Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 1-03032015 Hordenlopen! Zwartboek over de hindernissen om ondersteuningsverklaringen voor deelname aan verkiezingen gewaarmerkt te krijgen
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 2 - NIET MEER VAN DEZE TIJD: SAMENVATTING Nieuwe politieke partijen dienen 30 ondersteuningsverklaringen per kieskring gewaarmerkt te krijgen op het gemeentehuis om deel te kunnen nemen aan verkiezingen. Op papier en met een stempeltje. Een ware toer voor kiezers en gemeenteambtenaren. Het is een ouderwetse en tijdrovende horde die in het voordeel uitvalt van zittende partijen. Die zijn hiervan namelijk vrijgesteld. Het kan zoveel eerlijker door gebruik te maken van DigiD. Het principe van ondersteuning van een kieslijst staat voor in dit zwartboek niet ter discussie, de wijze waarop en het aantal kieskringen wel. Dit zwartboek somt de hindernissen op die de Vrijzinnige Partij is tegengekomen bij het aanbieden van ondersteuningsverklaringen voor de provinciale statenverkiezing van 18 maart 2015. DEMOCRATISCHE WAARDE De vrijheid van vereniging is vastgelegd in art 8 van de Grondwet. De Kieswet stelt geen eisen aan de oprichting van een politieke partij. Men is vrij in het kiezen van de rechtsvorm. Als een partij echter met een geregistreerde aanduiding mee wil doen aan verkiezingen, dan is een van de vereisten dat het een vereniging is met volledige rechtsbevoegdheid. De door de overheid gecontroleerde deelname aan verkiezingen wordt verder bepaald door als voorwaarden te stellen: het storten van een waarborgsom en het overleggen van ondersteuningsverklaringen. Ons parlementair stelsel is gebaseerd op deze vrijheid van vereniging en een open democratie waarin iedereen de gelijke kans moet hebben om aan dat parlementair stelsel deel te kunnen nemen. WETGEVING Ondersteuningsverklaringen zijn schriftelijke verklaringen van personen die deelname van de partij aan de verkiezing ondersteunen. De verklaringen worden afgelegd in het gemeentehuis. De verklaringen zijn vereist als partijen: Voor het eerst deelnemen aan de verkiezing Bij de vorige verkiezing geen zetel(s) hebben behaald Deelnemen met een blanco lijst (zonder aanduiding) De Vrijzinnige Partij stelt het principe dat er draagvlak moet zijn voor een nieuwe partij door middel van ondersteuningsverklaringen in deze notitie niet ter discussie. Lichtzinnige kandidaatstelling komt democratie niet ten goede. Maar evenzeer komt het democratie niet ten goede om bureaucratische hordes op te werpen voor nieuwe partijen. HISTORISCH De regeling voor de ondersteuningsverklaringen is in de loop van de tijd veel strenger geworden. Van een regeling die oorspronkelijk bestond uit het laten ondertekenen van de kandidatenlijst door de kiezers thuis of in de publieke ruimte werd het een regeling waarbij
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 3 - de kiezers op de secretarie van de gemeente een ondersteuningsverklaring moeten ondertekenen. Een regeling waarvan de uitvoering eerst geheel in handen van de politieke partijen lag, is nu onder toezicht van de overheid gebracht 1. Bij wijziging van de Kieswet in 1989 werden de ondersteuningsverklaringen gesteld op 10 per kieskring, hetgeen tevens van toepassing was voor de zittende partijen. In 1997 werd het aantal ondersteuningsverklaringen, eveneens voor alle partijen verhoogd tot 30. De bureaucratische ervaring van dit hoge aantal ondersteuningsverklaringen leidde twee jaar later in 1999 al tot afschaffing van deze verplichting voor de zittende partijen. Zij ervoeren de regeling als onnodig belastend en het viel hen bovendien niet mee de benodigde ondersteuningsverklaringen bijeen te krijgen. Een groot aantal zittend groeperingen heeft zich verbaasd over de inspanningen die men moest doen om aan het vereiste aantal verklaringen te komen. Deze inspanningen waren niet zozeer nodig omdat een maatschappelijk draagvlak zou ontbreken, maar vanwege het gebrek aan bereidwilligheid van sympathisanten om een bezoek aan het gemeentehuis te brengen en aldaar de ondersteuningsverklaringen af te leggen. 2 KIESKRINGEN Het stelsel van kieskringen maakt het politieke partijen mogelijk in deze gebieden met verschillende kandidatenlijsten uit te komen. Hierop kunnen bijvoorbeeld kandidaten worden geplaatst die in een bepaalde kieskring extra bekendheid genieten. Voor het bepalen van de verkiezingsuitslag worden alle stemmen die in verschillende kieskringen op een politieke partij uitgebracht bij elkaar opgeteld. Voor de verkiezing van Provinciale Staten in 2015 zijn 20 kieskringen vastgesteld. Zuid- Holland is verdeeld in 4 kieskringen, Noord-Holland in 3 en Gelderland, Limburg en Noord- Brabant in 2 kieskringen. De overige provincies vormen elk 1 kieskring. VEREISTEN Voor iedere kieskring worden minimaal 30 ondersteuningsverklaringen overlegd, ze kunnen slechts worden afgelegd door personen die binnen die kieskring zijn geregistreerd voor de desbetreffende verkiezing. De kiezer ondertekent deze verklaring (model H4) binnen een termijn van 14 dagen voorafgaand aan of op de dag van kandidaatstelling. Dit gebeurt op het gemeentehuis (of deelkantoor) van de gemeente waar hij als kiezer is geregistreerd in aanwezigheid van de burgemeester of een door deze daartoe aangewezen ambtenaar. De kiezer dient zelf het document mee te nemen. ONGUNSTIG VOOR NIEUWE PARTIJEN Deze regeling is een formele horde voor nieuwe politieke partijen. Een nieuwe partij die in alle kieskringen wil meedoen, moet daarom 20 x 30 = 600 ondersteuningsverklaringen 1 Stemmen bij volmacht en ondersteuningsverklaringen in historisch en rechtsvergelijkend perspectief / R.de Jong (Kiesraad). 2 Kamerstukken II 1998-1999, 26 200, nr 61, p. 9.
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 4 - overleggen. Deze administratieve last werkt in het voordeel van zittende partijen, die deze verplichting niet hebben. De horde wordt ook nog verhoogd doordat een kiezer verplicht wordt zich persoonlijk op het gemeentehuis te melden en daar zich te identificeren, zelf het formulier te overleggen en deze verklaring te laten ondertekenen en stempelen door (in de praktijk namens) de burgemeester. De ambtenaar controleert de identificatie van deze kiezer en of hij/zij ingeschreven staat in de GBA en niet uitgesloten is van de desbetreffende verkiezing. Vervolgens dienen alle papieren formulieren weer verzameld te worden op één centraal punt om door de gemachtigde te worden ingeleverd op de dag van kandidaatstelling. Een flinke logistiek, zeker omdat de postbezorging ook veranderd is en niet meer elke dag wordt gegarandeerd. Bezorging op maandag is zelfs afgeschaft. Dat leverde voor 2015 een probleem op omdat de dag van kandidaatstelling op maandag 2 februari viel. ONEVENWICHTIGHEDEN Bij verkiezingen voor het Europees Parlement zijn 30 ondersteuningsverklaringen voldoende, immers is Nederland in dat geval één kieskring. Bij Provinciale Staten verkiezingen zijn dat 600 ondersteuningsverklaringen. In beide situaties is lichtzinnige kandidaatstelling onwenselijk. Bij de verkiezing voor de leden van het algemeen bestuur, vormt elk Waterschap één kieskring. Bij Provinciale Statenverkiezingen worden een aantal provincies opgeknipt in meer kieskringen. Het totaal aantal Statenleden is in de afgelopen jaren flink verminderd. De noodzaak om met verschillende kandidatenlijsten binnen de provincie (in elke kieskring) uit te komen, zodat er een keuze gemaakt kan worden uit méér kandidaten, is daarmee vanzelfsprekend ook verminderd. Maar de opdeling in verschillende kieskringen binnen een aantal provincies is niet afgenomen. Een kiezer kan niet een kandidatenlijst van een partij ondersteunen als hij/zij in een andere kieskring woont binnen de provincie. Maar de kiezer een kiezerspas aanvraagt en vervolgens al dan niet een onderhandse volmacht geeft, kan de stem voor deze kiezer wel worden uitgebracht in een andere kieskring binnen de provincie en dus voor een andere kandidatenlijst van een partij die in de eigen kieskring niet meedoet. Zittende partijen vonden in 1999 het een te hoge horde om sympathisanten zo ver te krijgen om een bezoek aan het gemeentehuis te brengen om een ondersteuningsverklaring voor de zittende partijen te geven. De Kieswet werd in het voordeel van zittende partijen gewijzigd. Het argument is echter evenzo van toepassing op niet zittende partijen. DE ERVARING VAN DE VRIJZINNIGE PARTIJ De Vrijzinnige Partij heeft ervoor gekozen om voor deze provinciale statenverkiezing van 18 maart 2015 deel te nemen in 7 kieskringen (210 ondersteuningsverklaringen). Helaas zijn in 2 kieskringen binnen dezelfde provincie uiteindelijk niet alle benodigde ondersteuningsverklaringen gerealiseerd.
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 5 - Derhalve werd door de Vrijzinnige Partij in 5 kieskringen deelgenomen en er zijn 150 ondersteuningsverklaringen overlegd. Evenzovele ondersteuners zijn met het papiertje afgereisd naar het gemeentehuis om de verklaring gestempeld te krijgen. De Vrijzinnige Partij heeft een onderzoek gehouden onder haar ondersteuners. De ervaringen zijn opgenomen in dit zwartboek. DIGITALE ONTWIKKELINGEN DigiD is op 1 januari 2005 gelanceerd als eenvoudig en laagdrempelig authenticatiesysteem voor overheidsorganisaties. Ook private organisaties met een publieke taak maken er gebruik van. In 2014 hadden 11,5 miljoen mensen een inlogcode voor DigiD en is er 110 miljoen keer ingelogd via DigiD. Er is ook steeds meer mogelijk: belastingaangifte doen, toeslagen aanvragen, je pensioenoverzicht opvragen en zaken doen met UWV. Daarnaast zijn steeds meer gemeentelijke diensten te benaderen via DigiD, en ook zorgverzekeraars. De regering zet duidelijke stappen naar een volledig digitale Rijksoverheid in 2017. Deze kabinetsdoelstelling werd in 2013 geformuleerd door minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 3. De Digitale Overheid 2017 is een missie van de hele overheid. GEMEENTELIJKE EFFICIENCY Gemeenten hebben door herindelingen en uit efficiency overwegingen het aantal gemeentekantoren beperkt 4. Tevens wordt door gemeenten in toenemende mate gebruik gemaakt van de verplichting om voorafgaand een afspraak te maken voor een handeling op het gemeentekantoor. Enerzijds zijn er dus minder loketten ter beschikking en anderzijds zijn deze ook moeilijker te bereiken. DOORZETTINGSVERMOGEN Het blijkt dat voor een merendeel van de Vrijzinnige Partij ondersteuners het gemeentekantoor binnen 15 minuten (enkele reis) was te bereiken, maar 2 op de 10 deed daar toch tussen het kwartier en een uur over. Ruim één derde kon echter alleen met afspraak terecht of is toch maar op de bonnefooi gegaan. In tenminste één geval leidde dit tot weggestuurd worden door de beveiligingsdienst die spontaniteit niet wist te appreciëren. In overige gevallen was vastberadenheid en een stevige dialoog nodig om zonder afspraak toch geholpen te worden met het stempeltje. WELKE KIESKRING IS DIT EIGENLIJK? De behandelende ambtenaar was in de helft van de gevallen op de hoogte de betekenis van het formulier H4. Dat betekent dus dat in de andere helft van de gevallen er óf hulp van een andere ambtenaar nodig was óf van de ondersteuner zelf, om het formulier te duiden. In provincies waar meer kieskringen zijn ingesteld, kon in een aantal gevallen de desbetreffende ambtenaar niet zonder hulp de juiste kieskring invullen of werd onjuist ingevuld (de naam van de gehele provincie of na de kieskring toegevoegd Nederland ). 3 Visiebrief digitale overheid 2017 Kamerstuk 26643-280 van 23 mei 2013 4 In 2000 waren er nog 537 gemeenten en in op 1 januari 2015 waren er 393 gemeenten.
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 6 - Het feit dat in sommige provincies sprake is van 2,3 of 4 kieskringen leidt tot onduidelijkheid. JE MOET WEL ZIN EN TIJD HEBBEN Al met is het merendeel van de Vrijzinnige Partij ondersteuners geholpen binnen een half uur. Dat klinkt als redelijk, maar indien men zich realiseert dat inclusief aan- en afreis, de ondersteuner gemiddeld een uur kwijt is aan het verkrijgen van een stempeltje, dan wordt van deze ondersteuner behoorlijk veel doorzettingsvermogen gevraagd voor zoiets simpels als het uiten van een democratische ondersteuningswens. Het is niet meer van deze tijd, dat zo n investering in redelijkheid van een ondersteuner kan worden gevraagd. Hiernaast zijn er nog een aantal saillante uitdagingen te vermelden die onze ondersteuners zijn tegengekomen. GEKKER KAN NIET Een overzicht van twaalf merkwaardige feiten: 1. De gemeente vergeet de kiezers te informeren over hoe en wanneer de ondersteuningsverklaring kan worden afgelegd. Websites zijn niet bijgewerkt. 2. Er wordt leges gevraagd voor het waarmerken van de ondersteuningsverklaring. 3. De beveiliging stuurt een ondersteuner zonder afspraak weg 4. In twee gemeentekantoren worden de ondersteuners weggestuurd, omdat de ondersteuningsverklaring ná de dag van kandidaatstelling zijn aangeboden. Dat had niet mogen gebeuren omdat de Kieswet een herstelregeling voor verzuim kent. 5. De ambtenaar stelt persoonlijke vragen: Wie zijn deze mensen op de kandidatenlijst, kent u ze eigenlijk wel?. 6. Het in de avond opengestelde gemeentekantoor ligt aan de andere kant van de stad. 7. De kieskring wordt niet of niet juist ingevuld. 8. De ondersteuningsverklaring wordt door het hoofdstembureau afgekeurd omdat er wel een handtekening is gezet maar geen gemeentestempel. Let wel: op het formulier wordt aangegeven: handtekening óf stempel (zie bijlage). 9. Het gemeentehuis is maar één avond in de week open en dan zijn er vlak voor de dag van kandidaatstelling ICT werkzaamheden gepland en is burgerzaken gesloten. 10. Er is niemand van burgerzaken aanwezig met kennis over ondersteuningsverklaring en de ondersteuner moest onverrichterzake weer vertrekken. 11. Hoewel op het formulier aangevinkt wordt dat het gaat om provinciale statenverkiezingen wordt door de ambtenaar ook naast de kieskring het waterschap vermeld. Dit moet dan ambtshalve weer gecorrigeerd worden. 12. Vanuit het gemeentelijk bureau Verkiezingen wordt een contactpersoon aangesteld, die door de partij gebeld kan worden als een kiezer problemen krijgt bij het deelkantoor. Dus Kafkaiaans: kiezer belt de partij partij belt de contactpersoon contactpersoon belt de desbetreffende ambtenaar en ondertussen wacht de kiezer en wacht en wacht.
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 7 - CONCLUSIE Het ondersteunen van een politieke partij is hordenlopen; Het aantal kieskringen is niet meer van deze tijd; Zittende partijen worden bevoordeeld; Het vraagt van sympathisanten onevenredig veel tijd en inzet; Het leidt tot bureaucratisch gedoe; De handeling is onbegrijpelijk ouderwets met papier en een stempeltje. Dit zwartboek is voor de Vrijzinnige Partij reden om op te roepen tot wijziging van de Kieswet. Het Tweede Kamerlid Norbert Klein zal daarvoor een initiatiefwet in dienen. UITGANGSPUNTEN WIJZIGING KIESWET 1. Zorg voor een centrale digitale plaats waar kiezers, gemachtigden van politieke partijen, de gemeenten en de Kiesraad (incl. hoofdstembureaus) formulieren, waaronder de ondersteuningsverklaringen, kunnen benaderen. 2. Ontwerp een procedure waarbij ondertekening van een ondersteuningsverklaring door middel van DigiD mogelijk wordt. De kiezer kan dan ondersteunen vanaf elke locatie en tijd ongebonden. Ondersteunen wordt digitaal mogelijk. Weg met de horde! 3. Breng het aantal kieskringen terug tot het aantal provincies. Provincie = Kieskring. INITIATIEFWET Nobert Klein (verbonden aan de Vrijzinnige Partij) stelt voor de Kieswet aan te passen op de volgende onderdelen (hoofdlijnen): 1. Het gebruik van digitale formulieren mogelijk maken. Art. H.1 Lid 3, toevoegen digitale, aan formulieren 2. Ondertekening door middel van digitale identiteit (thans DigiD) mogelijk maken. Artikel H.4 Lid 1, schrappen: Schriftelijke in schriftelijke verklaringen van ondersteuning en vervangen door digitale Lid 2, schrappen: in het gemeentehuis van de gemeente waar hij als kiezer is geregistreerd, in aanwezigheid van de burgemeester of een door deze daartoe aangewezen ambtenaar. De kiezer overhandigt aan de burgemeester of de ambtenaar een document als bedoeld in artikel 1 van de Wet op de identificatieplicht.
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 8 - Lid 2, toevoegen: De kiezer die een verklaring van ondersteuning wenst af te leggen, ondertekent binnen een termijn van veertien dagen voorafgaand aan of op de dag van de kandidaatstelling deze verklaring via digitale identiteit. 3. Afschaffen van de verdeling van provincies in meer kieskringen. Art E.1 Lid 1, schrappen: verdeeld in kieskringen, overeenkomstig de bij deze wet gevoegde tabel en vervangen door vormt elke provincie één kieskring. Lid 1, toevoegen: De openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba vormen één kieskring. Lid 2, schrappen: Provinciale staten kunnen voor de verkiezing van de leden van provinciale staten deze kieskringen in meer kieskringen verdelen. Fractie Klein zal dit voorstel nader uitwerken in een initiatiefwet.
Zwartboek ondersteuningsverklaringen - 9 - BIJLAGE Model H 4 Ondersteuningsverklaring 1. Verkiezing Het gaat om de verkiezing van: de Tweede Kamer der Staten-Generaal de Eerste Kamer der Staten-Generaal voor de provincie de provinciale staten van het algemeen bestuur van het waterschap de gemeenteraad van de eilandsraad van het openbaar lichaam Bonaire Saba Sint Eustatius het Europees Parlement 2. Politieke groepering De aanduiding van de politieke groepering waarvan u de kandidatenlijst ondersteunt: 3. Kandidaten op de lijst 1 2 3 4 naam voorletters woonplaats Aanvullen met benodigde regels. 4. Ondertekening door de kiezer Ik verklaar dat ik de bovengenoemde kandidatenlijst ondersteun. Datum Naam Handtekening 5. Verklaring van de burgemeester/gezaghebber (niet bij de Eerste Kamerverkiezing) De burgemeester/gezaghebber van verklaart dat de ondersteuner in zijn gemeente/openbaar lichaam als kiezer is geregistreerd. De kiezer behoort tot kieskring Datum Ondertekening of gemeentestempel