TR TTER ARDENNEN BELGIË - FRANKRIJK - LUXEMBURG

van reizigers voor reizigers TR TTER ARDENNEN BELGIË - FRANKRIJK - LUXEMBURG

4 De wereld houdt niet op met draaien. Een wereldreiziger is de eerste om dat te beamen. Hoewel men geen inspanningen gespaard heeft om al de gegevens in deze gids uitgebreid te testen en te actualiseren, is het niet uitgesloten dat je ter plaatse vaststelt dat bepaalde gegevens in deze gids toch al opnieuw gewijzigd zijn. Veel adressen en suggesties in de Trotters zijn bovendien wat fragiel, juist omdat ze zo sympathiek en verrassend zijn. We zouden het daarom bijzonder op prijs stellen als je ons op de hoogte brengt van eventuele wijzigingen, zodat we de eerstvolgende herdruk op een correcte manier kunnen aanpassen. Dank bij voorbaat. Ons adres: trotter Uitgeverij Lannoo Kasteelstraat 97 B-8700 Tielt Uitgeverij Terra Lannoo Postbus 97 NL-3990 DB Houten e-mail: trotter@lannoo.be www.trotterclub.com De prijscategorieën die in de Trottergidsen worden gebruikt, zijn steeds afgestemd op het land. Als je in een goedkoop hotelletje ongeveer 25 betaalt, behoort een hotel waar je 75 neertelt uiteraard tot de dure prijsklasse. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele fouten of de gevolgen ervan. vertaling Mireille Peeters; 209 Imago Mediabuilders reisinformatie vlaanderen en nederland Wegwijzer, Brugge omslagontwerp Studio Jan de Boer / Helga Bontinck ontwerp binnenwerk Imago Mediabuilders omslagfoto CroMary / Shutterstock oorspronkelijke titel Le Routard Ardenne oorspronkelijke uitgever Hachette, Paris directeur van de reeks en auteur Philippe Gloaguen stichters Philippe Gloaguen en Michel Duval adjunct-redacteuren Benoît Lucchini en Amanda Keravel redacteuren Olivier Page, Véronique de Chardon, Isabelle Al Subaihi, Anne-Caroline Dumas, André Poncelet, Marie Burin des Roziers, Thierry Brouard, Géraldine Lemauf-Beauvois, Anne Poinsot, Mathilde de Boisgrollier, Alain Pallier en Fiona Debrabander Hachette (alle rechten voor vertaling, reproductie en bewerking gereserveerd voor alle landen), Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 209 Cartografie Hachette Tourisme www.lannoo.com D/209/45/485 - ISBN 978 94 04 5828 3 - NUR 52 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

5 HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS? X 20 TOPERVARINGEN 4 Luik Dinant Château de Walzin 9 0 Givet 2 Natuurpark Viroin-Hermeton 7 Redu 8 Voie verte Trans-Ardennes CharlevilleMézières DE FRANSE ARDENNEN blz. 8 laine er in 880 vaste klant was. De stevige houten tafel waaraan hij Sagesse schreef, staat er nog steeds, omringd door talrijke andere souvenirs van de prins der dichters. Blz. 00 2 HET MEER VAN BAIRON 3 SEDAN Juniville 5 Se 3 2 Bastogne Meer van Bairon 4 m oi Reinhardstein Carnaval van Malmedy 5 Clervaux 6 DE HOGE ARDENNEN blz. 24 s Vianden LUXEMBURG Abdij van Orval DE VALLEI VAN DE SEMOIS blz. 2 4 s HET MUSÉE VERLAINE IN JUNIVILLE Sedan 7 20 DE VALLEIEN VAN DE OURTHE EN DE AMBLÈVE TOT IN LUIK blz. 277 Parc animalier de Han-sur-L. 3 Tombeau du Géant de Botassart Ma a Breng een bezoek aan de oude Auberge du Lion d Or in het midden van de uitgestrekte vlakten van het land van Rethel, in Juniville. Dit adres is onveranderd gebleven sinds Ver- 6 8 Natuurpark van Hautes-Fagnes Circuit van Spa-Francorchamps DE FAMENNE EN DE CALESTIENNE blz. 223 IT SL AN THIÉRACHE ARDENNAISE blz. 03 9 Maas Namen DU DE VALLEI VAN DE MAAS BELGIË EN HAAR ZIJRIVIEREN blz. 45 Charleroi 5 D Op deze pagina s zetten we de toeristische highlights voor je op een rijtje stuk voor stuk zijn het met recht topervaringen die je niet mag missen! 0 0 20 km LUXEMBURG FRANKRIJK Laat je verleiden door niet een maar twee mooie en nog heel ongerepte meren die genesteld liggen in de zachte plooien van de Crêtes préardennaises. En als de weersomstandigheden niet uitnodigen tot een zwempartij of een andere watersport zijn er in de omgeving vele mooie plekjes om te bezoeken, zoals het opmerkelijke domein van Vendresse. Blz. 89 3 In het hoofdstuk Mens, maatschappij, natuur en cultuur gaan we dieper in op onder andere de geschiedenis, het cultureel erfgoed en de geografie van het land of gebied dat je bezoekt. Een ideale selectie om alvast thuis of tijdens de heenreis door te nemen. 26 Loop door de stevige poorten van de burcht het grootste middeleeuwse complex van Europa en volg de weergang. Wandel daarna rustig door het oude centrum aan de 2 X 27 MENS, MAATSCHAPPIJ, NATUUR EN CULTUUR Architectuur en woonvormen Beroemde personen Carnaval Drank Economie Eigenaardigheden Geografie en milieu Geschiedenis Keuken Klimaat Sport en ontspanning 28 30 32 34 33 36 36 38 42 46 46 in binche gooien de gilles op vastenavond sinaasappels naar de toeschouwers. In het hoofdstuk Praktisch vind je alle nuttige informatie over de bestemming. Lees er alles wat je moet weten over bijvoorbeeld verkeer en vervoer, geldzaken, taal en gebruiken. 56 X 57 ARDENNEN PRAKTISCH 58 59 ABC VAN DE ARDENNEN Toeristische diensten - ongeveer 8.000 km². - circa 2,2 miljoen inwoners. - Belgisch, Frans en Luxemburgs natuurgebied dat zich bevindt ten oosten van Samber en Maas, dat in het zuiden wordt begrensd door het laagland van Lotharingen en Champagne en dat in het oosten grenst aan het Eifelmassief. - het Ardense massief omvat de Franse streek Thiérache, de Belgische streken Fagne, Famenne, Calestienne (Kalkzoom), een deel van de Condroz, de Hoge Venen en de Luxemburgse streek Ösling. grootste steden - Charleville-Mézières, Sedan, Rethel, Vouziers, Revin, Givet, Rocroi, Couvin, Aarlen, Bouillon, Dinant, Namen, Hoei, Marche-en-Famenne, Rochefort, Saint-Hubert, Libramont-Chevigny, Bastogne, Diekirch, Vianden, Clervaux, Eupen, La Roche-en-Ardenne, Stavelot, Malmedy, Spa en Luik. hoogste punten - Croix-Scaille (FR; 504 m) en Signal de Botrange (B; 694 m). talen - Frans (Lotharingse en Waalse dialecten), Duits en Lëtzebuergesch (Luxemburgs, officiële taal van het Groothertogdom). oppervlakte bevolking regio s - Quai des Saulx 2, 6830 Bouillon T (06) 46 52 : info@bouillontourisme.be o bouillon-tourisme.be. Infokantoor Wallonië belgië toerisme - Espace Wallonie, Grasmarkt 25, 000 Brussel wallonië T (02) 899 04 70 : info@walloniebelgietoerisme.be o walloniebelgietoerisme.be. infobalie espace wallonie en boetiek - Korte Boterstraat 6, 000 Brussel T (08) 84 4 62. In Nederland ABC van de Ardennen In België asbl gîtes de wallonie - Avenue Prince- accueil en de-liège, 5000 Namen (B) T 08 3 8 00 o gitesdewallonie.be. Vakantiehuisjes, 500 gemeubileerde appartementen en 250 kamers en tables d hôtes om de streekspecialiteiten te leren kennen. champêtre wallonie (plattelandstoerisme) - Chaussée de Namur 47, Gembloux 5030 (B) T 08 62 74 58 o accueilchampetre.be. Ongeveer 400 overnachtingsadressen, maar ook een overzicht van activiteiten op de boerderij, streekproducten en educatieve uitstapjes. Brochures kunnen worden gedownload. asbl les plus beaux villages de wallonie - Rue Haute 7, 5332 Crupet (B) T 083 65 72 40 o beauxvillages.be. In Frankrijk agence de développement touris - - Place Ducale 24, 0807 Charleville-Mézières (FR) T 03 24 tique des ardennes hoge venen huis voor toerisme van het land van vielsalm en gouvy : Avenue de la Salm 50, 6690 Vielsalm T (080) 2 50 52 : info@ haute-ardenne.be o haute-ardenne.be. huis voor toerisme van het land van - Rue des Grasses Oies 2b, 6760 Virton T (063) 57 89 04 o soleildegaume.be. gaume huis voor toerisme van het drikkade 86, 0 TD Amsterdam van saint- hubert Infokantoren provincies huis voor toerisme ourthe woud - Place du Marché 5, T (020) 524 43 42 : informatie@wbtoe- 6870 Saint-Hubert T (06) 6 30 0 risme.nl o walloniebelgietoerisme.be. : info@saint-hubert-tourisme.be o saint- 56 06 08 o ardennes.com. Geopend ma.fédération du tourisme de la province za. 0.00-2.30 u en 3.30-8.00 u (julide hainaut - Rue des Clercs 3, 7000 aug. tot 9.00 u); zo. 4.00-8.00 u (in de Mons T (065) 36 04 64 : federation. zomer tot 9.00 u). Tentoonstellingen en tourisme@hainaut.be o visithainaut.be. informatie voor het publiek. Je vindt er onfédération du tourisme de la province der meer de lijst van leden van Ardennes de liège - Place de la République française, hetvoor ruwe deliège hoge venen de France (dit label staat borg de au-landschap van4000 237 95trekt 26 : ftpl@prot (04) thenticiteit en de kwaliteit van de meest vincedeliege.be talrijke natuurliefhebbers en wandelaars aan. o ouftitourisme.be. symbolische producten van de streek) en fédération touristique du luxem ook veel brochures. bourg belge - Quai de l Ourthe 9, 6980 La Roche-en-Ardenne T (084) 4 0 relais départemental des gîtes de france - Rue Hachette 2, 08000 Charle: info@ftlb.be o luxembourg-belge.be. ville-mézières (F) T 03 24 56 89 65 fédération du tourisme de la province de namur - Avenue Reine Astrid 22, boîte 2, o gitardennes.com. 5000 Namur T (08) 77 67 57 : tourisagriculture et tourisme (vakantie me@ftpn.be o paysdesvallees.be. op de boerderij) - Avenue du PetitBois, 0803 Charleville-Mézières Cedex (F) T 03 24 36 64 40 o ardennes.chamhuizen voor toerisme bagri.fr. huis voor toerisme van het land van bastogne - Place McAuliffe 60, 6600 In Luxemburg Bastogne T (06) 26 76 o paysdebastogne.be. office régional du tourisme eislek Rue du vieux Marché A, 940 Vianden (L) huis voor toerisme van het land van arlon - Rue des Faubourgs 2, 6700 Arlon T 352 26 95 05 66 o visit-eislek.lu. T (063) 2 94 54 : info@arlon-tourisme.be o arlon-tourisme.be. hubert-tourisme.be. - vesder - amblève - Rue du Louveigné 3, 4920 Remouchamps T (04) 384 35 44 : info@ ovatourisme.be o ovatourisme.be. huis voor toerisme van het land van herve - Place de la Gare, 4650 Herve T (087) 69 3 70 : info@paysdeherve.be o paysdeherve.be. huis voor toerisme van het land van vesder - Rue Jules Cerexhe 86, 4800 Verviers T (087) 30 79 26 : info@paysdevesdre.be o paysdevesdre.be. huis voor toerisme coeur de l ardenne, ourthe & aisne - Place du Marché 5, 6980 La Roche-en-Ardenne T (084) 36 77 36 o coeurdelardenne.be. huis voor toerisme van dinant, de maasvallei, namen - dinant - Avenue Colonel Cadoux 8, 5500 Dinant T (082) 22 28 70 : info@dinant-tourisme.be o valleedelameuse-tourisme.be. - arden - Place de l Etang huis voor toerisme famenne nen ourthe & lesse 5, 6900 Marche-en-Famenne T (084) 34 53 27 : info@famenneardenne.be o famenneardenne.be. Alvorens te vertrekken ARDENNEN PRAKTISCH Nuttige adressen - Prins Hen- - - Rue du Marché a, 4900 Spa 79 53 53 : info@spa-hautesfagnes.be o spa-hautesfagnes.be. ardennen T (087) ARDENNEN PRAKTISCH ALVORENS TE VERTREKKEN huis voor toerisme spa - In België wallonië belgië toerisme huis voor toerisme van het land van bouillon Belgische Ardennen geografie De gedeeltes die in twee kolommen zijn gezet, bevatten nuttige informatie, zoals adresgegevens van instanties en webadressen ter voorbereiding op de reis. ABC van de Ardennen Alvorens te vertrekken Feesten, feestdagen en schoolvakanties Fietsen Geldzaken Internetadressen Overnachten Reisliteratuur Taal Telefoneren Vervoer Wandelen 58 58 62 63 64 65 65 68 68 70 70 73

44 In de zomermaanden verbindt een gevlochten brug het dorpje Laforêt met Vresse. de stad dinant is met haar kapittelkerk en citadel een populaire toeristische bestemming. Stadhuis van Rocroi Kasteel van Sedan POSTCODE 08800 FRANKRIJK 7 Lacs de l Eau d Heure 8 7 De Maas in 3 dagen 8 0 6 Regionaal natuurpark 5 9 0 Natuurpark Viroin-Hermeton 4 6 6 0 0 20 km 9 3 5 4 3 7 5 2 8 L ARGONNE ARDENNAISE 4 3 2 BELGIË 2 6 HOE GEBRUIK JE DEZE GIDS? 74 75 X REISPLANNER De Reisplanner stelt uitgewerkte reisprogramma s voor om Ardennen op de beste manier te ontdekken. DE ARGONNE EN HET LAND VAN RETHEL IN 2 DAGEN Dag : vertrek in Châtel-Chéhéry (), Buzancy (2), Grandpré (3), Argonne Discovery Park (4), Vouziers (5), stadswandeling en dan in het spoor van Rimbaud (Roche en het station van Voncq). Avondmaaltijd en overnachting in de omgeving. CRÊTES PRÉARDENNAISES EN THIÉRACHE IN 2 DAGEN Dag : vertrek in Charleville- Mézières (), Vendresse (2), het meer van Bairon (3), Launois-sur-Vence (4), het parcours van de tot burchten verbouwde kerken, diner en overnachting in Signyl Abbaye (5). Dag 2: Rocroi (6), Chimay (7) en omgeving, de meren van L Eau d Heure (8), het natuurpark Viroin-Hermeton (9). Einde van de route in Couvin (0). DE MAAS IN 3 DAGEN Dag : vertrek in Mouzon (), Sedan (2), bezoek aan het kasteel, Charleville- Mézières (3), stadswandeling, museum van Rimbaud. Avondmaaltijd en overnachting in Charleville. Dag 2: Bogny-sur-Meuse (4), Monthermé (5), Revin (6), Hierges (7), Givet (8), overnachting in Hastière-Waulsort (9). Dag 3: kasteel van Freÿr (0), vallei Dag 2: het museum van Verlaine in Juniville (6), Asfeld (7), het circuit van Porcien (8), het museum over oorlog en vrede in Novion-Porcien (9), einde van de route in Rethel (0). Asfeld Chimay DE ARDENSE THIÉRACHE Signy-l'Abbaye De Argonne en het land van Rethel in 2 dagen Crêtes préardennaises en Thiérache in 2 dagen Couvin Rocroi Rethel Juniville Revin Monthermé Vouziers Olizy-Primat Hierges Givet Charleville- Mézières Bognysur-Meuse Novion- Porcien Launoissur-Vence Château- Porcien Vendresse Meer van Bairon Grandpré Sedan Buzancy Mouzon Chatel-Chéhéry van de Lesse tot in Celles (), Dinant (2; lunch), vallei van de Molignée (3), tuinen van Annevoie (4), einde van de route in Namen (5). Door deze beknopte inhoudsopgave per deel van de gids te gebruiken hoef je niet telkens terug te bladeren naar de algehele inhoudsopgave voor in het boek. Vallei Van de SemoiS De stevige plattelandswoningen van schist lijken onaangetast door de tijd en weten perfect hoe ze de bezoeker moeten bekoren. Waskuipen, droogplaatsen en drinkbakken zijn hier bewaard gebleven, net als die merkwaardige schuren met gammele en zichtbare balkenpla- LES HAUTES RIVIÈRES fonds. Hierin werd vroeger de tabak gedroogd. In juli en augustus wordt er een oude brug van gevlochten hout over de Semois gelegd om Vresse te bereiken. k ambachtelijke markt: rond 2 juli.` De rivier verandert van naam door de grens over te steken. Deze kleine stad kent nog steeds een beetje industrie (smeden en stempelen), maar is vooral omringd door bos dat geschikt is voor wandelen. Je vindt er een aantal mooie panorama s op de Semois-vallei: de rots van jump-thibault, het Kruis van de Hel, Margot rock. Een ander fraai parcours (fiets, rolschaatsen of gewoon lopen) gaat langs de Trans-Semoysienne samenloop van Les Hautes-Rivières in Monthermé (waar je TransArdennes kunt bereiken). De route ligt over 20 km langs de oude spoorlijn; je kruist enkele mooie dorpen, en hebt prachtig uitzicht op de rivier. Je maakt kennis met de Totems van Semois: 7 hedendaagse sculpturen die hulde brengen aan al diegenen die hebben gewerkt in de metaalindustrie in deze vallei. DE VALLEI VAN DE MAAS EN HAAR ZIJRIVIEREN MOUZON...48 SEDAN...52 CHARLEVILLE-MÉZIÈRES...62 BOGNY-SUR-MEUSE...74 MONTHERMÉ...76 REVIN...78 FUMAY...80 HAYBES...82 VIREUX-MOLHAIN EN VIREUX-WALLERAND...83 HIERGES...83 GIVET...85 HASTIÈRE EN WAULSORT...89 ANSEREMME...9 CELLES...92 DINANT...94 CRUPET...204 29. Het kleine dorpshotel-bar-restaurant wordt SLAPEN, ETEN door de nieuwe generatie nieuw leven ingeblazen. Aangename kamers met een sober eigentijds interieur. Aan de andere kant van de HR auberge en ardenne: Rue de Hôtel straat, eetkamer in dezelfde sfeer en aangenaam terras aan de rand van de Semoy. Traditi- de Ville 5 T 03 24 53 4 93. Dag. geopend behalve za.middag en zo.avond. Gesloten eindejaarsvakantie. Tweepersoonskamer 58-74. hammen (om aan de bar te eten) voor de kleine onele keuken, goede bediening. Belegde boter- Menu s 6 (doordeweekse lunch), overig 22- budgetten. NAMEN (NAMUR)...206 FLOREFFE...27 SAMSONVALLEI...28 ANDENNE...28 HUY...220 Op de eerste pagina van elk nieuw deel zijn de niet te missen bezienswaardigheden al in kaart gebracht met een paginaverwijzing voor wie ze direct wil raadplegen. DE VALLEI VAN DE MAAS EN HAAR ZIJRIVIEREN XXX Abdijkerk Notre-Dame 50 Musée-atelier du Feutre 50 Versterkt kasteel 58 Voie verte Trans- Ardennes 62 Place Ducale 69 Musée de l Ardenne 70 Korte wandeling in de nieuwe stad 70 Musée Rimbaud 7 Basiliek Notre-Damed Espérance 73 Kerk Saint-Léger 76 La Roche à 7 Heures 77 Forteresse van Charlemont 88 Kasteel van Freÿr 90 Kasteel van Vêves 93 Citadel 97 Tuinen van het domein Annevoie-Rouillon 203 Musée Provincial Félicien-Rops 23 Musée provincial des Arts anciens du Namurois et trésor du prieuré d Oignies 24 De Maas ontspringt in de Haute-Marne op een hoogte van 409 m en doorkruist dan over een afstand van in totaal 950 km Frankrijk en België (onder meer het Ardens massief) om zich dan in Nederland in de Noordzee te storten. Haar vrij kleine stroomgebied (nauwelijks 36.000 km²) is zuid-noord gericht. Volgens sommige geografen is deze rivier de oudste ter wereld. Tot de 7de eeuw vormde de Maas een van de grenzen tussen Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk. In de middeleeuwen kon de binnenscheepvaart tussen Sedan en Maastricht worden vergeleken met die op de Seine, de Loire en de Rijn. Het commer ciële succes van deze verkeersader zorgde gedurende de hele middeleeuwse periode voor bloei van de edelsmeedkunst in het Maasbekken, en dan vooral van de dinanderie (geel koperwerk). De Maas doorsnijdt het oosten van België van de ene kant tot de andere en heeft dan ook haar naam gegeven aan de romaanse stijl in dit gebied, de Maaslandse of Mosaanse kunst. Het gaat hierbij om een geheel van werken geïnspireerd door de Karolingers en voornamelijk geproduceerd in de periode van 900 tot 600 op het territorium van het prinsbisdom Luik. De burgerlijke architectuur en de kapittelkerken van Hastière en Saint Barthélémy in Luik getuigen hiervan. Andere getuigenissen zijn het hout- en ivoorwerk, het emailleersel en de metalen.

88 89 De eerste steen van het Forteresse van Charlemont werd in 55 gelegd. POSTCODE 5540 7 Aan de rand van de pagina s zorgen een duimgreep en een kopregel ervoor dat je direct ziet welke informatie er op de betreffende pagina wordt geboden. Voor een herkenbare structuur en meer opzoekgemak is de volgorde van onderwerpen per stad of regio telkens hetzelfde: praktische informatie - informatie over verblijf: slapen, eten, iets drinken, uitgaan - informatie over de bezienswaardigheden. De vallei van De Maas en haar zijrivieren XXX Forteresse van Charlemont: Route Sous-Charlemont T 03 24 42 73 36 o charlemont-citadelle-de-givet.fr. Ongeveer 3 km ten noordwesten van het centrum (aangeduid). Alleen per auto bereikbaar (tenzij je graag klimt; reken op een goed halfuur vanaf het centrum). Juli-aug. geopend 0.30-8.30 u; gesloten di. Toegangsprijs: 7; kortingen mogelijk. Gratis voor kinderen tot 6 jaar. Audiogids en app voor smartphone:. Trek ½ tot 2 uur uit voor dit bezoek. Gratis rondleiding om 5.00 u.` Dit fort is gebouwd op een bijna duizelingwekkende rots en beslaat maar liefst 85 ha en strekt zich uit over 0 km wallen! Karel v, die steeds bezorgd was om de bescherming van zijn rijk, legde hiervan de eerste steen in 55. Tussen het einde van de 7de en dat van de 8de eeuw verheft zich een tweede ommuring. een dergelijk terrein kan natuurlijk niet ontsnappen aan de aandacht van vauban die vanaf 696 serieuze projecten op touw zet voor het fort en het stadje Givet. Hij ziet de versterkingen al voor zich! Het loopt niet volledig zoals gewenst, maar Vauban slaagt er toch in het centrum van Givet aanzienlijk te veranderen en voorziet het fort van een derde omwalling. een andere grote specialist van versterkingen, generaal Séré de Rivières, raakt in 888 ook geïnteresseerd in de citadel van Charlemont. Hij bouwt het verdedigingssysteem uit en installeert er een militair hospitaal. alle details van dit verhaal worden duidelijk als je over het uitgestrekte terrein wandelt. De liefhebbers van verdedigingsarchitectuur kunnen hier hun hart ophalen: regenputten die overgebleven zijn uit de tijd van Karel V, bastions en andere kruitmagazijnen. Ook de fans van mooie vergezichten (op Givet en de vallei van de Maas) komen aan hun trekken. en iedereen zal versteld staan van het bezoek aan het echte dorp dat verscholen ligt in het fort (dit telde 93 huizen in 786): geplaveide wegen die door onkruid overwoekerd zijn, een bakkerij, een apotheek, een bistro, een kerk waarvan slechts een paar zuilvoeten overblijven en in een hoekje het decor van een krijgsgevangenkamp dat hier is achtergebleven na het draaien van een film. een paar gebouwen in de stijl van de jaren 970 om de herinnering levend te houden aan het trainingscentrum voor commandotroepen dat tussen 963 en 2009 hier was ondergebracht (uit de ramen klinken nog de krijgsliederen). WAT IS ER TE DOEN? F Capt ain d Ô douce: Place de la Tour T 07 68 85 93 68 o captaindodouce.fr. Op de kaden, aan de voet van de Tour Victoire. Dag. 0.00-20.00 u. Vanaf 25 voor een halfuur.` Verhuur van kleine, elektrische boten (5-7 personen) om de Maas te gaan verkennen. F Croisières Charlemagne: Quai des Fours 0 T 03 24 42 92 42 o croisieres-charlemagne.com. Aanlegsteiger op de kaden, aan de voet van de Tour Victoire. Einde maart-eind dec. Diverse formules vanaf 2.` Bar en restaurant aan boord. Boottochten op de Maas, rond Givet en tot in aubrives (je gaat dan door een verbazingwekkende riviertunnel), Vireux-Wallerant of Hastière (4 uur, met maaltijd). EVENEMENT la Foire aux oignons: november.` Het feest van de ui, maar ook wordt de volledige regionale gastronomie gehuldigd op deze volkse feestdag. B&B Au Plaisir In de omgeving van Givet X Grot van nichet: in Fromelennes T 03 24 42 00 4 of 03 24 42 92 42. Ongeveer 4 km ten noordoosten van Givet. April-sept. dag. geopend 4.00-8.00 u (juni-aug. 0.00-9.00 u). Toegangsprijs: 5; kortingen. Gratis voor kinderen tot 6 jaar. Het bezoek duurt ongeveer een uur.` Voor de liefhebbers een mooie collectie stalagmieten en stalactieten in verschillende zalen op twee niveaus (hoogteverschil van 35 m). Op het programma: de zaal van de maneschijn, de scheve rots, de zaal van de geliefden. Picknickplaats en speelterrein. AFDALING VAN DE VALLEI VAN DE MAAS, VAN GIVET NAAR NAMEN Een van de aangenaamste uitstapjes van Wallonië. Deze tocht volgt de rustige loop van de Maas die door een groot aantal sluizen in goede banen wordt geleid. Je komt voorbij kastelen, steile rotsen, prachtige tuinen en oude stadjes. Als extraatje de schattige valleien van de zijrivieren die je naar andere bezienswaardigheden en interessante plekken brengen, zoals het kasteel van Montaigle of de charmante dorpen Falaën, Celles, Sosoye en Crupet die allemaal op de lijst van mooiste dorpen van Wallonië staan. HASTIÈRE EN WAULSORT Als je voorbij de grens bent, zijn dit de eerste dorpen die je langs de Maas aantreft. Twee Hastières tegenover elkaar, verbonden door een brug die de brede bocht van de rivier overspant: Hastière-Lavaux op de linkeroever en Hastière-par-Delà op de rechteroever. In de schaduw van de klokkentoren van de romaanse kerk in Mosaanse stijl (034) bewaart Hastière een opmerkelijk vastgoedpatrimonium van het begin van de 20ste eeuw toen het dorp een erg geliefd vakantieoord was. De mooie, door tuinen omgeven villa s van 900 zorgen in Waulsort voor een vreedzame sfeer. In deze aangename omgeving voel je je een beetje buiten de tijd. Het geheel wordt luister bijgezet door een kasteel, het vroegere Palais Abbatial, en een machtige benedictijnenabdij uit de de eeuw. De laatste veerpont op de Maas is hier nog steeds actief en dat sinds 87. Je hoeft er niets voor te betalen, maar een fooi is natuurlijk altijd welkom. SLAPEN H B&B au Plaisir: Rue des Gaux 72, Hastièrepar-Delà T 496 86 45 5 o au-plaisir.be. Reken op 90 voor twee personen; 80 vanaf twee nachten; ontbijt inbegrepen. Avondmaaltijd 26.` Deelname aan de murder parties is enkel mogelijk mits een verblijf van 2 nachten. De escape game is toegankelijk voor iedereen na reservering. een echt heel origineel gastenverblijf! Te beginnen met de kamers: het zijn er vier en ze dragen nogal vreemde namen. Colonel Mustard met een afrikaanse inrichting; Miss Rose met een badkuip van weleer; prof Violet met een vleugje aziatisch exotisme en als laatste de vrij- hastière en Waulsort Slapen WIST JE DIT? Let op deze kaders voor interessante weetjes. AANDUIDING TROTTERTIPS X trottertip XX interessant XXX niet te missen VERKLARING VAN DE SYMBOLEN A algemeen q autoverhuur s bank O busstation D café, bar C camping p consulaat E dansen c duiklocatie W internetcafé f fietsen te huur F haven h honden toegestaan Y ijssalon I informatie d kindvriendelijk i koffie- of theehuis M livemuziek, concert L luchthaven e metrostation N ontbijt P parkeren Q patisserie B postkantoor R restaurant a roken verboden H slapen b skistation g snackbar Z strand U taxi J theater S treinstation V voorzieningen voor rolstoelgebruikers j wandelen k winkelen m Unesco-werelderfgoed r zwemgelegenheid T telefoonnummer o website : e-mailadres

8 INHOUD INLEIDING...2 TOPERVARINGEN...4 MENS, MAATSCHAPPIJ, NATUUR EN CULTUUR...27 Architectuur en woonvormen 28 Beroemde personen 30 Carnaval 32 Drank 33 Economie 35 Eigenaardigheden 36 Geografie en milieu 36 Geschiedenis 38 Keuken 42 Klimaat 46 Sport en ontspanning 46 REIZEN NAAR DE BELGISCHE ARDENNEN...48 REIZEN NAAR DE FRANSE ARDENNEN...50 REIZEN NAAR LUXEMBURG...52 ARDENNEN PRAKTISCH...57 ABC van de Ardennen 58 Alvorens te vertrekken 58 Feesten, feestdagen en schoolvakanties 62 Fietsen 63 Geldzaken 64 Internetadressen 65 Overnachten 65 Reisliteratuur 68 Taal 68 Telefoneren 70 Vervoer 70 Wandelen 73 REISPLANNER...74 DE FRANSE ARDENNEN L ARGONNE ARDENNAISE 83 Vouziers...83 Grandpré...86 Châtel-Chéhéry...87 Buzancy...88 Meer van Bairon...89 DE CRÊTES PRÉARDENNAISES 90 Vendresse...90 Launois-sur-Vence...93 Signy - l Abbaye...95 LE PAYS RETHÉLOIS 96 Rethel...97 Juniville...99 Asfeld...00 Korte rondrit in Porcien...02

X 9 DE THIÉRACHE ARDENNAISE DE GAUME 27 Virton...27 Torgny...29 Abdij van Orval...30 DE HAUTE-SEMOIS 3 Florenville...32 HET LAND VAN BOUILLON 35 Bouillon...35 HET ZUIDEN 05 Signy-Le-Petit...05 Rondrit langs de versterkte kerken...06 Rocroi...07 HET NOORDEN 0 Chimay...0 Lacs de L Eau d Heure...3 Couvin...4 Natuurpark Viroin-Hermeton...6 DE VALLEI VAN DE SEMOIS VAN BOUILLON NAAR DE SAMENVLOEIING VAN DE MAAS 39 Corbion...39 Rochehaut...40 Botassart...42 Alle-sur-Semois...42 Vresse-sur-Semois...43 Les Hautes Rivières...44 DE VALLEI VAN DE MAAS EN HAAR ZIJRIVIEREN Aarlen...23 VAN MOUZON NAAR GIVET 48 Mouzon...48 Sedan...52 Charleville-Mézières...62

0 REGIONAAL NATUURPARK ARDENNEN.74 Bogny-sur-Meuse...74 Monthermé...76 Revin...78 Fumay...80 Haybes...82 Vireux-Molhain en Vireux-Wallerand...83 Hierges...83 Givet...85 AFDALING VAN DE VALLEI VAN DE MAAS, VAN GIVET NAAR NAMEN 89 Hastière en Waulsort...89 VALLEI VAN DE LESSE...9 Anseremme...9 Celles...92 Dinant...94 VALLEI VAN DE MOLIGNÉE...99 DE LINKEROEVER VAN DE MAAS VAN ANHEE NAAR NAMEN...202 DE RECHTEROEVER VAN DE MAAS VANAF YVOIR...204 Crupet...204 Namen (Namur)...206 DE FAMENNE EN DE CALESTIENNE Beauraing...226 Lavaux-Sainte-Anne...226 Tellin...227 Han-sur-Lesse...227 Rochefort...23 Nassogne...234 Marche-en-Famenne...234 Chevetogne...236 Hotton...237 Durbuy...238 Barvaux-sur-Ourthe...240 Wéris...240 DE HOGE ARDENNEN VALLEI VAN DE SAMBER...27 Floreffe...27 VALLEI VAN DE MAAS VAN NAMEN TOT HUY 28 Samsonvallei...28 Andenne...28 Huy...220 HET HART VAN DE ARDENNEN 243 Saint-Hubert...244 Fourneau Saint-Michel...246

INHOUD Redu...247 Libramont-Chevigny...249 Neufchâteau...250 Martelange...25 Bastenaken (Bastogne)...25 Sainte-Ode...256 EISLEK (ÖSLING IN HET DUITS) 256 Natuurpark van de Boven-Sûre...257 Esch-sur-Sûre...258 Wiltz...259 Bourscheid...260 Ettelbruck...26 Diekirch...262 Vianden...263 Vallei van de Our...266 Clervaux...267 OOSTELIJKE KANTONS VAN BELGIË 269 Burg-Reuland...270 Butgenbach...27 Robertville...27 Natuurpark van de Hoge Venen (Hohes Venn)...272 Jalhay...273 Eupen...275 DE VALLEIEN VAN DE OURTHE EN DE AMBLÈVE TOT IN LUIK VALLEI VAN DE OURTHE 279 Houffalize...280 La Roche-en-Ardenne...28 Vielsalm...284 Trois-Ponts...286 VALLEI VAN DE AMBLÈVE 287 Stavelot...288 Malmedy...290 Spa...294 Theux...297 Aywaille...298 Comblain-au-Pont...300 Chaudfontaine...300 Luik (Liège)...30 REGISTER 323 KAARTEN EN PLATTEGRONDEN Afstanden tussen de steden... 7 Ardennen, overzichtskaart... 54-55 Charleville-Mézières... 65 Luik... 303 Namen... 208-209 Maas, Vallei van de, overzichtskaart... 49 Reisplanner... 75, 77 Sedan... 54-55 Semois, Vallei van de, overzichtskaart. 24-25 Topervaringen... 5

2 INLEIDING Voor Paul Verlaine bevond die tuin zich in de Ardennen, aan weerszijden van de grens met Frankrijk, en hij keerde er telkens naar terug, om er zich te herbronnen en zijn ziel op te monteren. Vrij vertaald naar Guy Goffette, L autre Verlaine. Een beetje etymologie Arduenna, van Keltische oorsprong, is de naam van een groot bos, waarschijnlijk het grootste van het antieke Gallië, dat door Julius Caesar werd vermeld in zijn Gallische Oorlog. In de Keltische mythologie is Arduinna een jacht- en woudgodin die wordt voorgesteld als een op een everzwijn rijdende jageres. Daarnaast verwijzen bepaalde specialisten van de Keltische wereld naar de kleur zwart die afkomstig is van het bijvoeglijk naamwoord Ar Den dat donker betekent. een oud en heuvelachtig bosmassief, aan de zuidelijke en westelijke flank begrensd door de Maas en in oostelijke richting afgebakend door de Duitse Eifel. Het is soms moeilijk om de juiste omtrek ervan te bepalen, temeer daar de vele toe-eigeningspogingen van de naam voor een zekere verwarring zorgen. Gewoonlijk wordt de term Ardennen gebruikt als we het hebben over de Belgische Ardennen, een streek die zich globaal gezien uitvouwt over drie provincies. Les Ardennes verwijst naar een administratief departement in Frankrijk. En in ruimere zin kunnen we met de Ardennen ook het toeristische geheel aanduiden dat wordt gevormd door een Frans-Belgische, ja Een beetje mysterie Het gaat hier om het geheel van overtuigingen en legenden die zich hebben geënt op deze lange tijd miskende en een tikkeltje mysterieuze streek. Het Ardense woud indrukwekkend, ondoordringbaar en gevaarlijk is een omgeving waar brute landschappen hand in hand gaan met feeërieke bosgezichten. Zijn geheimen trekken aan of schrikken af. Uit het diepste van die bossen zijn in de loop der eeuwen talrijke verhalen opgerezen die bij het avondrood werden doorverteld en zo vele mythes en fabels hebben doen ontstaan en de fantasie aanwakkeren. Een beetje geografie Tegenwoordig wordt de naam Ardennen gebruikt om een natuurlijk of bestuurlijk gebied aan te duiden dat zich uitstrekt over De Tombeau du Géant aan de oever van de Semois

X 3 zelfs Frans-Belgisch-Luxemburgse regio die het noordelijke deel van het groothertogdom Luxemburg omvat. In deze gids wordt dus een streek besproken die zich vertakt in drie landen. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de officiële grenzen noch met de administratieve inperkingen, want er is iets dat de Ardennen verbindt, namelijk het gevoel om tot eenzelfde land te behoren, een land waar de mens zich sinds het begin der tijden door zelfverloochening heeft geschikt in een harde omgeving, nog niet aangetast door de moderniteit, en waar karakters werden gevormd die prat gaan op moed, wilskracht, jovialiteit en verbondenheid met de oorsprong. Middeleeuws kasteel van Clervaux

4 20 TOPERVARINGEN 3 HET MUSÉE VERLAINE IN JUNIVILLE Breng een bezoek aan de oude Auberge du Lion d Or in het midden van de uitgestrekte vlakten van het land van Rethel, in Juniville. Dit adres is onveranderd gebleven sinds Verlaine er in 880 vaste klant was. De stevige houten tafel waaraan hij Sagesse schreef, staat er nog steeds, omringd door talrijke andere souvenirs van de prins der dichters. Blz. 00 2 HET MEER VAN BAIRON Laat je verleiden door niet een maar twee mooie en nog heel ongerepte meren die genesteld liggen in de zachte plooien van de Crêtes préardennaises. En als de weersomstandigheden niet uitnodigen tot een zwempartij of een andere watersport zijn er in de omgeving vele mooie plekjes om te bezoeken, zoals het opmerkelijke domein van Vendresse. Blz. 89 3 SEDAN Loop door de stevige poorten van de burcht het grootste middeleeuwse complex van Europa en volg de weergang. Wandel daarna rustig door het oude centrum aan de

X Luik Dinant Château de Walzin 9 0 Givet 2 Natuurpark Viroin-Hermeton 7 Redu 8 Voie verte Trans-Ardennes CharlevilleMézières Juniville 5 Se 3 Meer van Bairon 4 5 m oi Clervaux 6 DE HOGE ARDENNEN blz. 24 Tombeau du Géant de Botassart Sedan 2 Bastogne s Vianden LUXEMBURG Abdij van Orval DE VALLEI VAN DE SEMOIS blz. 2 4 s 3 Reinhardstein Carnaval van Malmedy DE VALLEIEN VAN DE OURTHE EN DE AMBLÈVE TOT IN LUIK blz. 277 Parc animalier de Han-sur-L. Ma a DE FRANSE ARDENNEN blz. 8 6 20 ND DE FAMENNE EN DE CALESTIENNE blz. 223 LA DE THIÉRACHE ARDENNAISE blz. 03 7 Circuit van Spa-Francorchamps TS s Maa Namen Charleroi 8 Natuurpark van Hautes-Fagnes 9 DU I DE VALLEI VAN DE MAAS BELGIË EN HAAR ZIJRIVIEREN blz. 45 5 0 0 20 km LUXEMBURG FRANKRIJK 2

6 voet van het fort: 8de-eeuwse huizen in overvloed, overblijfselen uit het textielverleden van de stad, en enkele panden uit de jaren 950 die eraan herinneren dat Sedan meermaals door oorlogen werd toegetakeld. Blz. 58 DE ABDIJ VAN ORVAL 4 Dompel je onder in de rust van de cister ciënzer abdij van Orval, omringd door een uitzonderlijk mooi landschap. Deze abdij werd gesticht in de de eeuw en groeide uit tot een van de welvarendste van heel Europa. Ze werd meermalen door oorlog verwoest en herbouwd in 926, maar het zijn de gotische ruïnes die je hier bezoekt. De abdij is bekend om haar kaas en nog meer om haar trappistenbier, een van de beste van België. Blz. 30 LE TOMBEAU DU GÉANT 5 IN BOTASSART Bewonder deze meander van de Semois die een lus vormt en die de onbewoonde heuvel, die bedekt is met bossen zoals een sarcofaag van groen, omsluit. Je wordt in verrukking gebracht door de grootsheid van het panorama en de harmonie van het landschap. Ga ernaartoe bij zonsondergang of bij het vallen van de avond, als de mist langs alle kanten komt opzetten. Blz. 42 4 5

20 TOPERVARINGEN 7 6 6 CHARLEVILLE-MÉZIÈRES Begeef je eerst naar de schitterende Place Ducale, het onwankelbare symbool van de nieuwe stad die door Charles de Gonzague in de 7de eeuw werd gebouwd. En dan is er de alomtegenwoordigheid van Arthur Rimbaud, van het museum dat aan deze dichter is gewijd tot de street art die de muren siert. Je moet ook naar Mézières en de prachtige basiliek, want Charleville-Mézières dat zijn nu eenmaal twee steden voor de prijs van een. Blz. 69 HET NATUURPARK 7 VIROIN-HERMETON Verken dit unieke geografische gebied in de Ardennen dat indrukwekkende geologische eigenaardigheden bevat (ze noemen die hier fondrys) en je ook verrast met zeldzame orchideeën en enkele gezellige stadjes en dor- 7

8 8 9

20 TOPERVARINGEN 9 pen zoals Nismes, Olloy-sur-Viroin en Treignes dat niet minder dan vier musea telt (waarvan twee dan nog eens dubbel tellen!). Blz. 6 DE GROENE WANDEL- 8 EN FIETSROUTE TRANS- ARDENNES Volg deze route van Mouzon (bij de grens van Sedan) naar Give, al flirtend met de Maas die hier de Franse Ardennen doorkruist. Een afstand van meer dan 20 km die je het beste met de fiets kunt afleggen. Maar je kunt je ook beperken tot kleinere stukjes voor een leuke wandeling, een uitje met de rollerskates of een tochtje met de gocart. De groene wandel- en fietsroute Trans-Ardennes maakt deel uit van de grensoverschrijdende route la Meuse à vélo. Blz. 62 9 GIVET Geniet van het uitzicht vanaf de vestingwerken van de citadel, boven op de top, en laat je dan verleiden tot een bezoek aan Givet, in het oude centrum (heringericht door Vauban) met zijn mooie huizen die typisch zijn voor het Maasbekken, of tot een pauze op een van de terrassen langs de kaden of tot een boottocht op de Maas. Deze kleine stad die op prettige wijze verdeeld is over de beide oevers van de stroom verdient beslist een tussenstop voordat je de nabijgelegen grens oversteekt. Blz. 87 HET KASTEEL VAN 0 WALZIN IN DE VALLEI VAN DE LESSE Bewonder het silhouet van dit arendsnest op een 50 m hoge rotspunt die uitsteekt over een meander van de Lesse. Een vertrouwd beeld voor wie met de kajak deze stroom afvaart. Dit privédomein (kan niet worden bezocht) is in pure romantische stijl opgetrokken en wordt dan ook het Belgische Neuschwanstein genoemd. Het kasteel werd geschilderd door Gustave Courbet en getekend door Victor Hugo. Blz. 93 0 DINANT Wandel door een van de meest symbolische ansichtkaarten van het Waalse toerisme, Dinant, en kijk op naar het bolvormige torendak van de kapittelkerk, de citadel en de

20 daken van blauwe leien. De brug over de Maas wordt geflankeerd door gigantische saxofoons die hulde brengen aan Adolphe Sax, kind van de streek. Blz. 94 HET DIERENPARK VAN 2 HAN-SUR-LESSE Vul je bezoek aan de beroemde grotten aan met een uitstapje naar dit park van 250 ha. Je kunt een uitgezet wandelpad volgen dat je tot heel erg dicht bij vrijwel 300 dieren brengt die er al dan niet in vrijheid leven. Je ziet er onder meer specimens van verdwenen soorten en de Europese big five: de Europese bizon, de bruine beer, de wolf, de veelvraat en de lynx! In de bomen hangen zelfs tenten waarin je kunt overnachten. Blz. 229 3 REDU Kuier door dit dorp dat nauwelijks 400 inwoners telt en dat sinds 984 volledig in het teken van het boek staat. Een vijftiental boekwinkels gespecialiseerd in zeldzame exemplaren, evenveel handelaren in tweedehands boeken en enkele handwerkers die een boekgebonden activiteit uitvoeren wachten hier op lezers van allerlei boekengenres. Het succes is momenteel overweldigend, met honderdduizenden bezoekers per jaar. Je gaat er het beste naartoe tijdens het weekend, en dan vooral dat van Pasen, of tijdens de vakantie. Blz. 247 2