(6-5) Wandeling door de Millingerwaard samen met Twan Teunissen (ARK Natuurontwikkeling) (pagina's 161-165) 8 km 4 uur Deze wandeling voert door een van de meest dynamische rivierlandschappen van Nederland. De wandeling geeft een mooi beeld van natuurontwikkeling: vanaf het kale zand van de rivierduinen en de klei-afgravingen tot bloemrijke graslanden en oud ooibos. Daarnaast heb je goede kans op het zien van bijzondere soorten, zoals Zwarte stern, Bever en Grote zilverreiger. De Millingerwaard is ook buiten wegen en paden vrij toegankelijk. De route volgt soms kleine, door grote grazers gemaakte paadjes. Let op: tijdens en na hoogwater zijn delen van de route niet toegankelijk. Dit speelt meestal in de winter en in het vroege voorjaar. Maar ook dan is de Millingerwaard zeer het bezoeken waard. Vanaf de dijken is het dan genieten van het overstroomde landschap! NB: In de Millingerwaard grazen wilde runderen en paarden. Houd 25 meter afstand en voer ze niet. Na nat weer kan de Millingerwaard modderig zijn, terwijl sommige delen van de route onder water kunnen staan. De paden zijn soms smal met veel bramen en brandnetels. Laarzen en een lange broek zijn dan ook aan te raden. Er wordt hier nog steeds klei afgegraven, zodat de route tussen punt 10 en punt 11 op het moment van uw wandeling mogelijk veranderd is. Hoe te bereiken: auto: vanuit Nijmegen de N325 richting Millingen en Kleve; linksaf de N840 richting Millingen. Bij rotonde rechtsaf; voor Leuth linksaf de Duffeltdijk; na ongeveer 3,5 kilometer (ter hoogte van kerkje links) dijk verlaten en auto parkeren op parkeerplaats in Kekerdom. openbaar vervoer: met de trein naar Nijmegen; vanaf het station met buslijn 80, 82 of 280 naar Kekerdom halte Weverstraat. Vanaf de bushalte de Weverstraat ca. 1 km volgen tot aan de kerk. Beschrijving wandeling: Loop vanuit het dorp Kekerdom naar de kerk, op de dijk rechtsaf. Negeer de hoofdingang van de Millingerwaard en verlaat na de eerste plas de dijk en ga links het kleine bospad in. Na enkele tientallen meters ligt rechts het drijvende kijkhuis. (1) Waar nu water en moeras ligt graasden enkele tientallen jaren geleden nog koeien van een boer. Klei is hier afgegraven en het resultaat is te zien. Op het water drijft het Kijkhuis: het drijft, zodat het mee kan bewegen met de wisselende waterstanden. Aan de hoogte van de palen is te zien hoeveel het water kan stijgen. Voor het kijkhuis liggen drijvende vlotjes waarop Zwarte Sterns broeden. Langs de oevers van de plas staan vaak vissende Blauwe en Grote Zilverreigers en op het water zijn Grauwe Gans, Krakeend, Kuifeend en Fuut te zien. Wie geduld heeft kan een IJsvogel zien, die zijn nest heeft in de buurt. Naast het Kijkhuis groeien Watergentiaan, Goudzuring, Zwanenbloem, Kattenstaart en Grote waterweegbree. Vervolg het paadje en bij het grote zandpad rechtsaf. Loop ter hoogte van punt 2 (zie kaartje) op een plek waar de vegetatie open is, aan de linkerkant van het pad de ruigte in richting plas. Loop daarna weer terug. (2) De plas is ontstaan door zandwinning. s Winters zitten hier grote groepen Kol- en Grauwe ganzen samen met Kuifeend, Tafeleend en Brilduiker. s Zomers is het water helder en staat het vol met onderwaterwouden van Smalle waterpest en Schedefonteinkruid. Op de waterplanten zitten vaak Grote roodoogjuffers en langs de plas heb je een een goede kans op een Kanaaljuffer. Op de oevers groeien Schietwilgen en Zwarte populieren. Op veel plekken zijn de bomen omgeknaagd door Bevers. Bij laag water is in het wilgenbos langs de oever een burcht van Bevers te zien. De burcht is een grote berg takken waarin hun hol ligt. De burcht is omgeven door kanaaltjes en overal zijn knaagsporen te vinden. In de avondschemering is er met wat geduld een redelijke kans op het zien van een Bever. Luister dan ook naar de Blauwborsten in het moerasje.
Loop terug naar het pad, sla rechtsaf om langs het pad terug te lopen en neem het eerste pad rechts en loop verder langs de plas. (3) Links van het dijkje groeit zachthoutooibos dat zich hier sinds eind jaren 60 kon ontwikkelen. Zachthoutooibos bestaat vooral uit Schietwilgen en Zwarte populieren. Aan de voet van het dijkje zijn ook Amandelwilg en Katwilg te zien. Langs het dijkje groeien Moerasrolklaver, Valeriaan en Poelruit. In de ondergroei veel Gele Lis, Watermunt, Dauwbraam, lianen van Hop en in sommige jaren veel Reuzenbalsemien. Buizerd en Sperwer broeden in het bos. Luister naar Groene specht, Grote bonte specht, Kleine bonte specht, Zwartkop, Boomkruiper en Boomklever. Ook hier leven Bevers. Vervolg het dijkje tot de hoek van de plas; loop rechtdoor tot het brede zandpad of sla rechtsaf en loop een stukje langs de plas, totdat je links een plek ziet waar je langs een van de koeienpaadjes goed door de hoge ruigte kunt lopen tot aan het brede zandpad. Soms is de ruigte te hoog en te dicht om er goed doorheen te lopen. Dan kan je het beste de eerste optie volgen die op het kaartje staat. In dat geval is het goed om vanaf het brede zandpad rechtsaf een stukje het terrein in te lopen, zodat je de natuur rond punt 3 goed kunt bekijken. (4) Tot begin jaren 90 ploegde de boer hier de grond, er werd flink bemest en er groeide hier maïs. Nu is het een afwisseling van struwelen met Gewone vlier, Eenstijlige meidoorn, Dauwbraam en Rode kornoelje. Vrijstaande jonge bomen vormen mogelijk de opmaat naar een hardhoutooibos met Ruwe berk, Esdoorn, Schietwilg en Zomereik. In de ruigtes bloeien Hertsmunt, Canadese en Late guldenroede en Grote kaardebol. Luister naar Spinkhaanzanger, Bosrietzanger en Grasmus. In de schemering zijn vaak Reeën te zien. Van de herfst tot in het voorjaar overwintert hier een Klapekster en eten grote groepen Putters, Groenlingen en Kneutjes zaadjes van distels en kaardebollen. Keer terug naar het brede zandpad en vervolg dat. Loop dan aan de linkerkant de duintjes in en loop door tot aan het rivierstrand (zie kaartje). Houd rechts aan over het strand en door de duintjes. (5) Het Millingerduin is een levend rivierduin. Langs de Waal liggen hier bij laag water brede rivierstranden. Vanaf windkracht 5 waait het zand op en vormt duintjes. Het kale zand wordt als eerste vastgehouden door Ruige zegge, Handjesgras en het hoge Duinriet. Bij het hoogste punt van het rivierduin groeien Cipreswolfsmelk en Vertakt schaafstro (de bastaard tussen Schaafstro en Vertakte paardenstaart). Op het kale zand groeien Stekend loogkruid (een echte kustplant!), Smal vlieszaad, Glansbesnachtschade, Druifkruid, Welriekende ganzenvoet, Zeepkruid en verschillende soorten Amaranten. In het grasland groeien bijzondere stroomdalplanten alsveldsalie, Wilde marjolein, Brede ereprijs, Sikkelklaver en Geoorde zuring en duinplanten als Middelste teunisbloem en Wilde reseda. In het bosje met Eenstijlige meidoorns en wilgen kun je de Zomertortel horen. Luister op het duin naar Veldleeuwerik en Roodborsttapuit. Vervolg de route langs het Millingerduin tot in het bos op het strand langs de rivier. (6) Hier groeit een bijzonder zachthoutooibos. Oude Schietwilgen en Zwarte populieren groeien hier op het kale zand. Op veel plekken kon dit in het verleden niet door intensieve begrazing door het boerenvee. Op andere plekken moesten de boompjes worden verwijderd, omdat anders het uitzicht voor de scheepvaart beperkt werd. De bomen staan deels op stelten doordat de Waal het zand tussen de wortels heeft weggespoeld. In sommige bomen zijn de gaten van Wilgenhoutrupsen te vinden. Klim vanaf het strand omhoog, loop langs de Millinger Theetuin en volg het halfverharde pad over het dijkje; houd rechts aan tot het pad in een grote bocht de plas bijna raakt. Ga hier linksaf via dierenpaadjes het grasland over, richting een rijtje hoge populieren. Voorbij de populieren rechts, steek niet het verharde fietspad over, maar loop enkele (tientallen) meters parallel aan het fietspad door het zandige grasland. (7) In 1993 en 1995 overstroomde de oeverwal op deze plek en werd een dik pakket zand afgezet. Zelfs nu zijn nog open plekken met zand te zien. Op het kale zand is een rijk bloeiend grasland ontstaan met Muskuskaasjeskruid, Bont
kroonkruid, Gewone ossentong, Veldhondstong, Zomerfijnstraal, Hongaarse raket, Cipreswolfsmelk en Grote hardvrucht. Grote aantallen sprinkhanen leven hier waaronder Greppelsprinkhaan, Gouden sprinkhaan, Krasser en Bramensprinkhaan. Bruine blauwtjes zijn hier vrij algemeen en ze zetten hun eitjes af op de ooievaarsbekken. In het struweel iets verder van de rivier vandaan broeden Roodborsttapuit en Grasmus. Aan het einde van het grasland bij het begin van het Colebrandersbos linksaf langs de bosrand, fietspad oversteken en rechtsaf het grasland in; loop door dit grasland tot het einde waar een paadje uitkomt op het verharde fietspad; volg dit fietspad. (8) Het Colenbrandersbos is een hardhoutooibos. Hier groeien naast Schietwilg en Zwarte populier bomen die minder goed tegen langdurige overstroming kunnen zoals Zomereik, Fladderiep en Zoete kers. In de struiklaag veel Eenstijlige meidoorn, Sleedoorn, Kardinaalsmuts en lianen van Bosrank en Hop. En hier groeien Maarts viooltje, Gevlekte dovenetel, Rivierkruiskruid, Knolribzaad en Reuzenbalsemien. In het grasland langs de rivier een rijke begroeiing met Kleine, Grote en Harige ratelaar, Zeepkruid, Stijve steenraket, Borstelkrans en Kruisdistel. Tussen de basaltblokken aan de rivier groeien Bieslook, Zacht vetkruid en Wit vetkuid. Hier roepen op warme nazomeravonden Boomkrekels, een nieuwkomer die via de Rijn ons land bereikte en houdt van een opwarmend klimaat. Aan de rivier ligt de aanlegplaats van het voetveer naar natuurgebied de Klompenwaard aan de andere zijde van de Waal bij Doornenburg. Loop verder over het fietspad en ga aan het einde van het Colenbrandersbos rechts door een graslandje met meidoornstruweel; steek het onverharde weggetjes over en vervolg de route over een enigszins hoger gelegen rug die haaks op het Colenbrandersbos staat. Loop richting de dichtstbijzijnde wilgen en passeer deze met de wilgen aan je linkerzijde; niet veel verder ligt een deel van een uitgegraven rivierarm. Kijk goed op het kaartje om de goede op te lopen. De situatie verandert hier voortdurend. (9) Vanaf het Colenbrandersbos loopt de route door een vlakte waar eind jaren 90 de klei is afgegraven. Van de klei zijn bakstenen gemaakt en het landschap mag zich net als de rest van de Millingerwaard onder invloed van natuurlijke processen, zoals het wisselende water en de begrazing, verder ontwikkelen. Op droge zandige en kurkdroge hogere ruggen groeien Duinriet, Muurpeper en zelfs jonge Grove dennen. In de iets lagere, vochtige geulen groeien in het gras Rode ogentroost en Aardbeiklaver. In de met water gevulde rivierarm groeien Glanzend fonteinkruid, Smalle waterpest, Pijlkruid, Zwanenbloem en Stijve en Gewone waterranonkel. Bij het water veel libellen: Grote keizerlibel, Glassnijder, Viervlek en verschillende soorten juffers. Waarschijnlijk is dit de beste plek in Nederland om twee nieuwkomers te zien: de Zuidelijke keizerlibel en de Zuidelijke glazenmaker, Sinds enkele jaren worden ze hier ieder jaar gezien. Voor de uitgegraven rivierarm links een klein dierenpaadje op door een smal bosrandje. In het stuk dat volgt heb je vaak laarzen nodig. Paadje komt uit op een vlakte grenzend aan een langwerpige plas. Dwars door de plas loopt een wandelpad (gele paaltjes) over een klein dijkje, volg dit. Ga na de plas rechtdoor in het verlengde van het dijkje en blijf deze richting volgen tot er prikkeldraad in zicht komt. (10) Dit gebied is tussen 1997 en 2012 afgegraven. De klei is tot op het zand afgepeld en verdwenen naar de steenfabriek. Wat te voorschijn is gekomen is een landschap van oude rivierlopen. Alles wat er nu te zien is, is ontstaan op kale grond. In schaars begroeide plasjes ratelen op warme avonden honderden rugstreeppadden. In jonge afgravingen die s zomers droogvallen, zijn kleine pionierplanten te zien: Klein vlooienkruid, Goudzuring, Bruin cypergras, Fraai duizendguldenkruid en Liggende ganzerik. Op de vlaktes broeden Kleine plevier, Tureluur, Kievit, Zomertaling, Krakeend en in voor- en najaar zijn hier vaak verschillende soorten trekkende steltlopers te zien. Op plekken waar nog steeds wordt gegraven, broeden in verse steile kleiwandjes Oeverzwaluwen. Dankzij grazende ganzen, reeën, wilde runderen en paarden groeit het gebied niet snel dicht. Wie goed kijkt ziet overal kleine bonsaiwilgen. Voor het bereiken van het prikkeldraad rechtsaf; voor het dijkje weer rechts; bij het gat in het dijkje links en rechtdoor paadje volgen langs prikkeldraad.
Dan bij breed pad schuin rechts aanhouden (met akker aan linkerhand) richting dijk. Op dijk rechtsaf. (11) Let langs de dijk op Groot streepzaad en de Oostenrijkse kers. Vervolg de dijk tot aan het kerkje en loop terug naar de parkeerplaats. Opmerkingen en aanvullingen: frank.berendse@wur.nl