Microben Evolutie en epidemiologie Vriend of vijand? Ziekte en behandeling Antibiotica en resistentie Ziekenhuisinfecties Ziekenhuisbacteriën en infectiepreventie Samenvatting en conclusies
Twee belangrijke soorten microben Bacteriën Virussen E. coli en stafylokok (MRSA) Griepvirus en Ebolavirus Schimmels / gisten Parasieten
Twee belangrijke soorten microben Bacteriën Virussen Klein, delen zelfstandig Heel klein, gebruiken andere cel
Bacteriën en mensen Mensen zijn een uitstekende gastheer
Het microbioom weegt 1,5 kilo Ieder mens en dier (!) heeft een microbioom met een unieke finger print
Bacteriën zijn overal Zij helpen bij de vertering Zij zorgen voor evenwicht ( huid ) Zij zijn als eerste ontstaan uit de oerbrij
Tijdsbalk van de evolutie 50 miljoen Jaren 100 duizend jaren 3 miljard jaren
Microben zijn heel klein
Antoni van Leeuwenhoek (1632) "Mijn gewoonte is des mergens.. myn mont te spoelen met water.. veeltijts myn kiezen met een tandstoker te reinigen..... in deze materie waren, veele zeer kleine dierkens, die haar zeer aardig beweegden.
Steenpuist door Stafylokok
Microben komen niet uit het niets
Louis Pasteur ( 1822-1895)
Mircoben verspreiden zich via contact
De wandeltocht van microben Contact tussen mensen en tussen dieren Via bloed, seks en voedsel Tijdens werk Via insecten
Verschillen tussen mens en bacterie
Voortplanting Seksueel Clonaal
Verschillen tussen mens en bacterie Een mens bestaat uit 10 13 cellen Homo sapiens: 35.000 jaar oud Reproductie tijd bedraagt 20 jaar Sexuele voortplanting Een bacterie is ééncellig 3.500 miljoen jaar oud Reproductie tijd ± 20 minuten Clonale voortplanting Mutaties Is genetisch zeer flexibel
Vriend of vijand?
Vriend!
Vijand!
2001 Anthrax brieven ( Amerika) 2003 Vogelpest (Dierenarts overleden) 2003 SARS 2004 Rubella outbreak (Bible belt) 2005 Gekke-koeienziekte 2006 Vee- MRSA (varkens) 2007 Q koorts 2009 Mexicaanse griep 2011 Bof Nederland 2011 EHEC Duitsland 2012 Klebsiella (Maasstad ziekenhuis) 2011 Mers cov ( midden oosten) 2014 Ebola
Samenvatting microben Er zijn veel soorten die langer bestaan dan wij Meeste soorten geheel onschuldig Besmettingen versus infectie Snelle deling; zeer veranderlijk Komen niet uit het niets Verspreiden zich snel
Evolutie en epidemiologie
Tijdsbalk van de evolutie
De stamboom van het leven
A x B = AB AB AB A x B = AB AB AB A x B = AB AB AB "The origin of the species by means of natural selection or the preservation of the favoured races in the struggle for life" (Darwin 1859)
Micro-organisme besmettelijkheid ziekmakend vermogen - virulentie
besmettelijkheid ziekmakend vermogen - virulentie
Het griepvirus
1918 SPAANSE GRIEPVIRUS
1918-19 Spaanse griep H1N1
De influenza epidemie van 1918 viel op door oversterfte bij relatief jonge mensen.
besmettelijkheid ziekmakend vermogen - virulentie
50 x 10 6 DODEN
2009 MEXICAANSE GRIEPVIRUS
Reconstruction of the sequence of reassortment events leading up to the emergence of S-OIV. GJD Smith et al. Nature 459, 1122-1125 (2009) doi:10.1038/nature08182
VOGEL GRIEP
Vogelgriep in Azië ( H5N1) van 2003 tot 2009 50% kans op overlijden 424 261
Vogelgriep voor de mens besmettelijkheid? ziekmakend vermogen - virulentie
Samenvatting epidemiologie Geen stabiele situatie Microben veranderen Veranderingen kunnen grote gevolgen hebben Onze reactie daarop: nieuwe vaccins nieuwe antibiotica beschermende maatregelen
Invloed van de mens en omgeving
De Brabantse Kweekvijver
Q-KOORTS 2007-2009
Geiten Bedrijven Geiten in Nederland 1983 7.415 1995 76.063 2000 178.571 2006 300.000 2009 374.184 Geiten dichtheid: Noord Brabant 38,1/km2 (NL: 9,2/km2)
Samenvatting de mens heeft een enorme invloed op de epidemiologie van infectieziekten o.a. zoonosen
De werking van antibiotica
De werking van antibiotica Actief tegen bacterie En geen effect op de menselijke cel
Wat is resistentie? Een gevoelige bacterie Gevoelig voor alle gebruikelijke antibiotica Een resistent bacterie is niet gevoeligheid voor één antibioticum Een multiresistente bacterie is niet gevoelig voor meerdere antibiotica
Gevoelig - - - Resistent
Waarom is antibioticum resistentie belangrijk? Behandeling faalt! Maar; Bacterie niet besmettelijker Bacterie niet gevaarlijker
Waar komt resistentie vandaan? Bacterie is uit zichzelf resistent Treedt op door Selectie Verwerft resistentie door mutatie bij deling of door overdracht
Overdracht
Selectie door gebruik AB Sensitive micro-organism (wild type) Resistant micro-organism (mutant)) Start of treatment
Selectie door gebruik AB Sensitive micro-organism (wild type) Resistant micro-organism (mutant) Start of treatment with antibiotics
Antibioticagebruik buiten het ziekenhuis Lancet 2005; 365:579-87
Hoe verspreidt resistentie zich?
Global Change and Human Mobility
Veterinair antibioticagebruik J Antimicrobial Chemother 2010;65:2037-40
Vee-MRSA
Vee MRSA Project JBZ Humane-MRSA Humaan Microbioom Zeer besmettelijk Vee-MRSA Veterinair Microbioom Weinig besmettelijk JBZ/Bernhoven beleid Strikte isolatie Behandeling Standaard isolatie Geen behandeling
Nadeel resistentie Resistentie gaat ten koste van fitheid bacterie Ook microben moeten vechten om te overleven
Afname MRSA-infecties in Engeland na nemen van maatregelen ( 2001-2011)
Ontwikkeling van nieuwe antibiotica duurt lang Thema
Hoe kunnen we de druk op resistentie vorming verminderen? Overdracht van bacteriën remmen Hygiëne in ziekenhuizen en thuissituatie Voorkom infecties door vaccinatie Snelle identificatie van micro-organismen Snelle gevoeligheidsbepalingen Juist gebruik antibiotica ( humaan en veterinair)
Waarom worden we ziek? Micro-organisme doorbreekt barrière ( huid /slijmvlies) Tast cellen aan ( huid /orgaan ) en veroorzaakt celdood ( longen ) Afweer is verminderd door, ouderdom, diabetes, roken, overgewicht Microben worden geholpen door voeding, reisgedrag, onveilige seks Balans tussen Risico factoren en noodlot!
Waarom worden we ziek? ( 2) operatie chemo intensive care oudere patiënt jonge kinderen Verhoogd risicofactoren In ziekenhuis
Infectiepreventie in de thuis situatie Armoedebestrijding Infrastructuur ( riool etc) Vaccinatie Hygiene GGD Afname van infecties
Ziekenhuisinfecties Zijn infecties die ontstaan 48 uur na opname Hoe komt dat? Kruisinfectie Auto-infectie Infecties in het ziekenhuis kunnen ernstige gevolgen hebben
Ziekenhuisbacterie Ziekenhuisbacterie is een verzamelnaam Voor bijzonder resistente bacteriën Die zich goed kan handhaven in het ziekenhuis HA-MRSA Ziekenhuizen VRE Darmen ESBL / Carbapenemase Maar deze bacterien vinden we ook buiten het ziekenhuis LA-MRSA Varkens, vleeskalveren en vleeskuikens, veehouders! Hoe weet je of je die bacterie hebt? Er zijn geen specifieke ziekteverschijnselen Bij risico (factoren) kan worden getest
Taakset van de arts-microbioloog Goede diagnostiek verzorgen voor de patiënt Veilige laboratorium organisatie creëren Nieuwe ontwikkelingen bijhouden Juist gebruik van antibiotica stimuleren Samenwerken met GGD (meldingen) Bijhouden van trends Voorkom infecties Voorkom overdracht en verspreiding Infectiepreventie in het ziekenhuis organiseren Uitbraak management leiden
Infectiepreventie in het ziekenhuis Op efficiënte wijze patiënt en medewerker beschermen voor besmettelijke ziekten
De 10 belangrijkste infectiebronnen zijn je vingers Handen wassen en handen desinfecteren
Belangrijke dossiers JBZ tav hygiëne Bewustwording thema hygiëne Beschermende maatregelen implementeren Kledingsvoorschrift aanscherpen Ziekenhuis-brede audits Screening aan de poort en registratie van infecties Reorganisatie schoonmaak Sluitend beleid bedrijfsarts Controle antibioticum gebruik Search and destroy (MRSA) Outbreak management (VRE)
Aanpak van een epidemie
Maasstad Ziekenhuis Algemeen Klebsiella Oxa-48 (Carbapenemase = zeer resistent ) 4.340 patiënten onderzocht 115 patiënten besmet 28 overleden (3 door de Klebsiella Oxa-48) Deze uitbraak was uitzonderlijk van omvang Klebsiella Oxa-48 niet eerder bij Nederlandse aangetroffen is resistent voor bijna alle antibiotica is moeilijk aan te tonen
Maasstad ziekenhuis: Tekortkomingen bij aanpak uitbraak Een strategie voor de bestrijding ontbrak Het gevoel voor urgentie ontbrak bij het management Registratie van besmettingen voldeed niet Informatieverstrekking schoot te kort Er was onderschatting van de impact op de patiënten en de samenleving
Het reproductiegetal (R 0 ) Het reproductiegetal is het gemiddeld aantal besmettingen veroorzaakt door een primair geval Als R 0 < 1 dan verdwijnt de infectie Als R 0 > 1 dan groeit de infectie uit tot een epidemie Hoe groter R 0 des te moeilijker zal de infectie onder controle te krijgen zijn.
De R 0 van een aantal infectieziekten Ziekte Overdracht R 0 Mazelen Aerosol 12 18 Kinkhoest Aerosol / druppel 12 17 Difterie Speeksel 6 7 Waterpokken Aerosol druppel 5 7 Polio Faeco-oraal 5 7 Rode Hond Aerosol / druppel 5 7 Bof Aerosol / druppel 4 7 HIV/AIDS Sexual contact 2 5 SARS Aerosol / druppel 2 5 Influenza (1918 Spaanse Griep ) Ebola (2014 Ebola) Aerosol / druppel 2 3 Lichaamsvloeistoffen 1-2
Vleermuizen zijn het reservoir van ebolavirus Het eten van vlees van jungledieren (bushmeat) lijkt rol te spelen in het ontstaan van een ebola uitbraak Zieke patiënten gaan naar het ziekenhuis
December 2014 populatie (milljoen) besmet overleden Guinea 11,5 2597 1607 Liberia 4 7862 3384 Sierra Leone 6 9004 2582 Totaal 21,5 19463 7573 558 gezondheidswerkers besmet (337 overleden )
Ebola kliniek
Isolatie afdeling Afscherming voor bezoekers Bloedafname Desinfectie
Werken in een BSL4 laboratorium
Beschikbaarheid van middelen ( 6) om epidemie te bestrijden Behandelcentrum Verwijscentrum Laboratorium Contactonderzoek Veilige begrafenissen Voorlichting
Microbe en mens besmettelijkheid ziekmakend vermogen - virulentie
Microbe en mens?? besmettelijkheid vragen ziekmakend vermogen - virulentie
Referenties Taakset van de arts-microbioloog: tussen laboratorium en kliniek No time to loose Allemaal Beestjes De mooie voedsel machine LCI protocollen indectieziekten Peter Piot Jop de Vrieze Gulia Enders RIVM http://www.healthpowerhouse.com/files/ehci_2014/ehci_2014_re port.pdf http://www.who.int/csr/disease/ebola/situation-reports/archive/en/ p.schneeberger@jbz.nl http://www.jeroenboschziekenhuis.nl/website/werken%20bij/nieuwe%20medew erker/handhygiene,%20uitvoeren%20en%20toepassen%20van.pdf