwas in Nederland 1999 % van het aantal wassen De wasgewoonten verschuiven in veel huishoudens naar een wasfrequentie van elke dag één keer. Tevens merken we dat delicate, zilveren en kostbare artikelen meer met de hand afgewassen gaan worden. Het uiterlijk van glas blijft voor de consument het belangrijkste criterium voor een goed afwasresultaat: optimale glans en geen kalkaanslag. standaardpoeder tablet geconcentreerde poeder overige producten 13
14
De vaatwasmachine Geschiedenis In 1929 wordt de eerste elektrisch aangedreven huishoudelijke vaatwasmachine in Europa ontwikkeld. De machine heeft een metalen kuip in een frame en is in tegenstelling tot de huidige vaatwasmachines een bovenlader. In de kuip bevinden zich twee boven elkaar staande draadmanden waarop het serviesgoed geplaatst kan worden en die uitneembaar zijn. Zoals nog steeds in moderne vaatwasmachines, plaatst men de grotere artikelen zoals pannen en schalen op het onderste rek en de kleinere zaken, bestek, kopjes, schoteltjes e.d. op het bovenste rek. Een propeller brengt het water in beweging. Zodra de motor die zich onder de kuip bevindt draait, wervelt het water dat zich in de kuip bevindt omhoog en wast de vaat schoon. minder water, wassen ze beter schoon en zijn ze tevens veel stiller geworden. Zo is bv. het waterverbruik van de vaatwasmachines tussen 1985 en 1995 alleen al met ongeveer 60% verminderd en nam in diezelfde periode het stroomverbruik met ruim 30% af, terwijl ook al vóór 1985 nog veel aanzienlijker besparingen waren doorgevoerd. In de jaren hierna zijn deze ontwikkelingen voortgezet. In de modernste vaatwasmachines worden sensoren gebruikt om bv. de hoeveelheid vuil of de ph van het wassop te bepalen. Deze machines kiezen zelf het optimale wasprogramma en gaan uiterst zuinig om met water en energie. Laten we in de volgende paragraaf eens kijken hoe de vaatwasmachine nu precies werkt. De tijd, vlak voor de economische crisis in Europa, was echter niet gunstig voor een bloeiende start van dit nieuwe huishoudelijke apparaat. De interesse bleef beperkt tot het begin van de jaren 60 toen de nieuwe typen volautomatische vaatwasmachines met belading aan de voorzijde werden ontwikkeld. Roterende sproeiarmen zorgen voor de beweging van het water. Het gebruik van de vaatwasmachine was in die tijd in het gewone huishouden nog een echte uitzondering. In die jaren ontstaat een sterke groei die zich met het toenemen van de welvaart alleen maar heeft doorgezet. Sedert die jaren is het principe van de voorlader met roterende sproeiarmen niet meer verlaten voor de vaatwasmachine. In de loop der jaren zijn door alle vaatwasmachinefabrikanten grote technische vernieuwingen doorgevoerd. Hierdoor zijn de machines aanzienlijk efficiënter geworden, energiezuiniger, gebruiken ze verbruik (%) 100 80 60 40 20 0 Reductie in water- en elektriciteitsgebruik bij vaatwasmachines 1985 op 100% gesteld 1985 1995 water elektriciteit 15
van de machine is geheel in overeenstemming met deze wijze van reinigen. In de kuip bevinden zich twee (soms drie) boven elkaar geplaatste uitschuifbare rekken voor de artikelen. De rekken zijn zo geconstrueerd dat het vaatwerk goed bereikbaar is voor de sop- en waterstralen. Voor het bestek en andere kleine artikelen staat op het onderste rek een korfje of mandje (soms ook twee kleinere). Veelal zijn de machines uitgerust met twee boven elkaar draaiende sproeiarmen: een die direct het onderrek besproeit en een die direct het bovenrek besproeit. Soms is er ook nog een kleine sproeiarm die aan het plafond in de vaatwasmachine hangt. Het verwarmingselement, dat voor de verwarming van het rondsproeiende water zorgt, bevindt zich aan de onderzijde van de machine vlak boven de kuipbodem of is ingebouwd en dus niet zichtbaar. In het midden van de bodem bevindt zich de afvoeropening met een zeef en een uitneembaar pittenbakje. Deze houdt de grove en niet-oplosbare vuilresten tegen, zodat de pomp De werking van de vaatwasmachine van de machine niet kan beschadigen. Dit bakje, net als de zeef zelf, dient regelmatig gereinigd te worden. Vaatwasmachines in Nederland zijn bijna allemaal voorladers, meestal 60 cm breed en geschikt voor een gemiddeld huishouden. Er zijn enkele kleine keukenmodellen op de markt voor bv. eenpersoonshuishoudens die we hier verder buiten beschouwing zullen laten. De meeste modellen kunnen worden ingebouwd in de keuken of kunnen losstaand gebruikt worden na aansluiting op elektriciteit en wateraanvoer en -afvoer. Bij de installatie is het zaak op een aantal punten te letten die altijd in het instructieboekje bij de machine worden genoemd: geen knikken in de slangen, hoogte van waterafvoerslang, het waterpas staan van de machine, het aanbrengen van een aquastop, etc. In de vaatwasmachine vindt de reiniging plaats doordat uit draaiende sproeiarmen water en wassop over de vaat wordt gesproeid. De inrichting In de machine bevindt zich een reservoir voor het zout en een zoutregenerator. Tijdens het wasprogramma wordt bij elke was een kleine hoeveelheid zout gebruikt om het functioneren van de regenerator op peil te houden: uitwisseling van calcium-ionen door natrium-ionen. Het water dat voor het wassen wordt ingenomen stroomt door deze regenerator en wordt daarin voor een groot gedeelte onthard. Door dit ontharden verloopt het wasproces beter. Bij een waterhardheid beneden de 3-7 DH is zoutgebruik niet alleen niet nodig, maar kan het zelfs negatief werken op het behoud van decoraties op het vaatwerk en op het mooi blijven van glas. De vulopening van het zoutreservoir voor de waterontharder, afgesloten met een schroef- of bajonetsluiting, bevindt zich in de kuipbodem. Wanneer zout moet worden bijgevuld, wordt dit 16
veelal aangegeven met een indicatielichtje aan de voorkant van de machine of een vlotter in het deksel van het zoutvat. Of dit ook echt noodzakelijk is hangt af van de wascondities, met name van de waterhardheid van het ingenomen water en het gebruikte product. Aan de binnenkant van de deur bevinden zich het doseerbakje voor het machinale vaatwasproduct en de doseerinrichting voor het spoelglansmiddel. Het klepje of deksel van het doseerbakje gaat gedurende het wasprogramma automatisch open nadat het water voor de hoofdwas is ingenomen. Vanuit het spoelglansreservoir worden tijdens de laatste spoelgang van het gekozen wasprogramma eveneens automatisch enkele milliliters spoelglansmiddel gedoseerd. De exacte hoeveelheid kan men zelf instellen (vaak tussen de 1 en 6 ml) via een draaiknopje vlak bij de opening voor het bijvullen van spoelglansmiddel. Wanneer moet worden bijgevuld, kan men zien aan het aanwezige oog of een indicatielichtje. Wanneer de machine goed is aangesloten, kunnen we de machine gaan beladen. Hoe wordt de machine beladen? Het antwoord is eenvoudig: zodanig dat alle vuile delen en oppervlakken voor de stralen van het wassop goed bereikbaar zijn. De rekken zijn zo geconstrueerd dat het vaatwerk naar zijn soort op de gunstigste plaats komt te staan. In principe worden alle kopjes, glazen, schalen e.d. op hun kop in de rekken geplaatst. Dit geeft niet alleen de beste reiniging, maar zorgt er ook voor dat er geen water in achter blijft en het wassop zo snel en volledig mogelijk kan weglopen. Het bestek dient met de heften en stelen naar beneden in het bestekbakje (of het daarvoor bestemde aparte rek) te worden geplaatst, zodanig dat het ronddraaien van de sproeiarmen niet wordt belemmerd. Teneinde contactcorrosie, te zien als vlekjes of bruine puntjes, te voorkomen (zie later hoofdstuk) is het goed om te zorgen dat soort bij soort staat: roestvrijstaal bij roestvrijstaal en zilver bij zilver. Pannen plaatst men in het onderrek omdat daar de kracht van het wassop uit de sproeiarmen het grootst is. Overigens is het beladen van de vaatwasmachine een kwestie van ervaring. Na een paar keer weet elke consument welke opstelling voor het vaatwerk het beste resultaat geeft. Nog enkele nuttige tips: 1. Laad de vaatwasmachine nooit te vol. 2. Een vaatwasmachine is geen vuilnisvat: verwijder het grove vuil, graten, botjes en stokjes van het vaatwerk voordat u het in de vaatwasmachine plaatst. 3. Zet artikelen met randen zodanig schuin dat er geen water in kan blijven staan. 4. Let er met grote artikelen en lang bestek op dat de sproeiarmen vrij kunnen ronddraaien. 5. Zet het vaatwerk zodanig neer dat de artikelen elkaar niet raken en geen beschadigingen kunnen optreden. 6. Vergeet niet te controleren of alle producten, vaatwasmiddel, spoelglans en eventueel zout aanwezig zijn alvorens de machine te starten op het gekozen programma. 17
Het wasprogramma Het gehele was- en droogproces verloopt automatisch, waarbij verschillende instellingen via de programmakeuze vooraf kunnen worden gekozen. De meeste programma s bestaan uit de volgende onderdelen: 1. Voorspoelprogramma De vaat wordt kort met water afgespoeld om alvast het loszittende vuil te verwijderen. Dit gebeurt bij een normaal wasprogramma met koud water. 2. Wassen Bij een volledig programma worden alle stappen benut: een voorwas en hoofdwas. In beide stappen wordt een hoeveelheid water ingenomen (5 tot 15 liter afhankelijk van machinetype en -leeftijd; soms nog minder water); deze wordt verwarmd, soms alleen in de hoofdwas, en rondgesproeid. Na enige tijd wordt het voorspoelwater met vuil afgepompt en weggespoeld. In de hoofdwas vindt de eigenlijke reiniging plaats. Enige minuten na de waterinname wordt het wasmiddel automatisch gedoseerd. De geleidelijke temperatuurstijging tot veelal 55 0 C schept de beste condities voor de verwijdering van allerlei soorten vuil en de beste bescherming voor de artikelen. 3. Een tussenspoelgang In deze tussenstap na het afpompen van het wassop en vuil uit de hoofdwas wordt een weinig water ingenomen om een geleidelijke afkoeling te bewerkstelligen teneinde de vaat te beschermen. 4. Spoelen Na de eerste tussenspoelgang volgt soms nog een tweede tussenspoeling waarbij de vaat met schoon koud water wordt afgespoeld om de laatste sop- en vuilresten te verwijderen. Daarna volgt een laatste spoelgang waarbij het water wordt verwarmd om het drogen naderhand te bespoedigen. Tijdens deze spoelgang, bijna aan het einde, vindt automatisch de dosering van het spoelglansmiddel aan het water plaats, waardoor de waterdruppels gemakkelijker van het vaatwerk aflopen, hetgeen het drogen bevordert. 5. Drogen Deze stap begint zodra het spoelen is beëindigd. Dit drogen is mogelijk gemaakt doordat de vaat is verwarmd tijdens de laatste spoelstap. In veel machines wordt tijdens het drogen het verwarmingselement warm, waardoor het drogen sneller gaat. Soms wordt de vochtige lucht uit de machine verwijderd door een ventilator. 70 Wasprogramma in een vaatwasmachine. Tijd-/temperatuurcurve met waterverbruik voorwas hoofdwas tussenspoelgang laatste spoelgang drogen 7 60 6 temperatuur ( 0 C) 50 40 30 20 10 doseren wasmiddel doseren spoelglansmiddel 5 4 3 2 1 waterverbruik (liters) 0 0 18 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 tijd (minuten) temperatuur waterinname
De meeste moderne machines bevatten een scala aan machineprogramma s. Afhankelijk van de belading en de bevuiling kan men tegenwoordig kiezen uit: Intensieve hoofdwas met voorwasprogramma: voor de zeer vuile vaat Normaal hoofdwasprogramma: voor de normaal vuile vaat Kort programma: voor de minder vuile vaat Glasprogramma: een minder intensief programma voor het spoelen en reinigen van glaswerk (soms geen droogstap). Eco(nomisch) programma: voor de normaal vuile tot minder vuile vaat. naar het verkrijgen van een goede reinigende werking met zo weinig mogelijk energie. Een van de belangrijkste parameters is hierbij de hoeveelheid water die wordt ingenomen, omdat het opwarmen hiervan relatief veel energie vraagt. Het gebruik van de Eco knop op vaatwasmachines resulteert vaak in een lagere waterinname of temperatuur en dus een lager energiegebruik voor het gehele programma. Het onderhoud van de vaatwasmachine De diverse programma s verschillen op de volgende punten: hoeveelheid waterinname, maximale temperatuur tijdens de hoofdwas, de tijdsduur van de hoofdwas en aantal spoelgangen. Een aantal hiervan gaat soms samen; een lagere maximale temperatuur tijdens de hoofdwas zal veelal ook leiden tot een iets kortere tijdsduur van dit programma-onderdeel. In de moderne machine wordt veelal gestreefd In het algemeen vergt een vaatwasmachine weinig onderhoud. Het is wel nodig om van tijd tot tijd (bv. eenmaal per week) het filter en het pittenbakje onderin de machine schoon te maken om verstopping en redepositie van vuil in de volgende was te voorkomen. Ook wordt aanbevolen van tijd tot tijd (bv. om de 50 tot 100 wassen) een machinereiniger te gebruiken. Het criterium hiervoor kan zijn: kalkaanslag, een vieze geur of een vettige aanslag. Moderne vaatwasmachines zijn zeer betrouwbaar; een heel enkele keer is een onderhoudsbeurt nodig. 19
De bevuiling Zoals reeds eerder is uiteengezet, speelt de chemische werking bij het machinale vaatwasproces een belangrijke rol. Dit aspect van de vuilverwijdering moet van het vaatwasproduct komen en van de interactie van de ingrediënten met het vuil. De verschillende vuilsoorten zoals ei, vet en zetmeelhoudende voedselresten (aardappels, pap, pudding, spaghetti), evenals natuurlijke kleurstoffen (theeaanslag, vruchtensap, rode wijn) moeten op een snelle en doeltreffende wijze worden verwijderd. Een aantal vuilsoorten zal tijdens het wasproces met niet al te veel moeite oplossen, andere moeten echter een chemische reactie ondergaan om volledig te kunnen worden verwijderd. De soorten bevuiling die aanwezig zijn, kunnen worden ingedeeld in een aantal groepen. Allereerst is er het grove en veelal losse vuil dat al in de voorspoeling wordt verwijderd. Dit geldt ook voor het oplosbare vuil zoals bijvoorbeeld suiker in restanten vruchtensap. Vervolgens zijn er de bevuilingen die in de hoofdwas met behulp van chemische reacties worden afgebroken en opgelost. Dit zijn de enzym- en bleekgevoelige bevuilingen zoals eiwitten, zetmeel (pasta s, aardappels, etc.), thee en koffie. Veelal zal er ook vettig materiaal aanwezig zijn. Met behulp van de chemische inwerking van het product en de temperatuur zullen de vetten veelal smelten en vervolgens worden afgebroken tot kleine emulsiedruppeltjes en worden verwijderd. Tenslotte zijn er nog de aangebakken en ingedroogde bevuilingen die donkerbruin tot zwart gekleurd kunnen zijn en die zeer moeilijk zijn te verwijderen, zelfs met een intensief programma en bij hoge temperatuur. Die kunnen beter vooraf verwijderd 20 worden bv. met een schuurspons.
Het machinale vaatwasmiddel De samenstelling van het machinale vaatwasmiddel is afgestemd op de grote verscheidenheid aan bevuilingen. Het product bevat een aantal componenten met elk een eigen taak. Dit maakt dat het machinale vaatwasmiddel een geheel andere samenstelling heeft dan het middel voor de handafwas. De functies van het machinale vaatwasmiddel zijn: Vuil verwijderen en in oplossing houden Zorgen voor een stralende vaat (glas) Beschermen van decoraties Schuimvorming door voedselresten onderdrukken Aanslag verwijderen (thee) (Rest)hardheid uit het water wegnemen Onaangename geur wegnemen Hoewel deze functies in de loop der tijd niet veranderd zijn, is de samenstelling van de machinale vaatwasproducten in de loop der tijd wel drastisch gewijzigd. De allereerste producten bestonden uit soda en fosfaat en waren zeker niet ideaal. In de vijftiger jaren is daar het chloorbleekmiddel bijgekomen, maar ook toen waren de producten nog zeer eenvoudig. De grote vlucht in de ontwikkeling van de eerste volledige vaatwasproducten is gekomen met de introductie van schuimdrukkers en hoogalkalische silicaten. De conventionele samenstellingen zijn vanaf dat moment volledig geschikt voor de ontwikkelde vaatwasmachines van die tijd en de reinigingsresultaten waren zeer goed, zeker in vergelijking met de handafwasresultaten. Het grootste vaatwasproduct in Nederland, SUN, was op deze ingrediënten gebaseerd en is in 1966 op de markt gekomen. De formuleringen van deze eerste poeders bestonden veelal uit de volgende ingrediënten: Natriummetasilicaat Dit is een zeer sterk alkalisch silicaat dat in de was zorgt voor een zeer hoge ph (±12) en daardoor bijdraagt aan het afbreken van o.a. olie, vet en zetmeel. Tevens zorgt het voor bescherming van glazuur en decor (glas, porselein). Natriumtripolyfosfaat Dit ingrediënt zorgt voor het binden van de hardheidscomponenten uit het water (calcium- en magnesium-ionen) en Ca en Mg afkomstig vanuit het vuil. Tevens zorgen de fosfaten ervoor dat eenmaal losgemaakte vuildeeltjes niet tijdens het wassen opnieuw neerslaan op andere oppervlakken. Bleekmiddel In deze oude formuleringen bevindt zich veelal een organisch chloorhoudend bleekmiddel (KDCC = kalium-di-chloro-isocyanuraat). Dit chloorbleekmiddel zorgt voor een zeer efficiënte bleekwerking alsmede voor de nodige hygiëne. Het verwijdert de aanslag van bv. thee en andere gekleurde vlekken. Oppervlakte-actieve stoffen Deze veelal niet-ionogene oppervlakteactieve verbindingen zorgen voor een goede en gelijkmatige bevochtiging van het glaswerk en gaan tevens de mogelijk optredende schuimvorming tijdens de was tegen. Dit is noodzakelijk om de sproeiarmen van de machine goed te laten functioneren. 21
22 Bovengenoemde samenstellingen zijn lange tijd zeer succesvol geweest, vooral wegens het goede afwasresultaat. Deze nog relatief eenvoudige formuleringen hadden echter een aantal serieuze nadelen: Door vooral het natriummetasilicaat zijn deze samenstellingen BIJTEND en kunnen bij contact met de huid of slijmvliezen brandwonden veroorzaken. De samenstelling bevat fosfaten; vooral eind IRRITEREND tachtiger jaren ontstond er een intensieve discussie om uit milieuoverwegingen deze fosfaten ook uit de machinale vaatwasmiddelen te verwijderen. BIJTEND Het chloorbleekmiddel is een zeer effectief bleekmiddel, wat het niet mogelijk maakt om in het product ook enzymen te gebruiken. De totale compositie is zeer gevoelig voor de opname van vocht (hygroscopisch) waarbij de poederdeeltjes aan elkaar kunnen kleven tot een harde klont, zodat het doseren vrijwel onmogelijk wordt. Door deze eigenschap is extra verpakking noodzakelijk, hetgeen weer meer kosten met zich meebrengt. Bovenstaande nadelen geven aan dat er heel wat mogelijkheden lagen om de machinale vaatwasproducten te optimaliseren. In de afgelopen jaren zijn de research- en ontwikkelingsinspanningen gericht geweest op de onderstaande aspecten: 1. Behoud van de reinigende werking maar bij een lagere ph, zodat het product niet meer bijtend is. 2. Gebruik van andere zouten en calciumbindende stoffen om eventueel het natriumtripolyfosfaat te kunnen vervangen daar waar nodig geacht (fosfaten worden gebruikt in vaatwasmiddelen). 3. Behoud en verbetering van de aspecten die het uiterlijk van glas en decoraties bepalen. Meer aandacht dus voor de beschermende werking van het product tijdens de was. 4. Vervanging van het chloorbleekmiddel door effectieve alternatieven gebaseerd op bleekwerking door middel van actieve zuurstof. 5. Het invoeren van enzymen in de vaatwasmiddelen voor verbetering van de reinigende werking is in combinatie met zuurstofbleekmiddelen mogelijk geworden. 6. Behoud van de schuimdrukkende werking door de wasactieve stoffen. Naast deze ontwikkelingen is de afgelopen jaren veel werk verzet om tot nieuwe productvormen zoals de tabletten te komen met een tweeledig doel: a. Het vergroten van het doseergemak voor de consument. b. Het doseren van de juiste hoeveelheid chemicaliën in de was teneinde een optimaal wasresultaat te verkrijgen zonder verspilling van chemicaliën en onnodige milieubelasting. De moderne vaatwasmiddelen zien er qua samenstelling tegenwoordig dan ook ingewikkelder uit dan vroeger. % wassen 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Gebruik producttype machinale vaatwas 1992 Introductie tabletten 1995 1998 Standaardpoeder Geconcentreerd poeder Tablet
Samenstelling van een machinaal vaatwasmiddel Mogelijke ingrediënten Aanwezigheid Functie(s) in product (%) BUFFERS-BUILDERS 30 70 Waterontharder antikalk, handhaven ph Natriumcarbonaat Buffer en Ca-binder Natriumtripolyfosfaat Ca-binder, anti-redepositie Natriumcitraat Ca-binder Natriumsilicaat Buffer en corrosiebeschermer BLEEKMIDDELEN Vlekverwijdering Natriumperboraat 5 25 Bron van actieve zuurstof Natriumpercarbonaat Bron van actieve zuurstof en buffer TAED 0 5 Bleekactivator voor lage temperatuur bleek Bleekkatalysator 0 1 Bleekkatalysator ENZYMEN 0 5 Vuilverwijdering Protease Verwijdering van eiwitten Amylase Verwijdering van zetmeel SCHUIMDRUKKERS 1 5 Bevochtiging Niet-ionogene oppervlakte- Schuimdrukker en wasactieve stof actieve stoffen ADDITIEVEN 1 5 Hulpstoffen Polymeren Hulpstof bij de Ca-binding en anti-redepositie Fosfonaten Stabilisator van het bleeksysteem en hulpstof bij Ca-binding Benzotriazole (BTA) Beschermer tegen zilververkleuring ZOUTEN Natriumsulfaat 0 40 Oplosbaarheid Hulpstof bij de oplosbaarheid van poeders Verbeteraar van de strooibaarheid bij poeders GEUR- EN KLEURSTOFFEN Parfum 0 2 Compensatie van onaangename geur vanuit het vuil Kleurstof Indicatie voor speciale wasactieve ingrediënten (spikkels) of speciale lagen bij tabletten De samenstelling is hier weergegeven met de functies van de ingrediënten. Niet alle composities zijn natuurlijk exact hetzelfde terwijl niet alle genoemde ingrediënten in de tabel in alle composities voorkomen. Zo zijn er bv. fosfaatvrije en fosfaathoudende producten op de Nederlandse markt. 23
Machinale vaatwasproducten worden in Nederland gebruikt in de vorm van een tablet of een poeder. Er bestaan ook vloeibare of gelvormige producten. Deze laatste categorie is ver in de minderheid, terwijl het aandeel van tabletten steeds maar toeneemt. De gelvormige of vloeibare vaatwasmiddelen hebben het nadeel dat ze geen bleekmiddel én enzymen kunnen bevatten daar deze naast elkaar in een waterig medium niet stabiel zijn. Een vloeibaar product heeft daarom altijd een minder volledige compositie dan een poeder of tablet. 24
De werking van het vaatwasproduct Zouten, waterontharders en buffers De combinatie van zouten, waterontharders (Ca- en Mg-bindende ingrediënten of builders) en buffers zorgt in de was voor een mild alkalische ph van ongeveer 10. Deze ph zorgt voor een gemakkelijker loslaten van de vuildeeltjes van de artikelen en helpt ook tegen het opnieuw neerslaan (ook wel redepositie genoemd) van eenmaal losgeweekte deeltjes op de belading. Natriumtripolyfosfaat Na 5 P 3 O 10 Na - O - PO 3 - PO 3 - PO 3 - Na Na Na Na Natriumcitraat 2 hydroxy-1,2,3 propaantrisodiumcarboxylate Na 3 C 6 H 5 O 7 OH Vooral natriumtripolyfosfaat is naast builder een (COONa) - CH 2 - C - CH 2 - COONa goed anti-redepositiemiddel. In fosfaatvrije samenstellingen wordt naast het natriumcitraat als builder dan ook veelal een polymeer (polyacrylaat of polymethacrylaat) gebruikt om redepositie van vuildeeltjes tegen te gaan. Het bleeksysteem COONa Eenmaal in oplossing worden de losgemaakte vuildeeltjes verder afgebroken door een combinatie van de chemische en de mechanische interactie tijdens het wasproces. De juiste ph-waarde tijdens de was is tevens van uitermate groot belang voor een optimale werking van zowel het zuurstofbleeksysteem als de enzymen. Het aanwezige natrium(di)silicaat in de formulering heeft ook een positief bufferende werking. Daarnaast hebben de silicaten een speciale beschermende rol in het tegengaan van glascorrosie, aantasting van decoraties en het glanzend houden van glazuur op de vaat. De juiste ph in de was en de aanwezige beschermende ingrediënten zorgen niet alleen voor een goede basis voor het reinigingsproces maar dragen ook bij aan de beschermende werking voor diverse onderdelen van de vaatwasmachine zodat deze optimaal kan blijven functioneren. Kleurstofvlekken, zoals van thee, koffie en wijn zijn bijzonder hardnekkig en moeilijk te verwijderen. Ze zijn alleen via een oxidatie-reactie aan te pakken. Vroeger maakte men daarvoor gebruik van chloorbevattende bleekmiddelen in de machinale vaatwasproducten die natriumhypochloriet vormen in de was. De bleekreactie verloopt dan als volgt: NaOCl ----> Na + + OCl - gekleurde vlek + OCl - ------> ontkleurde of gebleekte vlek + Cl - De huidige vaatwasmiddelen bevatten als oxiderend reagens ( bleekmiddel ) meestal natriumperboraat of natriumpercarbonaat. Tijdens het wasproces lost het perzout op en zorgt voor de vorming van waterstofperoxide (H 2 O 2 ), dat zich kan splitsen in water en een reactieve zuurstofgroep. H 2 O 2 + OH - -------> H 2 O + OOH - 25
De vrijgekomen OOH - zorgt voor het afbreken en ontkleuren van de kleurstofvlekken. Natriumperboraat of -percarbonaat hebben echter een belangrijk nadeel. De reactie van de actieve zuurstof met vuil vindt pas goed plaats bij een hoge temperatuur: vanaf 60 0 C. De vaatwastemperatuur is echter hooguit 65 0 C en daarom heeft men net als in de textielwas de oplossing gevonden door het gebruik van TAED (tetra-acetyl-ethyleendiamine). TAED reageert reeds bij lage temperatuur met waterstofperoxide onder vorming van perazijnzuur. H 2 O 2 + OH - + TAED ----> ----> H 2 O + Tri AED + CH 3 C = 0 - - 0 0 - Enzymen Het enorme succes van het gebruik van enzymen in de textielwas leidde ertoe dat vanaf ongeveer 1950 vooral proteolytische (eiwitsplitsende) enzymen een grote ontwikkeling doormaakten. Tot het eind van de jaren 80 bevatten alle machinale vaatwasproducten een chloorhoudend bleekmiddel en was het gebruik van enzymen onmogelijk doordat het chloorbleekmiddel de enzymen tijdens de was onmiddellijk deactiveert. De ontwikkeling van nieuwe vaatwasmiddelen rond 1990 leidde tot nieuwe samenstellingen met een zuurstofbleekmiddel, waardoor tevens de weg open lag tot het gebruik van enzymen. Voor de vaatwasproducten is daartoe vooral aandacht besteed aan de proteolytische en de amylolytische (zetmeelsplitsende) enzymen. 26 Dit perazijnzuur oxideert vlekken al bij lage temperaturen. Men noemt TAED ook wel een bleekactivator. Daarnaast wordt aan het bleeksysteem een kleine hoeveelheid bleekstabilisator toegevoegd om te zorgen dat het bleeksysteem gedurende de gehele was actief blijft en niet wordt gedeactiveerd door eventueel aanwezige metaalionen. Het bleeksysteem in de moderne machinale vaatwasproducten werkt dus op basis van zuurstofbleek op eenzelfde manier als het bleekmiddel in de textielwasproducten. Sommige machinale vaatwasproducten bevatten een gepatenteerde bleekkatalysator die de efficiëntie van bleekmiddel verder versterkt. Daardoor geven deze producten een superieur bleekresultaat en is hierdoor bv. de koffie- en theevlekverwijdering absoluut optimaal. De eigenschappen waaraan een enzym moet voldoen om geschikt te zijn voor de verwerking in vaatwasmiddelen volgen uit de condities waaronder het enzym z n werk moet doen, namelijk in het sop en in aanwezigheid van diverse wasmiddelcomponenten, bij een ph tussen de 9 en 11 en in een temperatuurgebied tussen de 30 en 65 0 C. Daarnaast is het belangrijk dat de enzymen hun activiteit behouden, zowel bij opslag van het wasmiddel, in de winkel, in het huishouden als in de was zelf. Het is van belang dat de enzymen over een breed spectrum werken, om zodoende zoveel mogelijk in het vuil aanwezige eiwitten af te breken. Enzymen zelf zijn complexe eiwitmoleculen en ze komen voor in alle levende cellen. Door zorgvuldige selectie van in de natuur voorkomende micro-organismen heeft men de beschikking gekregen over verschillende typen enzymen. Pas na een zeer lange periode van onderzoek kan worden aangetoond welk micro-organisme het meest effectief een enzym met de gewenste eigenschappen produceert. Met behulp van gericht
onderzoek wordt voortdurend gezocht naar de meest optimale enzymen voor de machinale vaatwasproducten. Bij het ontwikkelen van deze enzymen heeft men uitgebreid kunnen profiteren van de ervaringen opgebouwd in de textielwas. Onder invloed van protease kunnen eiwitmoleculen in het vuil, die zijn opgebouwd uit aminozuren, biochemisch in kleinere deeltjes worden gesplitst. Deze kleinere deeltjes lossen gemakkelijk in water op. Op deze manier wordt het vuil laagje voor laagje verwijderd. Naast de eiwitsplitsende enzymen (proteasen) worden ook amylasen (voor de splitsing van zetmeelachtig vuil) toegepast in de machinale vaatwasproducten. Deze laatste producten moeten tot op het laatst schuimen om de consument te laten zien dat het product nog werkzaam is, terwijl in de vaatwasmachine geen schuim kan worden getolereerd. Immers, schuim betekent luchtbellen. Aangezien de wasvloeistof in de vaatwasmachine met grote snelheid wordt rondgepompt en via de sproeiarmen voor de mechanische reiniging zorgt, zouden luchtbellen een negatieve invloed hebben op het eindresultaat. Teneinde de schuimvorming tegen te gaan worden tot enkele procenten niet-ionogene wasactieve stoffen aan het hoofdwasproduct toegevoegd. Deze speciale wasactieve stoffen hebben de eigenschap schuimvorming effectief te kunnen bestrijden. Tevens zorgen deze stoffen voor een goede bevochtiging van de vaat waardoor het droogproces wordt verbeterd. Vuilverwijdering Mechanisme bij hoge ph: Deeltjesverwijdering Mechanisme door enzymen: Laag voor laag verwijdering De in de vaatwas gebruikte enzymen zijn uitermate milieuvriendelijk, omdat er maar heel weinig van nodig zijn (ze kunnen vele malen hun werk verrichten tijdens de was), ze meestal voor het einde van het wasproces al volledig gedeactiveerd zijn en vervolgens geheel worden afgebroken. Schuimdrukker In de machinale vaatwasproducten bevindt zich een schuimdrukker. Dit is een van de meest opvallende verschillen met de handafwasproducten. Additieven Vaatwasmiddelen kunnen een aantal additieven of toevoegingen bevatten om ervoor te zorgen dat de reinigende ingrediënten optimaal functioneren. Deze additieven kunnen ook een reinigende of beschermende werking hebben. Polymeren kunnen worden gebruikt als antiredepositiemiddel. Deze verbindingen gaan in het wassop een verbinding aan met vuildeeltjes waardoor het geheel moeilijker op de schone oppervlakken terug neerslaat. Fosfonaten worden gebruikt om het bleeksysteem te stabiliseren. Fosfonaten zijn in staat om zich in het water bevindende sporen verontreinigingen (Cu, Ni, Mn) te binden. Dit is belangrijk omdat een te hoge concentratie verontreinigingen in de was het bleeksysteem doet ontleden en dus minder effectief maakt. De actieve zuurstofmoleculen gaan in aanwezigheid van deze verontreinigingen met elkaar reageren in plaats van hun blekende werking uit te oefenen. Ook binden fosfonaten zeer effectief calcium-ionen waardoor ze bijdragen aan het verzachten van het water. 27
Aan vaatwasmiddelen kunnen stoffen worden toegevoegd met een speciale beschermende werking. Een voorbeeld is een stof die zilveren oppervlakken bescherming geeft tegen de inwerking van o.a. zuurstof gevormd uit bleekmiddelen tijdens de was of zwavel uit voedselresten. Hierdoor wordt het verkleuren (geel, bruin of zwart worden) van zilver tegengegaan. In een later hoofdstuk wordt op het verkleuren van zilver verder ingegaan. Sommige poedervormige vaatwasproducten bevatten een hoeveelheid natriumsulfaat om ervoor te zorgen dat het poeder niet gaat klonteren en zijn strooibaarheid behoudt. De in producten aanwezige kleur- en geurstoffen hebben o.a. een signaalfunctie. Sommige producten bevatten een parfum. De parfums die in vaatwasproducten gebruikt worden zijn zodanig van samenstelling dat ze enerzijds het product een aangename geur geven en tijdens de was en bij het openen van de deur na afloop onaangename (voedsel)geurtjes maskeren, maar anderzijds niet adsorberen aan de vaat zelf. Vooral dit laatste aspect is van groot belang en is dan ook de reden dat er voor de vaatwasproducten geheel andere parfums nodig zijn dan voor de textielwas. 28 De Sun fabriek bij Lyon in Frankrijk
De fabricage van het machinale vaatwasproduct Voor de vaatwaspoeders is de fabricage in principe een eenvoudig droog mengproces van granulaire grondstoffen. De eigenschappen van de grondstoffen worden zodanig gekozen dat dit een kwalitatief goed product oplevert. Het mengen van de grondstoffen vindt in drie stappen plaats: 1. Vloeibare grondstoffen zoals bv. de schuimdrukker worden, voordat het mengproces aanvangt, op de meest poreuze granules gesproeid. 2. Verdere toevoeging van de meeste componenten en vervolgens menging. 3. Het toevoegen van kleine hoeveelheden van overige componenten zoals bv. de enzymen. Installatie voor het produceren en verpakken van tabletten voor de machinale vaatwas Fabricage van een machinaal vaatwastablet Vloeibare Grondstoffen Sproeien op poreuze grondstof 1ste Mixer 2de Mixer Vaste Grondstoffen Kleine hoeveelheden overige componenten Nadat de compositie compleet is, gaat het poeder naar de verpakkingsmachine waar de afvulling en verpakking plaatsvindt. Indien het poeder wordt gebruikt voor de fabricage van vaatwastabletten kunnen nog enkele hulpen/of kleurstoffen worden toegevoegd, waarna het mengsel naar de tabletteermachine wordt geleid. Vervolgens vindt ook voor de tabletten de verpakking plaats in stappen: - Folie om het tablet indien nodig (tot de was) - Tabletten in doos (tot de consument) - Dozen in kartonnen omdoos (tot de winkel) - Kartonnen omdozen op pallets (voor het vervoer) Tabletteermachine Verpakkingsmachine Vervoer 29