Watervogels in Fryslân

Watervogels in Fryslân provinciale nieuwsbrief maandelijkse tellingen ganzen + zwanen, watervogels & slaapplaatsen seizoen 2017/2018 nr 7. Maart 2017 Beste tellers, 3 maart 2017 Het telweekend in februari was qua weer wat somber, met in het westelijke deel van de provincie op de zaterdag ook mistige omstandigheden en de maandag was zelfs kletsnat. Het voorjaar hing echter wel in de lucht, met tal van soorten als aan het zingen, zoals Heggenmussen en Rietgorzen. In deze nieuwsbrief kijken we naar de voorlopige resultaten. Daarnaast staan er voor de komende tijd veel vrijwilligersavonden op het programma, waaronder ook onze eigen Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst, ditmaal op maandag 27 maart en vol in het teken van de arenden die nu in onze provincie en elders in het land broeden. Alvast een mooie maarttelling. Voor sommige is dat de laatste telling van het seizoen, maar veel van jullie tellen in april ook nog, omdat er dan nog volop ganzen (vooral Grauwe) en watervogels zijn. uur. Plaats: Hotel Oostergoo, Nieuwe Kade 1, Grou. Informatie: Romke Kleefstra (Sovon/FFF), tel. 06-10646640, email: romke.kleefstra@sovon.nl. Jonge Zeearenden in het Lauwersmeer in 2013 (foto: Peter de Boer) Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst: Arendavondje over Zee- en Visarend In 2009 werd in het Lauwersmeer het eerste zeearendennest gebouwd. Dat was het tweede zeearendenpaar in Nederland. Sindsdien is het snel gegaan en de soort breidt zich nog verder uit. Op de Sovon/FFF-Voorjaarsbijeenkomst geef ik (Romke Kleefstra) een lezing over de Zeearenden in het Lauwersmeer, die ik vanaf meet af aan gevolgd heb, waarvan we de prooien determineerden, de jongen ringden. In deze lezing ook aandacht voor de ontwikkelingen op landelijk en Europees niveau. Albert de Jong (Sovon) komt daarnaast een lezing geven over de broedende Visarenden in de Biesbosch. Daar bouwden vorig jaar twee paren een nest en één nest leverde een uitgevlogen jong op. Albert volgde de paren en komt daar over vertellen. Voorafgaande aan de lezingen veel aandacht voor lopende Sovon- en FFF-zaken, zoals cursussen, broedvogelinventarisaties, een nieuw broedvogelmeetnet, Avimap, slaapplaatstellingen e.d. Vanaf 19.15 bent u welkom en is er koffie en thee. Het programma begint om 19.45 uur en eindigt om 22.00 Ganzen- en watervogelcursussen in het najaar Sovon en de Wadvogelwerkgroep FFF organiseren komend najaar cursussen gericht op ganzen- en watervogeltellingen. Er zijn vier theorieavonden gericht op steltopers, ganzen, eenden en roofvogels/meeuwen, incl. vier praktijkdagen gericht op deze soortgroepen. De theorieavonden vinden plaats in Natuurmuseum Fryslân, de praktijklessen zullen op verschillende plekken zijn, o.a. langs de Friese Waddenkust, in het Lauwersmeergebied en in Zuidwest-Fryslân. Belangstellenden kunne zich alvast melden bij romke.kleefstra@sovon.nl. Meer informatie volgt via o.a. de Sovon-site en nieuwsbrieven. Zwanen en ganzen in februari De voorlopige aantallen zwanen en ganzen op het Friese vasteland staan weergegeven in tabel 1. Van enkele soorten komen die totalen redelijk overeen met het vijftienjarige gemiddelde, zoals bij Knobbelzwaan, Kolgans en Rotgans. Wanneer aantallen eenmaal compleet zijn, zullen de eindtotalen waarschijnlijk wat bovengemiddeld zijn. Bij Grauwe Gans, Grote Canadese Gans en Brandgans zijn de aantallen dat al, wat doorgaans het geval is bij deze succesvolle soorten. Kleine Rietgans was opnieuw opvallend schaars. De grootste concentraties Kolganzen bevonden zich tussen Fluessen/Heergermeer en Slotermeer (21.500), in de Trynwâlden/Bûtenfjild (17.600) en in en rond het Sneekermeergebied (16.000). In het geval van de Grauwe Gans spande de Alde Feanen e.o. de kroon met ruim 5300 individuen, gevolgd door Brandemeer/Rottige Meente (2400) en de Groote Brekken e.o. (2060). Ook met Grote Canadese Ganzen spant de Alde Feanen e.o de kroon (bijna 100),

1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 Tabel 1. Getelde aantallen zwanen en ganzen op het Friese vasteland in vergelijking met vijftienjarige gemiddelde (stand 2 maart 2017). gem. feb. feb. 2017 Knobbelzwaan 2.650 2.670 Kleine Zwaan 121 280 Wilde Zwaan 179 295 Toendrarietgans 4.625 5.700 Kleine Rietgans 240 4.430 Kolgans 201.200 208.500 Grauwe Gans 28.643 19.000 Grote Canadees 448 280 Brandgans 358.183 292.000 Rotgans 1.679 1.840 Nijlgans 389 710 gevolgd door De Deelen (72) en Bergumermeer (68). De talrijkste gans in Fryslân, de Brandgans, was op sommige plekken in forse concentraties aanwezig, zoals bij Workum (FR51-gebieden: 52935), in de Lytse Súdwesthoeke (FR55: 44820), in en rond het Sneekermeergebied (FR61 & FR62: 32705), in de polders rond Elahuizen (FR57: 30400) en langs de Friese Waddenkust (28430). 2.000 1.500 1.000 500 0 Figuur 1. Aantallen Nonnetjes op het Friese vasteland in februari 1993-2017. Fochteloërveen. In januari werden er 53 geteld. Op basis van geringde individuen is duidelijk dat het deels Duitse vogels betrof. Als broedvogel doet de soort het goed in ons land. In 2016 ging het om zeker 21 territoria, waarvan 8 paar in het Fochteloërveen en 2 paar in het Drents-Friese Wold (bron: www.kraanvogels.net). Tot slot: er werden in totaal 469 Grote Zilverreigers geteld, weergegeven in figuur 2. Veel Nonnetjes In de voorlopige resultaten valt op dat er redelijk wat Nonnetjes zijn geteld tijdens de watervogeltellingen op meren en in moerassen in februari. Nu zijn januari en februari doorgaans de maanden met de grootste aantallen Nonnetjes, maar aantallen hangen samen met de omstandigheden oostelijk en noordelijk van ons. Hoe kouder het op en rond de Oostzee is, des te meer Nonnetjes hebben wij hier. In januari lag het aantal met een betere teldekking dankzij de Midwintertelling op een 800 Nonnetjes in Fryslân, maar in februari waren dat er bijna 1100. Afgezet tegen de aantallen in februari sinds 1993 (figuur 1), waarin piekaantallen veelal samenhangen met ijsbedekking in het Oostzeegebied, is dat heel redelijk. De meeste Nonnetjes werden gezien op het Tjeukemeer (335), gevolgd door Sneekermeer/Terkaplesterpoelen (129), Alde Feanen (99), Fluessen/Morra (79) en De Deelen (76). Nijsgjirrige soorten Het lijstje met nijsgjirrige soorten is kort. Er werden aardig wat Roerdompen gezien. In het zuidoosten waren weer Kraanvogels aanwezig. Overigens is er in flinke getale overwinterd door de soort in het Figuur 2. Verspreiding van Grote Zilverreigers in het telweekend van februari 2017 (stand 2 maart 2017). Tel ze! Romke Kleefstra Tabel 2. Nijsgjirrige soorten in op het Friese vasteland tijdens de februaritelling van 2017 (stand 2 maart 2017). Soort N Naam gebied(en) Waarnemer(s) Roerdomp 1 Wide Mar Sieds Boersma Roerdomp 1 Kraanlannen Sip Veenstra Roerdomp 2 Bergumermeer Arend Tmmerman Roerdomp 2 Witte en Zwarte Brekken Sjoerd Bakker & Willem Bakker Roerdomp 2 Tjeukemeer Noordzijde Jan Stegeman Zwarte Zwaan 2 Ferwerd-Birdaard Henk Hiemstra Sneeuwgans 1 Noordbergum Albert Jongbloed Kraanvogel 4 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra Raaf 2 Fochteloo-Tachtig Bunder Dirk Hiemstra

Extra Soorten Grote Zilverreigers op de slaapplaats in de Piamer geul op 25 februari 2017 (foto: Klaske Brandenburg) Beste tellers, 2 maart 2017 Sinds 2004 zijn er bij de Sovon Watervogeltellingen in de maanden februari nog nooit zo weinig Extra Soorten in de boeken gekomen als bij de telling in de afgelopen maand. Voor een deel is dat toe te schrijven aan het slechte weer op een van de dagen in het telweekend. Veel van de tellers in de buitendijkse gebieden noemden met name het mistige, miezerige weer, waardoor het erg moeilijk tellen was. Anderzijds past het lage februariaantal helemaal in het beeld van de al veel langer dalende aantallen kwelderzangertjes. Behalve bij de Zeearenden, lagen de aantallen waarnemingen van het grotere spul van de Extra Soorten rond het langjarige februarigemiddelde. Hierna vind je een iets uitgebreidere terugblik op de resultaten van het telweekend in februari 2017 en als toegift: De wite sliepers dochs wer te plak! Het grotere spul van de Extra Soorten op het vasteland van Fryslân Het aantal van 24 Blauwe Kiekendieven bij de laatste telling komt overeen met het 13-jarig gemiddelde van 25 exemplaren voor deze soort, maar is fors lager dan de aantallen in februari 2016 (46) en februari 2015 (40). De 17 Slechtvalken die in februari jl. op papier kwamen, komen qua aantal ook dicht in de buurt van het februarigemiddelde (19). Maar ook bij deze soort waren de aantallen in de februarimaanden van de twee voorgaande jaren hoger, met 23 exemplaren in februari 2016 en 22 in februari 2015. Ongetwijfeld hebben de slechte omstandigheden op een van de dagen in het telweekend hun invloed gehad op de waargenomen aantallen van deze soorten. In de telgebieden Alde Feanen, De Deelen en Meinesleat/Akkrumerrak konden de tellers genieten van de aanwezigheid van maar liefst twee Zeearenden. De teller van Schoterzijl/Scherpenzeel kon één exemplaar noteren. In hoeverre het wellicht om dezelfde vogels gaat is moeilijk te zeggen, maar feit is dat we de grote joekels inmiddels tot de vaste bewoners van het waterrijke midden van Fryslân mogen rekenen. Het kleine grut van de Extra Soorten op het vasteland van Fryslân Het verhaal van het kleine grut is gauw verteld. De IJsvogel blijft het met 7 getelde exemplaren (ruim boven het gemiddelde) goed doen, maar telresultaten als 49 Fraters, 0 (nul) Sneeuwgorzen en 46 Strandleeuweriken spreken voor zich. Zie voor alle totalen van de Extra Soorten, vanaf 2004 het overzicht (figuur..). De wite sliepers dochs wer te plak! Bingo! Na een lege slaapplaats van de Grote Zilverreigers in de Makkumerzuidwaard en Kooiwaard tijdens de slaapplaatstellingen vanaf oktober jl., was het bij de februaritelling eindelijk weer raak. Eelco en Klaske Brandenburg die als vervangers van ondergetekende op 25 februari jl. de slaapplaatstelling in die twee waarden voor hun rekening namen, konden al vrij rap na hun aankomst in het gebied de eerste slapers noteren. Ongeveer halverwege de telling stond de teller al op een kleine 30 zilverreigers. Op de foto (gemaakt door Klaske) zie je de Piamer geul op de teldag om 17.40 uur. De prachtige witte vogels bleven binnenvallen, totdat omstreeks 19.00 uur in de diepe schemer het 53e exemplaar op de slaapplaats

neerstreek. De vogels hebben dus kennelijk hun vaste stek weer gevonden. Een deel ervan zal vast bij de broedkolonie van de Makkumernoordwaard behoren. Zie voor alle resultaten van de slaapplaatstelling Grote Zilverreigers in februari in Fryslân de tekst van Romke. Iedereen een noflike telling toegewenst. Hopelijk met wat mooi voorjaarsweer, waarbij veel van ons dan vast weer kunnen genieten van de buitelende en roepende Ljippen en Skriezen. Ik zie zelf ook al weer uit naar de zingende Ljurken in de Workumerwaard. Freonlike groetnis, Jan Kramer Tabel 3. Extra Soorten op het Friese vasteland in februari 2017 (stand 2 maart 2017). gebied(en) waarnemer(s) N gebied(en) waarnemer(s) N BLAUWE KIEKENDIEF RUIGPOOTBUIZERD Blikfeart Epi Mulder 1 Blikfeart Epi Mulder 1 Witmarsum - Schettens Jelle Postma 1 polders oost Koevordermeer Anton Silvius, Jacob Bos 1 Polder het Hantumerleeg noord Sieds Boersma 1 Polder Noorderleegs buitenveld Teartse vd Zee, Dick Laning 1 De Lits, Rietveld Sytze en Sjoerdtje de Groot 1 SLECHTVALK Bokkumermeer - Birstum Jan Kleefstra 1 Het Oogvliet Henk Hiemstra 2 Sorremorsterpolder - Botmeer Jan Kleefstra 1 De Lits, Rietveld Sytze en Sjoerdtje de Groot 1 Eestrum - Polder Rohel Jeffrey Huizenga 1 Broeksterwoude - Veenwouden Sytze en Sjoerdtje de Groot 1 Warns - Hemelum Yde Kuipers 1 Alde Faenen - Princehof Anton Huitema c.s. * 1 Slotermeer - Spannenburg Anne Gersjes, Jan Heins 1 't Eiland, Groote Bol Erik Gorter 1 Goingarijpsterpoelen Sjoerd Bakker, Willem Bakker 1 Augustinusga - Harkema Jeffrey Huizenga 1 Witte & Zwarte Brekken, Oudhof Sjoerd Bakker, Willem Bakker 1 Bergumermeer Arend Timmerman Azn 2 Veenpolder Delfstrahuizen J. de Vlas 1 Geeuwpolder - Graverij Sjoerd Bakker, Willem Bakker 1 Boezemlanden Groote Brekken Kerst Boersma, Jouke Alberda 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 2 Brandemeer/De Hellingen Siep van der Veen 1 Holwerd west buitendijks Harry Feenstra 1 Polder Oldelamer Jan Stegeman 1 Blija west buitendijks Hendrik vd Wal, W.Evenhuis 1 Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 2 Noorderleeg west buit. noord Lydia Barkema, Jan de Boer 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus 1 Polder Noorderleegs buitenveld Teartse vd Zee, Dick Laning 1 Blija oost buitendijks W. v d Heide, W. Spoelstra 2 Oude Bildtpollen oost buitend. Meino Zondervan, S Schotanus 1 Ferwerd buitendijks Auke Visser 2 SMELLEKEN Polder Vijfhuizen Teartse vd Zee, Dick Laning 1 Ferwerd - Birdaard Henk Hiemstra 1 Oude Bildtpollen oost buitend. M Zondervan, Sije Schotanus 1 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus 1 BRUINE KIEKENDIEF Polder Noorderleegs buitenveld Teartse vd Zee, Dick Laning 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 STRANDLEEUWERIK FRATER Blija west buitendijks Hendrik vd Wal, W.Evenhuis 16 Holwerd oost buitendijks Sije Schotanus 15 Ferwerd buitendijks Auke Visser 30 Blija west buitendijks Hendrik vd Wal, W.Evenhuis 25 VELDUIL Noorderleeg west buit. noord Lydia Barkema, Jan de Boer 9 Blija oost buitendijks W. v d Heide, W. Spoelstra 2 IJSVOGEL Oude Bildtpollen oost buiten M Zondervan, Sije Schotanus 4 Het Oogvliet Henk Hiemstra 1 ZEEAREND Houtwiel, Kruiswater Arend Leijstra, S. van der Werff 1 Alde Faenen - Princehof Anton Huitema c.s.* 2 't Eiland, Groote Bol Erik Gorter 1 De Deelen e.o. Romke Kleefstra 2 Polder Houttoom W.H. ten Klooster 1 Meinesleat - Akkrumerrak Sjoerd Bakker, Willem Bakker 2 Polder Oldelamer Jan Stegeman 1 Schoterzijl - Scherpezeel Theo Meijer 1 Rottige Meenthe c.a. Henk Ruiter 1 Anton Huitema c.s.*, Tjebbe de Jong, Henk van der Berg & Freerk Jelsma Nieuw Weper e.o. Dirk Hiemstra 1 Tabel 4. Aantallen Extra Soorten tijdens februaritellingen in de periode 2004-2017, afgezet tegen het gemiddelde februari-aantal in 2004-2016. gem. 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 04 tm '16 Blauwe Kiekendief 18 29 25 12 14 27 11 35 21 21 30 40 46 24 25 Bruine Kiekendief 1 0 2 6 1 1 0 3 1 2 0 6 7 1 2 Frater 580 55 0 109 70 147 490 155 120 266 57 71 163 49 176 Grote Gele Kwik 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 IJsgors 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 3 0 0 IJsvogel 0 6 2 5 4 6 0 0 0 1 0 2 9 7 3 Ruigpootbuizerd 2 1 6 1 2 3 2 21 6 5 2 6 8 3 5 Slechtvalk 30 18 24 20 22 27 6 9 10 23 18 22 23 17 19 Smelleken 7 2 1 3 3 3 4 1 2 4 4 4 9 3 4 Sneeuwgors 46 134 282 88 24 116 93 45 0 106 0 17 100 0 81 Strandleeuwerik 303 60 100 96 140 85 278 58 109 175 76 62 11 46 119 Velduil 0 0 6 4 0 1 1 4 0 9 2 23 5 6 4 Visarend 0 2 0 0 0 0 0 0 1 2 1 1 0 0 1 Zeearend 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 1 3 1 7 1 totaal 987 307 452 344 281 417 885 332 270 614 191 257 385 163 440

Uitnodiging Voorjaarsbijeenkomst Sovon/FFF Zeearend en Visarend als nieuwe broedvogels In 2009 werd voor het eerst door een paartje Zeearenden in Fryslân aan een nest gebouwd, in het Lauwersmeer. Dat was het tweede paar voor Nederland. In 2010 legden ze voor het eerst eieren, in 2011 vloog het eerste jong uit. Sindsdien is het snel gegaan met Zeearenden in Nederland en een verdere toename van het aantal broedparen ligt in het verschiet. Romke Kleefstra (Sovon) volgt de broedende Zeearenden van het Lauwersmeer sinds de ontdekking van het nest. Waar komen ze vandaan, waar gaan de jongen naartoe, wat eten ze en hoe verhoudt zich dat met de andere paren in Nederland. Op het arendavondje van Sovon/FFF alle actuele info over Zeearenden in het Lauwersmeer en elders in het land. In 2016 vestigden Visarenden succesvol in de Biesbosch. Eén paar bracht een jong groot, een tweede paar bouwde alleen een nest, en dat met nota bene twee paar Zeearenden als buren. Albert de Jong (Sovon) volgde de verrichtingen van de broedende Visarenden in de Biesbosch en komt daar een lezing over geven op het arendavondje. Hoe verliepen de vestigingen van de paren en het uitvliegen van het jong, gaat de Visarend als broedvogel de Zeearend achterna en gaan die twee soorten eigenlijk wel samen? Voor de twee arendlezingen gaat aandacht uit naar lopende Sovon- en FFF-projecten, waaronder cursussen, broedvogelinventarisaties, een Fries broedvogelmeetnet, Avimap, slaapplaatstellingen en meer. Let op, het programma begint een kwartier eerder dan gebruikelijk was! ma. 27 maart Hotel Oostergoo, Nieuwe Kade 1, Grou aanvang: 19.45 uur, zaal open + koffie: 19.15 uur Informatie: Romke Kleefstra (Sovon/FFF), tel. 06-10646640, email: romke.kleefstra@sovon.nl