Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod

Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod T.a.v. Van Betrokkenen Kenniscentrum Boek.be / Meta4Books Datum Maart 2015 Betreft Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod Vooraf Het Vlaamse boekenvak hoopt dat binnenkort de gereglementeerde boekenprijs van kracht zal worden in Vlaanderen. Eén van de achterliggende redenen voor zo n gereglementeerde boekenprijs is het verzekeren van de pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod. In het bijzonder wil zowel de overheid als de boekensector hiermee zorgen voor een breed en gediversifieerd aanbod van boeken in de eigen taal en dit vooral voor titels met een literair-culturele inslag. Om in de toekomst te kunnen meten hoe deze pluriformiteit evolueert, is het belangrijk om een nulmeting te maken. Met dit rapport geeft het Kenniscentrum van Boek.be in samenwerking met Meta4Books vzw een eerste aanzet tot zo n nulmeting. In dit rapport willen we nagaan hoeveel nieuwe 1 titels er verschijnen op de Vlaamse markt en hoeveel titels er beschikbaar zijn met een literair-culturele inslag. Hierbij hanteren we dezelfde criteria als in Nederland bij de tweede evaluatie van de Wet op de vaste Boekenprijs in 2014. Zie: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2014/02/04/tweede-evaluatie-van-de-wet-op-de-vasteboekenprijs.html. Wat we binnen dit bestek en zonder extra middelen niet kunnen meten is het aantal titels dat beschikbaar is in de Vlaamse boekhandels. Daarvoor is een uitgebreider detailonderzoek op het terrein nodig. Statistieken Boekenbank Jaar 2013 Totaal van de nieuwe titels die in Vlaanderen verschenen zijn in 2013: 10.608 titels Dit zijn het aantal nieuwe titels die in 2013 gepubliceerd werden in Vlaanderen door Vlaamse uitgevers. Hierbij rekenen we niet de nieuwe titels van Nederlandse uitgevers die ook in Vlaanderen worden verdeeld. Hierbij rekenen we ook niet de titels van Vlaamse auteurs die in Nederland zijn uitgegeven, omdat de nationaliteit van de auteur op dit ogenblik (nog) niet in de Meta4Books-database is opgenomen. 1 nieuw = een titel die voor het eerst gepubliceerd wordt een gewijzigde herdruk een bestaande titel in een nieuwe uitvoering; technisch = een nieuw toegekend ISBN pag. 1

Opgesplitst per categorie A, W, S en O 2, geeft dit het volgende resultaat: - A-boeken: 4.755 titels = 44,8% - W-boeken: 3.093 titels = 29,2% - S-boeken: 2.402 titels = 22,6% - Overige: 358 titels = 3,4% Totaal van de nieuwe titels die in 2013 in Vlaanderen verschenen zijn bij Vlaamse uitgeverijen opgesplitst per hoofdgroep NUR-code 3 GENRE NUR-CODE AANTAL NIEUWE TITELS Literatuur, spanning en romantiek 300 tem 350 + 401 + 402 618 Kinder- en jeugdboeken 200 tem 294 1404 Strips 360 tem 373 584 Vrije tijd 400 + 410 tem 494 441 Reizen 500 tem 519 + 030 tem 036 140 Geschiedenis 680 tem 699 622 Mens en Maatschappij 700 tem 794 + 840 tem 884 + 887 tem 907 1556 Non-fictie, informatieve boeken 520 tem 525 + 610 tem 635 219 Kunst en media 640 tem 677 479 Management, business en recht 800 tem 828 1357 Exacte wetenschappen en informatica 886 + 910 tem 997 599 Schoolboeken 100 tem 195 2150 Naslagwerken 530 tem 533 6 Andere 000 tem 024 + 040 tem 086 + 600 401 TOTAAL 10.608 De categorieën met het grootst aantal nieuwe titels: 1. Schoolboeken (=20,3%) 2. Mens en Maatschappij (=14,7%) 3. Kinder- en jeugdboeken (=13,2%) 4. Management, business en recht (=12,7%) 5. Geschiedenis (=5,8%) Deze Top 5 is gezamenlijk goed voor 66,7% van alle nieuwe titels. 2 A = algemeen boek, bestemd voor een ruim lezerspubliek / W = wetenschappelijk- of professioneel vakboek, inclusief studieboeken hoger onderwijs / S = schoolboek voor basis- en secundair onderwijs / O staat voor overige boeken 3 NUR staat voor Nederlandstalige Uniforme Rubricering en is de genre-indeling die het boekenvak hanteert in Vlaanderen en Nederland. Zie: http://www.boek.nl/nur Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 2

Totaal van de in 2013 toegekende ISBN s in Vlaanderen opgesplitst naar producttype: papieren boeken, digitaal en overig - Boek: 8.973 titels (=84,6%) - Digitaal: 832 titels (=7,8%) waarvan 529 e-boeken 4 (=4,8%) - Overige producten: 803 titels (=7,6%) Totaal van de nieuwe titels die verschenen zijn in 2013 bij professionele Vlaamse uitgevers: Het gaat om 95 professionele Vlaamse uitgevers, leden van de Vlaamse Uitgevers Vereniging (VUV) die samen 7.166 nieuwe titels publiceerden. Dit is 67,5 % van alle titels die in 2013 in Vlaanderen zijn verschenen. De overige 3.442 titels zijn self publishing publicaties, uitgaven van occasionele uitgevers/auteurs (heemkringen, vzw s, stichtingen ), onderzoeksinstellingen, universiteiten, doctoraten en studierapporten Totale aanbod aan Literair-Culturele titels Vermits de gereglementeerde boekenprijs vooral tot doel heeft om het literair-culturele titelaanbod zo pluriform mogelijk te houden, wordt deze deelgroep verder geanalyseerd. Aanbod/beschikbaar in deze context betekent dat een titel gedurende het betreffende jaar leverbaar was bij de uitgever of zijn distributeur. De opdeling om te bepalen wat een literair-culturele titel is, gebeurt op basis van de NURcode, de genre-indeling die binnen het boekenvak in Vlaanderen en Nederland wordt gehanteerd. We hanteren identiek dezelfde lijst aan NUR-codes voor deze selectie als deze die in Nederland werd gebruikt 5. In totaal waren er in 2013 28.624 titels van professionele Vlaamse uitgevers beschikbaar die onder de Literair-Culturele Genres vallen. Dit is 38,70 % van alle titels van Vlaamse professionele uitgevers die in 2013 beschikbaar waren (op een totaal van 73.872 titels). De analyse naar het aantal titels dat beschikbaar is per NUR-code, levert voor 2013 het volgende overzicht: 4 Hierbij dient rekening gehouden te worden met een foutenmarge: in Boekenbank worden niet alle e-boeken aangemeld. Zo meldt CB geen e-boeken aan en ook verschillende Vlaamse uitgevers registreren hun e-boeken niet in Boekenbank. 5 Lijst literair-culturele NUR-codes: zie http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2014/02/04/tweede-evaluatie-van-de-wet-op-de-vaste-boekenprijs.html Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 3

binnen Literair Culturele Genres Aantal NUR-codes NUR-codes met 1-10 titels 40 NUR-codes met 10-100 titels 89 NUR-codes met 100-1000 titels 48 NUR-codes met meer dan 1000 8 6 titels 6 De 8 NUR-codes waarbinnen in 2013 meer dan 1.000 nieuwe titels werden uitgegeven zijn: NUR 214 Hobbyboeken (<12 jaar), NUR 271Peuterboeken, NUR 273 Prentenboeken (<6 jaar), NUR 307 Toneel, - theater- en filmteksten, scenario s, NUR 630 Buitenlandse talen, letterkunde en cultuur algemeen, NUR 680 Geschiedenis algemeen, NUR 700 Theologie algemeen en NUR 740 Mens en maatschappij algemeen Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 4

Jaar 2014 Totaal van de nieuwe titels die in Vlaanderen verschenen zijn bij Vlaamse uitgevers: 11.013 titels Dit zijn het aantal nieuwe boeken 7 die in 2014 gepubliceerd werden in Vlaanderen door Vlaamse uitgevers. Hierbij rekenen we niet de nieuwe titels van Nederlandse uitgevers die in Vlaanderen worden verdeeld, zelfs als het titels van Vlaamse auteurs zijn. Opgesplitst per hoofdcategorie A, W, S en O, geeft dit het volgende resultaat: - A-boeken: 5.086 titels (= 46,2%) - W-boeken: 3.137 titels (=28,5%) - S-boeken: 2.409 titels (=21,8%) - Overige: 381 titels (=3,5%) Totaal van de nieuwe ISBN s die in 2014 in Vlaanderen zijn toegekend opgesplitst per hoofdgroep NUR-code: GENRE NUR AANTAL Literatuur, spanning en romantiek 300 tem 350 + 401 + 402 765 Kinder- en jeugdboeken 200 tem 294 1551 Strips 360 tem 373 683 Vrije tijd 400 + 410 tem 494 425 Reizen 500 tem 519 + 030 tem 036 169 Geschiedenis 680 tem 699 648 Mens en Maatschappij 700 tem 794 + 840 tem 884 + 887 tem 907 1475 Non-fictie, informatieve boeken 520 tem 525 + 610 tem 635 184 Kunst en media 640 tem 677 474 Management, business en recht 800 tem 828 1660 Exacte wetenschappen en informatica 886 + 910 tem 997 647 Schoolboeken 100 tem 195 1793 Naslagwerken 530 tem 533 2 Andere 000 tem 024 + 040 tem 086 + 600 507 TOTAAL 11.013 7 nieuw = een titel die voor het eerst gepubliceerd wordt een gewijzigde herdruk een bestaande titel in een nieuwe uitvoering; technisch = een nieuw toegekend ISBN Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 5

De grootste categorieën naar NUR-code: 1. Schoolboeken (=16,3%) 2. Management, business en recht (=15%) 3. Kinder- en jeugdboeken (=14%) 4. Mens en Maatschappij (=13,4%) 5. Literatuur, spanning en romantiek (=6,9%) Totaal van de nieuwe titels die verschenen zijn in 2014 in Vlaanderen bij Vlaamse uitgeverijen opgesplitst per producttype: papieren boeken, digitaal en overige (cfr. lijst 2013). - Boeken: 9.634 titels (=87,6%) - Digitaal: 743 titels (=6,7%) waarvan 529 e-boeken (=4,8%) - Overige: 636 titels (=5,7%) Totaal aantal nieuwe titels die verschenen zijn in 2014 in Vlaanderen bij professionele uitgevers: Het gaat om 95 professionele Vlaamse uitgevers lid van de Vlaamse Uitgevers Vereniging (VUV). In totaal 7.743 titels of 70 % van alle nieuwe titels die verschenen zijn in Vlaanderen in 2014. Totale aanbod aan Literair-Culturele titels In deze opdeling wordt het totaal aantal Literair-culturele titels opgenomen dat in 2014 beschikbaar was en uitgegeven werd door Vlaamse uitgevers. 8 In totaal zijn dit 32.189 titels of 38,20 % van alle titels van Vlaamse professionele uitgevers die in 2014 beschikbaar waren (totaal van 84.152 titels). Het aantal beschikbare titels per NUR-code: binnen Literair Culturele Genres Aantal NUR-codes NUR-codes met 1-10 titels 35 NUR-codes met 10-100 titels 93 NUR-codes met 100-1000 titels 49 NUR-codes met meer dan 1000 9 9 titels 8 In tegenstelling tot de voorgaande metingen gaat het dus niet om het aantal titels die in 2013 of 2014 uitgegeven werden door Vlaamse uitgevers maar om het aantal beschikbare titels in 2013 die door Vlaamse uitgevers werden uitgegeven, het jaartal van uitgave varieert tussen 2002-2013 voor de analyse van 2013 en tussen 2002-2014 voor 2014. 9 De 9 NUR-codes waarbinnen in 2014 meer dan 1.000 nieuwe titels werden uitgegeven zijn: NUR 214 Hobbyboeken (<12 jaar), NUR 228 Speel- en leerboeken (<12 jaar), NUR 271Peuterboeken, NUR 273 Prentenboeken (<6 jaar), NUR 307 Toneel, - theater- en filmteksten, ook scenario s, NUR 630 Buitenlandse talen, letterkunde en cultuur algemeen, NUR 680 Geschiedenis algemeen, NUR 700 Theologie algemeen en NUR 740 Mens en maatschappij algemeen Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 6

Vergelijking cijfers 2013-2014 Als we de cijfers van 2014 vergelijken met deze van 2013, dan merken we een stijging van 3,8% in het aantal nieuwe titels dat door Vlaamse uitgevers werd uitgegeven en aangemeld in Boekenbank: van 10.608 in 2013 naar 11.013 titels in 2014. Kijken we naar de opsplitsing naar hoofdcategorieën in AWS-code dan is deze quasi gelijklopend voor W en S boeken. In 2014 werden 7,0 % meer nieuwe A-boeken aangemeld. De stijging van de boekproductie in 2014 zit dus voornamelijk in het segment van de A- boeken. AWS-codes 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 A-boeken W-boeken S-boeken Overige 2013 2014 De opdeling naar hoofdgroepen volgens NUR-code laat qua aantal nieuwe titels een gelijkaardige top 5 zien; schoolboeken vormen zowel in 2013 als in 2014 de grootste groep. 1. Schoolboeken 2. Management, business en recht 3. Kinder- en jeugdboeken 4. Mens en Maatschappij 5. Literatuur, spanning en romantiek Hier wordt duidelijk in welke genres de Vlaamse uitgevers zich vooral profileren. Dit zijn de schoolboeken, wetenschappelijke boeken, kinder- en jeugdboeken en non-fictie informatief. Literatuur fictie in brede betekenis - komt op de vijfde plaats met ongeveer 7% van het aantal gepubliceerde titels. Binnen de gestegen titelproductie met 3,8 % neemt het aandeel van de schoolboeken verhoudingsgewijs af. In 2013 bedroeg dit 20% van alle titels, in 2014 nog 16%; in absolute cijfers een daling van 2.150 naar 1.793 nieuwe titels. De grootste stijger qua aandeel zijn de boeken die als NUR-code binnen het genre Management, business en recht vallen, namelijk van 13% naar 15%; in absolute cijfers een stijging van 1.357 naar 1.660 nieuw titels. Het Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 7

aandeel van nieuwe titels Literatuur, spanning en romantiek stijgt van 5,8% naar 6,9% of in absolute cijfers van 618 naar 765 nieuwe titels. 2500 2000 1500 1000 500 hoofdgroep NUR 0 Schoolboeken Management, business en recht Kinder- en jeugdboeken Mens en Maatschappij Literatuur, spanning en romantiek Geschiedenis 2013 2014 De vergelijking 2013 2014 op basis van productvorm leidt tot volgend overzicht: Producttype 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Boek Digitaal Overige producten 2013 2014 Het aantal nieuwe titels als papieren boek neemt toe en stijgt met 7,4%. Een analyse van de digitale publicaties is niet 100% accuraat aangezien e-boeken niet allemaal aangemeld worden in Boekenbank. Aanbod aan titels in de deelgroep Literair-Culturele titels. Onder de literair-culturele Genres worden 190 NUR-codes gerekend. Het is echter opmerkelijk dat niet alle 190 codes gebruikt worden door de Vlaamse uitgevers. Het totale aanbod aan Literair-Culturele titels stijgt van 28.624 naar 32.189 (+ 12,5 %). Het totale titelaanbod van Vlaamse uitgevers steeg iets sterker met 13,9 % waardoor het aandeel van deze deelgroep lichtje daalde van 38,7% in 2013 naar 38,2% in 2014. Net als in Nederland 10 10 http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2014/02/04/tweedeevaluatie-van-de-wet-op-de-vaste-boekenprijs.html Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 8

is er een verschuiving merkbaar: het aantal NUR-codes met 10 titels of meer neemt toe ten nadele van de NUR-codes met 1-10 titels. Alle NURcodes in de deelgroep NUR-codes met 1-10 titels NUR-codes met 10-100 titels NUR-codes met 100-1000 titels 2013 185 40 89 48 8 2014 186 35 93 49 9 NUR-codes met meer dan 1000 titels Een verdere uitsplitsing van de deelgroep Literair-Culturele titels naar drie deelcategorieën: kindertitels, literaire titels en overige culturele titels levert extra inzichten op. Het aanbod van kinderboeken van Vlaamse uitgeverijen stijgt van 10.848 naar 12.747 titels procentueel van 37,9 naar 39,6 %). Het aanbod aan fictietitels voor volwassenen is gestegen van 3.464 naar 3.734; verhoudingsgewijs daalde het aandeel fictie van 12,10% in 2013 naar 11,60% in 2014. Het aandeel van overige culturele titels daalde licht van 50 % naar 48,3 % - van 14.312 naar 15.708 beschikbare titels. Vergelijking Vlaanderen-Nederland Het aandeel van het aantal literair-culturele titels in het totaal aantal titels in Nederland is in de periode van 2006 tot 2012 licht toegenomen van 44% naar 46%. Het aantal literair- Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 9

culturele titels stijgt dan ook iets sneller (gemiddeld 3,2% per jaar) tegenover het totaal aantal titels (gemiddeld 2,2% per jaar). In Vlaanderen is het aandeel van de literair-culturele titels in het totaalaanbod van Vlaamse uitgeverijen in 2014 38,2% - een aandeel dat bijna 8 % kleiner is dan in Nederland. Hier moeten we wel een belangrijke kanttekening plaatsen. In het literair-culturele aanbod in Vlaanderen zijn om databank-technische reden de titels van Vlaamse auteurs uitgegeven bij Nederlandse uitgevers niet meegerekend. Dat geeft een vertekend beeld dat in een ruimere vervolgstudie zeker dient opgevangen te worden. Een betrouwbare schatting hoe groot dit aantal titels bedraagt, is echter moeilijk te maken op dit ogenblik. Binnen Literair-Culturele deelgroep Aantal Aantal NEDERLAND VLAANDEREN NUR-codes met 1 10 titels 35 27 NUR-codes met 10 100 titels 93 102 NUR-codes met 100 1000 titels 49 50 NUR)codes met meer dan 1000 titels 9 11 Als we de NUR-codes met literair-culturele inslag vergelijken tussen Vlaanderen en Nederland, dan loopt dit aantal voor een belangrijk deel gelijk. Echter in Nederland zijn er iets meer codes met 10 tot 100 beschikbare titels dan in Vlaanderen, terwijl de NUR-codes met tussen de 1 à 10 titels in Vlaanderen groter is. Conclusie Het aantal nieuwe titels dat in 2014 werd uitgegeven door Vlaamse uitgeverijen, is met 3,8% gestegen tegenover 2013. Deze stijging doet zich vooral voor bij het algemene boek, waar we een stijging noteren van 7%. Opvallend is ook dat deze stijging zich vooral manifesteert bij het papieren boek. De Vlaamse boekenmarkt is doorheen de jaren sterk geëvolueerd naar een markt waar het educatief-wetenschappelijke boek en het non-fictie boek een zeer belangrijke rol spelen in het uitgavebeleid. Door de specifieke organisatie van het onderwijs in Vlaanderen en de eigen eindtermen voor de educatieve markt en studieboeken is het logisch dat deze markt voornamelijk, om niet te zeggen exclusief door Vlaamse uitgevers wordt ingevuld. Dit geldt ook voor de vak professionele uitgaven die tot stand komen in een Belgische juridische context en specifieke regio gelinkte informatiebehoeften van bedrijven en organisaties. Het non-fictieboek focust op thema s en onderwerpen die in de Vlaamse gemeenschap en de Vlaamse media aan bod komen door auteurs die in die regio actief zijn. In de deelgroep literair-culturele titels zijn Vlaamse uitgeverijen vooral actief op het vlak van kinder- en jeugdboeken. Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 10

Door deze focus van boeken need to know eigen aan de Vlaamse boekenmarkt nemen deze deelgroepen een groot aandeel in in het totale Vlaamse titelaanbod, en wordt verhoudingsgewijs het aandeel van het literair-culturele boek in het Vlaamse boekenaanbod kleiner en ligt het 8% lager dan in Nederland. Hier heeft de grotere thuismarkt voor Nederland zeker een belangrijk effect. Het kwantitatieve draagvlak voor risicovolle titels is groter wat belangrijk is in dit deelgebied van boeken nice to have. De deelgroep literairculturele titels kan dus wel degelijk in Vlaanderen een steuntje in de rug gebruiken. Een gelijk aandeel met Nederland van literair-culturele titels van Vlaamse uitgevers in het totaalaanbod zou in 2014 ca. 38.700 betekenen, terwijl die 32.189 bedroeg. Een kloof van 6.500 titels die slechts gedeeltelijk wordt ingevuld door titels van Vlaamse auteurs die bij Nederlandse uitgeverijen verschijnen. Een 46 % verhouding wordt echter niet bereikt. Een gereglementeerde boekenprijs kan bijdragen om deze kloof ten dele dichten. Pluriformiteit in het Vlaamse boekenaanbod DEF pag. 11