gebiedsvisie Cultuurhistorie en natuur tussen de coulissen
Vijf parels
in het Zuidelijk Westerkwartier De dorpen liggen in een lint liggen langs één licht slingerende hoofdweg. Haaks daarop strekken zich lange, smalle percelen grasland uit, gescheiden door boomsingels. Dit karakteristieke beeld van het Zuidelijk Westerkwartier is het resultaat van de manier waarop de streek in cultuur is gebracht. De dorpen liggen op smalle zandruggen, ooit de enige bewoonbare plekken. Vanaf die ruggen ontgon men het veen, iedere eigenaar vanaf zijn eigen kavel recht naar achteren volgens het recht van opstrek. Met de landgoederen het Steenhuis en de Coendersborch beheert de Stichting Het Groninger Landschap twee mooie voorbeelden van dit coulissenlandschap. Beide terreinen en vooral hun landhuizen getuigen bovendien van de belangrijke rol die de Groninger jonkers in de ontginningen hebben gespeeld. De gebouwen vertegenwoordigen elk een andere fase in de geschiedenis: het sobere, stoere steenhuis toont zijn middeleeuwse roots, de borg straalt negentiendeeeuwse weelde en standsbewustzijn uit. Niet voor niets kreeg het landgoed de Coendersborch de status van historische buitenplaats. Dankzij hun gevarieerde landschap zijn de twee landgoederen rijk aan natuur. Er broeden vogelsoorten die je in de directe omgeving verder niet aantreft en er groeien talloze soorten paddenstoelen. Ook voor reeën, kleine zoogdieren, kikkers en padden zijn de gebieden belangrijk. Het zijn regionale natuurkernen. Dat geldt zo mogelijk nog sterker voor de andere terreinen van de Stichting Het Groninger Landschap in het Zuidelijk Westerkwartier. Twee bossen (Nanninga s Bosch en Harensche Bosch) en een stil, rond water (een oude pingo-ruïne dat het Bolmeer wordt genoemd) vormen natuuroases in een open agrarisch ontginningslandschap. Samen met de Coendersborch dienen ze als stapstenen in een ecologische verbindingszone tussen natuurgebieden in het Westerkwartier en de omgeving van Bakkeveen. Dat is een snoer van natuurgebiedjes en landschapselementen, waarlangs dieren zich kunnen verplaatsen van het ene leefgebied naar het andere. Onder regie van de provincie Groningen werkt de Stichting Het Groninger Landschap samen met partners als Staatsbosbeheer en het Waterschap Noorderzijlvest aan de ontwikkeling van deze verbindingszone, die de overlevingskansen van verscheidene diersoorten vergroot. Vijf pareltjes in een bijzondere streek. De Stichting Het Groninger Landschap spant zich in om hun landschap, cultuurhistorie en natuurwaarde te behouden en te versterken, en ervoor te zorgen dat iedereen daarvan kan genieten. Dat doen we in samenwerking met alle betrokken partijen in de streek: overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties én bewoners. In deze publicatie geven we aan wat we de komende jaren willen bereiken en hoe we dat willen doen. C u l t u u r h i s t o r i e e n n a t u u r t u s s e n d e c o u l i s s e n
Cultuurhistorie leidend Nog meer dan tot nu toe stellen we de cultuurhistorie voorop bij de inrichting en het beheer van de beide landgoederen. We willen het typische landgoedkarakter met zijn strakke lijnen accentueren en het kleinschalige singellandschap versterken. Waar singels aangetast of verdwenen zijn willen we ze herstellen. Vooral de landhuizen zelf willen we nadrukkelijker presenteren in hun cultuurhistorische waarde. Het terrein direct rond de Coendersborch krijgt een opwaardering, zodat bezoekers de borg, de beide boerderijen en de parkachtige omgeving als één geheel ervaren, met de klassieke, stijlvolle uitstraling die bij een borgterrein past. De oprijlaan is al aangepakt. De komende jaren wordt de tuin opnieuw ingericht. Aan de voorzijde komt een slingertuin in Engelse landschapsstijl. De achtertuin krijgt een strakke inrichting met een kruidentuin en een boomgaard. De boerderij ten oosten van de borg wordt gerestaureerd. Het gerestaureerde hek bij de Coendersborch Ook de andere boerderij krijgt een kwaliteitsimpuls. De parkeerplaats krijgt een andere plek, aan de zijkant van de borg, zodat de zichtlijn vanaf de hoofdweg naar de borg niet meer wordt onderbroken door blik. De borg en de oostelijke boerderij worden toegankelijk gemaakt door ze deels een publieksfunctie te geven. Op die manier kunnen mensen meer genieten van deze bijzondere gebouwen.
Leerlingen helpen de Stichting Het Groninger Landschap bij het Steenhuis met het planten van stinsenflora. Natuur behouden, ontwikkelen en verbinden De Stichting Het Groninger Landschap wil de functie van haar gebieden als regionale natuurkernen en als stapstenen in de ecologische verbindingszone Westerkwartier- Bakkeveen verder versterken. Daaraan werken we op twee manieren. - Door gerichte grondaankopen. Zo streven we naar verwerving van een smalle strook grond ten westen van de Coendersbosch om een ontbrekende schakel in de verbindingszone in te vullen. Op het wensenlijstje van de stichting staan verder aankopen bij Landgoed het Steenhuis en het Harensche Bosch. - Door de kwaliteit van de bestaande natuur te verbeteren. De belangrijkste plannen voor inrichting en beheer zijn: Bossen De bossen inclusief het bosgedeelte van de Coendersborch zijn al enige tijd aan het veranderen. Van relatief eentonig productiebos met vooral naaldbomen worden ze geleidelijk omgevormd tot natuurlijker, meer gevarieerd bos met veel verschillende soorten bomen in verschillende leeftijden. Dood hout mag in het bos blijven. Paddenstoelen, planten, insecten en vogels profiteren al volop van de veranderingen. Deze lijn wordt de komende tijd voortgezet. Daarbij blijven we kiezen voor de geleidelijke weg, zonder grootschalige kap of andere grote ingrepen. Kleinschalig zal er bos worden aangeplant. Bosranden De meeste bosranden zijn nu heel strak en scherp: het bos eindigt abrupt waar het open grasland begint. Op plekken waar er ruimte voor is, willen we meer geleidelijke overgangen tussen bos en open land vormen met struiken en ruigte. Daardoor krijgen allerlei soorten planten en dieren meer kansen. Vooral vlinders hebben veel baat bij dergelijke randzones. Graslanden De graslanden zijn in gebruik gegeven aan landbouwers. Ze worden op de gangbare agrarische wijze gebruikt. groene kikker C u l t u u r h i s t o r i e e n n a t u u r t u s s e n d e c o u l i s s e n
Daardoor is hun natuurwaarde beperkt. Door de intensieve bemesting groeien er weinig soorten planten. In overleg met de gebruikers streeft de stichting naar een minder intensieve bewerking met minder bemesting, zodat er bijvoorbeeld weer pinksterbloemen en boterbloemen op de graslanden kunnen bloeien. Heide Op het landgoed de Coendersborch bevinden zich twee kleine heideterreintjes. Deze zijn het afgelopen najaar gemaaid met goed resultaat, de heide is weer zichtbaar geworden. Komende jaren hopen we de kwaliteit van de heide te verhogen door te maaien en/of te begrazen met schapen. Water Naast het grotere wateroppervlak van het Bolmeer is ook het water van slootjes en poelen belangrijk voor de natuur. De ecologische verbindingszone is niet alleen bedoeld voor dieren van een droge leefomgeving zoals kleine zoogdieren en vlinders, maar ook voor dieren die van nattigheid houden, zoals kikkers, padden en ringslang. Voor deze dieren zijn de afgelopen jaren verscheidene poelen aangelegd. Deze zullen worden opgeknapt, zodat het open water in stand blijft. Voor alle gebieden geldt dat de waterhuishouding verbeterd zal worden. Op veel plaatsen is de grondwaterstand te laag en wordt er zomers gebiedsvreemd water ingelaten. Dit water is van mindere kwaliteit. Daarom streven we naar een eigen waterhuishouding waarbij we het water zo lang mogelijk vasthouden.
Beleving De terreinen De Stichting Het Groninger Landschap streeft er naar om al haar gebieden in het Zuidelijk Westerkwartier optimaal toegankelijk te maken. In de verschillende terreinen zijn volop wandelmogelijkheden. Tussen beide landgoederen loopt t Pad, een fietspad dat van oorsprong een kerkepad is. Ook over het landgoed de Coendersborch loopt een doorgaand fietspad. In alle terreinen behalve het Bolmeer mag de hond mee, mits aangelijnd. Direct rond de Coendersborch en bij het Steenhuis worden zones aangegeven waar de honden los mogen. Bij het Bolmeer is recent een vogelkijkwand geplaatst en is het wandelpad opengesteld. Alle bestaande voorzieningen worden in stand gehouden. Door het landgoed het Steenhuis is een nieuw fietspad gepland. Verder willen we bezoekers beter de weg wijzen vanuit de omgeving naar onze terreinen. De gebouwen In tegenstelling tot de terreinen zijn de waardevolle gebouwen tot nu toe niet of nauwelijks toegankelijk. Daar wil de Stichting verandering in brengen. De Coendersborch krijgt weer de stijlvolle uitstraling die bij een borgterrein hoort. In de borg komt een bezoekerscentrum, dat levendige informatie geeft over de cultuurhistorie en de natuur van de borg en zijn omgeving. Daarnaast willen wij de borg een publieksfunctie geven. Te denken valt aan bijvoorbeeld een bijzondere horecagelegenheid. De schitterende oprijlaan naar de borg zal voor eenrichtingsverkeer worden opengesteld zodat men bij aankomst ook echt het gevoel krijgt een borgterrein op te rijden. Het streekhistorisch landbouwmuseum t Rieuw, dat nu gevestigd is in de schuur van de borg, verhuist naar de boerderij aan de oostkant van de borg. Deze boerderij zal grondig worden gerestaureerd. In overleg met de vereniging Even omkieken, die het museum onderhoudt, wil de Stichting de kwaliteit van het museum verhogen. Voor het Steenhuis zijn de mogelijkheden van een ruimere openstelling voorlopig beperkt, omdat een groot deel van het gebouw nog als woning wordt verhuurd. In het Steenhuis is een museum gevestigd. Samen met de beheerders van het museum (de vereniging Nieberter Molen) gaan wij bekijken of wij de kwaliteit kunnen verbeteren. C u l t u u r h i s t o r i e e n n a t u u r t u s s e n d e c o u l i s s e n
Draagvlak in de streek Dicht bij de natuur, dicht bij de mensen is het motto van de Stichting Het Groninger Landschap. Een breed maatschappelijk draagvlak is een voorwaarde voor het behoud van natuur en landschap. Daarom willen wij de bewoners van de streek en hun organisaties graag betrekken bij ons werk. In het Zuidelijk Westerkwartier is de Stichting nog onvoldoende verankerd. De komende jaren gaan wij ons daarom extra inzetten om voor de mensen in de omgeving beter zichtbaar en herkenbaar te worden. Dat willen we onder meer bereiken door bewoners regelmatig te informeren en door samenwerking te zoeken met dorpsbelangen of samen met bewoners nieuwe initiatieven te ontwikkelen. Het vrijwilligersteam Zuidelijk Westerkwartier van Het Groninger Landschap houdt regelmatig excursies naar alle terreinen. De Stichting Het Groninger Landschap zet zich in voor het natuur- en landschapsschoon in de provincie Groningen door aankoop, inrichting en beheer van gebieden. Ruim 7600 hectare natuurgebied is in beheer en de Stichting heeft meer dan 16.000 donateurs (Beschermers). Natuur en landschap wordt toegankelijk gemaakt zodat mensen ook daadwerkelijk van de natuur kunnen genieten. De Stichting is een vrijwilligersorganisatie met circa 200 vrijwillig medewerkers en 20 beroepskrachten. Plannen per terrein Landgoed de Coendersborch Herinrichten tuin Verplaatsen parkeerplaats Restauratie boerderijen en borg Bezoekerscentrum in borg Verplaatsing en opwaardering museum t Rieuw, versterken samenwerking Verkenning andere mogelijke publieksfuncties gebouwen Herstel [en intensivering onderhoud] singels Verwerving gronden westzijde voor afronden ecologische verbinding Aanpassing beheer heideterreintjes (combinatie maaien en weiden) Bijplanten klein stukjes bos Eigen waterhuishouding Landgoed het Steenhuis Opwaardering museum, versterken samenwerking Bijplanten kleine stukjes bos Herstel [en intensivering onderhoud] singels Eigen waterhuishouding Nanninga s Bosch Voortzetten omvorming naar natuurlijk bos Bolmeer Verbeteren waterkwaliteit Harensche Bosch Voortzetten omvorming naar natuurlijk bos