PATIËNTENINFORMATIE VERWIJDEREN VAN DE PROSTAAT Laparoscopische prostatectomie met behulp van robotchirurgie
2
VERWIJDEREN VAN DE PROSTAAT Laparoscopische prostatectomie met behulp van robotchirurgie Door middel van deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren over het verwijderen van de prostaat met behulp van robotchirurgie. Wij adviseren u deze informatie zorgvuldig door te lezen. Het is goed u te realiseren dat bij het vaststellen van een aandoening de situatie voor iedereen weer anders kan zijn. Wat is de prostaat? De prostaat is een klier die varieert van de grootte van een walnoot tot die van een kleine sinaasappel. Deze klier bevindt zich rondom de plasbuis en ligt onder de blaas. De sluitspier van de blaas zit onder de prostaat en maakt deel uit van de bekkenbodem. De functie van de prostaat is het produceren van vloeistof, dat samen met de zaadcellen, afkomstig uit de teelballen tijdens een zaadlozing naar buiten komt (sperma). PSA (prostaat specifiek antigen) is een eiwit, dat bijna uitsluitend wordt gemaakt door de prostaat. De functie van het PSA is het vloeibaar houden van het zaadvocht tijdens een zaadlozing. Bij afwijkingen aan de prostaat kan dit eiwit uit de prostaat lekken en in de bloedsomloop terecht komen. Dit is dan meetbaar via een bloedanalyse. Er zijn in grote lijn drie oorzaken die een PSA stijging kunnen geven: De prostaat kan vergroot zijn ( goedaardige prostaat vergroting). De prostaat kan ontstoken zijn ( prostatitis ). En er kan er sprake zijn van prostaatkanker. 3
In deze folder gaan we dieper in op de behandeling van prostaatkanker met behulp van robotchirurgie. Wat is prostaatkanker? Bij prostaatkanker is er sprake van een ongeremde groei van prostaatcellen. In Nederland wordt per jaar bij ongeveer 9.000 mannen prostaatkanker vastgesteld. Deze kwaadaardige tumor komt voor bij mannen vanaf 45 jaar, maar wordt meestal op latere leeftijd vastgesteld. De kans op prostaatkanker is sterk aan leeftijd gebonden. De medisch specialist stelt vast of een behandeling mogelijk is. Dit wordt onder andere bepaald door de leeftijd van de patiënt en de agressiviteit van de tumor. Zekerheid over de diagnose van prostaatkanker kan alleen worden verkregen door het nemen van stukjes weefsel uit de prostaat (biopten). Hierbij kijkt de patholoog naar de aanwezigheid van kankercellen en naar de agressiviteit van deze cellen. Dit wordt aangegeven door de zogenaamde Gleasonscore. Symptomen Prostaatkanker geeft in het begin meestal geen klachten. Plasklachten (zoals bijvoorbeeld vaker moeten plassen) worden veelal veroorzaakt door goedaardige prostaatvergrotingen. Vaak is er bij prostaatkanker alleen sprake van een verhoogde PSA. Indien men in deze beginfase al prostaatkanker ontdekt, is de kans groter dat de ziekte volledig te genezen valt. 4
Wanneer prostaatkanker in een vergevorderd stadium is, kunnen er klachten ontstaan door de uitbreiding van de ziekte elders in het lichaam. Zo kunnen er rugklachten optreden als gevolg van uitzaaiingen in de wervels. Prostaatkanker dat uitgezaaid is, kan helaas niet meer worden genezen. Er bestaan hier nog wel goede onderdrukkende behandelingen voor. Behandelingsmogelijkheden Zodra uit uw onderzoeken is gebleken dat u een kwaadaardige tumor aan uw prostaat heeft, zijn er twee mogelijkheden: U komt niet in aanmerking voor een operatie: Indien de levensverwachting beperkt is (door bijvoorbeeld ouderdom) en er geen agressieve tumor aanwezig is, wordt er vaak geen actieve behandeling meer gestart. Dan wordt het PSA in de gaten gehouden en worden er op regelmatige basis biopten (= er wordt een stukje weefsel weggenomen en onderzocht) gedaan. Dit noemt men actief afwachten (active surveillance). U komt wel in aanmerking voor een operatie: Wanneer er geen uitzaaiingen zijn, kunt u behandeld worden door middel van een operatie. Bij deze operatie worden de prostaat en de zaadblaasjes volledig verwijderd. Ook kunnen de prostaat en de zaadblaasjes worden behandeld met behulp van radiotherapie (uitwendig of inwendig). Echter het operatief verwijderen van de prostaat geeft tot op heden de beste resultaten op langere termijn. Wij stellen dan ook aan patiënten met een goede levensverwachting (>5 jaar) het liefst een operatieve behandeling voor. 5
Indien de diagnose van prostaatkanker in een vroeg stadium wordt vastgesteld, waarbij de ziekte zich nog beperkt tot de prostaat, is een behandeling met behulp van robotchirurgie een mogelijke optie. De specialist bespreekt dit met u tijdens het spreekuur. Voorbereiding Voor de operatie en de anesthesie zijn meestal enige voorbereidingen noodzakelijk, dit wordt ook wel pre-operatieve screening genoemd. Daarom bezoekt u vooraf het spreekuur van de anesthesioloog. Meer informatie vindt u ook in de folder Anesthesie dat het Maasstad Ziekenhuis hierover uitgeeft. Op de dag van de operatie wordt u ontvangen door een verpleegkundige. Hij/zij vertelt u alles over de gang van zaken op de afdeling. U krijgt steunkousen aangetrokken om de kans op trombose te verkleinen. Ook krijgt u premedicatie. U wordt naar de operatiekamer gebracht, waar de verpleegkundigen van de operatiekamer u verder begeleiden. Er wordt een infuusnaald in uw arm of hand geprikt en u krijgt de narcose. De operatie Vroeger werd de prostaat via een snee in de onderbuik verwijderd, later met een kijkoperatie. Bij het Maasstad Ziekenhuis opereren we nog steeds via een kijkoperatie, maar ook met behulp van de Da Vinci robot. Deze operatierobot is een verdere verbetering van de kijkoperatie. De belangrijkste verbeteringen zijn het 3D-zicht, waardoor 6
de uroloog diepte kan zien en een innovatie van de instrumenten waardoor hij sneller en nauwkeuriger kan opereren. De Da Vinci robot is niet computer gestuurd en voert ook geen zelfstandige handelingen uit. De uroloog stuurt vanuit een console de robotarmen aan. Om ruimte te krijgen wordt de buik opgeblazen met koolzuurgas (CO2). Via een aantal kleine sneetjes in de onderbuik worden buisjes in de buik gebracht. Door deze sneetjes worden chirurgische instrumenten ingebracht waarmee de operatie wordt uitgevoerd. De operatierobot heeft een speciale camera waarmee in de buikholte kan worden gekeken. Het camerabeeld is driedimensionaal en vergroot het beeld ongeveer 10 maal. Zo kan elk detail van het operatiegebied uitvergroot worden. De gewrichtjes van de instrumenten kunnen meer dan 360 graden draaien. Nadat de prostaat is verwijderd, wordt de blaas weer aan de plasbuis gehecht. De prostaat wordt tenslotte uit de buik verwijderd door één van de sneetjes iets te vergroten. Het bloedverlies is door deze techniek vaak zeer beperkt. Het herstel na de operatie is sneller in vergelijking met een open ingreep. Als u bijvoorbeeld op dinsdag wordt geopereerd, gaat u meestal op vrijdag weer naar huis. De ingreep veroorzaakt ook minder complicaties. Ook kan de ingreep, indien de omvang van het gezwel dit toelaat, zenuwsparend worden uitgevoerd, met een grotere kans op erectieherstel na de operatie. 7
In 1% van de gevallen blijkt tijdens de kijkoperatie toch een klassieke open operatie nodig te zijn. Dit omdat de ingreep technisch niet mogelijk is. De ingreep wordt dan via een open snede voortgezet. Na de operatie U wordt wakker op de uitslaapkamer. De bloeddruk, het hartritme en de urineproductie worden gecontroleerd. Ook wordt gekeken of u pijn heeft. Indien u pijn heeft, krijgt u medicijnen toegediend. U heeft een infuus, een slangetje in de buik (drain) om wondvocht af te voeren en een blaaskatheter. Als u aandrang krijgt om te plassen moet u de verpleegkundige waarschuwen, de katheter moet dan gecontroleerd worden. Als de controles goed zijn, kunt u terug naar de verpleegafdeling. Terug op de verpleegafdeling Ook hier worden de controles voortgezet, maar minder frequent. De verpleegkundige helpt u met de verzorging. U kunt s avonds, als u niet misselijk bent, beginnen met drinken. Eerste dag na de operatie: u kunt een aantal keren uit bed, op de stoel zitten. Wanneer u trek heeft, kunt u beginnen met eten of drinken. Bij het krijgen van ontlasting moet u niet te hard persen. Tweede dag na de operatie: uw activiteiten kunnen worden uitgebreid. U kunt proberen uzelf te wassen en vaker uit bed te komen. Ook kunt u, uitsluitend onder begeleiding van een verpleegkundige, beginnen met lopen. Waarschijnlijk kunt u normaal eten en drinken. Gewoonlijk wordt de drain deze dag verwijderd. 8
Soms bent u al voldoende opgeknapt en kunt u het ziekenhuis verlaten. Derde dag na de operatie: u kunt uzelf waarschijnlijk zelfstandig verzorgen. De verpleegkundige legt u uit hoe u de wondjes en de katheter kunt verzorgen. Als dat goed gaat kunt u naar huis. De katheter moet zeven dagen blijven zitten. U gaat dus met de katheter naar huis. Mogelijke complicaties Geen enkele ingreep is vrij van de kans op complicaties. De meest voorkomende complicaties zijn: Een nabloeding of een infectie. Kort na de ingreep kan er schouderpijn ontstaan door het ingeblazen koolzuurgas. Wat zelden voorkomt is een beschadiging aan andere organen, zoals bijvoorbeeld de dikke darm. Dit risico is echter erg klein (minder dan 1 procent). Omdat de wondjes klein zijn, komen ook littekenbreuken slechts zelden voor. Nabehandeling Na een week komt u terug op de afdeling voor een dagbehandeling. Uw katheter wordt dan verwijderd. Daarna kunt u weer zelf plassen. Als het plassen goed gaat en u plast de blaas goed leeg kunt u weer naar huis. In het begin kan het nog wel eens wat lastig zijn de urine op te houden. U krijgt incontinentiemateriaal mee en een afspraakkaart voor de controle op de polikliniek. 9
In de loop van de dagen tot weken na de operatie zult u merken dat u de urine steeds beter kunt ophouden. Indien de ingreep zenuwsparend is uitgevoerd en u nog goede erecties had voor de operatie, is de kans circa 50 tot 80 procent dat dit na de operatie herstelt. Dit duurt in de regel drie maanden tot één jaar. Geduld is dus de boodschap. U kunt dit verder bespreken met uw uroloog. Adviezen voor thuis De eerste twee weken na de operatie moet u rustig aan doen. U mag zes weken na de operatie geen zware lichamelijke inspanning verrichten en niet fietsen. De elastische kousen hoeft u na de ingreep niet meer te dragen. U krijgt voor de drie weken na de operatie spuitjes mee tegen het ontwikkelen van trombosebenen. Bij mannen lichter dan 60 kg is de dosis 2.500 E Fragmin per dag. Bij mannen zwaarder dan 60 kg is de dosis 5.000 E Fragmin per dag. Het is erg belangrijk dat u deze spuitjes toedient of krijgt toegediend! Na de operatie kunt u enkele weken tot maanden vermoeidheidsklachten hebben. Het kan een half jaar duren voordat u uw conditie van voor de operatie terug heeft. Dat is heel normaal. Neem altijd contact op als: De katheter eruit is gegaan (uw huisarts mag deze niet vervangen). Als u koorts heeft boven de 38,5 C; De urine erg bloederig is met stolsels en dit met veel drinken (2½ liter) niet verdwijnt; 10
Vragen Heeft u nog vragen, stel ze gerust aan uw behandelende arts of huisarts. Bij dringende vragen of problemen vóór uw behandeling kunt u zich het beste wenden tot de afdeling waar de behandeling plaats moet vinden. Wanneer zich thuis na de operatie problemen voordoen, neem dan contact op met uw huisarts of het ziekenhuis. 11
Maasstad Ziekenhuis Maasstadweg 21, 3079 DZ Rotterdam Postbus 9100, 3007 AC Rotterdam Telefoon 010 291 19 11 www.maasstadziekenhuis.nl info@maasstadziekenhuis.nl mzp2357 januari 2011