inkruisen Koole & Liebregts BV Melk Het Verschil tel. 0572-394778 fax 0572-394891 e-mail: koole.liebregts@wxs.nl www.koole-liebregts.com
Inkruisen is van alle tijden. Koole & Liebregts heeft meer dan 15 jaar ervaring in de verkoop van rundersperma. In die periode zijn de Holstein en Montbéliarde steeds de meest verkochte rassen. Terecht; ze hebben bewezen het best te passen in het streven naar een optimaal rendement. Maar er zijn meer rassen die u kunt gebruiken om in te kruisen. In deze brochure willen wij feiten aanreiken die de juiste keuze voor een ras en de methode van inkruisen makkelijker maken. 100% Montbeliarde. dochter Laval Sinds wanneer kruisen we in Nederland in? Inkruisen is van alle tijden. Nog maar 30 jaar geleden hadden we in Nederland hoofdzakelijk MRIJ s, FH s en Blaarkoppen. Inmiddels zijn dat spelden in de hooiberg. De 3 populaties zijn praktisch volledig door inkruisen verdwenen. De weerstand die sommige veehouders bij inkruisen voelen, getuigd van een erg kort geheugen. Maar ja, emotie speelt in de fokkerij nog altijd een grote rol. Landbouwhuisdieren worden gehouden om te zorgen voor een inkomen. Door fokkerij kunt u dit inkomen verbeteren. Als de liefhebberij voor de fokkerij een te grote rol gaat spelen kan de winst onder druk komen te staan. Soms zover dat hobbyfokkerij ontstaat. De meeste melkveebedrijven worden groter. De fokkerij zal vaker ingezet worden om de bedrijfsvoering te optimaliseren. Gebruik maken van de sterke punten van andere rassen om de zwakke punten van het eigen ras, c.q. de eigen veestapel te compenseren is een zeer succesvolle methode. Vooral kenmerken met een lage erfelijkheidsgraad, zoals bijvoorbeeld vruchtbaarheid, zijn door in te kruisen snel te verbeteren. Dit gaat veel sneller als u de beste stieren van een ander ras gebruikt dan met de beste stieren van het eigen ras. Welke veehouder kan meer verdienen met inkruisen en welke niet? Maximaal melk produceren met de laagste kosten. Dit is voor elk melkveebedrijf het uitgangspunt. Maar ja, helaas is een productie van 12.000 kg per koe met 2 cent voerkosten en 10% uitval onmogelijk. U zult voor uw bedrijf een eigen uniek optimum moeten vaststellen. Zit uw stal vol? Kunt u koeien managen die meer dan 10.000 kg geven? Zit in het rantsoen meer dan 75% gras? Wat is uw huidige inseminatiegetal? Hoe hoog is uw uitval? Hoe hoog is uw celgetal? Etc. Voordat u aan kruisen begint zult u deze vragen moeten beantwoorden. Twee zaken moeten in uw gedachten centraal staan: 1. Er moet voldoende melk op uw bedrijf geproduceerd worden. 2. Organisaties die bepaalde rassen promoten hebben een commercieel belang. Bij sommigen is de drang om te verkopen zo groot dat uw positie op de tweede plaats beland. Bedenk echter dat het op de korte termijn goed mogelijk is om met een goede marketing veel van een slecht product te verkopen. Op de lange termijn lukt dit echter niet. Fokkerij is een zaak van de lange termijn. Controleer de argumenten. Er zijn vele internationale rassenvergelijkingsproeven. In deze brochure vindt u de belangrijkste. Waarom inkruisen? Het meest voorkomende melkras is uiteraard Holstein. Dit ras heeft grote productie kwaliteiten. De productie aanleg is bereikt door een jarenlange sterke selectie op productie. En nog altijd weegt productie zwaar mee in de meeste fokdoelen van de verschillende aanbieders. Een groot nadeel van de Holstein fokkerij is dat de variëteit in bloedlijnen sterk afgenomen is. Met te hoge inteelt percentages als gevolg. Inteelt leidt met name tot verminderde vruchtbaarheid en fitheid van de dieren. Tabel 1. % inteelt in het HF ras per land Land % inteelt USA 5,1 Canada 4,9 Frankrijk 4,8 Duitsland 4,7 Denemarken 4,7 Nederland 4,2 Nieuw Zeeland 3,5 Bron van Raden P. Interbull 2005 Meeting De meeste veehouders zijn beter af als ze inkruisen.
Welke rassen zijn geschikt om in te kruisen? Dat is afhankelijk van uw fokdoel. Onze ervaring is dat veel veehouders wel voldoende melk per koe willen over houden. F1-vaarzen die veel minder melk geven dan de zuivere HF moeten een ander rantsoen krijgen. Verder is het zaak om een uniforme veestapel te behouden. Teveel afwijking in grootte en lengte van de dieren geeft teveel ongemak in de boxen en de melkstal. De omvang van het fokprogramma is ook belangrijk. Rassen die maar 10 proefstieren per jaar getest bieden te weinig bloedspreiding en selectiemogelijkheden. Aanhangers van deze rassen hanteren vaker emotionele argumenten dan zakelijke argumenten. Om al deze redenen vallen er veel rassen af. Daarnaast moet u zich realiseren dat u niet alleen de sterke, maar ook de zwakke punten van een ras erbij krijgt. 100% Montbeliarde. dochter Nikos De Holstein koe is voor velen te ver doorgefokt op productie. Op veel bedrijven is het inseminatie getal veel hoger dan 10 jaar geleden. Ook is de algemene gezondheid van de Holstein koe er niet beter op geworden. Probleemloos melk produceren met gezonde koeien die weinig aandacht nodig hebben wordt steeds lastiger met Holsteins. Nu veel bedrijven sterk groeien wordt het tijd dit probleem aan te pakken. Vaak horen we van organisaties die geen stieren aanbieden om in te kruisen dat dit prima kan met Holstein stieren. In theorie is dit mogelijk. Dit proces gaat echter zeer lang duren. Afwijkende bloedlijnen zijn nauwelijks voorhanden, bovendien zijn de erfelijkheidsgraden voor de secundaire kenmerken zeer laag. Hierdoor zullen de veranderingen zeer langzaam gaan. Inkruisen met rassen die veel beter zijn op de belangrijke secundaire kenmerken gaat veel sneller. Tabel 2. Productie van raszuivere melkkoeien in Nederland dgn kg melk %vet %eiwit kg v+e Brown Swiss 355 7652 4,52 3,65 625 Montbeliarde 328 7667 4,24 3,48 592 Jersey 346 5641 5,96 4,1 567 MRY 332 6743 4,45 3,63 545 Blaarkop 315 6166 4,38 3,57 490 Fleckvieh 305 6185 4,20 3,51 477 Bron: Veeteelt, Sept 2007. Tabel 2a Productiecijfers voor kruislingen (50-75%). Melkcontrole jaar 06-07 dgn kg melk %vet %eiwit kg v+e Jersey 341 8051 4,81 3,69 684 Montbeliarde 325 7725 4,36 3,49 607 Brown Swiss 336 8058 4,52 3,59 653 Fleckvieh 321 6677 4,39 3,47 525 Bron: Veeteelt, Sept 2007. De belangrijkste conclusies uit tabel 2 en 3 per ras zijn: Jersey: F1 zijn te klein en te veel last van slepende melkziekte. Brown Swiss: Heeft 2 sterke punten; beenwerk en eiwit. Scoort zwak voor opfokgemak kalveren. De melksnelheid vormt een probleem. Montbeliarde: Sterke secundaire kenmerken, geen grote nadelen. Fleckvieh: Sterke secundaire kenmerken en bespiering. Te lage productie en matige uierkwaliteit. Scandinavisch Rood*: Sterke secundaire kenmerken, nafok minder uniform, geen grote nadelen. MRIJ: Goede secundaire kenmerken en hoog eiwit. F1 is klein evenals het fokprogramma. Blaarkop: Voegt in de breedte te weinig toe. Klein fokprogramma *: Met Scandinavisch roodbont wordt hier Zweeds en Deens roodbont bedoeld. Noors roodbont heeft een te lage productie. Tabel 3. Sterke en zwakke punten per ras. (t.o.v het Holstein ras) Jersey Bswiss MON Fleckv Scan Red MRIJ Blaar aantal proefstieren 500 400 170 650 300 10 5 productie aanleg -- -- -- ---- -- ---- ----- gehaltes ++++ ++ + + 0 +++ + afmetingen F1 ---- 0 0 0 -- -- - uierkwaliteit - - - ---- - -- -- beenwerk +++ ++++ +++ +++ ++ ++ +++ bespiering ---- 0 ++ +++ - ++ + vruchtbaarheid ++ + +++ +++ +++ +++ +++ celgetal 0 ++ ++++ ++++ ++++ ++ ++ melksnelheid 0 ---- 0 0 0 + 0 zware geboortes ++++ 0 - --- ++ - 0 ziekteresistentie -- + +++ +++ +++ ++ +++ duurzaamheid ++ ++ +++ +++ +++ ++ ++ afkalfgemak ++ 0 +++ ++ ++ ++ + opfokgemak 0 --- - -- 0 0 0 Bron: Inkruisen op Holstein. K&L 2005
Rassenproeven bewijzen het gelijk van inkruisen. Lage Kosten Bedrijf van de Waiboerhoeve. Tussen 2004 en 2006 heeft het LKB onderzoek gedaan met een groep Holsteins versus een groep raszuivere Montbéliardes. Bij aanvang was de leeftijdsopbouw van de groepen gelijk. De belangrijkste conclusie was dat het saldo van de Montbéliardes beter was dan van de HF. Hiernaast enkele resultaten: Directe veekosten en opbrengsten MB HF Gezondheidskosten +0,79 +0,63 Kosten reproductie +0,99 +0,62 Arbeidskosten +0,29 +0,23 Kosten jongveeopfok +1,80 +3,20 Tot. veegeb. kosten 3,86 4,68 Opbr. veeverkoop -3,26-1,41 Netto veegeb. kosten 0,60 3,27 Vruchtbaarheid MB HF Aant. afkalvingen 96 90 Interval afk./1e tocht 43 64 Interval afk./1e ins. 66 81 % dracht na 1e ins. 55% 48% Leeftijd Sep. 05 Sep. 06 HF 4.04 4.02 Mont. 5.03 5.08 Gemiddelde fokwaardes in Nederland. Al bijna 20 jaar worden Montbéliarde stieren in Nederland gebruikt om in te kruisen. De meeste van deze stieren hebben voldoende dochters in productie om een fokwaarde te krijgen. Daarnaast zijn er in die periode ongeveer 20 Montbéliarde proefstieren gebruikt. In totaal hebben meer dan 60 stieren een fokwaarde van het NRS gekregen. Gemiddeld laten ze de volgende waarden zien: Montbéliarde in Nederland Beenwerk 108 Klauwhoek 112 Robuustheid * 95 Celgetal 106 Vruchtbaarheid 109 Afkalfgemak 108 Fokwaardes, cijfers NRS/NVO, Aug. 2007 63 MB stieren, totaal 8.488 dtrs. Dochters -> kruislingen in NL Montbéliarde, al 15 jaar bewezen in Nederland 50%HF/50%MON * De score voor robuustheid is laag. Volgens de NRS inspecteurs zijn de dieren te robuust! De cijfers spreken voor zich: Montbéliardes hebben uitstekende fokwaardes voor de secundaire kenmerken.
De rassenproef in Californië. In de USA werd in 2000 op initiatief van een aantal grotere melkveebedrijven begonnen met inkruisen op Holstein. Men zette vooral in op Zweeds Roodbont (SCR), Montbéliardes (MON) en Normandiërs (NM). In mindere mate werd ingekruist met Jersey en Brown Swiss. Op geen enkel bedrijf werd Fleckvieh gebruikt, dit in tegenstelling met wat sommige Fleckvieh verkopers beweren. De resultaten van de proef zijn spectaculair. Grote vooruitgang werd geboekt: minder uitval, betere uiergezondheid, betere vruchtbaarheid, lagere opfokkosten, lagere dierenartskosten etc. Wel daalde de productie met ongeveer 5% voor de kruisingen met SCR en MON bloed. In de USA zijn de veehouders zo enthousiast dat ze massaal aan het inkruisen zijn. Het afgelopen jaar waren de Deense, Zweedse en Montbeliarde stieren goed voor meer dan 500.000 inseminaties. De belangrijkste resultaten kunt u in de tabellen vinden. Aan de deelnemende bedrijven van de Californische kruisingsproef is gevraagd welke kruising ze als de beste zien. Rangorde Kruising Score 1 MON x SCR x HF 96 SCR x MON x HF 96 2 MON x HF 95 SCR x HF 95 3 MON x Jersey x HF 92 4 SCR x Jersey x HF 91 5 B. Swiss x Jersey 87 6 B. Swiss x HF 85 7 Jersey x HF 81 8 Noors Rood x HF 69 Op basis van deze resultaten passen veel veehouders in de VS een drieweg kruising toe. Doel bereikt: De rassenproef in de USA heeft aangetoond dat inkruisen koeien geeft die minder arbeid vragen omdat ze simpelweg met minder problemen kampen. Deze kruisingskoe is makkelijker te managen en gaat langer mee. De kruisingsdieren produceren meer dan 10.000 kg melk gemiddeld. Door de lagere uitval zijn de veekosten ( vervanging, mest, gezondheidskosten, voer) sterk verlaagd. Op deze grote melkveebedrijven is de kwaliteit van de medewerkers lager dan van de veehouder zelf. De kruisingskoe rendeert in dit systeem beter. 3 MicMac dochters (50%HF/50%MON) 50%HF/50%MON Productiecijfers 4e lactatie 100% HF NM xhf MON x HF SCR x HF Aantal 89 85 109 56 Kg Melk 12.372 10.602 11.456 11.517 Kg Vet 443 392 426 429 Kg Eiwit 379 341 364 363 KgV+E 822 733 790 792 % t.o.v. HF -11% -4% -4% 50%HF/50%MON Afkalfproblemen en doodgeboortes (1e lactatie) Ras Aant. geboortes Afkalf problemen Dood geboortes HF 676 17,7% 14,0% NM X HF 262 11,6% 9,9% MON X HF 370 7,2% 6,2% SCR X HF 264 3,7% 5,1% Percentage koeien dat voor de 2e keer kalfde (in maanden na 1e kalving) Ras Aantal 14 maand 17 maand 20 maand HF 565 44% 61% 67% NM X HF 392 62% 76% 79% MON X HF 561 64% 78% 83% SCR X HF 389 60% 73% 77% Het aantal dagen tussen afkalven en opnieuw weer drachtig zijn. Ras Aantal HF 156 NM X HF 133 MON X HF 137 SCR X HF 142 Percentage nog aanwezig na de 1e lactatie Ras Aantal na 30 dgn. na 150 dgn. na 305 dgn. HF 724 96% 93% 86% NM X HF 437 98% 97% 94% MON X HF 806 99% 97% 96% SCR X HF 549 98% 96% 93%
Waarmee moet ik de F1 insemineren? De meeste vooruitgang boekt u met de eerste kruising. Op HF adviseren wij om Montbéliardes in te kruisen. Dit levert per saldo de meeste winst op. Vervolgens kunt u meerdere trajecten volgen. 1. Verdringen met Montbéliarde stieren. De meeste veehouders, die ooit aan Montbéliardes begonnen zijn hanteren de verdringingskruising. Uiteindelijk krijgen ze een 100% Montbéliarde veestapel. Dit geeft een uniforme veestapel welke 8500 kg per melk tegen een zeer scherpe kostprijs laat noteren. 2. De scherpste dieren kruisen met Montbéliarde stieren. Natuurlijk is het niet zo dat elke Holstein koe omvalt. Op veel bedrijven is de situatie redelijk maar zijn er toch veel koeien die moeite hebben om hun conditie vast te houden. Veel gras in het rantsoen en veel melkaanleg zijn hiervan vaak de oorzaak. Vaak hebben deze koeien vlakke en nauwe kruizen. Grofweg 30 tot 50% van de dieren kan gekruist worden met een Montbéliarde stier. De F1 kan dan of met een HF of met een MON stier gepaard worden. Deze aanpak vraagt om inzicht in de koe. Een K&L paringsadviseur kan u hierbij ondersteuning geven. 3. Een driewegkruising met Montbéliardes, Scandinavich Rood en HF. De optimale melkproductie ligt hier op 8500 kg. De veestapel is minder uniform. Wel wordt in de 3-weg kruising de optimale heterosis gebruikt. Deze veestapel laat de beste resultaten voor afkalven, uiergezondheid en uitval zien. 4. Een 3-weg kruising met Brown Swiss. In een aantal gevallen adviseren wij ook het gebruik van Brown Swiss, dit ras heeft enkele belangrijke nadelen maar onderscheidt zich zeer sterk door de beste benen. Op bedrijven waar het beenwerk een groot probleem is adviseren we gericht het gebruik van Brown Swiss in een 3 wegkruising met HF en MON. Heterosis effecten in % bij inkruisen Generatie 2 rassen 3 rassen 4 rassen 1 100 100 100 2 50 100 100 3 75 75 100 4 63 88 88 5 69 88 94 6 66 84 94 7 67 86 94 8 67 86 93 Bedenk: Organisaties die hoofdzakelijk belangen hebben in een ras zullen het gebruik van een ander ras altijd afraden. Als u een ander ras op Holstein gebruikt moet dit ras niet te ver van het HF ras afstaan qua bouw en productiekenmerken. U krijgt anders teveel verschillen tussen de dieren. Vraag altijd naar feiten, niet naar meningen, als u zich een juist beeld wilt vormen. Leer van de ervaringen van andere veehouders. Zij geven vaak betrouwbare informatie. In de jaren 70 begonnen veehouders in Nederland in te kruisen met HF. De fokkerijorganisaties van toen gingen naar de USA en kwamen terug met de boodschap dat het FH ras superieur was. Een aantal veehouders accepteerde dit niet en gingen zelf sperma importeren. Zij roeiden tegen de stroom in en kregen gelijk. Veel inteelt betekent veel invloed van dezelfde bloedlijnen. Inteelt leidt tot een slechtere vruchtbaarheid en meer doodgeboren kalveren. Ook neemt de algemene gezondheid af. Inkruisen betekent het vermengen van vreemd bloed. Dit is heterosis. Vooral de gezondheid en de vruchtbaarheid worden fors beter.
Bedrijfsreportage Mts. Westers. Hindeloopen, Friesland Bedrijfsreportage Mts. De Louw-Dekkers. Zeeland, Noord-Brabant Maatschap Westers is 10 jaar geleden begonnen met het inkruisen van Holstein met Montbéliarde.Over de melkproductie van hun holsteins hadden ze geen klagen, dit lag met 8700kg melk met 4,45% vet en 3,50 % eiwit op een goed niveau, maar dit ging niet zonder slag of stoot. Het celgetal was structureel te hoog, er waren teveel zware geboortes en door kreupelheid, celgetal en vruchtbaarheidsproblemen was de uitval veel te hoog. Om deze redenen werd er gezocht naar een ras die het plezier terug kon brengen. Hun oog viel op de Montbeliarde. Na een voorzichtig begin ging het roer volledig om en de resultaten spreken voor zich: het afkalfgemak is sterk verbeterd, het celgetal is drastisch verlaagd en de productie ligt op dit moment op: 9377kg. melk met 4.12% vet en 3,58% eiwit! De vaarzen hebben een gemiddeld celgetal van 56 en de tweedekalfs koeien 89. Het streven is om gemiddeld 10.000 kg melk per koe te gaan produceren op een rantsoen van volledig gras, aangevuld met krachtvoer. Door dit extensieve beleid wordt het aandeel Holstein in de veestapel snel minder, de Montbéliardes passen perfect in het systeem. Mic - Mac dochter Tamara: 50%HF/50%Mon 1e lijst 305 dgn 8881 kgm 4,57% v en 3,49% e LW 111 2e lijst 305 dgn 11.178 kg 4,35% v en 3,49% e LW 125 De Holsteins op het bedrijf van Wim en Riny De Louw-Dekkers produceerden zeer goed, gemiddeld 10.000kg. melk. Nadelen van deze hoge productie was dat de koeien zich teveel weggaven en dat de vruchtbaarheid steeds minder werd. Trijntje 119: 50%HF/50%MON 1e lijst: 310 dgn 8709 3.90% v en 3.44%e LW 108 2e lijst: 387 dgn 14.663 3,39% v en 3,43% e LW 107 Twee van de vier zonen van Wim en Riny willen boer worden, daarom word het bedrijf met 1200 melkgeiten uitgebreid. Dit betekent echter dat de totale mestproductie van het bedrijf sterk toeneemt. Een van de belangrijkste bedrijfsdoelen werd het verminderen van de uitval bij de melkkoeien, minder jongvee betekent namelijk minder mest, minder arbeid en meer omzet en aanwas. De inzet van de betere HF stieren uit Nederland bracht geen verbetering in vruchtbaarheid en gezondheid. Wellicht kon inkruisen met een ander ras dat snel verbeteren. Vanwege de intensiteit van het bedrijf wilden ze niet teveel op melkproductie inleveren, Montbéliardes bleken het enige alternatief. De resultaten zijn aansprekend, van de 17 vaarzen die vorig jaar aan de melk zijn gekomen waren 7 dieren 50% Montbéliardes/ 50% HF. Deze produceerden in 305 dgn. 8590kg. melk met 3,51% eiwit en LW.109. Alle 7 maakten ze probleemloos de eerste lijst vol. De 10 HF vaarzen produceerden in 305 dgn. 8247 kg melk met 3,53% eiwit, LW104 met daarbij een uitvalspercentage van 30%. Alle MON waren na 1x insemineren drachtig. Het fokdoel van Mts. De Louw-Dekkers is nog altijd hetzelfde: 10.000kg melk, minder dan 20% uitval en een goede vruchtbaarheid. De volgende generatie krijgt, afhankelijk van de zwakke punten van het dier, een HF of MON stier als partner. De conclusie van Mts. De Louw- Dekkers: Montbéliardes passen perfect bij ons.
Friesland Noord: Anne Jongsma 06-22117612 Bel de K&L vertegenwoordiger voor het beste advies voor uw bedrijf. Midden Nederland: Arjan Kort 06-10608998 Friesland Zuid: Wietse Huisman 06-28686670 West Nederland: Pieter Koppelaar 06-26664679 Friesland West / Noord Holland: Kees Boon: 06-16122413 Zuid Nederland: Tom Korsten 06-11372921 Frans van Doren: 06-23998601 Groningen / Drenthe: Cor van Dijk: 06-55191344 Oost Nederland: Hein Blikman 06-54900417 Kantoor: Walter Liebregts, 0572-394778 Koole & Liebregts BV Melk Het Verschil tel. 0572-394778 fax 0572-394891 e-mail: koole.liebregts@wxs.nl www.koole-liebregts.com