Ge dicht bij de dood Men moet niet wenen om wat niet meer is maar gelukkig zijn om wat is geweest De laatste dagen van het einde dan wordt de grote wereld klein is plotseling alles onbeduidend tot het laatste beetje pijn Wat wij zo belangrijk vinden verliest zijn glans, verliest zijn zin maar achter die gesloten ogen glanst een heel groot begin Sterven doe je niet ineens maar af en toe 'n beetje En alle beetjes die je stierf 't is vreemd, maar die vergeet je Het is je dikwijls zelfs ontgaan je zegt ik ben wat moe Maar op 'n keer dan ben je aan je allerlaatste beetje toe - Toon Hermans - Waarom zijn er zoveel vragen Waarom is er zoveel pijn Waarom zijn er zoveel dingen Die niet te begrijpen zijn De mensen van voorbij zij worden niet vergeten De mensen van voorbij zijn in een ander weten Bij God mogen zij wonen daar waar geen pijn kan komen De mensen van voorbij zijn in het licht, zijn vrij Werkopdrachten Boven akkers, stad en land mag je God nu loven kleine vogels in Gods hand vlieg omhoog, naar boven vlieg omhoog en vlieg voorgoed vlieg de vrijheid tegemoet! Als iets liefs je verlaat blijft nog altijd de liefde Welke tekst vind jij het mooist/meest pakkend? Waarom? Welke teksten spreken duidelijk over hoop? Welk soort teksten spreekt over het leven na de dood? Hoe sta ik daar tegenover? Is de dood voor mij het einde of? 1
Samen afscheid nemen Het verhaal van Veerle In 1996 stierf mijn man aan longkanker., zegt Veerle. Hij was 36, ik 32 en ons zoontje was 6. We hebben op een mooie manier afscheid kunnen nemen. Nu, 15 jaar later, kijk ik er met vrede op terug. In de zomer van 1996 gingen we op vakantie naar het Zuiden van Frankrijk. Het was een superleuke tijd. Jef was erg sportief. Elke ochtend maakte hij een rit op de mountainbike. In de namiddag maakten we samen een fietstochtje met Jeroen in het kinderstoeltje. Wandelen deden we ook vaak. Een sportieve vakantie dus. Af en toe klaagde Jef over een vervelende hoest. Toen we thuis waren en de hoest bleef, ging Jef naar de dokter. Die zei dat het een longabces was dat moest worden weggenomen. Enkele dagen na de operatie, vertelde de dokter me dat Jef een zeer agressieve vorm van kanker had. Er waren al uitzaaiingen in de hersenen. Toen Jef dat hoorde, ging hij eronderdoor. Hij was bang, kwaad en geloofde het niet. Hij bleef maar huilen. De dokter liet ons kiezen. Ofwel een behandeling met pijnstilling en stervensbegeleiding, ofwel een harde aanpak. Vechten tegen de kanker en experimenteren met nieuwe medicatie en methodes. We kozen voor het tweede. Maar nog voor de eerste grote behandeling, kreeg Jef enorme buikpijn. Op de spoedafdeling werd duidelijk dat de kanker al in zijn buik zat. Net voor Jef in de operatiekamer verdween, smeekte hij; Laat me sterven. Deze pijn is ondraaglijk. Wat staat me nog allemaal te wachten?. In shock bleef ik in het ziekenhuis dwalen. Een verpleegster kwam naar me toe en fluisterde: draag dit niet alleen. Er is vast wel iemand die je in deze uren wil ondersteunen. Ik heb toen naar mijn broer gebeld. Hij is de hele tijd bij me gebleven. De kanker verspreidde zich razendsnel. Elk onderzoek was negatief. Toen Jef merkte dat enkele vrienden niet meer op bezoek kwamen in de kliniek, belde hij ze op. Zeg, ik ben nog niet begraven hoor! Ik zou het leuk vinden om je te zien. Zo haalde hij enkele mensen terug. Maar ze schrokken allemaal. Het was erg om te zien hoe Jef achteruit ging. Toen duidelijk werd dat er niks eer kon worden gedaan, besloten we alles te regelen om Jef thuis te laten sterven. Maar de ziekte was ons te snel af. Precies één dag voor hij naar huis kon, kreeg hij het enorm moeilijk. Nooit vergeet ik de blik van de verpleegster die naar me kwam. Als je nog afscheid wil nemen, moet je het nu doen. Die boodschap was hard en direct. Maar ook vol medeleven. Ik ben er haar nog steeds dankbaar voor. Bel maar naar alle mensen die ik nog wil zien zei Jef. Een halfuur later stonden ze er allemaal. Het heeft niet mogen zijn zei Jef. Ik heb gevochten en gevloekt, gebeden en gehuild, maar het heeft 2
geen zin. Ik was niet steeds de gemakkelijkste, maar ik zie jullie graag. Zorg goed voor elkaar. Het was een intens en kwetsbaar moment. Op de één of andere manier, hebben we allemaal van dit moment genoten. Nog één keer nam Jef Jeroen vast en gaf hem nog wat vaderlijke raad. Ik wil niet dat je doodgaat papa. Het was hartverscheurend. Toch merk ik dat de tijd de wonden heelt. Vroeger waren de momenten van hevig gemis en intens verdriet er heel vaak. Nu laait het verdriet soms weer op, maar minder fel dan vroeger. 20 september blijft een erg moeilijk datum. Dan voel ik me erg onrustig en verdrietig. Maar daarna komt ook het besef: wat een geluk dat we zo n mooi afscheid hebben kunnen nemen. Uit: Weekend Knack Bespreking Stel je voor dat jij moet kiezen voor een behandeling. Welke van de twee zou jij kiezen? Wat wil deze zin zeggen: tijd heel alle wonden? Klopt dat? Hoe ga jij om met verdriet en rouwen? Opstandig / het doet me niks / ik word woedend Ik ben er kapot van / ik huil de hele tijd / Ik wil daar niet meer aan denken / Woonde je zelf al eens een uitvaartdienst bij? Wat herinner je je er nog van? 3
Gesprek met een parochiepriester Wat is de betekenis van een uitvaartdienst? We zorgen er voor dat de mensen kunnen samenkomen om op een gelovige manier afscheid te nemen van een overledene. Is dit anders dan afscheid nemen op een nietgelovige manier? Het verschil ligt vooral in de symbolen en de teksten die gebruikt worden. Voor een Christen is de dood immers niet het einde. Hoe maak je dit duidelijk? Door lezingen uit de bijbel die over verrijzenis spreken. Sommige symbolen verwijzen ook naar de verrijzenis. Welke symbolen komen in de christelijke uitvaartdienst voor? Bij het begin van de dienst steken we de kaarsen rond de kist aan met het licht van de paaskaars. Op het einde van de dienst besprenkelen we het dode lichaam met gewijd water. We bewieroken ook het lichaam. Zijn er nog andere symbolen? Ja, op de kist leggen we een klein houten kruisje met de naam van de overledene erop. Na de dienst wordt dit in de kerk opgehangen. En op het feest van Allerzielen worden de families van de overledenen uitgenodigd om dit kruisje te komen halen. Ze kunnen het dan thuis een plaats geven. De familie kiest soms ook eigen symbolen. Kinderen leggen bij voorbeeld hun zelfgemaakte tekeningen op de kist. Sommige families maken zelf de uitvaartdienst op. Zij kiezen voor meer persoonlijke gebeden of vragen meer persoonlijke muziek. Welke muziek is dat dan? Het gaat meestal om een lied waar de overledene graag naar luisterde of muziek waarvan hij echt hield. Hoe tonen de mensen dat ze meevoelen met de familie? Bij de offerande komen de mensen naar voor. Ze krijgen dan meestal een aandenken mee, een mooi gedicht of een tekst die naar het leven van de overledene verwijst. Soms staat de foto van de overledene erop afgedrukt. Zijn er moeilijke momenten in zo n uitvaartdienst? Het is natuurlijk niet gemakkelijk als je het sterke verdriet van familie en vrienden ziet. Maar als je voorgaat in de begrafenis van een persoonlijke vriend, wordt het nog moeilijker. Ik probeer dat niet te laten merken, maar mijn stem trilt dan toch wel eens van emoties. 4
Wat gebeurt er na de uitvaartdienst? Dan komen de mensen de familie groeten en troosten. De dode wordt naar het kerkhof gebracht om begraven te worden of naar het crematorium om verbrand te worden. Werkopdrachten Wat betekent een uitvaartdienst voor een Christen? Is er een verschil tussen een gelovige en een niet-gelovige die een uitvaartdienst volgt?... Welke symbolen komen aan bod in een uitvaartviering? 5
Tot ziens na je dood? Als ik doodga En ik naast mijn lichaam sta Dan zal ik blijven wachten Tot ze me komen halen De goede Geesten van het Licht. Want ze zullen me leiden naar de eeuwige groene weiden. Als ik doodga zal ik helemaal niet bang zijn Ik zal zelfs heel tevreden zijn Want ik heb vertrouwen In wat er komen zal Niemand loopt verloren Als hij op weg is naar t heelal. Als ik doodga Dan zal God me vragen Wat ik met al die dagen Van m n leven heb gedaan. Hij zal vragen waar ik zat Of ik aan hem wel heb gedacht Ook toen ik hem niet nodig had. Als ik doodga en naast m n lichaam sta Begint alles van tevoren Want ik word opnieuw geboren Eer alles is voltooid Zal ik nog dikwijls moeten sterven Maar echt doodgaan doe ik nooit Geloof jij in een hemel? Ben jij bang om te sterven? Geloof jij dat het uitmaakt of je in God gelooft of niet? Geloof je in leven na de dood? Zo ja, hoe dan? Wat betekent dood voor jou? Duid aan met een stift. Doodgaan is het absolute einde, dood= weg! Doodgaan is opnieuw geboren worden maar dan als iets of iemand anders.(= reïncarnatie) Als je doodgaat zweeft je geest uit je lichaam en dan kijk je naar je dode lichaam. Doodgaan is als slapen Doodgaan is naar de hemel gaan 6
5de jaar Leven met de dood Troosten Velen vinden troosten moeilijk. Ze denken vaak dat ze veel moeten doen. Veel moeten zeggen, Om de ander op te vrolijken. Echte troost is meestal eenvoudig. Een hand, een gebaar, Misschien een woord. Waarschijnlijk een luisterend oor. Het is iemand die er voor je wil zijn Zoals je nu bent. Hoe kunnen mensen jou troosten? 7