Bodemonderzoeken voormalige Arseenfabriek Bocholt

Bodemonderzoeken voormalige Arseenfabriek Bocholt Infovergadering Katleen Jansen en Tim Lieben (OVAM) Jonas Rabaey (Witteveen+Bos Belgium NV)

Werkwijze van de infovergadering Verloop van de infovergadering Voorstelling partijen 1. Algemene informatie in verband met de OVAM 2. Korte historiek van de voormalige arseenfabriek 3. Resultaten bodemonderzoeken (door Witteveen en Bos) 4. Verder verloop van het dossier 5. Bodemattesten 6. Pauze (bundelen van vragen) 7. Vragenronde Moment om persoonlijke vragen te stellen 3/05/2019 2

1. Openbare Vlaamse AfvalstoffenMaatschappij Samen maken we morgen mooier Beter leefmilieu en hogere levenskwaliteit Minder afval en een propere bodem Een duurzaam beheer van afvalstoffen en materialen (materialendecreet) Het voorkomen van bodemverontreiniging en het realiseren van bodemsanering (bodemdecreet) 3/05/2019 3

1.1. Wat is bodem? 3/05/2019 4

1.1. Wat is bodem? 3/05/2019 5

1.2. Wat is bodemverontreiniging? 3/05/2019 6

2. Algemene historiek Arseenfabriek aanwezig van voor 1928 In 1971 werd de fabriek ontmanteld In 1973 werden de terreinen verkocht In 1985 werden de gebouwen op het oostelijk deel van de fabrieksterreinen gesloopt In 1991 werd de afvalberging van het fabrieksterrein aanbesteed door de OVAM. Omwille van juridische redenen werd deze afvalberging nagenoeg onmiddellijk stilgelegd In 2000-2001 werd de afvalberging uitgevoerd In 2013-2014 uitvoering hydrologische studie 3/05/2019 10

2. Algemene historiek: Ambtshalve afvalberging De bovengrondse en ondergrondse arseenhoudende stenen constructies werden afgebroken, ter plaatse gebroken en op het meest westelijk perceel van de voormalige fabriekssite in een deponie geplaatst Monodeponie van sloopmateriaal en arseenhoudend puin Onderafdichting Bovenafdichting met leeflaag en drainagesysteem Aanvullen van toplaag vanaf 2m-mv met uitgezeefd materiaal Bovenafdichting met leeflaag en drainagesysteem Het uitgangspunt: verhinderen van de verdere verspreiding door bovengrondse verspreidingsfactoren van arseen en andere zware metalen. Het verhinderen van verdere emissie van stof naar de omgeving door het aanbrengen van een bovenafdichting op het terrein; Het verhinderen van infiltratie van het regenwater op de met zware metalen verrijkte bodem van de voormalige arseenfabriek en daardoor het verhinderen van verdere uitloging naar het grondwater. 3/05/2019 11

3. BODEMONDERZOEKEN (WITTEVEEN EN BOS) 3/05/2019 12

Oriënterend en beschrijvend bodemonderzoek Voormalige arseenfabriek Bocholt Bewoners vergadering 2019

Wie zijn wij? Jonas Rabaey - projectmanager Witteveen+Bos Belgium NV Internationaal advies- en ingenieursbureau voor milieu, infra, mobiliteit, ruimte, water Erkend bodemsaneringsdeskundige type II (EBSD II) Een door de OVAM erkend onafhankelijk deskundige voor het uitvoeren en opmaken van bodemonderzoeken en begeleiden van bodemsaneringswerken Geen uitvoering van bodemsaneringswerken aannemer Door de OVAM aangesteld voor het opmaken van het bodemonderzoek op en rondom de site van de voormalige arseenfabriek te Reppel 14

Klassiek verloop bodemonderzoek 1. Oriënterend bodemonderzoek (OBO) Onderzoek risicolocaties indien verontreiniging aangetroffen BBO 2. Beschrijvend bodemonderzoek (BBO) - In kaart brengen verontreiniging - Bepalen ernst verontreiniging (risico voor mens, dier en milieu) - Bepalen saneringsnoodzaak indien saneringsnoodzaak BSP 3. Bodemsaneringsproject (BSP) - Bepalen wijze van sanering 4. Bodemsaneringswerken - Effectieve uitvoering bodemsaneringswerken zoals opgenomen in BSP door aannemer EBSD voert onderzoeken uit en stelt rapporten op, de OVAM treedt op als controlerende overheid en beoordeelt rapporten 15

Verloop onderzoek arseenfabriek Initieel site onderzoek Combinatie van een OBO en BBO Fasering site onderzoek niet mogelijk Gezien omvang verontreiniging gefaseerd opgevat Oriënterend bodemonderzoek 1 ste gefaseerd BBO: deel atmosferische depositie en grondverontreiniging kern 2 de gefaseerd BBO: grondwaterverontreiniging ondiep (kern+pluim) + diep (kern) 16

Productieproces van de voormalige arseenfabriek Door smeltproces metalen (lood, zink, koper, ) scheiden uit ruwe ertsen Restproducten: assen, sintels, speiss Winning arseen uit restproducten andere fabrieken Winning arseen uit ruwe erts uit Marokko Productie van arseen trioxide, natriumarseniet en arseen zuur Gebruik als onkruidverdelger, geneesmiddelen, verfpigmenten, houtconserveringsproducten Assen en sintels gebruik als meststof en wegverharding 17

Bronnen verontreiniging Arseenfabriek Grondverontreiniging met arseen (en andere zware metalen) In directe omgeving fabriekssite Verder verspreid van fabriekssite als gevolg van atmosferische depositie Afzetting deeltjes door wind Grondwaterverontreiniging met arseen (en andere zware metalen) Uitspoeling en uitloging grondverontreiniging naar grondwater 18

Bronnen verontreiniging Arseenfabriek Slib- en oppervlaktewaterverontreiniging Als gevolg van voormalige lozing koelwater en afvalwater op Vosbeek Verspreiding door gebruik reststoffen fabriek Gebruik van sintels en assen als onderfundering en verharding van wegen, opritten, tuinpadjes, erven, Mogelijke uitloging naar grondwater Mogelijk ook andere verontreinigingen als gevolg van exploitatie Vb: olieverontreiniging door gebruik stookolie, 19

Bergingsmaatregelen 2000: afbraak gebouwen en berging in deponie en aanbrengen leeflaag over site door de OVAM maatregelen om risico s weg te nemen in afwachting van eventuele sanering of definitieve maatregelen 20

Bergingsmaatregelen Leeflaag bovenop arseenhoudende grond 1 meter drainagezand, aanvulgrond en teelaarde High-density polyethylene (HDPE) folie met een dikte van 2 mm Laag zand-bentoniet (kleimineraal)-polymeer Infiltratie regenwater tegenhouden verdere uitloging grondverontreiniging naar grondwater beperken Verwaaiing verontreinigde grond en stof tegenhouden 21

Bergingsmaatregelen Deponie inhoud: Voormalige bouwmaterialen fabriek Assen en sintels aanwezig op site na sluiting Arseenhoudend materiaal bergen Beplanting met bomen om deponie te onttrekken van het zicht 22

Luchtfoto site 1971 23

Luchtfoto site 1985-1990 24

Luchtfoto site 2003 25

Reeds uitgevoerde onderzoeken Sinds 1986: onderzoeken op en rondom site uitgevoerd in opdracht van de OVAM Gericht op: In kaart brengen verontreiniging in grond, grondwater, oppervlaktewater, Opvolgen verspreiding grondwaterverontreiniging Bepalen sanerings- en/of bergingsmaatregelen Evalueren bergingsmaatregelen Nog geen decretale onderzoeken (vb OBO, BBO) Resultaten voorgaande onderzoeken geëvalueerd en indien betrouwbaar gebruikt in huidig onderzoek 26

Oriënterend bodemonderzoek Kernonderzoek Nagaan toestand ter hoogte van bronperceel Nagaan of andere verontreinigingen aanwezig tgv exploitatie Peilbuizen en boringen rondom voormalige site Geen andere verontreinigingen aangetroffen op de rand van de site dan gekende zware metalen verontreiniging 27

1ste gefaseerd beschrijvend bodemonderzoek (atmosferische depositie) Deel grondverontreiniging atmosferische depositie Beschrijving verontreiniging als gevolg verwaaiing stof- en bodemdeeltjes en van depositie uit schoorstenen Modelering (geostatistiek) verontreiniging op basis van: 1. bestaande resultaten voorgaande onderzoeken 2. Bijkomende staalnames in onvoldoende onderzochte zones en controle van onverwachte resultaten 28

1ste gefaseerd beschrijvend bodemonderzoek(atmosferische depositie) Deel grondverontreiniging atmosferische depositie Totaal van 839 stalen van de toplaag (0-20 cm-mv) Verontreiniging verticaal afgeperkt op maximaal 1m-mv in pluim Oppervlakte >richtwaarde (RW): ca. 2.462.554 m² of 2,4 km² of 246 ha Lengte ca. 3 km m-mv = meter onder maaiveld 29

Normering grond Richtwaarde (RW) Bodemsaneringsnorm (BSN) Afhankelijk van: Gebruikstype grond I: Natuurgebied II: Landbouwgebied III: woongebied IV: Recreatiegebied V: Industriegebied ph, klei- en organisch stofgehalte van de bodem Opgenomen in VLAREBO bijlage IV Arseen grond: RW: 28,37 BSN: I: 47,03 mg/kg DS II: 47,03 mg/kg DS III: 103 mg/kg DS IV: 267 mg/kg DS V: 267 mg/kg DS (OM: 6,82 / klei: 5,16 / ph: 7) 30

Reppel Legende: - Groen: <RW - Geel: >RW<BSN I/II - Oranje: >BSN I/II - Rood: >BSN III - Paars: >BSN V Ellikom 31

1 ste gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(atmosferischedepositie) Deel grondverontreiniging atmosferische depositie Op basis van effectief gebruik, gemodelleerde concentratie en risico s: 1. Bronperceel site verdere maatregelen nodig 6 percelen 2. Verspreidingsperceel verdere maatregelen nodig 84 percelen 3. Verspreidingsperceel geen verdere maatregelen nodig 600 percelen Verschillende gebruiksadviezen van toepassing afhankelijk van categorie Gebruiksadvies: zijn een geheel van informatie om de betrokkenen te informeren over de aandachtspunten, gevolgen, risico s en eventueel te nemen maatregelen ten gevolge van de aanwezigheid van een verontreiniging op de grond. 32

1. Bronpercelen 33

2. Verspreidingspercelen verdere maatregelen Reppel Bree Ellikom 34

3. Verspreidingspercelen geen verdere maatregelen Reppel Bree Ellikom 35

1 ste gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(atmosferischedepositie) Verdere maatregelen: wat nu? In BSP zal wijze van sanering worden vastgelegd historische verontreiniging. De verontreiniging dient gesaneerd te worden naar het BATNEEC principe In detail gebruik nagaan, bijkomende staalnames, Op basis daarvan nagaan al dan niet effectieve werken op perceelsniveau vb: leeflaagsanering, fytoremediatie, Na sanering indien nodig nieuwe gebruiksadviezen of beperkingen 36

1 ste gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek Deel grondverontreiniging bronpercelen Ca. 6 m-mv Volume ca. 431.922 m³ Hoge zware metalen concentraties aanwezig in de bodem 37

2 de gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(grondwater) Deel grondwaterverontreiniging Beschrijving grondwaterverontreiniging kern ondiep en diep Kern = vanaf site tot breuk Grote-Brogel Beschrijving grondwaterverontreiniging pluim ondiep Pluim = ten noorden van breuk Grote-Brogel Pluim diep nog onvoldoende in kaart bijkomend BBO noodzakelijk Dieper dan 35 mtaw (ca. >17 m-mv) TAW = Tweede Algemene Waterpassing (= zeeniveau Oostende) 38

2 de gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(grondwater) Complexe geologie aanwezig ten noorden van site Breuk van Grote-Brogel Verstoorde geologie Verminderde doorlatendheid Neerwaartse grondwater stroming Verontreiniging zakt in diepte Grondwater buigt af door breuk N/NW naar NO Kwelwater ter hoogte van vallei Abeek grondwater 61 mtaw Voormalige fabriek Abeek 48 mtaw Breuken zone 39

Ligging Breuk van Grote-Brogel Reppel Bree Ellikom Grondwaterstromingsrichting 40

2 de gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(grondwater) Deel grondwaterverontreiniging 1. Herbemonstering bestaande peilbuizen 2. Computermodel met nieuwe gegevens 3. Uit de evaluatie van het computermodel bleek de verontreiniging verticaal onvoldoende afgeperkt. Daarom bijkomende peilbuizen. 4. Hermodellering contour 41

2 de gefaseerd beschrijvend bodemonderzoek (grondwater) Deel grondwaterverontreiniging 26 nieuwe peilbuizen geplaatst 106 resultaten voor modellering Combinatie nieuwe en oude resultaten Oude resultaten enkel van na afdekking site (>2001) Bij verschillende waarden voor dezelfde peilbuizen steeds hoogste concentratie (worst-case) 42

Normering grondwater Richtwaarde (RW) Bodemsaneringsnorm (BSN) Opgenomen in VLAREBO bijlage IV Arseen grondwater: RW: 12 µg/l BSN: 20 µg/l 43

2 de gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(grondwater) Deel grondwaterverontreiniging Verontreiniging kern verticaal afgeperkt <RW op max. 55 m-mv Voorlopig volume >BSN: 6.192.482 m³ >RW: 8.635.390 m³ Ellikom N 44

Abeek Wegen Breuk Grote Brogel Site Contour > RW in groundwater Reppel Bree Ellikom 45

Zijaanzicht vanuit NO hoek 46

2 de gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(grondwater) Deel grondwaterverontreiniging Perceel binnen contour >RW verdere maatregelen noodzakelijk BSP (177 percelen) Gebruiksadviezen geformuleerd GA2a: Bij de uitvoering van bemalingen is het aangewezen om maatregelen te nemen om de verspreiding van de grondwaterverontreiniging tegen te gaan. GA2b: Het wordt afgeraden om het grondwater te gebruiken als drinkwater of voor persoonlijke hygiëne. Ook gebruik als drenkwater voor vee is af te raden. GA2c: Het wordt afgeraden om het grondwater te gebruiken voor de tuin. Ook een industriële toepassing zonder de risico s te laten evalueren, is af te raden. 47

2 de gefaseerdbeschrijvendbodemonderzoek(grondwater) Verdere maatregelen: wat nu? In BSP zal wijze van sanering worden vastgelegd Het is een historische verontreiniging. De verontreiniging dient gesaneerd worden naar het BATNEEC principe Noodzaak tot verdere maatregelen betekent niet dat er met zekerheid werken op perceel zullen plaatsvinden Volledige verwijdering grondwaterpluim naar alle waarschijnlijkheid niet mogelijk Gebruiksadviezen zullen vermoedelijk blijven 48

Overige staalnames ikvbboen risicobepaling Bemonstering gekende grondwaterwinningen in pluim Arseenanalyse op kippeneieren Particulier in directe omgeving site Arseenanalyse op maïs Landbouwer met verschillende percelen ter hoogte van site Indien problemen vastgesteld, betrokken personen op de hoogte gebracht 49

www.witteveenbos.com

4. Verder verloop van het dossier Uitvoeren volgende gefaseerde beschrijvende bodemonderzoeken diep grondwater en waterlopen door bodemsaneringsdeskundige 3/05/2019 51

4. Verder verloop van het dossier Opmaak (gefaseerde) bodemsaneringsproject(en) door bodemsaneringsdeskundige Studie die de wijze vaststelt waarop bodemsaneringswerken worden uitgevoerd o Doel: verwijderen van het risico Opmaak door een bodemsaneringsdeskundige o Best haalbare techniek Kennisgeving als bodemsaneringsproject is ingediend Steeds een openbaar onderzoek, waarbij betrokkenen opmerkingen kunnen geven (inspraak) Uitvoeren saneringswerken onder leiding van bodemsaneringsdeskundige Opmaken eindevaluatierapport door bodemsaneringsdeskundige 3/05/2019 52

5. Bodemattest Wie ontvangt een bodemattest Eigenaars en eventuele gebruikers o Bronpercelen o Percelen waarop de bodemverontreiniging zich heeft verspreid 53

3/05/2019 54

3/05/2019 55

5. Bodemattest (verspreidingspercelen) Kadastrale gegevens datum toestand op: 01.01.2018 afdeling : 72031 BOCHOLT 2 AFD straat + nr. : sectie : B nummer : 0574/02A000 3/05/2019 56

5. Bodemattest (verspreidingspercelen) Deze grond is opgenomen in het grondeninformatieregister. Opgenomen in databank OVAM De OVAM heeft voor deze grond (geen) gegevens uit de gemeentelijke inventaris. (G)een risicogrond Uitspraak over de bodemkwaliteit Volgens het Bodemdecreet moeten op deze grond nog verdere maatregelen worden uitgevoerd Of Volgens het Bodemdecreet moeten op deze grond geen verdere maatregelen worden uitgevoerd. 3/05/2019 57

5. Bodemattest (verspreidingspercelen) Historische verontreiniging Ontstaan vóór 29 oktober 1995 Volgens het Bodemdecreet moet er een bodemsanering uitgevoerd worden op deze grond. en/of Volgens het Bodemdecreet moet er geen bodemsanering uitgevoerd worden op deze grond. De OVAM baseert zich voor deze uitspraak op het beschrijvend bodemonderzoek van 28.01.2019 (of 29.01.2019) en op de hierin opgenomen bodemkenmerken en functie van de grond. 3/05/2019 58

5. Bodemattest (verspreidingspercelen) De bodemverontreiniging,, is niet tot stand gekomen op deze grond. Indien sanering nodig is: De saneringsplicht rust bij de eigenaar of gebruiker van de grond waar de bodemverontreiniging tot stand kwam. Geen verplichting om bodemsanering uit te voeren voor eigenaar/gebruiker verspreidingsperceel 59

5. Bodemattest (verspreidingspercelen) Gebruiksadviezen Opsomming aanwezige bodemonderzoeken Meer info op www.ovam.be/bodemattest 3/05/2019 60

3/05/2019 61

5. Bodemattest Geen bodemattest ontvangen? Perceel buiten contour (RW) grondwater en atmosferische depositie o Niet uitgesloten dat geen (andere) verontreiniging aanwezig is Overige verontreinigingenbronnen (vb: slib beken, arseenslakkenwegen), maar mogelijks ook verontreiniging door andere bronnen niet te wijten aan de arseenfabriek (ophoging met gronden, vervuilde onderfunderingen, enzovoort) Bij gebruik grondwater kan u een analyse uitvoeren Handen en groenten steeds wassen voor gebruik Mogelijks fout bij verzending attesten ligging perceel nagaan 3/05/2019 62

5. Overdrachten (o.a. verkoop) Bij elke verkoop van een grond: bodemattest nodig Onderscheid risicogrond en niet-risicogrond Risicogrond (omwille van vergunningsplichtige activiteiten op het perceel) o OBO door eigenaar (onderzoeksplicht) o Verontreiniging aanwezig: Geen verkoop mogelijk van deze risicogrond na OBO BBO + eventuele sanering (saneringsplicht) niet-risicogrond o Geen onderzoeksplicht o Verkoop mogelijk o verspreidingspercelen 3/05/2019 63

6. Pauze 3/05/2019 64

7. Vragenronde 3/05/2019 65

Dank voor uw aandacht Zijn er nog vragen? Vlaamse overheid Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij Stationsstraat 110 2800 Mechelen T 015 284 284 F 015 203 275 www.ovam.be info@ovam.be Tim Lieben en Katleen Jansen 66