Van hofje tot Hortus Deze wandelroute start bij Leiden Centraal of Molen de Valk. Loop bij het verlaten van de stationshal rechtdoor langs de linkerzijde van de Stationsweg. Steek de singel over en ga gelijk linksaf, voor het Stadscafé Van der Werf langs het Kiekpad op. Hier staat een monument voor de Leidse fotograaf David Israël Kiek, die aan het eind van de 19 de eeuw studenten fotografeerde. Zijn foto s kregen al snel de naam kiekjes. In het park groeit in het voorjaar veel speenkruid. Verder staan hier ondermeer fraaie oude vlieren, enkele berken en een treurwilg. In het water zwemmen stadsganzen (vaak diverse soorten door elkaar), futen en soms ook kuifeendjes. Als u geluk hebt ziet u aalscholvers die hun vleugels drogen, terwijl ze op de afzetting rond de fontein staan. Loop langs het oorlogsmonument en ga via het doorsteekje richting Molen de Valk. Dit is een oude korenmolen waar nu een museum is gevestigd. De heuvel is in het voorjaar geel gekleurd door het speenkruid. Steek bij de molen de Lammermarkt over en ga deze linksaf op. Na enkele meters rechtsaf de Lange Scheistraat in. Aan uw rechterhand passeert u de zijkant van het Stedelijk museum de Lakenhal. Met een beetje geluk staat de poort open en kunt u een blik in de tuin werpen. Steek aan het eind van de steeg het water van de Oude Singel over en loop de Lange Lijsbethsteeg in. Langs het water van de Oude Singel en de Oude Vest staan veel linden, in de binnenstad een beeldbepalende boom. Alle huizen in de Lange Lijsbethsteeg hebben vuurdoorns tegen hun gevel die de nauwe straat s zomers en s winters veel kleur geven. Halverwege de Lijsbethsteeg vindt u het Elizabethgasthuishof, met een mooie kapel, een pleintje met platanen en verderop een pleintje waarop achtertuintjes uitkomen: dit is het domein van mezen en merels. Loop de Lange Lijsbethsteeg uit en ga richting Sionsteeg, lang het museum Boerhaave (met een fraaie binnentuin:dus loop vooral naar binnen). Loop via de Lange Sint Agnietenstraat naar het Vrouwenkerkplein. Hier zijn nog enkele restanten zichtbaar van de middeleeuwse Onze Lieve Vrouwekerk: op de ruïne groeien enkele muurplanten zoals muurvarentjes. Loop over het plein en ga rechtsaf de Vrouwenkerkkoorsteeg in - let op het muurgedicht aan het einde van de steeg - en vervolg uw weg linksaf de Haarlemmerstraat op. Na het passeren van de Hartebrugkerk gaat u rechtsaf de Donkersteeg in. Op dit punt komen de beide armen van de Oude Rijn, die zich in Leiderdorp heeft gesplitst in Oude en Nieuwe Rijn, weer samen. Loop over de brug linksaf de Oude Rijn op. Hier staan linden waaronder in de herfst veel paddestoelen als de krulzoom en diverse soorten vaalhoeden groeien. Ga rechtsaf door het hek het Van der Sterrepad op. U komt nu op de Burcht Dit is het oudste bolwerk van de stad en tevens Leidens oudste stadspark. De ronde ringmuur dateert van 1065. Er zijn nog restanten te zien van een donjon of woontoren, maar het is niet bekend hoe die er uit zag. De Burcht was een vluchtoord bij overstromingen en bij aanvallen. Vanaf de Burcht heeft u een majestueus uitzicht over de stad. Meest opvallende boom op de Burchtheuvel is een grote bruine beuk van ongeveer 180 jaar oud.
Loop nu linksom het langzaam omhoog klimmende pad op. Tegen de achtergevels van de huizen van de Nieuwe Rijn groeien in de zomer veel gele helmbloemen. Deze plant is inheems in Zuid-Limburg, en hier in Leiden inmiddels ingeburgerd op oude muren en in stadstuintjes. In de Burcht staan twee beuken en een gezonde iep, een van de weinige die de stad nog rest na de iepziekte-epidemie van de vorige eeuw. Ze staan op een verhoging die is ontstaan bij het afgraven tijdens de restauratie van 1965-1970 van door huisvuil opgehoopte grond. De laatste restauratie vond plaats in 1996. Toen is het afschermende hek onderaan de heuvel vernieuwd en heeft de omloop op de ringmuur een moderne leuning gekregen. Ook is er een podium en avondverlichting gekomen voor theatervoorstellingen die hier s zomers plaatsvinden. Deze elementen hebben in opdracht van de Rijksdienst voor Monumentenzorg geen historisch uiterlijk gekregen, maar geven het tijdsbeeld van de twintigste eeuw weer. In vroeger tijden schijnen er zelfs hertjes op de heuvel te hebben rondgelopen, maar tegenwoordig moet u het doen met kleinere stadsgasten, zoals de dwergvleermuis of de gierzwaluw. Bij de Burcht zijn enkele terrassen waar u iets kunt gebruiken, en ook de Burchtheuvel zelf is een heerlijke plek om even in het gras te liggen. We verlaten nu de Burcht en lopen door de poort rechtdoor de Nieuwstraat in. Voor de Openbare bibliotheek staan fraaie lei-linden.links ziet u de Hooglandse Kerk erboven uit steken, waarvan de bouw in 1377 begon (de kerk is nooit afgebouwd). Loop voorbij de bibliotheek en ga rechtsaf de Beschuitsteeg in. Links ziet u een mooi gerestaureerd huis uit de zestiende eeuw, dit is het Pilgrim Fathers museum(pje), alleen geopend op zaterdag. Bij het laatste huis rechts is een rooster waaronder niervarens en gele helmbloem groeien. Steek rechtdoor de Nieuwe Rijn over en vervolg de wandeling linksaf. Ga aan het eind van de Botermarkt rechtsaf het Gangetje op. Het Gangetje is de overkluizing van de gracht die het Rapenburg en de Rijn verbindt. Boten (zelfs vrij grote) kunnen er onderdoor varen. Ga rechtdoor de Steenschuur op, steek links de brug over en ga direct rechtsaf het Van der Werfpark in. Aan de overzijde van het water staat de Lodewijkskerk. Deze is oorspronkelijk gewijd aan St. Jacobus van Compostella en als u goed naar de mantel van het beeld van St. Jacobus boven de deur kijkt, is duidelijk te zien dat dit een mantelschelp, een Coquille St. Jacques voorstelt. Halverwege het Van der Werfpark ziet u op de kademuur aan de overzijde van het water een gedenksteen voor de ramp met het kruitschip. Hier explodeerde op Koppermaandag (een niet meer bestaande feestdag) 12 januari 1807 het kruitschip, waarbij een hele stadswijk opgeblazen werd en vele doden vielen. De grote open ruimte die hier was ontstaan, bleef lange tijd onbebouwd (oude Leidenaren noemen het park nog steeds de ruïne ). Aan de parkkant werd later het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie gebouwd en aan de overzijde van het water het Kamerlingh Onneslaboratorium (sinds 2004 de juridische faculteit). Het oude Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, dat is verhuisd en herdoopt tot Naturalis, is nog altijd een dependance van Naturalis. Door de ruiten kunt u de reusachtige walvisskeletten zien hangen waarvoor in het nieuwe Naturalis geen plaats is. Aan het eind van het park groeien op de kademuur (over het hekje buigen) veel muurvarens en enkele muurleeuwenbekjes. In het park staan veel fraaie bomen: moerascipres, treurwilg, plataan, taxus en paardekastanje. Vooral op een lentemorgen is de zang niet te missen van boomkruipers, winterkoningen, roodborsten, merels en vinken. Vanaf het Van der Werfpark kunt u weer rechtsaf de brug over en gelijk links, het Rapenburg op. Ook hier staan linden langs het water. In de herfst zijn er veel paddestoelen te zien, waaronder zelfs de vliegenzwam die niet vaak in stedelijk gebied te vinden is. Lopend op het Rapenburg passeert u ter hoogte van nummer 76 de oude Universiteitsbibliotheek, tegenwoordig het bestuursgebouw van de universiteit. Tijdens kantooruren kunt u de fraaie tuin van het Begijnhof bezichtigen. Het gebouw en de tuin zijn in 1998 gerestaureerd.
Wanneer u verder langs het Rapenburg loopt, ga dan bij de volgende brug het water weer over. Wanneer u achterom kijkt heeft u een fraaie blik op de Pieterskerk, gesticht in 1121. Aan de overzijde van bereikt u al snel het Academiegebouw op nummer 73. Achter de ronde poort is de ingang van de Hortus botanicus. Hier kunt u uw wandeling onderbreken met een bezoek aan de tuin. De voortuin van de Hortus is vrij toegankelijk. Aan beide zijden van de poort staan de twee oudste bomen van de Hortus: een door Clusius zelf geplante Gouden Regen uit 1601 en een Tulpenboom uit 1715. Beide zijn vermoedelijk de oudste exemplaren ter wereld van hun soort. Na de Hortus gaat u linksaf weer het Rapenburg op en linksaf de Doelensteeg in. Halverwege rechts is het Hofje Eva van Hoogeveen een bezoek waard, maar respecteert u alstublieft de privacy van de bewoners. Achter het hofje is het fraaie silhouet te zien van een monumentale beuk. Aan het eind van de Doelensteeg rechtsaf de Doelengracht op. Voor de gevels zijn kleine geveltuintjes met opvallend veel geelwitte helmbloem en met de Leidse gevelplant bij uitstek: de stokroos. Aan het eind van de Doelengracht kunt u links en daarna rechts twee bruggetjes over en direct links de Groenhazengracht op. Rechtdoor over het terras van de Grote Beer. Het lijkt misschien niet zo, maar dit pad is openbaar dus u kunt doorwandelen. Op het terras is het s zomers goed toeven. Daarna langs het water naar rechts. Hier staan monumentale bomen zoals paardekastanje, beuk, moerascipres, een oude appel of peer een plataan en een trompetboom. In het water zwemmen futen en andere watervogels. In de zomer bloeien er volop witte waterlelies (met ronde drijfbladeren) en gele plomp (met ovale drijfbladeren) Onder de poort door van het Boerhaavecollege en het Noordeinde oversteken. Volg het paadje naar links het Rembrandtpark in en loop langs het water. Aan de wilgen en populieren hier is goed te zien dat het een geliefde hondenuitlaatplek is: de algengroei op de stammen houdt vijftig centimeter boven de grond op, de algen zijn namelijk niet bestand tegen hondenpies. De enige boom die dankzij een hekje het lot van piesende honden niet is beschoren, is een Julianalinde. Deze is geplant op 30 april 1909. In de winter zijn aan de takken van de wilgen veel wilgenroosjes te zien, een door een mug veroorzaakte rozetvormige gal. In het water van het Galgewater zwemmen altijd veel vogels; de laatste jaren opvallend veel aalscholvers. In strenge winters bivakkeren hier vaak grote zaagbekken, nonnetjes, kuifeenden en dodaarsjes. Aan het eind linksaf de brug over richting molen De Put. De bewoner van het huis bij de brug heeft een ingenieuze manier bedacht om graffiti tegen te gaan. Zijn muur is dichtbegroeid met klimop en wingerd en die is daardoor ook een goede plek voor huismussen. Het parkje bij Molen de Put is nog erg jong en in ontwikkeling, maar er staan wel enkele fraaie bomen zoals een grillig gevormde Kaukasische vleugelnoot. Langs de huisjes van de oude Doelenkazerne de straat oversteken met rechts de Morspoort. Dit is één van de twee overgebleven stadspoorten. Steek de singel over en loop langs de Morssingel met de kastanjes. Aan de overzijde van het water ligt het Rijksmuseum van Volkenkunde met een grote, vrij toegankelijke museumtuin.
De weg vervolgen onder het spoor door, voorbij de ambulancedienst rechtsaf de oprijlaan van Naturalis op. Ga vanuit Naturalis rechtdoor de museumtuin in. Aan uw rechterhand staan twee kunstwerken van de in 2004 overleden Leidse beeldhouwer Frans de Wit. Het zijn twee stukken stam van de bruine beuk die tot 1987 in de voortuin van de Hortus stond, maar die is geveld door de reuzenzwam. De bedoeling van de kunstenaar is dat deze stammen tot stof vergaan. Dat proces wordt versneld door paddestoelen die op het dode hout groeien, zoals de kogelhoutskoolzwam, het elfenbankje, de grijze gaatjeszwam, de bloedsteelmycena en de dakloze huiszwam en de kelderzwam. In de rietkragen van de vijver zijn veel vogels te zien. Er broeden zwanen, futen, meerkoeten, waterhoentjes en soms zijn er zelfs kleine karekieten, bosrietzangers en sprinkhaanzangers te horen. Van uit Naturalis loopt u naar het Centraal Station. Dit stukje staat goed aangegeven met bordjes Centraal Station. U komt uit bij de achterzijde van het station. InLeiden.info is een informatieve website waar u veel informatie over Leiden kunt vinden. Zo brengen wij dagelijks nieuws uit Leiden, maar we bieden ook een bedrijfs- en verenigingnieuws, vacatures, aanbiedingen en meer. Deze wandelroute is opgesteld en beschikaar gesteld door Hans Adema, werkzaam bij Natuurinformatiecentrum van Naturalis Leiden (www.naturalis.nl). Hij heeft ook het boek Vliegenzwammen op het Rapenburg, paddenstoelen in de binnenstad van Leiden geschreven, dat wordt uitgegeven door Uitgeverij Grinko (vanaf oktober 2008 te koop)